PolSKA. Tekst: Rafał jabłoński Zdjęcia: Stanisława, Jolanta i Rafał jabłońscy

Transkrypt

1

2 241 Fotografii

3 PolSKA Tekst: Rafał jabłoński Zdjęcia: Stanisława, Jolanta i Rafał jabłońscy

4 GDAÑSK GDYNIA KO OBRZEG SZCZECIN POZNAÑ TORUÑ BYDGOSZCZ OLSZTYN ELBL G AUGUSTÓW BIA YSTOK ÓDŹ SANDOMIERZ LUBLIN ZAMOŒÆ RADOM TARNÓW CZÊSTOCHOWA KATOWICE OPOLE WROC AW K ODZKO ZIELONA GÓRA KALISZ P OCK SANOK WARMIA I MAZURY POMORZE WIELKOPOLSKA ŒL SK MA OPOSKA niemcy czechy bia oruœ Litwa rosja morze ba tyckie ukraina s Owacja KRAKÓW PODLASIE KUJAWY TATRY BIESZCZADY KARKONOSZE BESKIDY Warszawa

5 HISTORIA str. 4-5 ZNANI POLACY str. 6-7 LEGENDY str PomORZE str WARMIA I MAZURY str PODLASIE str MAZOWSZE str WIELKOPOLSKA str ŚLĄSK str MAŁOPOLSKA str

6 HISTORIA Polska, kraj położony w Europie Centralnej, pomiędzy dwoma wielkimi mocarstwami Rosją i Niemcami, ma swą burzliwą tysiącletnią historię. Osadnictwo ludności prasłowiańskiej i słowiańskiej rozpoczęło się na tych terenach już w XV wieku p. n.e. Prehistorycznym świadectwem są m.in. wyko paliska grodu kultury łużyckiej w Biskupinie pochodzącego z około 550 roku p.n.e. Wśród plemion zamieszkujących te ziemie największe znaczenie w IX wieku uzyskali Polanie, których stolicą było Gniezno, oraz Wiślanie ze stolicą w Krakowie lub Wiślicy. Dynastia Piastów w państwie Polan, podbijając sąsiednie plemiona, m.in. Wiślan, rozpoczęła konsolidację ziem słowiańskich. Przełomowym momentem w dziejach powstawania państwowości Panorama Gdańska, II połowa XVII wieku. Widok Krakowa z 1493 roku. polskiej było przyjęcie chrztu przez księcia Mieszka I. Akt ten nastąpił w 996 roku i wprowadził Polskę w krąg kultury łacińskiej, a także oddalił niebezpieczeństwo nawracania ogniem i mieczem Polski jako kraju pogańskiego. Następca Mieszka, Bolesław I Chrobry, doprowadził do powstania metropolii chrześcijańskiej w Gnieźnie, wykorzystując propagandowo postać misjonarza Wojciecha, który zginął śmiercią męczeńską na terenie Prus. Kraj chrześcijański, jakim stała się Polska, mógł ubiegać się o podniesienie do rangi królestwa. Dokonał tego Bolesław I Chrobry w roku 1025, stając się pierwszym królem Polski. Jego następca, Kazimierz Odnowiciel, w 1038 roku przeniósł stolicę do Krakowa, ustanawiając to miasto, na najbliższe stulecia, centrum życia politycznego i społecznego Polski. Dynastię Piastów zakończył Kazimierz Wielki, o którym mówi się, że zastał kraj drewniany, a pozostawił murowany. Po bezdzietnej śmierci króla tron objął jego siostrzeniec Ludwik Węgierski, którego córka Jadwiga poślubiona została wielkiemu księciu litew

7 HISTORIA skiemu Jagielle. Małżeństwo to przypieczętowało unię pomiędzy Polską a Litwą, a dynastię panującą aż do 1572 roku zwano jagiellońską. Był to szczególnie dobry okres dla Polski. Czasy panowania ostatnich królów z tej dynastii: Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, określa się mianem złotego wieku. Po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta aż do 1795 roku w Polsce rządzili królowie elekcyjni, wybierani przez ogół szlachty na polach elekcyjnych na Woli pod Warszawą. Sposób elekcji króla prowadził często do wyborów niekorzystnych dla polskiej racji stanu. Bardziej niż dobro kraju liczył się interes szlachty, która z biegiem czasu zyskiwała coraz większe przywileje, osłabiając tym samym władzę królewską i państwo. Praktycznym przejawem tych tendencji była konstytucja nihil novi z 1505 roku, która nie pozwalała królowi podjąć żadnych decyzji dotyczących szlachty bez jej zgody, i przywilej liberum veto nie pozwalam, który uzależniał wynik obrad sejmu od jednego głosu. Już pierwszy król elekcyjny, Henryk Walezy, po krótkim panowaniu uciekł do Francji. Tron powierzano również jednostkom wybitnym. Należeli do nich Stefan Batory, Jan III Sobieski i Stanisław August Poniatowski. W latach w Polsce rządziła dynastia Wazów, wywodzących się ze Szwecji, a po śmierci Jana III Sobieskiego tron objęła saska dynastia Wettinów August II i August III. W wiekach XVII i XVIII Polska traciła na znaczeniu, co doprowadziło do I rozbioru w 1772 roku, w którym Rosja, Austria i Prusy zaanektowały prawie 30% jej terytorium. Podjęto wówczas próby odnowy, które swój dobitny wyraz znalazły w Konstytucji 3 maja 1791 roku. Jej uch wały zostały unieważnione przez konfederację targowicką i w 1793 roku doszło do II rozbioru, a w 1795 do III rozbioru, który spowodował zniknięcie Polski z mapy Europy na 123 lata. Dopiero po I wojnie światowej, na mocy traktatu wersalskiego Polska odzyskała niepodległość. Niestety na krótko. We wrześniu 1939 roku II Rzeczypospolita zaatakowana została przez Niemcy i ZSRR. Przez cały okres II wojny światowej Polacy walczyli w kraju i za granicą z okupantem hitlerowskimi Niemcami. Po wojnie nowy ład geopolityczny ustanowiony w Jałcie uzależnił Polskę na następne 45 lat od ZSRR. Liczne wystąpienia narodu polskiego przeciwko władzy komunistycznej (1956, 1970, 1976) były krwawo tłumione. Dopiero strajki robotników skupionych w związku Solidarność, którego przywódcą był Lech Wałęsa, doprowadziły do zmian ustroju Polski i uzyskania pełnej suwerenności. 31 grudnia 1989 roku narodziła się III Rzeczypospolita. Widok Poznania z 1618 roku. Frans Hohenberg i Georg Braun.

8 LEGENDY Legenda o Lechu, Czechu i Rusie Pewnego razu trzej bracia Lech, Czech i Rus błądzili po puszczy środkowoeuropejskiej w poszukiwaniu zwierzyny. Po dłuższym czasie poczuli zmęczenie, więc zatrzymali się na niewielkiej leśnej polanie, by odpocząć. Nagle Lech na pobliskim dębie zobaczył orle gniazdo, na tle zachodzącego słońca. Kiedy podszedł bliżej, na jego ramieniu usiadło orle pisklę. Zauroczony tym widokiem, postanowił założyć tu państwo, które w herbie będzie miało orła na czerwonym tle. Drugi z braci podążył na południe i dał początek Czechom, a trzeci na wschód, gdzie utworzył Rosję. Legenda o Piaście Kołodzieju W czasach, kiedy w Kruszwicy rządził znienawidzony przez wszystkich książę Popiel, w pobliżu warownego grodu żył w małej izdebce ubogi kołodziej Piast wraz ze swoją żoną Rzepichą i gromadką dzieci. Najstarszy syn Piasta Ziemowit kończył właśnie siedem lat. Zaprosił więc ojciec sąsiadów na postrzyżyny chłopca. Kiedy goście zasiedli za stołami, w drzwiach pojawili się dwaj nieznani przybysze. Gospodarz gościnnie zaprosił ich do środka i poczęstował strawą. Po postrzyżynach wędrowcy pobłogosławili chłopca i ruszyli w dalszą drogę. Nazajutrz zebrał się w grodzie wiec, na którym mieszkańcy postanowili pozbyć się znienawidzonego Popiela i wybrać nowego władcę. Wielu zgromadzonych zatrzymało się w gościnnej chałupie Piasta. Gospodarz bał się, że po wczorajszej uroczystości zabraknie jedzenia dla gości. Piast, ilustracja z dzieła ks. Jana Głuchowskiego, Icones książąt i królów polskich, 1605.

9 LEGENDY Posłał Rzepichę do komory, aby sprawdziła, ile potraw zostało jeszcze w naczyniach. Ku zdziwieniu wszystkich były one pełne. Goście uznali to za błogosławieństwo Boże i wybrali Piasta na swojego władcę. Popiel Przed wiekami nad wodami jeziora Gopło, w Kruszwicy, rządził król Popiel. Od dziecięcych lat uchodził za hulakę i okrutnika, dlatego nazwano go Chwostkiem, czyli nikczemnikiem. Ale najokrutniejsza była jego żona, niemiecka księżniczka Gerda, której król słuchał się w każdej sprawie. W radzie królewskiej zasiadali starzy stryjowie króla, którzy popadli w konflikt z księżniczką. Zaproszono ich na ucztę do zamku kruszwickiego. Tam podstępna księżniczka dolała trucizny do wina i podała je stryjom. Po chwili stryjowie padli martwi, a król oznajmił, że chcieli go zrzucić z tronu, za co spotkała ich słuszna kara, i zakazał ich pogrzebu. W pobliżu porzuconych ciał wylęgła się chmara myszy, które ruszyły w kierunku grodu. Król wraz z rodziną schronił się w wysokiej wieży, od tej pory zwanej Mysią, ale i tam myszy go dopadły i zagryzły na śmierć. czyk Skuba, który bystro przyglądał się zmaganiom rycerzy. Postanowił znaleźć inny sposób na bestię. W skórze baraniej zaszył smołę i siarkę i podrzucił pod jaskinię smoka. Smok, myśląc, że to smakowity kąsek, połknął barana. Jak po każdym obfitym posiłku odbiło mu się ogniem, ale wtedy zapaliła się siarka w brzuchu bestii. Smok pobiegł do Wisły z nadzieją, że ugasi wewnętrzny ogień. Tak długo pił wodę, aż pękł, a Skuba wykroił wiele butów ze smoczej skóry. Kraków. Smok Wawelski. Smok Wawelski W jaskini pod Wawelem mieszkał groźny smok, który uprzykrzał życie mieszkańcom grodu krakowskiego. Im więcej jadł, tym większej od nich żądał daniny, aż w końcu zaczął polować na ludzi. Król Krak rozesłał po całym świecie giermków, którzy obwieścili, że każdy, kto zabije smoka, otrzyma wspaniałą nagrodę. Wielu było śmiałków, ale wszyscy zginęli w czeluściach smoczej jamy. W tym czasie w okolicach Wawelu żył młody szew

10 ZNANI POLACY Mikołaj Kopernik ( ) Astronom, matematyk, prawnik, duchowny katolicki, od 1511 roku kanclerz kapituły warmińskiej. Autor dzieła O obrotach sfer niebieskich, napisanego łaciną, a wydanego w Norymberdze w 1543 roku. Prezentowało ono teorię heliocentryczną, która zaprzeczała geocentrycznej teorii Ptolemeusza, akceptowanej przez Kościół. Chopinów przeprowadziła się do Warszawy. Tu Fryderyk pobierał nauki gry na fortepianie, najpierw u swojej matki, a później Wojciecha Żywnego z Czech. Już w wieku siedmiu lat Chopin podjął pierwsze próby kompozytorskie. Powstały wtedy dwa polonezy: g-moll i B-dur. Mając zaledwie osiem lat, Fryderyk po raz pierwszy wystąpił publicznie, wzbudzając zachwyt i stając się poszukiwaną atrakcją salonów warszaw Mikołaj Kopernik. Jan Heweliusz ( ) Wybitny astronom mieszkający w Gdańsku. W 1640 roku założył obserwatorium astronomiczne z wykonanymi własnoręcznie przyrządami. Pod Gdańskiem Heweliusz zbudował teleskop o długości 50 m, największy wówczas na świecie. Sporządził mapę powierzchni Księżyca i odkrył dziewięć komet. Fryderyk Chopin ( ) Wybitny kompozytor i pianista o sławie międzynarodowej. Urodzony w Żelazowej Woli koło Łowicza w rodzinie Mikołaja Chopina, Francuza z Lotaryngii, i polskiej szlachcianki Justyny z Krzyżanowskich. Ojciec Chopina pracował w Żelazowej Woli jako domowy nauczyciel hrabiego Fryderyka Skarbka, właściciela tutejszych dóbr. Rodzina Chopinów mieszkała w jednej z oficyn istniejącego tu dworu. Oboje rodzice Fryderyka byli muzykalni: ojciec grał na skrzypcach i na flecie, a matka na fortepianie. Już jesienią 1810 roku rodzina 10

11 POMORZE MORZE BAŁTYCKIE SŁUPSK KOSZALIN GDYNIA KOŁOBRZEG GDAŃSk Elbląg Świnoujście Kartuzy Bytów Malbork Kamień Pomorski Ko³bacz SZCZECIN BYDGOSZCZ Chojna TORUŃ 16

12 POMORZE Pomorze to kraina leżąca pomiędzy dolną Odrą i Wisłą oraz Bałtykiem a Notecią i dolną Wartą. Historycznie Pomorze dzieli się na Pomorze Wschodnie z głównym miastem Gdańskiem oraz Pomorze Zachodnie ze Szczecinem. Jest to teren ukształtowany przez wędrówki lodowca, z niewielkimi jeziorami, np. na Pojezierzu Drawskim, oraz malowniczymi wzgórzami usytuowanymi głównie w Szwajcarii Kaszubskiej Długie Pobrzeże nad Motławą to teren starego portu. Dziś cumują tu statki przewożące wycieczki do Westerplatte i obecnego portu. Ze Starym Miastem nabrzeże łączą bramy z XIV i XV wieku, m.in. Brama Zielona i Brama Mariacka. U wylotu ulicy Szerokiej stoi Żuraw, dźwig portowy, powstały w latach Obecnie jest on jednym z obiektów Muzeum Morskiego utworzonego w 1960 roku. 3. Fontannę Neptuna, patrona mórz i nawigacji, wzniesiono przed ratuszem na Długim Targu w 1633 roku jako symbol dobrobytu miasta. Na otaczającej ją kracie widnieją herby Gdańska i polskie orły

13 1. Dwór Artusa z lat był miejscem spotkań zamożnych mieszczan, wyznających ideały rycerzy Okrągłego Stołu z dworu króla Artura. Fasada przebudowana w latach przez Abrahama van den Blocke łączy cechy gotyku i renesansu Na styku ulic Długiej i Długiego Targu, pełniącego rolę rynku, stoi Ratusz Głównego Miasta. Pierwszy ratusz zbudowano w tym miejscu po roku 1298 za czasów księcia Świętopełka II. Budynek obecny wzniesiono w latach , ale już dwadzieścia lat później nastąpiła jego rozbudowa. W latach dodano wysmukłą wieżę, a po pożarze w 1556 roku budowli nadano cechy manierystyczne. Zegar słoneczny pochodzi z XVI wieku. 3. Kościół Mariacki w Gdańsku jest największą w Europie średniowieczną świątynią wzniesioną z cegły. Jest on trzynawowy, z transeptem i wieńcem kaplic. Zbudowany w stylu gotyckim w latach

14 MAŁOPOLSKA CZÊSTOCHOWA KIELCE PU AWY Kazimierz Dolny SANDOMIERZ LUBLIN ZAMOŒÆ TARNÓW KRAKÓW TARNOBRZEG Wadowice KROSNO RZESZÓW Nowy S¹cz PRZEMYŒL ZAKOPANE Sanok BIESZCZADY TATRY s OWACJA ukraina 74

15 MAŁOPOLSKA 1 2 Małopolska była w IX wieku terenem państwa plemiennego Wiślan ze stolicą w Krakowie lub Wiślicy. Podporządkowana przez Polan, za czasów króla Kazimierza Odnowiciela stała się najważniejszą dzielnicą Polski. W 1039 roku stolica państwa polskiego została przeniesiona do Krakowa. Małopolska to rejon obfitujący w liczne zabytki i wspaniałe krajobrazy. Kultywowane są tu obyczaje ludowe Wawel był starożytnym grodem Wiślan plemienia, które weszło w skład państwa polskiego tworzonego przez Mieszka I. Już od IX wieku znajdowała się tu gęsto zabudowana siedziba książęca. Od czasów panowania Bolesława Chrobrego i Kazimierza Odnowiciela aż do XVII wieku (przeniesienie stolicy państwa do Warszawy) na Wawelu mieściło się centrum władzy państwowej. W późniejszych latach odbywały się tu monarsze uroczystości koronacyjne i pogrzebowe Kaplica Zygmuntowska w katedrze na Wawelu w Krakowie powstała w latach z fundacji Zygmunta Starego. Jest najwspanialszym w Polsce dziełem renesansu, stworzonym przez włoskiego architekta Bartłomieja Berrecciego. 75

16 MAŁOPOLSKA Z dziedzińca klasztoru Norbertanek na Zwierzyńcu w oktawę Bożego Ciała wyrusza barwny pochód lajkonika, którego tradycja wiąże z najazdem Tatarów w 1287 roku. 2. Pośrodku krakowskiego Rynku Głównego stoją Sukiennice. Są to hale z kramami powstałe w połowie XIV wieku. Obecny kształt zyskały dzięki renesansowej przebudowie po pożarze w 1555 roku i neogotyckiej stylizacji z lat Najwybitniejsze dzieło w kościele Mariackim w Krakowie to poliptyk mariacki wykonany przez Wita Stwosza, mistrza przybyłego z Norymbergi. Prace nad ołtarzem trwały, z przerwami, w latach