Prawo autorskie a technologia informacyjna w szkole Wstęp Naruszanie praw autorskich odbywa się w skali globalnej. Skopiowanie czyjegoś dzieła oraz opatrzenie go swoim nazwiskiem jest czynnością bardzo prostą a zarazem trudną do wykrycia, dlatego też wiele osób chętnie z tej opcji korzysta. Często jest to działanie świadome, jednak najczęściej wynika ono z niewiedzy. Najważniejszą sprawą w tej kwestii jest edukowanie młodego pokolenia, uświadamianie o szkodliwości naruszania prawa autorskiego. Ważne, by nauczyciel znał podstawowe zasady prawa autorskiego, by potrafił wyczuć granicę między korzystaniem z cudzej własności a przywłaszczaniem jej. Prawo autorskie obejmuje: serwisy WWW pojedyncze strony internetowe oraz ich treści prace dyplomowe programy komputerowe zdjęcia artykuły hasła reklamowe utwory muzyczne filmy książki bazę danych, czyli zbiór informacji (np. książka kucharska, telefoniczna, lista uczestników wycieczki, zbiór zdjęć) zgromadzonych według metody opracowanej przez autora (bez względu na to czy materiały, które zawiera są objęte ochroną czy nie) Prawo autorskie nie dotyczy: znaków i symboli państwowych (np. herbów miast), aktów normatywnych (kodeksów, ustaw, rozporządzeń) prostych informacji prasowych, które nie zawierają elementów komentujących (prognoza pogody, informacje o wypadkach, repertuary kin i teatrów, kursy walut)
utworów fotograficznych mających charakter informacyjny (problemem może okazać się ocena, czy dane zdjęcie tylko informuje czy zawiera elementy twórczego podejścia do fotografowanego faktu) Przepisy prawa autorskiego znajdą zastosowanie w przypadku dzieła niematerialnego (nieutrwalonego na danym materiale) Pojęcie autora Podmiotem prawa autorskiego może być każda osoba niezależnie od posiadania zdolności do czynności prawnych (także niepełnoletnia, ubezwłasnowolniona). Utwory stworzone przez dzieci młodsze (przed 13 rokiem życia) również objęte są prawem autorskim, a rozporządzać nimi będą rodzice lub opiekunowie prawni. Chronią prawo do: Autorskie prawa osobiste Autorstwa utworu Oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem Udostępniania utworu anonimowo Nienaruszalności treści i formy utworu Decydowania o pierwszym upublicznieniu utworu Nadzoru nad sposobem korzystania z utworu Dozwolony użytek osobisty Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. WAŻNE! Dozwolony użytek osobisty nie dotyczy: programów komputerowych - nie można ich ani kopiować ani pożyczać znajomym, rodzinie kopiowania artykułu, zdjęcia, pliku oraz umieszczenia go na własnej stronie internetowej
Dozwolony użytek publiczny Art. 27. Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu. Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych, 2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów, 3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek. (np. można udostępniać kopię cyfrową w wewnętrznych, zamkniętych sieciach bibliotecznych) WAŻNE! Wprowadzenie kopii do powszechnie dostępnej sieci godzi w interesy twórcy i narusza prawo dozwolonego użytku. Art. 31. Wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych i artyści/wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia, z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych. Prawo przedruku Przedruk może być dokonany jedynie z zachowaniem integralności utworu. Zawsze podaje się twórcę i źródło przedruku. Przedmiotem przedruku mogą być rozpowszechnione: sprawozdania o aktualnych wydarzeniach aktualne artykuły i wypowiedzi na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach (nie można publikować zbiorów mów jednej osoby) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów
Prawo cytatu Cytowane urywki rozpowszechnionych utworów powinny mieć związek z własną twórczością cytującego i być uzasadnione przez konkretny cel. Opublikowanie całego cudzego artykułu z krótkim własnym podsumowaniem nie mieści się w ramach dozwolonego cytatu. Każdy cytat opatrujemy przypisem (tytuł, autor, wydawca i rok wydania, w przypadku strony internetowej: adres, datę odczytania) Tworzenie prezentacji multimedialnych z wykorzystaniem cudzych zdjęć, filmów, animacji, muzyki oraz wykorzystywanie ich jako pomocy dydaktycznych podczas zajęć lekcyjnych jest dozwolone. Natomiast udostępnianie ich w sieci bez zgody autorów wszystkich użytych dzieł jest zabronione. Rozpowszechnianie utworów na stronie WWW Chcąc rozpowszechniać wizerunek danej osoby w sieci, należy uzyskać jej zgodę. W przypadku dzieci oraz młodzieży nieletniej taką zgodę wyrażają opiekunowie prawni. Rozpowszechnianie wizerunku powszechnie znanej osoby publicznej nie wymaga zezwolenia. Rozpowszechnianie wizerunku osoby, będącej szczegółem całości takiej jak krajobraz, impreza publiczna, zgromadzenie również nie wymaga zgody. Wykadrowanie krajobrazu czy zgromadzenia naruszające prywatność danej osoby jest niedopuszczalne. Publikowanie zdjęć z wycieczek szkolnych: prawo autorskie zezwala na umieszczanie fotoreportaży z wypraw uczniów, które ukazują wystawione w miejscach publicznych dzieła takie jak: zabytki, ciekawe architektonicznie budynki, pomniki, kościoły, przydrożne kapliczki. Stronę WWW można zilustrować ciekawymi rysunkami, grafikami, zdjęciami, dźwiękami czy filmami w dwojaki sposób: 1. uzyskując zgodę autora na wykorzystanie dzieła (należy upewnić się, że osoba udzielająca nam licencji na rozpowszechnianie ma do tego pełne prawo; autor ma prawo do wynagrodzenia, ale może od niego odstąpić) 2. korzystając z bezpiecznych serwisów, które udostępniają utwory (zdjęcia, kliparty, czcionki, ikony itd.). Otwarte zasoby edukacyjne (OZE) (ang. Open Educational Resources OER) wspólna nazwa dla wszelkich zasobów edukacyjnych, do których istnieje w pełni otwarty dostęp dzięki objęciu ich wolnymi licencjami lub przeniesieniu do domeny publicznej i udostępnieniu za pomocą dowolnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych.
Licencje Wszystkie oferowane przez Creative Commons licencje i narzędzia są darmowe. Powstały po to, by jasno komunikować w Internecie, co wolno użytkownikowi. Uznanie autorstwa 3.0 Polska Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy. Uznanie autorstwa-na tych samych warunkach 3.0 Polska Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Jest to licencja używana przez Wikipedię i jej siostrzane projekty. Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne 3.0 Polska Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworów zależnych (mogą zostać objęte inną licencją). Uznanie autorstwa-bez utworów zależnych 3.0 Polska Ta licencja zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych). Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-na tych samych warunkach 3.0 Polska Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz tak długo jak utwory zależne będą również obejmowane tą samą licencją. Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska Licencja ta zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych). Jest to najbardziej restrykycyjna licencja.
Materiały źródłowe: Prawo Autorskie? OK!: http://pa.ok.oeiizk.waw.pl/, odczyt: 03.10.2014 Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych, oprac. Karolina Grodecka, Kamil Śliwowski, Wyd. 5 zaktualizowane, Koalicja Otwartej Edukacji, Warszawa 2014 Creative Commons Polska http://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/, odczyt: 06.10.2014