POLSKA
WSTÊP STR. 5-7 POMORZE STR. 8-23 WARMIA I MAZURY STR. 24-27 WIELKOPOLSKA STR. 28-33 MAZOWSZE STR. 34-49 MA OPOLSKA STR. 50-83 ŒL SK STR. 84-96
POLSKA Kraj w œrodkowej Europie pomiêdzy Morzem Ba³tyckim a Karpatami i Odr¹ a Bugiem, sw¹ burzliw¹ historiê zawdziêcza po³o eniu pomiêdzy wielkimi mocarstwami, na styku kultury wschodu i zachodu. Osadnictwo ludnoœci pras³owiañskiej i s³owiañskiej rozpoczê³o siê na tych terenach ju w XV wieku p.n.e. Prehistorycznym œwiadectwem s¹ m. in. wykopaliska grodu kultury ³u yckiej w Biskupinie pochodz¹cego z oko³o 550 roku p.n.e. Wœród plemion zamieszkuj¹cych te ziemie najwiêksze znaczenie w IX wieku uzyskali Polanie, których stolic¹ by³o Gniezno, oraz Wiœlanie ze stolic¹ w Krakowie lub Wiœlicy. Dynastia Piastów w pañstwie Polan, podbijaj¹c s¹siednie plemiona, m.in. Wiœlan, rozpoczê³a konsolidacjê ziem s³owiañskich. Prze³omowym momentem w dziejach powstawania pañstwowoœci polskiej by³o przyjêcie chrztu przez ksiêcia Mieszka I. Akt ten nast¹pi³ w 996 roku i wprowadzi³ Polskê w kr¹g kultury ³aciñskiej, a tak e oddali³ niebezpieczeñstwo nawracania ogniem i mie- czem Polski jako kraju pogañskiego. Nastêpca Mieszka, Boles³aw I Chrobry, doprowadzi³ do powstania metropolii chrzeœcijañskiej w GnieŸnie, wykorzystuj¹c propagandowo postaæ misjonarza Wojciecha, który zgin¹³ œmierci¹ mêczeñsk¹ na terenie Prus Kraj chrzeœcijañski, jakim sta³a siê Polska, móg³ ubiegaæ siê o podniesienie do rangi królestwa. Dokona³ tego Boles³aw I Chrobry w roku 1025 staj¹c siê pierwszym królem Polski. Jego nastêpca, Kazimierz Odnowiciel, w 1038 roku przeniós³ stolicê do Krakowa, ustanawiaj¹c to miasto, na najbli sze stulecia, centrum ycia politycznego i spo³ecznego Polski. Dynastiê Piastów zakoñczy³ Kazimierz Wielki, o którym mówi siê, e zasta³ kraj drewniany, a pozostawi³ murowany. Po bezdzietnej œmierci króla tron obj¹³ jego siostrzeniec Ludwik Wêgierski, którego córka Jadwiga poœlubona zosta³a Wielkiemu Ksiêciu Litewskiemu Jagielle. Ma³ eñstwo to W oddalonej o 33 km od Gniezna miejscowoœci Biskupin w 1933 roku odkryto pozosta³oœci po osadzie kultury ³u yckiej z XVII-XVI wieku p.n.e. W zrekonstruowanych zabudowaniach co roku we wrzeœniu odbywa siê Festyn Archeologiczny.
W katedrze w GnieŸnie znajduj¹ siê wykonane z br¹zu dwuskrzyd³owe drzwi, ukazuj¹ce w 18 kwaterach sceny z ycia œw. Wojciecha i jego mêczñsk¹ œmieræ. Jest to jedno z najwspanialszych dzie³ sztuki romañskiej w Polsce. przypieczêtowa³o uniê pomiêdzy Polsk¹ a Litw¹, a dynastiê panuj¹c¹ a do 1572 roku zwano jagielloñsk¹. By³ to szczególnie dobry okres dla Polski. Czasy panowania ostatnich królów z tej dynastii: Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, okreœla siê mianem z³otego wieku. Po bezpotomnej œmierci Zygmunta Augusta a do 1795 roku w Polsce rz¹dzili królowie elekcyjni, wybierani przez ogó³ szlachty na polach elekcyjnych na Woli pod Warszaw¹. Sposób elekcji króla prowadzi³ czêsto do wyborów niekorzystnych dla polskiej racji stanu. Bardziej ni dobro kraju liczy³ siê interes szlachty, która z biegiem czasu zyskiwa³a coraz wiêksze przywileje, os³abiaj¹c tym samym w³adzê królewsk¹ i pañstwo. Praktycznym przejawem tych tendencji by³a konstytucja nihil novi z 1505 roku, która nie pozwala³a królowi podj¹æ adnych decyzji dotycz¹cych szlachty bez jej zgody, i przywilej liberum veto - nie pozwalam, który uzale nia³ wynik obrad sejmu od jednego g³osu. Ju pierwszy król elekcyjny, Henryk Walezy, po krótkim panowaniu uciek³ do Francji. Tron powierzano równie jednostkom wybitnym. Nale eli do nich Stefan Batory, Jan III Sobieski i Stanis³aw August Poniatowski. W latach 1587-1668 w Polsce rz¹dzi³a dynastia Wazów, wywodz¹cych siê ze Szwecji, a po œmierci Jana III Sobieskiego tron objê³a saska dynastia Wettinów - August II i AugustIII. W wiekach XVII i XVIII Polska traci³a na znaczeniu co doprowadza do I rozbioru w 1772 roku, w którym Rosja, Austria i Prusy zaanektowa³y prawie 30% jej terytorium. 6
hitlerowskimi Niemcami. Po wojnie nowy ³ad geopolityczny ustanowiony w Ja³cie uzale ni³ Polskê na nastêpne 45 lat od ZSRR. Liczne wyst¹pienia narodu polskiego przeciwko w³adzy komunistycznej (1956, 1970, 1976) by³y krwawo t³umione. Dopiero strajki robotników skupionych w zwi¹zku Solidarnoœæ, którego przywódc¹ by³ Lech Wa³êsa, doprowadzi³y do zmian ustroju Polski i uzyskania pe³nej suwerennoœci. 31 grudnia 1989 roku narodzi³a siê III Rzeczypospolita. Sarkofag ksiêcia piastowskiego Henryka IV znajdowa³ siê w koœciele œw. Krzy a we Wroc³awiu, a obecnie ogl¹daæ go mo na w Muzeum Narodowym we Wroc³awiu. Nagrobek króla Kazimierza Jagielloñczyka w katedrze na Wawelu w Krakowie powsta³ w 1492 roku. Znajduje siê on w kaplicy Œwiêtokrzyskiej i jest jednym z ostatnich dzie³ Wita Stwosza w Polsce. Podjêto wówczas próby odnowy, które swój dobitny wyraz znalaz³y w konstytucji 3 maja 1791 roku. Jej uchwa³y zosta³y uniewa nione przez konfederacjê targowick¹ i w 1793 roku dosz³o do II rozbioru, a w 1795 do III rozbioru, który spowodowa³ znikniêcie Polski z mapy Europy na 123 lata. Dopiero po I wojnie œwiatowej, na mocy traktatu wersalskiego Polska odzyska³a niepodleg³oœæ. Niestety na krótko. We wrzeœniu 1939 roku II Rzeczypospolita zaatakowana zosta³a przez Niemcy i ZSRR. Przez ca³y okres II wojny œwiatowej Polacy walczyli w kraju i za granic¹ z okupantem -
POMORZE to kraina le ¹ca pomiêdzy doln¹ Odr¹ i Wis³¹ oraz Ba³tykiem a Noteci¹ i doln¹ Wart¹. Historycznie pomorze dzieli siê na Pomorze Wschodnie z g³ównym miastem Gdañskiem oraz Pomorze Zachodnie ze Szczecinem. Jest to teren ukszta³towany przez wêdrówki lodowca, z niewielkimi jeziorami, np. na Pojezierzu Drawskim, oraz malowniczymi wzgórzami usytuowanymi g³ównie w Szwajcarii Kaszubskiej. < Na Ba³tyku rozwiniête jest rybo³ówstwo. Rybacy dysponuj¹ du ymi kutrami wyposa onymi w najnowoczeœniejszy sprzêt. odzie rybackie wyci¹gane na brzeg i susz¹ce siê na s³oñcu sieci to ju relikt przesz³oœci. 8
Najczêœciej odwiedzanym przez turystów, w okresie letnim, miejscem w Polsce jest wybrze e Ba³tyku. Jego piaszczyste, szerokie pla e rozci¹gaj¹ce siê wzd³u ca³ej pó³nocnej granicy Polski stanowi¹ szczególn¹ atrakcjê. Gdañsk to jedno z najpiêkniejszych miast pó³nocnej Europy, o tysi¹cletniej, burzliwej historii. Najstarszy zapis, pochodzi z 997 roku kiedy zatrzyma³ siê tu œw. Wojciech w drodze do Prus. Wraz z Sopotem i Gdyni¹ tworzy aglomeracjê zwan¹ Trójmiastem. Gdañsk obfituje w wysokiej klasy zabytki w wiêkszoœci usytuowane w G³ównym Mieœcie. Fontannê Neptuna, patrona mórz i nawigacji, wzniesiono przed ratuszem na D³ugim Targu w 1633 roku jako symbol dobrobytu miasta. Na otaczaj¹cej j¹ kracie widniej¹ herby Gdañska i polskie or³y.
Koœció³ Mariacki w Gdañsku jest najwiêksz¹ w Europie œredniowieczn¹ œwi¹tyni¹ zbudowan¹ z ceg³y. Jest to koœció³ trzynawowy z transeptem i wieñcem kaplic, zbudowany w stylu gotyckim w latach 1343-1502. > Ulica Mariacka w Gdañsku prowadzi od koœcio³a Mariackiego do D³ugiego Pobrze a. Ta najpiêkniejsza z gdañskich ulic jest przyk³adem dawnej zabudowy, z w¹skimi, bogato dekorowanymi fasadami kamienic i przedpro ami. 10