Autor: Ros Wood, Australia Tłum.: DRS Progestyny są grupą leków, które zachowują się jak żeński hormon - progesteron. Stosuje się je od połowy lat 50-tych w leczeniu objawów endometriozy [1]. Czasami nazywa się je również gestogenami, progestogenami lub progestagenami. Progestyny występują w różnej postaci, z których każda ma swoje wady i zalety. Nazwy, postaci i dawki stosowane najczęściej przez kobiety z endometriozą znajdują się w tabelce poniżej. Aktualnie nie ma żadnych dowodów na to, że któryś z nich jest lepszy [2]. Progestyny są skuteczne w leczeniu objawów endometriozy. Jednakże, podobnie jak wszystkie leki hormonalne stosowane w endometriozie, posiadają one efekty uboczne, które okazują się dla niektórych kobiet nie do zniesienia. Są one bezpieczniejsze i tańsze niż agoniści GnRH i danazol, przez co niektórzy ginekolodzy wierzą, że są one odpowiednie dla kobiet, które wymagają dłuższych i powtarzających się kuracji [3]. // JAK DZIAŁAJĄ Nie wiadomo dokładnie w jaki sposób progestyny zmniejszają objawy endometriozy, ale prawdopodobnie zmniejszają one wzrost wszczepów endometrialnych, powodując ich stopniowe zanikanie [3]. Mogą one również zmniejszać stany zapalne jamy miednicy wywołane endometriozą [4]. Przy dawkach stosowanych zazwyczaj w leczeniu endometriozy, u większości kobiet wystąpi zatrzymanie owulacji i miesiączkowania w trakcie kuracji. System domaciczny Lewonorgestrel nie zawsze wstrzymuje owulację. Podczas pierwszych 3-6 miesięcy u większości kobiet występują plamienia, ale u niektórych może wystąpić również silne lub przedłużające się krwawienia. W późniejszym okresie, większość kobiet będzie miała lżejsze miesiączki niż wcześniej, a niektóre nie będą ich miały wcale. U większości kobiet przywrócenie miesiączki następuje po 4-6 tygodniach od zakończenia kuracji. W przypadku octanu medroksyprogesteronu w odmianie depot, kobiety nie będą miesiączkowały ani owulowały do czasu gdy lek nie zostanie w pełni usunięty z organizmu. Jak długo to potrwa zależy od zastosowanej dawki i tempa przemiany materii. Kobiety, u których stosuje się zastrzyki o wydłużonym działaniu mogą mieć opóźnienia w 1 / 8
przywróceniu miesiączki, a niektóre kobiety mogą nie mieć okresu przez ponad rok od ostatniego zastrzyku. Dlatego też, zaleca się nie stosować octanu medroksyprogesteronu w odmianie depot, jeśli planujesz zajść w ciążę tuż po zakończeniu leczenia. DAWKOWANIE Zazwyczaj leczenie trwa 3-6 miesięcy [2], jednak czasem mogą być zalecenia do jego wydłużenia, jak również powszechne jest powtarzanie kuracji. System domaciczny lewonorgestrel może znajdować się w macicy przez okres do 5 lat. Poniższa tabela przedstawia najczęściej stosowane dawki. Jednakże, ból w endometriozie ustępuje zazwyczaj dopiero wtedy, gdy nie ma krwawień miesiączkowych, dlatego najwłaściwszą dawką dla Ciebie będzie zazwyczaj dawka minimalna, która spowoduje zatrzymanie Twoich okresów [5]. Substancja czynna Nazwa handlowa Postać Dawka dydrogesteron Duphaston tabletki Zazwyczaj 10 30 mg dziennie. 2 / 8
octan medroksyprogesteronu Provera tabletki Zazwyczaj 30 mg dziennie, ale może być w razie potrzeby zwiększona do 60 mg dziennie. Medroxyhexa Ralovera octan medroksyprogesteronu w odmianie depot (wolno uwalniana postać leku) Depo-provera zastrzyk o przedłużonym działaniu Jeden zastrzyk 50 mg tygodniowo lub jeden zastrzyk 100 mg raz na dwa tygodnie lub jeden zastrzyk 1 Depo-Ralovera 3 / 8
noretysteron Primolut N tabletki Zazwyczaj 2,5 5 mg dziennie. system domaciczny lewonorgestrel Mirena coil wkładka domaciczna w kształcie litery T Wkładka zawiera 52 mg lewonorgestrelu, który jest powoli uwalniany do macicy przez okres do 5 lat. W Zobacz również artykuł na temat Mireny (wkrótce dostępny). EFEKTY UBOCZNE Pojawiające się efekty uboczne i ich nasilenie jest zróżnicowane w przypadku różnych postacji progestyn w zależności od ich składu chemicznego i zastosowanej dawki. Jednakże, kobiety zazwyczaj doświadczają mniej efektów ubocznych stosując progestyny niż w przypadku leczenia agonistą (analogami) GnRH czy danazolem [2]. U większości kobiet występują co najmniej jeden lub dwa łagodne lub umiarkowanego stopnia efekty uboczne, ale u niektórych mogą pojawić się bardziej uciążliwe. Zmniejszenie dawki do potrzebnego minimum, które powoduje zanik miesiączki, pozwala na zminimalizowanie efektów ubocznych. Efekty uboczne są zazwyczaj mało poważne pod kątem medycznym 6], ale mogą być nieprzyjemne i utrudniać życie. Niektóre kobiety nie są w stanie zakończyć kuracji, ponieważ nie są w stanie zaakceptować tych efektów [7]. Głównymi efektami ubocznymi są: trądzik, wzdęcia, plamienia na początku przyjmowania leku, bolesność piersi, depresja, zawroty głowy, zatrzymanie wody w organizmie, bóle głowy, nieregularne krwawienia, ospałość, zmiany nastroju, nudności, przedłużające się krwawienie, plamienia w trakcie cyklu, wymioty i przyrost wagi [2,5,8]. Jeśli podejrzewasz, że u Ciebie 4 / 8
pojawiły się inne efekty uboczne niż wyżej wymienione, porozmawiaj ze swoim lekarzem. Mocne i nieregularne krwawienie oraz plamienie można ograniczyć poprzez zwiększanie dawki do momentu ustąpienia krwawienia [5]. Plamienia na początku przyjmowania leku można się pozbyć przyjmując estrogen przez 7 dni [2]. Wkładka domaciczna lewonorgestrel jest czasami wyrzucana przez macicę, szczególnie w trakcie pierwszego roku [9]. Nieczęsto może ona przebić (przedostać się przez) macicę (szczególnie gdy zostanie włożona w ciągu 6 tygodni od porodu naturalnego lub 12 tygodni od porodu poprzez cesarskie cięcie), lub doprowadzić do infekcji miednicy (zwłaszcza w ciągu pierwszych 3 tygodni po jej założeniu) [9]. Efekty uboczne progestyn są odwracalne. Za wyjątkiem odmiany depot octanu medroksyprogesteronu, efekty uboczne zazwyczaj ustępują tuż po zakończeniu kuracji. Efekty uboczne octanu medroksyprogesteronu w wersji depot (o przedłużonym działaniu) zanikają po wydaleniu leku z ciała, które może potrwać od paru tygodni do paru miesięcy w zależności od przyjętej dawki i umiejętności ciała do metabolizowania leku. Nie ma żadnych znanych długotrwałych efektów ubocznych terapii progestynami. SKUTECZNOŚĆ W ŁAGODZENIU BÓLU Przeprowadzono niewiele badań w zakresie skuteczności progestyn w leczeniu endometriozy [10]. Jednakże, wyniki badań klinicznych przeprowadzonych do dnia dzisiejszego sugerują, że różne progestyny są tak samo skuteczne [2], i gdy są brane bez przerwy (codziennie), łagodzą ból związany z endometriozą również skutecznie co inne leki hormonalne [2,8,10]. Jednakże, nie są one zazwyczaj skuteczne, jeśli przyjmuje się je w czasie fazy lutealnej (w drugiej połowie) cyklu miesiączkowego [10]. Progestyny kontrolują objawy bólowe u około 3 na 4 kobiet [4]. Jednakże, mogą one nie usuwać objawów bólowych zupełnie [7]. Po zakończeniu terapii często następuje nawrót objawów [7]. Nawrót ten może wystąpić po paru miesiącach bądź latach od końca terapii. Podobnie jak wszystkie leki hormonalne stosowane w leczeniu endometriozy, odpowiedź organizmów kobiet na progestyny różni się bardzo szeroko, a reakcja poszczególnych kobiet na różne progestyny może być również różnorodna. Nie ma możliwości przewidzenia jak zareagujesz na daną progestynę, tak więc czasami trzeba szukać metodą prób i błędów takiego leku, który zadziała w Twoim przypadku. Stosowanie przed zabiegiem chirurgicznym 5 / 8
Nie ma żadnych dowodów uzasadniających zastosowanie terapii lekiem hormonalnym w ramach przygotowania do zabiegu chirurgicznego [11]. Stosowanie po zabiegu chirurgicznym Istnieją pewne dowody uzasadniające stosowanie terapii lekiem hormonalnym po zabiegu chirurgicznym w celu stłumienia wzrostu i rozwoju pozostałych po zabiegu lub nowych wszczepów endometrialnych [11,12]. Stosowanie w nawracającej endometriozie U kobiet z nawracającą endometriozą można stosować powtórne leczenie progestynami. Niektórzy ginekolodzy zalecają, aby kobiety z przewlekłą endometriozą przyjmowały progestyny przez dłuższy okres czasu, aby zapobiec bólom oraz uniknąć nagłego ich pojawienia się po zatrzymaniu kuracji. W takich przypadkach należy przyjmować jedynie dawkę minimalną, która powoduje zatrzymanie krwawień miesiączkowych. W przypadku przyjmowania progestyn przez wiele lat, istnieje ryzyko ubytku masy kostnej wywołane brakiem estrogenu, dlatego należy porozmawiać z lekarzem o regularnej kontroli gęstości kości. SKUTECZNOŚĆ W LECZENIU NIEPŁODNOŚCI Żadna z progestyn podobnie jak wszystkie leki stosowane w przypadku endometriozy nie zwiększy szans na zajście w ciążę, tak więc nie powinny być stosowane jako lek na niepłodność [8]. REGULARNE KONTROLE Po około 6-8 tygodniach od rozpoczęcia kuracji powinnaś spotkać się ze swoim ginekologiem i porozmawiać na temat postępów w leczeniu. Skontaktuj się ze swoim lekarzem, jeśli pomiędzy wizytami kontrolnymi pojawiają się jakieś problemy. CIĄŻA I KARMIENIE PIERSIĄ Jeżeli istnieje jakiekolwiek prawdopodobieństwo, że możesz być w ciąży, nie powinnaś rozpoczynać lub kontynuować kuracji progestynami, ponieważ leki te mogą spowodować nieprawidłowości w rozwoju płodu. W trakcie kuracji powinnaś również stosować metody antykoncepcji niehormonalnej (takie jak prezerwatywa lub wkładka antykoncepcyjna) [9]. Nie zaleca się stosowania progestyn w czasie karmienia piersią. Niewielkie ilości progestyn zostały znalezione w mleku matek, które je przyjmowały, a wpływ tych leków na dzieci nie jest 6 / 8
znany. INTERAKCJE Żadne z progestyn nie wykazują interakcji z pokarmami czy alkoholem. Za wyjątkiem obu postaci octanu medroksyprogesteronu, żadne z progestyn nie wykazuje interakcji z innymi lekami. Octan medroksyprogesteronu wykazuje interakcje z rzadko stosowanym lekiem - aminoglutetimidem [9]. Octan medroksyprogesteronu w wersji depot (o przedłużonym działaniu) może oddziaływać z lekami indukującymi enzymy wątrobowe, takimi jak karbamazepina i fenytoina [9]. BIBLIOGRAFIA 1. Kistner R W. The use of newer progestins in the treatment of endometriosis. Am J Obstet Gynecol 1958;75:264 278. 2. Kennedy S, Bergqvist A, Chapron C, D'Hooghe T, Dunselman G, Greb R, Hummelshoj L, Prentice A, Saridogan E. ESHRE guideline for the diagnosis and management of endometriosis. Human Reprod 2005;20(10):2698-2704. 3. Schweppe K-W. Current place of progestins in the treatment of endometriosis-related complaints. Gynecol Endocrinol 2001;15(S6):22 8. 4. Vercellini P, Fedele L, Pietropaolo G, Frontino G, Somigliana E, Corsignani PG. Progestogens for endometriosis: forward to the past. Hum Reprod Update 2003;9:387 96. 5. Kennedy S. The patient s essential guide to endometriosis. United Kingdom: Alden, 2003. 6. Winkel CA, Scialli AR. Medical and surgical therapies for pain associated with endometriosis. J Womens Health Gend Based Med 2001;10:137 62. 7. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Clinical green-top guidelines: the investigation and management of endometriosis. RCOG, 2000. 8. Hughes E, Fedorkow D, Collins J, Vandekerckhove P. Ovulation suppression for endometriosis. The Cochrane Database of Systematic Reviews 2003, Issue 3. Art. No.: CD000155. 9. Australian Medicines Handbook Pty Ltd. Australian Medicines Handbook 2005. Adelaide: Australian Medicines Handbook Pty Ltd, 2005. 7 / 8
10. Prentice A, Deary AJ, Bland E. Progestagens and anti-progestagens for pain associated with endometriosis. The Cochrane Database of Systematic Reviews 2000, Issue 2. Art. No.: CD002122. 11. Vercellini P, Frontino G, De Giorgi O, Pietropaol G, Pasin R, Crosignani PG. Endometriosis: preoperative and postoperative medical treatment. Obstet Gynecol Clin North Am 2003;30:163 80. 12. Gambone JC, Mittman BS, Munro MG, Scialli AR, Winkel CA. Consensus statement for the management of chronic pelvic pain and endometriosis: proceedings of an expert-panel consensus process. Fertil Steril 2002;78:961 72. Podziękowania autora dla poniższych osób za recenzję tego artykułu przed jego publikacją: Paolo Vercellini, Associate Professor, University of Milano, Italy Martin Sillem, Doctor Med, DRK Krankenhaus Neuwied, Germany Dziękujemy za zgodę na tłumaczenie powyższego artykułu Lone Hummelshoj, redaktorce endometriosis.org. Źródło: http://www.endometriosis.org/progestins.html 8 / 8