PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.)

I. PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) 1. Książęta i królowie Czech BORZYWOJ I (S. 11) SPITYGNIEW I (S. 12) WRATYSŁAW I (S. 13) WACŁAW I ŚWIĘTY (S. 15) BOLESŁAW I SROGI (S. 16) BOLESŁAW II POBOŻNY (S. 18) BOLESŁAW III RUDY (S. 20) WŁADYWOJ (S. 21) JAROMIR (S. 22) OLDRZYCH (UDALRYK) (S. 23) BRZETYSŁAW I (S. 24) SPITYGNIEW II (S. 29) WRATYSŁAW II (S. 30) KONRAD I (S. 33) BRZETYSŁAW II (S. 38) BORZYWOJ II (S. 39) ŚWIATOPEŁK (S. 41) WŁADYSŁAW I (S. 42) SOBIESŁAW I UDALRYK (S. 48) WŁADYSŁAW II (S. 52) BIEDRZYCH (FRYDERYK) (S. 55) SOBIESŁAW II (S. 58) KONRAD II OTTO (S. 59) WACŁAW II (S. 61) HENRYK BRZETYSŁAW (S. 62) WŁADYSŁAW III HENRYK (S. 63) 2. Dziedziczni królowie Czech PRZEMYSŁ OTTOKAR I (S. 64) WACŁAW I (S. 71) PRZEMYSŁ OTTOKAR II (S. 75) WACŁAW II (S. 80) 9

TABLICA I. WŁADCY MOJMIROWICE CZECH I WĘGIER WŁADCY PAŃSTWA WIELKOMORAWSKIEGO NN Mojmir I, książę wielkomorawski od ok. 830 r., usunięty w 846 r. przez Lotara, króla Franków ( 846 lub później) Wistrach lub córka Wistrach Sławitak (Sclaiutag) ( po 857) Rościsław, książę wielkomorawski od 846 r. usunięty przez króla Franków Wschodnich (Niemiec) w 869 ( 869 lub później) Morot lub córka Morot NN Światopełk I Wielki książę (król) wielkomorawski od 871 r. ( 894) ( Anna, córka Borysa I, cara Bułgarii) Sławomir, krewny księcia Rościsława, kapłan, książę wielkomorawski w 871 r. ( po 871) Mojmir II książę wielkomorawski od 894 r. ( 906?, być może zginął podczas najazdu węgierskiego) Światopełk II książę nitrzański od 894 r. ( 906?, być może zginął podczas najazdu węgierskiego) syn (?) córka (?) Lestek, książę polański? córka (?) Zolta, wódz węgierski ( ok. 950) zob. Tablica II, s. 86 10

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) 1. Książęta i królowie Czech BORZYWOJ I R O DZ I N A: Kroniki Gesta Francorum oraz Annales Fuldenses podają, że w r. 872 nad Wełtawą wojska niemieckie pokonały pięciu czeskich książąt: Światosława (Zuentislan, Zventisla), Witysława (Witislan, Wittislavi), Hermana (Heriman), Spytymira (Spoitimar, Spoitamor) i Mojsława (Moyslan). Na marginesie tego zapisku pojawia się imię kolejnego księcia Goriwei, zwykle odczytywane jako Boriwei czyli Borzywoj (Borzywój); nie wiadomo jednak czy ów książę jest tożsamy z Borzywojem I i czy brał on udział we wspomnianej bitwie. Wedle praskiej Kroniki Kosmasa (Chronica Boëmorum) dynastia książąt i królów czeskich, nazwana później Przemyślidami, wzięła swój początek od legendarnej księżniczki Libuszy, najmłodszej córki księcia Kroka następcy Czecha która poślubiła prostego oracza imieniem Przemysł (stąd nazwa dynastii). Po Przemyśle Oraczu i Libuszy w państwie czeskim mieli panować Niezamysł, Mnata, Wojen, Unisław, Krzesomysł, Neklan i wreszcie Gościwit domniemany ojciec Borzywoja. BORZYWOJ I Urodził się w 852 lub 853 r. Rządy objął przypuszczalnie ok. 870 r., jednocząc pozostające pod zwierzchnictwem frankońskim plemiona czeskie. Zapewne w 884 r. na terenie państwa wielkomorawskiego przyjął chrzest z rąk biskupa Metodego (według Kroniki Kosmasa miało to miejsce w 894 r., jednak Metody zmarł w 885 r.). Pod koniec IX w. wzniósł kościół NMP i zaczątki zamku praskiego nad lewym brzegiem Wełtawy. 11

WŁADCY CZECH I WĘGIER Żoną Borzywoja I została ok. 874/75 r.: Ludmiła Jej ojcem był Sławibor, książę pszowski lub milczański. Urodziła się ok. 860 r. Została ochrzczona wraz z mężem, być może w 884 r. Po śmierci synów opuściła Pragę i osiadła w Budeču, a następnie w zamku Tetin, gdzie została zamordowana 16 IX 921 r. podczas rebelii pogańskiej, zapewne z rozkazu swojej synowej Drahomiry. Spoczęła w kościele Archanioła Michała w Tetinie, a w 925 r. Wacław I przeniósł jej prochy do bazyliki św. Jerzego przy zamku książęcym w Pradze. Otoczona wkrótce po śmierci powszechnym kultem, a niebawem także kanonizowana, jest patronką Czech. Potomstwo {1 2}: 1 SPITYGNIEW I (zob. poniżej). 2 WRATYSŁAW I (zob. s. 13). BORZYWOJ I Zmarł między 888 a 893 r. (w 891 r.?) lub ok. 894 r. (ok. 900 r.?). Nowsze badania podważają tożsamość szczątków z katedry św. Wita w Pradze, uważanych dotąd za kości księcia Borzywoja. Tron objął jego starszy syn Spitygniew. SPITYGNIEW I O J C I E C: Borzywoj I (zob. s. 11). M A T K A: św. Ludmiła (zob. powyżej w biogr. Borzywoja I). R O DZ E Ń S T WO: Wratysław I (zob. s. 13). SPITYGNIEW I Urodził się ok. 875 r., zapewne w rezydencji w Lewym Hradcu pod Pragą. W chwili śmierci ojca był nieletni, więc początkowo władzę w państwie czeskim sprawował książę wielkomorawski Światopełk Wielki (zob. Tablica I, s. 10). Usamodzielnienie Spitygniewa i prze- 12

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) jęcie przez niego władzy w Czechach nastąpiło ok. 894 r. lub ok. 900 r. W 895 r. uznał zwierzchność cesarską i złożył hołd lenny Arnulfowi z Karyntii. W przypisywanym Spitygniewowi I grobowcu w kościele NMP w Pradze odkryto również szczątki kobiety, która według badaczy mogła być małżonką księcia. Zmarła ona zapewne kilka lat po swoim domniemanym mężu, być może ok. 918 r. SPITYGNIEW I Zmarł w 915 r. (wedle starszych opracowań w 905 r.) i został pochowany w kościele NMP przy zamku książęcym w Pradze. Jego następcą został młodszy brat Wratysław. WRATYSŁAW I O J C I E C: Borzywoj I (zob. s. 11). M A T K A: św. Ludmiła (zob. s. 12 w biogr. Borzywoja I). R O DZ E Ń S T WO: Spitygniew I (zob. s. 12). WRATYSŁAW I Urodził się w 888 r. Władzę w państwie czeskim objął po bezpotomnej śmierci starszego brata jak się obecnie przypuszcza miało to miejsce w 915 r., natomiast starsze opracowania datują to wydarzenie na 905 r. Żoną Wratysława I została prawdopodobnie w 906 r.: Drahomira Wywodziła się z grodu Stodor, z arystokracji plemiennej Słowian Połabskich. Urodziła się ok. 890 r. (może w 877 r.?). Była poganką, ochrzczoną najprawdopodobniej dopiero po ślubie z Wratysławem. Po śmierci męża i zamordowaniu teściowej (921) przejęła w imieniu starszego syna władzę w Czechach jako regentka; już jednak w r. 924 (925?) Wacław I odsunął matkę od rządów, po czym opuściła ona Pragę. Zmarła na wygnaniu po r. 935. 13

WŁADCY CZECH I WĘGIER Potomstwo {1 5}: 1 WACŁAW I ŚWIĘTY (zob. s. 15). 2 BOLESŁAW I SROGI (zob. s. 16). 3 Spitygniew Zmarł młodo. 4 (?) Przybysława Wyszła za mąż przed 938 r. Nic więcej o niej nie wiadomo. 5 Co najmniej dwie córki Według niektórych historyków jedna owych córek mogła być tożsama ze Strzeżysławą, żoną Sławnika, pana na Libicach (zm. 18 VI 981), syna Voka z rodu Sławnikowiców; wedle jeszcze innych opracowań (J. Žemlicka) Strzeżysława nie była córką, lecz wnuczką Wratysława, córką Bolesława I Srogiego (zob. s. 18). Strzeżysława i Sławnik mieli pięciu znanych źródłom synów: 1 Sobiesław (dawniej błędnie zwany Sobieborem), pan (książę) na Libicach, później pan na Żninie (ur. ok. 950, zginął 1004); ożenił się i pozostawił potomstwo. 2 Spycimir (Spitymir), pan (książę) na Libicach; ożenił się i miał potomstwo, został zamordowany wraz z rodziną w 995 r. podczas najazdu wojsk Przemyślidów na Libice. 3 Pobrasław, pan (książę) na Libicach; ożenił się i miał potomstwo, został zamordowany wraz z rodziną w 995 r. podczas najazdu Przemyślidów na Libice. 4 Poraj (Porzej), w 965 r. towarzyszył księżniczce Dobrawie podczas jej wyprawy do Polski. Albo zginął w 995 r. podczas najazdu Przemyślidów na Libice, albo też osiadł w Polsce, gdzie się ożenił i pozostawił potomstwo. 5 Czesław, pan (książę) na Libicach; ożenił się i miał potomstwo, został zamordowany wraz z rodziną w 995 r. podczas najazdu Przemyślidów na Libice. 6 Wojciech (Adalbert), biskup praski, święty, patron Czech, Polski i Węgier (ur. ok. 956, zamordowany 997). Po śmierci Strzeżysławy w 987 r. Sławnik ożenił się raz jeszcze i miał z tego związku kolejnego syna Radzima (Gaudentego), późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego. WRATYSŁAW I Poległ 13 II 921 r. podczas najazdu Węgrów na Czechy i został pochowany w bazylice św. Jerzego przy zamku praskim Na tron czeski wstąpił jego najstarszy syn Wacław. 14

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) WACŁAW I ŚWIĘTY O J C I E C: Wratysław I (zob. s. 13). M A T K A: Drahomira ze Stodor (zob. s. 14 w biogr. Wratysława I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 14 w biogr. Wratysława I. WACŁAW I Urodził się po 905 r. (ok. 907/08 r., w 911 r.?) lub też ok. 903 r. Po śmierci ojca (921) objął władzę w państwie czeskim, pozostając początkowo (do 924 lub 925 r.?) pod opieką matki. Podczas najazdu Henryka I Ptasznika na Czechy w 929 r. uznał jego zwierzchnictwo i złożył królowi niemieckiemu hołd lenny. Przypuszcza się, że książę posiadał jakąś żonę, jednak albo małżeństwo to pozostało bezdzietne, albo pochodziły z niego jedynie córki lub młodo zmarli synowie. Znany z legend Zbrasław o ile jest postacią historyczną był zapewne synem z nieprawego łoża. WACŁAW I Został zamordowany z rozkazu brata Bolesława 28 IX 935 r. (dawniejsze opracowania podawały rok 929, obecnie jednak większość badaczy skłania się ku późniejszej dacie) w grodzie w Stará Boleslav (niem. Alt-Bünzlau, obecnie Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav) pod Pragą i spoczął w kościele śś. Kosmy i Damiana tamże. Jego szczątki zostały przez Bolesława I przeniesione do nowozbudowanej rotundy (później bazyliki, a od 1344 r. katedry) św. Wita przy zamku praskim. Wkrótce po śmierci został otoczony powszechnym kultem. Kanonizowany w XVIII w. jako św. Wacław Męczennik, jest patronem Pragi i Czech. Władzę w państwie czeskim przejął jego młodszy brat Bolesław. 15

WŁADCY CZECH I WĘGIER BOLESŁAW I SROGI O J C I E C: Wratysław I (zob. s. 13). M A T K A: Drahomira ze Stodor (zob. s. 14 w biogr. Wratysława I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 14 w biogr. Wratysława I. BOLESŁAW I Zwany także Okrutnym, urodził się w latach 904 10, zapewne ok. 908/10 r. Po dojściu do lat sprawnych ok. 922 r. otrzymał własną dzielnicę księstwo pszowskie gdzie wzniósł gród Stará Boleslav (niem. Alt-Bünzlau, obecnie Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav). Tam też 28 IX 935 (929?) r. na jego rozkaz zamordowano księcia Wacława I, po którym objął władzę w państwie czeskim. Żoną Bolesława I została zapewne ok. 922/27 r.: Nieznana bliżej kobieta Jej filiacja nie jest znana. Dawniejsze opracowania zwały ją Biagotą, jednak imię to jest zapewne skutkiem błędnego odczytania napisu na denarach, przypisywanych Bolesławowi I (obecnie sądzi się, że pochodzą one z późniejszego okresu). Być może spoczęła w rotundzie św. Wita przy zamku w Pradze. Potomstwo {1 7}: 1 (?) Syn Kronika Widkuinda podaje, że w 950 r. przeciwko cesarzowi Ottonowi I wystąpił książę Bolesław I, mając u swojego boku syna. Większość czeskich badaczy uważa, iż był to starszy brat przyszłego Bolesława II. Urodzony w latach 30. X w., zmarł zapewne młodo, jeszcze za życia ojca (może poległ na Lechowym Polu 10 VIII 955 r.?). 2 BOLESŁAW II POBOŻNY (zob. s. 18). 3 Strachkwas lub Strahkwas Urodził nocą z 27 na 28 IX 935 (929?) r. Od dzieciństwa przeznaczony do życia zakonnego (celem odpokutowania zbrodni bratobójstwa dokonanej przez ojca), został przez Bolesława I 16

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) wysłany do Regensburga (Ratyzbony) i w tamtejszym klasztorze św. Emerama przyjął śluby pod imieniem Chrystiana. W 996 r. otrzymał nominację na biskupa praskiego, zmarł jednak na krótko przed konsekracją, jeszcze w tym samym roku w Pradze. 4 Dobrawa Urodziła się zapewne ok. 940/45 r. Jej mężem został w 965 (lub 963) r. Mieszko I, książę polański (polski) od ok. 960 r. (ur. ok. 935 (?), zm. 25 V 992), syn Siemomysła, księcia polańskiego, wnuk Lestka (być może ożenionego z córką księcia wielkomorawskiego Światopełka I Wielkiego, por. Tablica I., s. 10) i prawnuk Siemowita, uznawany powszechnie protoplastą dynastii Piastów. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Bolesław I Chrobry, książę a od 1025 r. król Polski (ur. 967, zm. 1025); po oślepieniu Bolesława III Rudego w 1003 r. ogłosił się księciem Czech, jednak we wrześniu 1004 r. utracił władzę na rzecz księcia Jaromira. Zapewne w 984 r. pojął za żonę nieznaną z imienia córkę Rygdaga, margrabiego Miśni, którą jednak oddalił rok po ślubie, w 986 r. ożenił się z nieznaną bliżej Węgierką, z którą dochował się syna i ok. 987/89 r. odtrącił, by ok. 988/89 r. poślubić Emnildę (ur. ok. 970/75, zm. 1016/17), córkę Dobromira, księcia połabskiego lub małopolskiego, z którą miał liczne dzieci; czwartą żoną Bolesława została w 1018 r. Oda (zm. po 1018), córka Ekkeharda I, margrabiego Miśni, która obdarzyła go córką. 2 Córka (Świętosława?); zapewne tożsama z Sygrydą Storradą (Dumną) (ur. 960/72, zm. przed jesienią 1013), od ok. 980 r. żoną Eryka Zwycięskiego, króla Szwecji (zm. ok. 994/95, z nim potomstwo), ok. 1000 r. zaślubioną Swenowi Widłobrodemu, królowi Danii, Norwegii i Anglii (ur. ok. 960, zm. 1014, z nim dalsze dzieci); alternatywnie ojcem Storrady był Skolug Toste, możny szwedzki. Dobrawa zmarła w 977 r. Jak dotąd nie odkryto miejsca jej pochówku, przypuszcza się jednak, że jest to katedra poznańska lub gnieźnieńska. Po jej śmierci Mieszko I pojął za żonę (978/80) Odę, córkę margrabiego Miśni Dytryka, z którą dochował się dalszych dzieci. 5 Mlada Na świat przyszła po 935 r., umownie umieszcza się ją na ostatnim miejscu wśród dzieci Bolesława I. Mniszka od wczesnej młodości, w 965 r. wyjechała do Rzymu, gdzie uzyskała od Jana 17

WŁADCY CZECH I WĘGIER XIII pozwolenie na założenie w ojczyźnie opactwa benedyktyńskiego; papież nadał jej także zakonne imię Marii. Po powrocie do Czech w 967 r. ufundowała benedyktynkom klasztor pw. św. Jerzego przy zamku książęcym w Pradze, którego została pierwszą przełożoną Zmarła 9 IV 994 r. w swoim klasztorze, gdzie najprawdopodobniej również spoczęła. 6 (?) Strzeżysława Czeski historyk J. Žemlicka wywodzi matkę św. Wojciecha z rodu Przemyślidów, jednak czyni z niej córkę Bolesława I, a nie jego ojca Wratysława I, co przyjęło się powszechnie w literaturze (dalsze szczegóły zob. s. 14). 7 (?) WŁADYWOJ (zob. s. 21). BOLESŁAW I Zmarł 15 VII 967 lub 972 r. (obecnie większość badaczy uznaje za bardziej wiarygodną tę drugą datę). Miejsce jego pochówku nie jest znane, przyjmuje się jednak, że mógł spocząć w bazylice św. Jerzego przy zamku praskim lub w pobliskiej rotundzie (późniejszej bazylice i katedrze) św. Wita. Tron czeski objął jego syn i imiennik. BOLESŁAW II POBOŻNY O J C I E C: Bolesław I Srogi (zob. s. 16). M A T K A: nieznana (zob. s. 16 w biogr. Bolesława I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 16 w biogr. Bolesława I. BOLESŁAW II Urodził się ok. 927/28 r. (przed 935 r.). Przydomek zawdzięcza Kronice Kosmasa, który pragnął przeciwstawić Bolesława II jego ojcu. Rządy w księstwie czeskim objął po śmierci Bolesława Srogiego latem 972 (967) r. W 975 r. doprowadził do utworzenia biskupstwa 18

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) praskiego, jednak podległego nie bezpośrednio papieżowi, lecz arcybiskupowi Moguncji. Pierwszą żoną Bolesława II została (?): Nieznana bliżej kobieta Przypuszczalnie Bolesław II był żonaty przed zawarciem małżeństwa z Emmą (zob. dalej). Istnieje wiele niepopartych źródłowo hipotez, próbujących wyjaśnić kwestię pochodzenia pierwszej żony księcia; wedle jednej z popularniejszych była ona córką Edwarda Starszego, króla angielskiego (zm. 924). Potomstwo {1 2}: 1 Wacław Zmarł w dzieciństwie i najpewniej spoczął w jednym z kościołów praskich (bazylika św. Jerzego?). 2 BOLESŁAW III RUDY (zob. s. 20). Drugą żoną Bolesława II została zapewne w latach 973 85: Emma lub Hemma Jej filiacja nie jest znana, zapewne jednak pochodziła z możnowładczego rodu z obszaru Rzeszy Niemieckiej, być może spokrewnionego z bawarskim domem książęcym. Niektórzy badacze czynią Emmę córką (lub krewną) króla burgundzkiego Konrada Spokojnego, lecz brak na to dowodów źródłowych. Według J.A. Sobiesiak należy także odrzucić dość popularną hipotezę, jakoby żona Bolesława II była tożsama z córką Lotara II, króla Włoch, wdową po królu zachodniofrankijskim (francuskim) Lotarze z dynastii Karolingów (zm. 986). Po śmierci męża (999), księżna wraz z synami zbiegła z Czech na dwór księcia bawarskiego Henryka (późniejszego cesarza Henryka II). Nic więcej o niej nie wiadomo. Potomstwo {1 3}: 1 JAROMIR (zob. s. 22). 2 OLDRZYCH (UDALRYK) (zob. s. 23). 3 (?) Luta Wzmiankowana ok. 1026 r. Jej przynależność do potomstwa Bolesława II nie została potwierdzona źródłowo, nie wiadomo także, która z żon księcia mogła być jej matką. Umownie umieszcza się ją na ostatnim miejscu wśród jego dzieci. BOLESŁAW II Zmarł 7 II 999 r. i został pochowany w nekropolii pierwszych Przemyślidów bazylice św. Jerzego przy zamku praskim. Jego następcą został najstarszy syn i imiennik. 19

WŁADCY CZECH I WĘGIER Literatura J.A. Sobiesiak: Bolesław II Przemyślida ( 999) (Kraków 2006). BOLESŁAW III RUDY O J C I E C: Bolesław II Pobożny (zob. s. 18). M A T K A: nieznana (zob. s. 19 w biogr. Bolesława II). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 19 w biogr. Bolesława II. BOLESŁAW III Urodził się zapewne ok. 965 r. (nie później niż w 970 r.). Po śmierci ojca 7 II 999 r. wstąpił na czeski tron. Wkrótce po objęciu rządów nakazał uwięzić i zamordować młodszych braci przyrodnich, którzy jednak uciekli wraz z macochą Bolesława na dwór bawarski. Żoną Bolesława III została (rok nieznany, por. niżej): Nieznana bliżej kobieta Jej filiacja nie jest znana. Wedle Europäische Stammtafeln żoną Bolesława Rudego była nieznana bliżej Przedsława, którą badacz genealogii Rurykowiczów, Nicolai de Baumgarten, utożsamia z córką Włodzimierza Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego. Jeśli hipoteza ta odpowiada prawdzie, do zawarcia małżeństwa Bolesława III i księżniczki kijowskiej doszło albo w latach 999 1002 albo też, co mniej prawdopodobne, po 1018 r. w Polsce, gdzie przebywali wówczas zdetronizowany czeski książę i uprowadzona przez Chrobrego Przedsława. Potomstwo: 1 (?) Córka (imię nieznane) Według starszych opracowań została żoną nieznanego z imienia przedstawiciela możnego rodu Wrszowców (zm. 1003). Jeśli było tak w istocie, wówczas należałoby przesunąć datę zawarcia małżeństwa Bolesława III na lata 985/90, a także wykluczyć Przedsławę jako jego małżonkę i matkę dzieci. 20

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) BOLESŁAW III W maju 1002 r. utracił tron, zajęty najpierw na przez Władywoja (poniżej), a później swojego młodszego brata Jaromira (zob. s. 22). Władzę odzyskał z polską pomocą w 1003 r., jednak nieco później w tym samym roku został ponownie usunięty i uwięziony w Polsce przez Bolesława I Chrobrego, który nakazał jego oślepienie. Resztę życia spędził w polskim więzieniu (przebywał m.in. na zamku wawelskim w Krakowie), gdzie zmarł w 1037 r. Nie wiadomo, gdzie został pochowany. R O DZ I N A: nieznana. WŁADYWOJ WŁADYWOJ W czeskiej historiografii przyjęła się hipoteza, jakoby był on synem księżniczki czeskiej Dobrawy (zob. s. 17) i Mieszka I, a zatem Piastem, młodszym bratem Bolesława Chrobrego ów pogląd obalił jednak na początku ubiegłego wieku Oswald Balzer w monumentalnej Genealogii Piastów. Według polskiego historyka Gerarda Labudy Władywoj wywodził się z nieznanej, bocznej linii Przemyślidów, inna teoria czyni go najmłodszym synem Bolesława I, urodzonym w latach 70. X w. (zob. s. 18), niewykluczone wreszcie, że w ogóle nie był spokrewniony z panującą w Czechach dynastią. Rządy w księstwie czeskim objął po wygnaniu Bolesława Rudego w maju 1002 r., a zmarł krótko potem, między styczniem a marcem 1003 r.; nie jest znane miejsce jego pochówku. Przekazy milczą na temat małżonki oraz ewentualnego potomstwa księcia Władywoja. Tron czeski objął po jego śmierci młodszy syn Bolesława Pobożnego, Jaromir. 21

WŁADCY CZECH I WĘGIER JAROMIR O J C I E C: Bolesław II Pobożny (zob. s. 18). M A T K A: Emma (zob. s. 19 w biogr. Bolesława II). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 19 w biogr. Bolesława II. JAROMIR Urodził się przypuszczalnie ok. 975 r. Objąwszy władzę w 999 r. Bolesław III nakazal pojmać i zamordować młodszych przyrodnich braci, zostali oni jednak wywiezieni z przez matkę za granicę, na dwór bawarski. Po śmierci księcia Władywoja (I III 1003) Jaromir powrócił do kraju i zasiadł na praskim tronie. W tym samym roku został jednak wygnany przez Bolesława I Chrobrego, który przywrócił na tron Bolesława III, a następnie sam przejął rządy w Pradze; obalony Jaromir uszedł do Niemiec. 7 IX 1004 r. z pomocą króla Henryka II zmusił do odwrotu wojska polskie i odzyskał władzę w Czechach. 12 IV 1012 r. po raz kolejny utracił tron, tym razem na rzecz młodszego brata Oldrzycha (zob. s. 23), po czym zbiegł na dwór polski, a później do Niemiec, gdzie był przetrzymywany przez ponad 20 lat. W 1033 r. z inspiracji cesarza osadzono go na czeskim tronie u boku Oldrzycha, lecz niebawem młodszy brat ponownie strącił go z tronu, a nadto nakazał oślepić i wykastrować (według części opracowań do kastracji Jaromira doszło jeszcze w 999 r. z polecenia Bolesława III Rudego lub też ok. 1012 r. w Polsce). Po śmierci Oldrzycha okaleczony Jaromir nie zgłaszał już pretensji do mitry książęcej. Został zamordowany 4 XI 1035 r. (może 1038/39?), przypuszczalnie za sprawą rodu Wrszowców. Spoczął w praskiej bazylice św. Jerzego. Władza w państwie czeskim przypadła ostatecznie jego bratankowi Brzetysławowi. 22

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) OLDRZYCH (UDALRYK) O J C I E C: Bolesław II Pobożny (zob. s. 18). M A T K A: Emma (zob. s. 19 w biogr. Bolesława II). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 19 w biogr. Bolesława II. OLDRZYCH (UDALRYK) Urodził się zapewne ok. 975 r. Imię Oldrzych jest czeską odmianą imienia Udalryk (Ulryk). Po objęciu władzy w Czechach przez starszego brata Bolesława III (999), wspólnie z matką i starszym bratem zmuszony był uciekać z kraju. Tron czeski objął po wygnaniu Jaromira w kwietniu 1012 r. W 1031 (1033) r. opanował Morawy, należące przedtem do jego syna Brzetysława. Żoną Oldrzycha została (rok zawarcia małżeństwa nieznany): Nieznana bliżej kobieta Wspomina o niej jedynie Kronika Kosmasa. Jej filiacja oraz wszelkie daty z życia nie są znane. Małżeństwo to pozostało bezdzietne lub też dzieci z niego narodzone pomarły w młodości. Oldrzych pozostawił następujące potomstwo naturalne {1 2}: z Bożeną (zm. 1052) niskiego rodu; według niektórych opracowań mogła ona później zostać jego żoną: 1 BRZETYSŁAW I (zob. s. 24). 2 (?) Wratysław Był kanonikiem w Pradze, zmarł po 1055 r. OLDRZYCH (UDALRYK) W 1033 r. wskutek interwencji cesarza utracił czeski tron, na którym został ponownie osadzony w tym samym roku, pod warunkiem podzielnia się włądzą ze starszym bratem Jaromirem; wkrótce jednak nakazał brata oślepić i wykastrować. Zmarł nagle 9 XI 1034 r. w Pradze i został pochowany w praskiej bazylice św. Jerzego. Rządy w Czechach objął jego nieprawy syn Brzetysław. 23

WŁADCY CZECH I WĘGIER BRZETYSŁAW I O J C I E C: Oldrzych (Udalryk) (zob. s. 23). M A T K A: Bożena (zob. s. 23 w biogr. Oldrzycha). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 23 w biogr. Oldrzycha. BRZETYSŁAW I Na świat przyszedł w (ok.) 1002 r., w 1005 r. lub (co jednak mniej prawdopodobnie) ok. 1012 r. W 1025 r., wykorzystując wewnętrzne osłabienie państwa polskiego po wstąpieniu na tron Mieszka II, zajął Morawy (należące do Polski od najazdu Bolesława Chrobrego w r. 1003), które jednak w 1031 (1033) r. utracił na rzecz własnego ojca. Po śmierci księcia Oldrzycha 9 XI 1034 r. objął władzę w Czechach i na Morawach. W 1038 r. dokonał zbrojnego najazdu na Polskę, zrabował stołeczne Gniezno i przejściowo zajął Małopolskę oraz Śląsk. Żoną Brzetysława I została poślubiona po 1021 r. (być może w 1029 lub 1031 r.) w Ołomuńcu: Judyta Była ona córką Henryka, hrabiego (margrabiego) Schweinfurtu, potomka bocznej linii rodu Luitpoldyngów, oraz jego żony Gerbergi, córki albo Heriberta I z Gleibergu, hrabiego w Kinziggau, albo też Ottona z Hennebergu, hrabiego Grabfeld). Urodziła się zapewne ok. 1010/15 r. (wg innych opracowań ok. 1000 r. lub nawet 990 r.) i początkowo przebywała w klasztorze śś. Piotra i Pawła w Schweinfurcie (sposobiąc się być może do przyjęcia ślubów), skąd uprowadził ją książę Brzetysław. Po śmierci męża (1055) została wygnana z Czech przez najstarszego syna Spitygniewa; Kronika Kosmasa podaje, że poślubiła później byłego króla Węgier Piotra Orseolo, co wydaje się jednak mało prawdopodobne (zob. s. 95 w biogr. króla Piotra). Zmarła 2 VIII 1058 r. Jej zwłoki sprowadzono do Czech w 1061 r. lub też wkrótce po tej dacie i pochowano w bazylice (wcześniejszej rotundzie a późniejszej katedrze) św. Wita przy zamku w Pradze. 24

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) Potomstwo {1 6}: 1 SPITYGNIEW II (zob. s. 29). 2 WRATYSŁAW II (zob. s. 30). 3 KONRAD I (zob. s. 33). 4 Jaromir Urodził się prawdopodobnie między 1036 a 1038 r. W młodości, celem pobierania nauk, został wysłany do Niemiec. Po śmierci starszego brata Spitygniewa w 1061 r. powrócił do ojczyzny w nadziei na otrzymanie dzielnicy, a w 1063 r. z poparciem młodszych braci ubiegał się o tron biskupa Pragi, lecz wobec odmowy Wratysława II wyjechał do Polski. W 1067 r. pojawił się w Czechach i ponowił żądanie nadania mu biskupstwa praskiego, na co Wratysław II, pod naciskiem możnych, tym razem zmuszony był przystać. 30 VI 1068 r. uzyskał z rąk króla niemieckiego Henryka IV inwestyturę na stolec biskupi, a 6 VII tego roku przyjął święcenia. Wskutek sporu z papieżem, w latach 1073 74 przejściowo utracił mitrę. 11 VI 1077 r. został z nominacji Henryka IV archikanclerzem Rzeszy wówczas przyjął imię Gebharda; urząd złożył w lipcu 1084 r. Zmarł podczas podróży do Rzymu 26 VI 1090 r. w węgierskim Ostrzyhomiu (Esztergom). 5 Otto (Ota) I Zwany Pięknym, urodził się zapewne ok. 1045 r. Po śmierci ojca (10 I 1055) wspólnie ze starszym bratem Konradem otrzymał południowe Morawy i odtąd rezydował w Brnie, jednak już w r. 1056 obaj bracia musieli na rozkaz Spitygniewa II porzucić swoje dzielnice i przenieść się na dwór książęcy Pradze. Po wstąpieniu na tron Wratysława II (28 I 1061) Otto objął z nadania brata księstwo ołomunieckie w północnych Morawach. Zmarł 9 VII 1086 (być może 1087?) r., zapewne w Ołomuńcu, i został pochowany w ufundowanym wraz z małżonką klasztorze benedyktyńskim Hradisko tamże. Jego żoną została przed 1073 r.: Eufemia Była ona najprawdopodobniej córką Andrzeja I, króla Węgier (zob. s. 99 w jego biogr.), urodzoną między 1046 a 1053 r. Po ślubie zmieniła imię na Ludmiła. W 1091 92 r. zdołała odzyskać kontrolę nad utraconym wcześniej na rzecz Wratysława II Ołomuńcem, który w 1095 r. przekazała synom. Zmarła 2 IV 1111 r. i spoczęła u boku męża w klasztorze benedyktyńskim Hradisko w Ołomuńcu. 25

WŁADCY CZECH I WĘGIER LINIA MORAWSKA NA OŁOMUŃCU Potomstwo Ottona I i Eufemii {(i) (iii)}: (i) ŚWIATOPEŁK (zob. s. 41). (ii) Otto (Ota) II Zwany był Czarnym oraz Otikiem ( Ottonikiem ). Po śmierci Ottona I w 1086 lub 1087 r. Ołomuniec zajął Wratysław II i nadał go swojemu synowi Bolesławowi, zaś wdowa i synowie zmarłego uciekli do Brna na dwór księcia Konrada. W latach 1091 92 księżna Eufemia odzyskała władzę nad Ołomuńcem i w 1095 r. przekazała go synom we wspólne władanie. Po śmierci starszego brata (1109) Otto otrzymał od króla niemieckiego inwestyturę na Czechy, przez co popadł w konflikt z Władysławem I i został przez niego uwięziony (1110). Odzyskał wolność w 1113 r. i, pogodzony z kuzynem, na powrót zasiadł w dzielnicy ołomunieckiej. W 1123 r. Władysław I desygnował go swoim następcą i nadał księstwo brneńskie w południowych Morawach, jednak na krótko przed śmiercią w 1125 r. zmienił testament i wyznaczył sukcesorem własnego brata Sobiesława Udalryka, któremu przekazał także Brno; w odpowiedzi Otto II wyjechał do Niemiec upomnieć się o swoje prawa u cesarza. Poległ 18 I 1126 r. koło grodu Chlumec walcząc u boku Lotara III z Sobiesławem I Udalrykiem. Żoną Ottona II została po 1113 (w 1114?) r.: Zofia Była ona córką Henryka I (Starszego), hrabiego Bergu, oraz Adelajdy z Mochental (zapewne córki Dypolda (Teobalda) III, hrabiego Cham); jej siostrą była Rycheza (Ryksa), małżonka Władysława I (zob. s. 43 w jego biogr.). Po śmierci męża w 1126 r. wyjechała do Niemiec i wstąpiła do klasztoru benedyktynek w Zwiefalten, gdzie zmarła w dniu 31 V (1126 r.?) i gdzie zapewne także spoczęła. Potomstwo {(a) (d)}: (a) Eufemia Urodziła się w 1115 r. Wedle najnowszych ustaleń (D. Dąbrowski) nie jest ona raczej tożsama z małżonką księcia nowogrodzkiego i wołyńskiego Światopełka Mścisławowicza (ur. 1114/18, zm. 26 III (IV/V) 13 XI 1154), syna Mścisława I Fiodora (Haralda) Władymirowicza, wielkiego księcia kijowskiego z dynastii Rury- 26

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) kowiczów. Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo, że żona Światopełka wywodziła się z morawskiej linii Przemyślidów i była krewną (może nawet siostrą) Eufemii, lecz obecny stan badań uniemożliwia rozstrzygnięcie tej kwestii. O samej księżniczce Eufemii nic więcej nie wiadomo. (b) Otto (Ota) III Detleb Urodził się między 1116 a 1122 r. Po śmierci ojca (1126) został wywieziony na Ruś, a Ołomuniec zajął Sobiesław I Udalryk i przekazał swojemu synowi Władysławowi; po śmierci Sobiesława Udalryka w 1140 r. Otto Detleb powrócił do kraju i zdołał odzyskać ojcowiznę z rąk Władysława II. Zmarł 12 V 1160 r. i został pochowany w klasztorze benedyktyńskim Hradisko w Ołomuńcu. Żoną Ottona Detleba została zapewne ok. 1140 r.: Durancja Mogła być córką Mścisława I Fiodora Haralda Władymirowicza, wielkiego księcia kijowskiego z dynastii Rurykowiczów, i jego drugiej żony Lubawy, na co jednak brak potwierdzenia w źródłach. Zmarła po 13 XII 1160 r. i spoczęła u boku męża. Potomstwo {(i) (viii)}: (i) Swatawa Zmarła młodo, przed 1160 r. (ii) Włodzimierz Urodził się w 1145 r. Po objęciu czeskiego tronu przez Konrada II Ottona w 1189 r. został przez niego osadzony w księstwie ołomunieckim, które utracił przejściowo w latach 1192 94 na rzecz Władysława III Henryka. Zmarł przed 11 XII 1200 r. i został pochowany w klasztorze Hradisko w Ołomuńcu. Wedle jednej z nowszych hipotez jego córką mogła być Ludmiła (zm. 20 X po 1210), małżonka Mieszka I Plątonogiego, księcia opolskiego i przez krótki czas również krakowskiego, protoplasty górnośląskiej linii Piastów; nic nie wiadomo o ewentualnej żonie Włodzimierza i matce Ludmiły. Wysuwane są także teorie, jakoby 27

WŁADCY CZECH I WĘGIER żona Mieszka Plątonogiego była córką: a) Ottona III Detleba (a zatem siostrą Włodzimierza), b) Konrada II, księcia znojemskiego, c) Sobiesława I Udalryka, księcia czeskiego. Żadna z tych hipotez nie znajduje jednak potwierdzenia w źródłach, a oparte są one jedynie na przesłankach onomastycznych. (iii) Brzetysław Wspólnie z bratem Włodzimierzem książę ołomuniecki (usunięci w latach 1192 94 przez Władysława III Henryka). Zmarł między 1194 a 1201 r. i został pochowany w nekropolii ołomunieckiej linii dynastii Przemyślidów klasztorze Hradisko w Ołomuńcu. Z nieznaną bliżej żoną dochował się syna Zygfryda (zm. 1227), kanonika w Ołomuńcu. (iv) Maria Wzmiankowana w 1198 r. (v) Durancja Wzmiankowana w 1198 r. (vi) Eufemia Wzmiankowana w 1198 r. (vii) Jadwiga Zmarła po 16 I 1160 r. (viii) (?) Ludmiła Być może nosząca to imię żona Mieszka I Plątonogiego, księcia opolskiego i krakowskiego, była córką Ottona III Detleba (szczegóły zob. s. 27). (c) Światopełk Wzmiankowany w 1146 r. Nic więcej o nim nie wiadomo. (d) (?) Córka lub córki Nieznana z imienia córka Ottona II (jednak nie Eufemia, zob. s. 26) mogła zostać żoną księcia nowogrodzkiego Światopełka Mścisławowicza; w literaturze istnieje także pogląd, że jedna z córek Ottona II zaślubiła księcia wołyńskiego i kijowskiego Jarosława Izjasławowicza (zob. s. 53 w biogr. Władysława II). (iii) Bohusława (Bolesława) Wzmiankowana w 1078 r. 28

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) 6 Dymudis Wzmiankowany po 1055 r., zapewne zmarł w dzieciństwie. BRZETYSŁAW I Zmarł 10 I 1055 r. na zamku w Chrudim koło Pardubic i spoczął w rotundzie (późniejszej bazylice) św. Wita w Pradze. Jego następcą na czeskim tronie został najstarszy syn Spitygniew. SPITYGNIEW II O J C I E C: Brzetysław I (zob. s. 24). M A T K A: Judyta ze Schweinfurtu (zob. s. 24 w biogr. Brzetysława I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I. SPITYGNIEW II Urodził się w 1031 r. W 1049 r. otrzymał od ojca Morawy, które w 1055 (1054?) r. przekazał młodszym braciom. W 1055 r. wstąpił na tron czeski i uzykał inwestyturę od cesarza. W 1056 r. wygnał Wratysława z Ołomuńca, a Konrada i Ottona sprowadził na swój dwór do Pragi i ponownie zajął Morawy; ok. 1058 r. był zmuszony oddać Wratysławowi północną część Moraw z Ołomuńcem. Żoną Spitygniewa II została zapewne ok. 1045/50 r.: Ida (Hidda) Była ona córką Dytryka II, margrabiego Łużyc Dolnych z dynastii Wettynów, i jego żony Matyldy, córki Ekkeharda I, margrabiego Miśni. Urodziła się zapewne ok. 1031 r. (przed 1035 r.). Po śmierci męża została wraz z dziećmi wygnana z Czech przez Wratysława II i najpewniej powróciła do Niemiec, gdzie zmarła po 1061 r. Potomstwo {1 2}: 1 Światobór Fryderyk Urodził się zapewne po 1050 r. Po śmierci ojca w 1061 r. został wraz z matką i siostrą wypędzony z Czech. Zdecydował się na karierę kościelną i w sierpniu 1084 (1085) r. uzyskał godność 29

WŁADCY CZECH I WĘGIER patriarchy Akwilei. Zginął 23 II 1086 r. podczas zamieszek na ulicach swojej patriarszej stolicy. 2 Córka (imię nieznane) W 1061 r. została wraz z matką i bratem wygnana z Czech przez Wratysława II. Wyszła później za mąż za niemieckiego możnego Wichmana z Celle. Jej dalsze losy nie są znane. SPITYGNIEW II Zmarł 28 I 1061 r. i został pochowany w bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita przy zamku książęcym w Pradze. Jego następcą został młodszy brat Wratysław. WRATYSŁAW II O J C I E C: Brzetysław I (zob. s. 24). M A T K A: Judyta ze Schweinfurtu (zob. s. 24 w biogr. Brzetysława I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I. WRATYSŁAW II W niektórych opracowaniach pojawia się także z numerem porządkowym I, z uwagi na zasadę odrębnej numeracji książąt i królów (która znalazła zastosowanie np. w przypadku władców czeskich o imieniu Wacław); ponieważ w historii Czech było jedynie dwóch panujących imieniem Wratysław, aby nie wprowadzać zamieszania większość autorów pozostaje przy książęcej numeracji pierwszego czeskiego króla. Urodził się po 1031 r. (ok. 1032 lub 1035 r.?). Po śmierci ojca (10 I 1055) otrzymał zgodnie z jego testamentem część Moraw z Ołomuńcem, jednak w 1056 r. został wygnany przez Spitygniewa II i zbiegł na Węgry. Ok. 1058 r. powrócił do kraju i wymusił na starszym bracie zwrot księstwa ołomunieckiego. Po śmierci Spitygniewa (28 I 1061) objął tron czeski i jednocześnie przekazał Ołomuniec młodszemu bratu Ottonowi. Podczas synodu w Moguncji w 1085 r. uzyskał od cesarza tytuł królewski (dotyczący także 30

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) Polski, co później dało Przemyślidom podstawy do ubiegania się o jej koronę) i w dniu 15 VI 1085, 1086 lub 1087 r. został koronowany na zamku praskim przez Egilberta, arcybiskupa Trewiru. Pierwszą żoną Wratysława II została (data nieznana): (Maria?) Jej pochodzenie nie jest znane. Po ucieczce Wratysława II na Węgry (1056) została przez Spitygniewa II osadzona w więzieniu w grodzie Lštĕní. Dzięki wstawiennictwu biskupa praskiego Sewera niebawem odzyskała wolność, lecz w drodze do męża przedwcześnie urodziła martwe dziecko i zmarła. Drugą żoną Wratysława II została ok. 1056 r. (zapewne w 1057 r.): Adelajda (Adleta) Była ona córką Andrzeja I, króla Węgier, być może pochodzącą z jego pierwszego (domniemanego) małżeństwa (zob. s. 99 w jego biogr.). Urodziła się przypuszczalnie ok. 1040 r. (według K. Jasińskiego najpóźniej w 1042), zmarła zaś 27 I 1062 r. Została pochowana w bazylice (obecna katedra) św. Wita w Pradze. Potomstwo {1 4}: 1 Judyta Urodziła się ok. 1057/60 r., a ok. 1080 r. wyszła za mąż za Władysława I Hermana, księcia Polski od 1079 r. (ur. 1042/44, zm. 4 VI 1102), syna Kazimierza I Odnowiciela, księcia polskiego z dynastii Piastów, i jego żony Dobroniegi Marii, córki Włodzimierza I Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego. Władysław I Herman był wcześniej żonaty (względnie był to jedynie konkubinat) z Polką niedynastycznego pochodzenia, z którą miał syna imieniem Zbigniew. Z małżeństwa z księżniczką Judytą dochował się drugiego syna: 1 Bolesław III Krzywousty, książę polski (ur. 1086, zm. 1138); pierwszą jego żoną została w 1103 r. Zbysława (ur. 1185/90, zm. 1114), córka Światopełka II Michała Izjasławowicza, wielkiego księcia kijowskiego, z którą miał syna, a w 1115 r. poślubił Salomeę (ur. 1093/1101, zm. 1144), córkę Henryka I (Starszego), hrabiego Bergu, młodszą siostrę Ryksy, żony Władysława I (zob. s. 43 w jego biogr.), i miał z nią potomstwo. Po porodzie Judyta nie odzyskała już pełni sił i zmarła nocą z 24 na 25 XII 1086 r. Została pochowana w katedrze płockiej. Po jej śmierci Władysław I Herman ożenił się (1088) z jej imienniczką, córką cesarza Henryka III i wdową po królu węgierskim Salomonie (zob. s. 105 w jego biogr.), z którą miał dalsze dzieci. 31

WŁADCY CZECH I WĘGIER 2 Ludmiła Data jej narodzin nie jest znana. Annalista Saxo oraz Kronika Kosmasa umieszczają ją na drugim miejscu wśród dzieci Wratysława II i Adelajdy. Była mniszką w klasztorze św. Wacława w Pradze i zmarła po 1100 r. 3 BRZETYSŁAW II (zob. s. 38). 4 Wratysław Zmarł 19 XI 1061 r. Trzecią żoną Wratysława II została w 1062 r. (zapewne w ciągu dwóch ostatnich miesięcy tego roku): Świętosława (Swatawa) Była ona córką Kazimierza I Odnowiciela, księcia Polski z dynastii Piastów, oraz jego żony Dobroniegi Marii, córki Włodzimierza I Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego; jej starszy brat Władysław I Herman pojął później za żonę Judytę, córkę Wratysława II i królewny węgierskiej Adelajdy (zob. s. 31). Urodziła się w latach 1046 48, a 5 VI 1085, 1086 lub 1087 r. na zamku praskim została ukoronowana wspólnie z Wratysławem przez arcybiskupa trewirskiego Egilberta. Zmarła 1 IX 1126 r. i spoczęła w ufundowanej wspólnie z mężem kolegiacie śś. Piotra i Pawła na praskim Wyszehradzie. Potomstwo {1 5}: 1 Bolesław Urodził się po 1062 r., zapewne ok. 1064 r. W 1086 (1087) r. ojciec ofiarował mu księstwo ołomunieckie, należące do zmarłego w tym roku Ottona I Pięknego (zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I). Zmarł 11 VIII 1091 r. Bezżenny i bezpotomny. 2 BORZYWOJ II (zob. s. 39). 3 Judyta Urodziła się zapewne ok. 1070 r., a ok. 1085 r. została żoną Wiprechta II Starszego, hrabiego Grójca (Groitzsch) na Łużycach od ok. 1110, margrabiego Miśni i Łużyc od 1123 r. (ur. ok. 1050, zm. Pegau 22 V 1124), syna hrabiego Wiprechta I i jego żony Sigeny, dziedziczki Morungen i Gatersleben, córki Goswina Starszego, hrabiego Groß-Leinungen. Ich dziećmi byli: 1 Wiprecht III, hrabia Grójca (zm. zapewne 1116); w 1110 r. poślubił Kunegundę (zm. po 1127), córkę Kunona z Northeimu, hrabiego Beichlingen. 2 Henryk, hrabia Grójca, burgrabia Magdeburga i margrabia Łużyc (zm. 1135); jego żoną została Berta z Gleissbergu (zm. po 1137), córka Fryderyka III z Goseck. 32

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) 3 Berta z Morungen, dziedziczka Grójca (zm. 1144); zapewne ok. 1122 r. została żoną poślubiła Dedona IV, hrabiego Wettynu (zm. 1124), z którym miała córkę. Judyta zmarła 17 XII 1108 r. Po jej śmierci Wiprecht II ożenił się (1110) z Kunegundą, córką Ottona, hrabiego Weimaru i margrabiego Miśni, jednak małżeństwo to pozostało bezdzietne. 4 WŁADYSŁAW I (zob. s. 42). 5 SOBIESŁAW I UDALRYK (zob. s. 48). WRATYSŁAW II Zmarł 14 I 1092 lub 1093 r. na skutek upadku z konia podczas polowania. Został pochowany w ufundowanej wraz z królową Swatawą kolegiacie śś. Piotra i Pawła na praskim Wyszehradzie. Na tron czeski wstąpił jego młodszy brat Konrad. KONRAD I O J C I E C: Brzetysław I (zob. s. 24). M A T K A: Judyta ze Schweinfurtu (zob. s. 24 w biogr. Brzetysława I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I. KONRAD I Urodził się ok. 1035/37 r. Po śmierci ojca (10 I 1055) wraz z młodszym bratem Ottonem I otrzymał południowe Morawy (rezydował w Znojmie), lecz w 1056 r. Spitygniew II odebrał młodszym braciom dzielnice Wratysława II wygnał na Węgry, a Konrada i Ottona sprowadził na swój dwór do Pragi. Objąwszy w 1061 r. tron czeski Wratysław II nadał Konradowi południowe Morawy ze stolicą w Brnie, a w 1091 r. wyznaczył go ponadto swoim sukcesorem w Czechach. Zgodnie z tymi postanowieniami, po śmierci Wratysława II, która miała miejsce w styczniu 1092 lub 1093 r., Konrad I wstąpił na tron praski. Jego żoną została zapewne ok. 1054 r. (lub później): 33

WŁADCY CZECH I WĘGIER Wirpirka (Hildburga?) Jej filiacja nie jest znana. Mogła być córką Ulryka I, margrabiego Krainy i Istrii, oraz królewny węgierskiej Zofii (zob. s. 102 w biogr. Béli I), jednak hipoteza ta budzi poważne zastrzeżenia ze względów chronologicznych, ponieważ dzieci margrabiego Ulryka I przyszły na świat najpewniej w latach 1065 70 (a zatem żona Konrada musiałaby być o ok. 30 lat od niego młodsza; por. niżej). Wedle innej hipotezy małżonką Konrada była Hildburga, córka Siegharda VII (VIII), hrabiego Tenglingu w Chiemgau, i jego żony Filidy (z Diessen?), urodzona przed 1044 r. (śmierć Siegharda VII) teorii tej jednak brak poparcia źródłowego. Potomstwo {1 2}: 1 Oldrzych (Udalryk) Urodził się zapewne w latach 60. XI w. Kroniki wymieniają go na pierwszym miejscu wśród synów Konrada. Po śmierci ojca w 1092 lub 1093 r. został księciem morawskim na Brnie. Zgłosił także roszczenia do czeskiego tronu, jednak w 1097 r. został schwytany i na rozkaz Brzetysława II osadzony w Kłodzku. W 1101 r. odzyskał wolność i z poparciem cesarza Henryka IV próbował zbrojnie bezskutecznie zdobyć mitrę książęcą; ostatecznie powrócił do swojej brneńskiej dzielnicy. Po śmierci młodszego brata Lutolda (1112) został także księciem na Znojmie. Zmarł 27 III 1113 r. i spoczął zapewne u boku Lutolda w klasztorze benedyktyńskim w Třebič (niem. Trebitsch). Żoną Oldrzycha została (data nieznana): Nieznana bliżej kobieta Jej filiacja nie jest znana. Być może to ona, a nie Wirpirka (zob. wyżej), była córką Ulryka I, margrabiego Krainy i Istrii. Jeśli było tak w istocie, urodziła się ona najpewniej ok. 1065/70 r. Jej dalsze losy nie są znane. LINIA MORAWSKA NA BR NIE Dzieci Oldrzycha (Udalryka) i nieznanej małżonki {(i) (ii)}: (i) (?) Nadzieja (Nadčia) Wzmiankowana w 1096 r. Pominięta przez część opracowań (Europäische Stammtafeln i Genealogię W. Dworzaczka). (ii) Wratysław Urodził się przed 1113 r. W 1125 r. Sobiesław I Udalryk przekazał mu Brno, odebrane Ottonowi II ołomunieckiemu (zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I), lecz później w 1128 r. książę praski usunął Wratysława z tej dzielnicy. W 1130 r. 34

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) między kuzynami doszło do ugody i Wratysław powrócił do Brna. Zmarł 16 VIII lub 21 IX 1156 r. Żoną Wratysława została w 1132 r.: Księżniczka ruska Jej imię nie jest znane, być może była ona córką Wasylka Rościsławowicza, księcia trembowelskiego z dynastii Rurykowiczów. Nie zachowały się żadne daty. Potomstwo {(a) (c)}: (a) Spitygniew Tradycyjnie uważany jest za syna księcia brneńskiego Wratysława, lecz poglądowi temu brak podstawy źródłowej; ostatnio wysunięto hipotezę głoszącą, że Spitygniew oraz jego brat Światopełk byli dziećmi Światopełka, jednego z synów króla Władysława II (zob. s. 53 w jego biogr.) kwestia ta wymaga dalszych badań. Po wstąpieniu na tron czeski Konrada II Ottona w 1189 r., otrzymał wraz z bratem księstwo brneńskie. W 1192 r. władzę w Czechach objął Przemysł Ottokar I, który wypędził Spitygniewa i Światopełka z Brna; powrócili do swojej dzielnicy za panowania Henryka Brzetysława w 1194 r. Po jego śmierci w 1197 r. Spitygniew pretendował do tronu praskiego, przegrał jednak rywalizację z Przemysłem Ottokarem. Nowy książę czeski pozostawił początkowo obu braci przy ich władztwie, lecz w 1198 r. nakazał pojmanie i oślepienie Spitygniewa, który zmarł w tym lub następnym roku. Nie wiadomo, czy się ożenił i czy miał dzieci. (b) Światopełk Hipotetycznie mógł on być synem Światopełka, syna Władysława II (zob. s. 53 w jego biogr.). W latach 1189 92 i ponownie od 1194 r. wraz z bratem Spitygniewem władał w księstwie brneńskim; w 1198 r. Przemysł Ottokar I pozbawił ich dzielnicy. Dalsze losy Światopełka nie są znane. Zmarł on przed 5 VI 1201 r. (ok. 1200 r.), zapewne bezżennie i bezpotomnie. (c) Agnieszka Zmarła przed 1197 r. 2 Lutold (Litold, Lupold) Jego imię jest czeską odmianą niemieckiego imienia Luitpold (Leopold). Urodził się zapewne w latach 60. XI w.; kroniki wy- 35

WŁADCY CZECH I WĘGIER mieniają go jako drugiego w kolejności syna Konrada. Po śmierci ojca w 1092 lub 1093 r. otrzymał część południowych Moraw ze stolicą w Znojmie. W 1097 r. został pozbawiony swojego władztwa przez Brzetysława II. W 1101 r. towarzyszył bratu Oldrzychowi (Udalrykowi) w wyprawie na Czechy; ostatecznie bracia Pragi nie zdobyli, powrócili jednak do swoich wcześniejszych dzielnic. Lutold zmarł 15 III 1112 r. i został pochowany w ufundowanym wspólnie z Oldrzychem klasztorze benedyktyńskim w Třebič (Trebitsch). Żoną Lutolda została (data nieznana): Ida Zwana również Udą (Utą), była ona córką Luitpolda (Leopolda) II Pięknego, margrabiego Austrii z dynastii Babenbergów, i jego żony Idy (Ity), być może pochodzącej z rodu hrabiów Formbach; jej siostra (prawdopodobnie młodsza) Gerberga została jesienią 1100 r. żoną księcia Borzywoja II (zob. s. 40 w jego biogr.). Nie zachowały się żadne daty z jej życia. LINIA MORAWSKA NA ZNOJMIE Syn Lutolda i Idy: (i) Konrad II W dzieciństwie został pozbawiony ojcowizny, która przypadła najpierw jego stryjowi Oldrzychowi, a w 1115 r. młodszmu bratu księcia praskiego Władysława I, Sobiesławowi Udalrykowi. W 1123 r., poróżniony z Sobiesławem, Władysław I odebrał mu jednak Znojmo i przekazał Konradowi. W 1128 r. Sobiesław I Udalryk, wówczas już książę czeski, uwięził Konrada II i zajął Znojmo. Do swojej dzielnicy książę znojemski powrócił w 1134 r., a w 1142 r., powołując się na zasadę senioratu (wypieraną wówczas stopniowo przez sukcesję bezpośrednią), próbował bezskutecznie zdobyć praski tron. W 1156 r. stał się władcą księstwa brneńskiego, należącego do zmarłego latem tego roku księcia Wratysława (zob. s. 34). Jego zgon nastąpił w bliżej nieokreślonym czasie po 1161 r. Żoną Konrada II została w 1132 r. lub w czerwcu 1134 r. (w Znojmie): Maria Była ona albo córką Urosza I Nemanicza, żupana Serbii, oraz jego żony Anny, zapewne córki Konstantyna Diogenesa i (lub) siostrzenicy cesarza bizantyjskiego Aleksego I Kom- 36

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) nena (taka filiacja Marii figuruje m.in. w Europäische Stammtafeln), albo też jak podaje kontynuacja Kroniki Kosmasa autorstwa tzw. Kanonika wyszehradzkiego siostrą Adelajdy, żony Sobiesława I Udalryka, a zatem córką Almosa, księcia Sławonii, a później Nitry (zob. s. 110 w biogr. Gézy I, króla Węgier). Zmarła po 1190 r. Potomstwo {(a) (d)} (a) Ernest Zmarł po 17 IX 1156 r. (b) KONRAD II OTTO (zob. s. 59). (c) Helena Urodziła się po 1136 r., zapewne w latach 1141 50. Jej mężem został w latach 1160 65 Kazimierz II (Sprawiedliwy), książę sandomierski od 1173 r., krakowski od 1177 r. oraz mazowiecki i kujawski od 1186 r. (ur. krótko przed 28 X 1138, zm. Kraków 5 lub 4 V 1194), najmłodszy spośród synów Bolesława III Krzywoustego, księcia Polski z dynastii Piastów (syna księżniczki czeskiej Judyty, córki Wratysława II), i jego drugiej żony Salomei, córki Henryka I (Starszego), hrabiego Bergu. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Córka (imię nieznane) (ur. ok. 1166, zm. po 1185); w r. 1178 została żoną Wsiewołoda Światosławowicza Czermnego, księcia czernihowskiego oraz wielkiego księcia kijowskiego (zm. 1212 lub 1214/15), z którym miała potomstwo. 2 Kazimierz (ur. ok. 1165/66, zm. 1168). 3 Bolesław (ur. ok. 1168, zginął tragicznie 1182). 4 Leszek I Biały, książę krakowski i sandomierski (ur. ok. 1184/85, zamordowany 1227); w 1207 r. poślubił Grzymisławę (ur. po 1190, zm. 1258), córkę Ingwara Jarosławowicza, księcia łuckiego oraz wielkiego księcia kijowskiego, i miał z nią potomstwo. 5 Konrad I, książę mazowiecki i kujawski oraz przejściowo książę krakowski (ur. ok. 1186/88, zm. 1247); jego żoną została w 1207 r. Agafia (zm. po 1247), córka Światosława Andrzeja Igorewicza, księcia na Włodzimierzu Wołyńskim, z którą miał potomstwo. Po śmierci męża Helena sprawowała regencję w imieniu małoletnich synów. Wedle B. Paszkiewicza, który doko- 37

WŁADCY CZECH I WĘGIER nał odkrycia brakteatów z imieniem Heleny, była ona w latach 1194/95 98 panującą we własnym imieniu księżną krakowską i jako taką należałoby ją umieścić na listach dynastycznych władców Polski. Zmarła 2 IV w latach 1202 06 (być może w 1212 r.), prawdopodobnie w Sandomierzu, który stanowił jej wdowią oprawę. (d) (?) Ludmiła Być może nosząca to imię żona Mieszka I Plątonogiego, księcia opolskiego i krakowskiego, wywodziła się z dynastii Przemyślidów (szczegóły zob. s. 27 w biogr. Brzetysława I). KONRAD I Zmarł 6 IX 1092 lub 1093 r. na zamku w Pradze. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Tron czeski objął jego bratanek Brzetysław. BRZETYSŁAW II O J C I E C: Wratysław II (zob. s. 30). M A T K A: Adelajda (Adleta) węgierska (zob. s. 31 w biogr. Wratysława II). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 31 w biogr. Wratysława II. BRZETYSŁAW II Na świat przyszedł zapewne ok. 1060 r. Po śmierci stryja jesienią 1092 lub 1093 r. został księciem czeskim. W 1097 r. usunął jego synów, Oldrzycha i Lutolda (zob. ss. 34 i 35), po czym przejął kontrolę nad Brnem i Znojmem, które w 1099 r. przekazał swojemu młodszemu bratu Borzywojowi. Żoną Brzetysława II została we wrześniu 1094 r.: Lutgarda Była ona córką Adalberta I Bezwolnego, hrabiego Windbergu i Bogen (uznawanego przez część badaczy za syna margrabiego au- 38

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX XIV W.) striackiego Ernesta z dynastii Babenbergów), i jego żony Lutgardy z Regensburga, być może córki Fryderyka II, hrabiego Diessen oraz wójta katedralnego w Regensburgu (Ratyzbonie). Urodziła się zapewne ok. 1075 r., a zmarła 31 XII po 1120 r. Syn: 1 Brzetysław Urodził się po 1094 r. Pretendent do czeskiego tronu, w 1126 r. na rozkaz Sobiesława I Udalryka został uwięziony i 20 lub 30 VI 1130 r. oślepiony. Zmarł 8 III zapewne w 1131 r. lub też wkrótce potem. Nie wiadomo, czy założył rodzinę. BRZETYSŁAW II Został śmiertelnie raniony przez rycerza Lorka, nasłanego zapewne przez ród Wrszowców, 20 XII 1100 r. podczas polowania w lasach pod Zbečnem. Zmarł w nocy z 21 na 22 XII tego roku i spoczął w bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita w Pradze. Jego następcą został młodszy przyrodni brat Borzywoj. BORZYWOJ II O J C I E C: Wratysław II (zob. s. 30). M A T K A: Swatawa Piastówna (zob. s. 32 w biogr. Wratysława II). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 32 w biogr. Wratysława II. BORZYWOJ II Urodził się ok. 1065 r. W 1099 r. Brzetysław II przekazał mu Brno oraz Znojmo (południowe Morawy), odebrane wcześniej synom Konrada I (zob. s. 34 i następne). Po śmierci starszego brata w grudniu 1100 r. zasiadł na czeskim tronie, co naruszyło stosowaną dotąd zasadę senioratu. W 1101 r. zmuszony był zwrócić posiadaną część Moraw kuzynom z linii brneńskiej. W 1107 r. utracił rządy wskutek intryg Światopełka, księcia ołomunieckiego (zob. następny biogr.). Po jego śmierci (1109) próbował odzyskać władzę 39