Bohemistyka 2004, nr 2, ISSN 1642 9893 K R O N I K A. Jubileusz Profesora Jaroslava Hubáèka

Bohemistyka 2004, nr 2, ISSN 1642 9893 K R O N I K A Jubileusz Profesora Jaroslava Hubáèka 27 kwietnia 1929 r. swój jubileusz 75-lecia œwiêci³ Pan Profesor Jaros³aw Hubáèek, znakomity bohemista Uniwersytetu Ostrawskiego, badacz socjolektów czeskich, stylistyk, leksykograf, gramatyk i pedagog, cz³owiek o niezwyk³ej energii i aktywnoœci naukowej. Prof. Jaros³aw Hubáèek swoje studia filologiczne rozpocz¹³ na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu im. J.E. Purkyniego w Brnie, które ukoñczy³ w 1952 r. Nastêpnie krótko pracowa³ w szkole œredniej w Ostrawie-Hrušovie, a póÿniej przez 5 lat w Studium Nauczycielskim w Ostrawie. W 1959 r. zosta³ zatrudniony w charakterze asystenta w Katedrze Jêzyka Czeskiego Instytutu Pedagogiki póÿniejszy Wydzia³ Pedagogiczny w Ostrawie, gdzie do roku 1986 by³ adiunktem. Nale a³ bowiem do ludzi, których kariera naukowa zosta³a bardzo mocno ograniczona ze wzglêdu na tzw. proces normalizacji w Czechos³owacji. Mimo e w 1966 roku uzyska³ stopieñ doktora nauk filologicznych (CSc.) i doktora filozofii (PhDr.), a nastêpnie w 1969 r. habilitowa³ siê na Uniwersytecie i J.E. Purkyniego w Brnie, to nie zosta³ mianowany docentem. Dopiero po 17 latach ponownie siê habilitowa³ i dopiero wówczas doczeka³ siê mianowania docentem w dziedzinie jêzykoznawstwo czeskie. W czerwcu 1990 r. na wniosek Rady Wydzia³u Filozoficznego Uniwersytetu w Brnie prezydent Republiki Czechos³owackiej, Václav Havel, wrêczy³ mu nominacjê profesorsk¹. Prawie w tym samym czasie (w styczniu 1990 r.) zosta³ jednog³oœnie wybrany dziekanem Wydzia³u Pedagogicznego w Ostrawie, a we wrzeœniu 1991 r. po powo³aniu Uniwersytet w Ostrawie jego pierwszym rektorem. W ten sposób œrodowisko akademicko-naukowe w Ostrawie pragnê³o nie tylko podziêkowaæ Jemu za zas³ugi w d¹ eniu do utworzenia Uniwersytetu w Ostrawie, ale tak e wyraziæ swój szacunek i uznanie. Po dwóch kadencjach rektorowania wróci³ do katedry jêzyka czeskiego, gdzie poœwiêci³ siê pracy z m³odzie ¹. Jednak nie na d³ugo, poniewa w roku 1997 zosta³ wybrany dziekanem Wydzia³u Filozoficznego. Swoj¹ bowiem bezinteresown¹ pomoc¹ pracownikom Katedry (w d¹ eniu do tego, aby awansowali naukowo i tworzyli zgrany kolektyw) oraz wiedz¹ zawodow¹, jak¹ posiada, potwierdzi³ pok³adane w Nim zaufanie jako uczciwego, rzetelnego nauczyciela, kierownika i starszego kolegi. Chc¹c przedstawiæ pe³n¹ sylwetkê tego tak aktywnego cz³owieka, nale y równie przypomnieæ o jego d³ugim cz³onkostwie w Komisji Ortograficznej i Ortoepicznej Instytutu Jêzyka Czeskiego Czechos³owackiej Akademii Nauk, w Radzie Przedmiotowej MEN, w Ostrawskim Oddziale Towarzystwa Jêzykoznawczego CzAN, którego 149 przez wiele lat by³ przewodnicz¹cym, a tak e o pracy redakcyjnej wielu tomów i zeszytów naukowych Wydzia³u Pedagogicznego w Ostrawie, a nastêpnie Wydzia³u Filozoficznego Uniwersytetu Ostrawskiego. Dodajmy te, e w ostatnich latach na tê listê dopisuje siê Jego cz³onkostwo w Radzie Szkó³ Wy szych Republiki Czeskiej i Komitecie Badañ Naukowych Akademii Nauk Republiki Czeskiej. Najstarszy jednak sta (od 55 lat) ma jako cz³onek PSMU. W latach 1980 1987 by³ jej przewodnicz¹cym. Dzia³alnoœæ naukowa Profesora Jaros³awa Hubáèka koncentruje siê w zasadzie na trzech dziedzinach: na badaniu tzw. gwar spo³ecznych (slangów, argonów, gwar œrodowiskowych), na problemach stylistyki czeskiej oraz na zagadnieniach kultury jêzyka. Pierwsza dziedzina jest bardzo bogato reprezentowana w Jego dzia³alnoœci publikacyjnej. Nale y tu wymieniæ takie monografie, jak: Onomaziologické postupy ve slovní zásobì slangù (1971), ûeleznièárský slang (1974), O èeských slanzích (1979, 1981) czy Malý slovník èeských slangù (1988). Wszystkie by³y przez specjalistów bardzo wysoko ocenione i do dziœ nale ¹ do podstawowych prac omawiaj¹cych czeskie socjolekty. Ponadto problematyka ta przewija siê w wielu artyku³ach i studiach naukowych, np. Ke specifice mluvených projevù v pracovním a zájmovém pro- støedí (w: K diferenciaci souèasného mluveného jazyka, Ostrava 1994, s.128 131), K aktuálnosti zkoumání sociolektù, zejména slangu (w: Sborník pøednášek z V. konference O slangu a argotu v Plzni, Plzeò 1995, s.18 22), K základním pojmùm tzv. sociální dialektologie (w: Èeština univerzália a specifika, Brno 1999, s.101 105), ûeleznièáøský slang (w: Osudový vlak, Praha 1995, s.101 106), Metaforizace ve slanzích ( Jazykovìda Linguistica 1996, s. 139 157) i K vyuûití metaforizace ve spisovné èeštinì a v èeských slanzích, ( Jazykovìda Liguistica 1999, s. 7 10), K aktuálním problémùm èeské sociální dialektologie (w: O slangu a argotu v Plzni. Sborník pøednášek z VI. konference, Plzeò 1999, s. 5 8), Specifické lexikální prostøedky v pracovní a zájmové komunikaci (w: Perspektívne a retrospektívne pohlady na jazykovú komunikáciu, Banská Bystrica 1999, s. 38 43), O humoru sociolektismù (w: Literární vìda osudem i volbou. Ostrava 2000, s. 49 52), Sociolekty a stylistika ( Stylistyka 2000, s. 201 208) i wiele wiele innych, których nie sposób tutaj wymieniæ. Równie bogaty jest drugi kr¹g zainteresowañ Profesora. Spod Jego pióra wysz³y prace zwarte: Úvod do stylistiky èeskéha jazyka (1985), Cvièení ze stylistiky (1989) czy Rétorické minimum pro studium ucitelství (1990). Problematyka ta przewija³a siê równie w wielu Jego artyku³ach naukowych (np. K tvoøení názvù pøechýlených, [w:] ûena jazyk literatura, Ústí nad Labem 1996, s. 271 273). Kultura jêzyka, szczególnie kultura jêzyka mówionego s³owa i metodyka pracy lektorskiej by³y tematem ca³ego szeregu wyk³adów, które prowadzi³ Profesor dla pracowników Ostrawskiego oddzia³u Telewizji Czeskiej, dla dziennikarzy czeskich z Ostrawy i nie tylko oraz dla innych pracowników mediów publicznych. Wynikiem tej dzia³alnoœci jest monografia Jak mluvit a prednášet (1983) czy artyku³y, poœwiêcone tej problematyce, np. Klady a zápory vysokoškolských skript (w: Uèební text a 150

jeho funkce, produkce, percepce a interpretace, Praha 1996, s. 50 53). Tej dyscyplinie naukowej poœwiêci³ wiele czasu. Prowadzi³ bowiem w telewizji program Mluvím, mluvíš... (nadawany w roku 1987), w którym zastanawia³ siê nad stanem i pos³annictwem kultury jêzyka mówionego w latach wczeœniejszych oraz w tych czasach. Wykazywa³ niezbicie, e problemy kultury jêzyka s¹ stale aktualne, a wspieranie presti u jêzyka czeskiego winno byæ obowi¹zkiem nie tylko jêzykoznawcy, ale ka dego u ytkownika tego jêzyka. Dzia³alnoœæ pedagogiczna Profesora Jaroslava Hubáèka mia³a zawsze szeroki oddÿwiêk. Prowadzi³ on wyk³ady i seminaria z fonetyki i fonologii czeskiej, leksykologii, stylistyki i retoryki. Tutaj maj¹ pocz¹tek oprócz wy ej wspomnianycyh podrêczników akademickich Jego skrypty, np. O zvukové stránce èeského jazyka, które mia³o ju 13 wydañ (1984). Jest równie wspó³autorem podrêcznika Èeský jazyk pro studující uèitelství v 1. a 4. rocníku ZŠ (1990) i Èeština pro uèitelé (razem z E. Jandov¹ i J. Svobodov¹, 1996, 2 wydanie 1998), Praktická cvièení z èeského jazyka (razem z E. Demlov¹, D. Kremzerov¹ i J. Svobodov¹, Ostrava 1995). Pracowitoœæ, odpowiedzialnoœæ, œwiadome dzia³anie oto niektóre tylko cechy Jaroslava Hubáèka. Do tego nale y dodaæ jeszcze ogromn¹ skromnoœæ i pokorê, a tak- e zdolnoœæ wznieœæ siê nad rzeczy partykularne, które dla wielu by³y najwa niejszymi. Na dalsze lata yczymy Mu dobrego zdrowia, radoœci na co dzieñ i pogody ducha, a tak e grona szczerze oddanych Mu przyjació³. AD MULTOS ANNOS, PANE PROFESORE!!! Mieczys³aw Balowski, Opole Wa³brzych Miêdzynarodowa konferencja naukowa Sta³oœæ i zmiennoœæ w jêzyku i literaturze czeskiej XX wieku. Konstanty a promìny v èeském jazyce a literatuøe XX. století, Szczawno Zdrój, 15 16.05.2003 r. 151 W dniach 15 i 16 maja 2003 roku w Szczawnie Zdroju odby³a siê miêdzynarodowa konferencja naukowa Sta³oœæ i zmiennoœæ w jêzyku i literaturze czeskiej XX wieku. Konstanty a promìny v èeském jazyce a literatuøe XX. století, poœwiêcona dwudziestowiecznej literaturze czeskiej oraz wspó³czesnemu jêzykowi czeskiemu. Wydarzenie to zgromadzi³o wielu naukowców, reprezentantów wszystkich polskich oœrodków bohemistycznych (Bielsko-Bia³a, Katowice, Kraków, Opole, Szczecin, Toruñ, Wa³brzych, Warszawa, Wroc³aw) i czeskich uniwersytetów (Brno, Czeskie Budziejowice, O³omuniec, Opawa, Ostrawa, Pilzno, Praga, Ústi nad ab¹, Zlin). Po powitaniu uczestników konferencji przez Pana Burmistrza Miasta Szczawna Zdroju i po otwarciu obrad przez Pani¹ Prorektor Pañstwowej Wy szej Szko³y Zawodowej w Wa³brzychu, Irenê Boreck¹ rozpoczê³y siê obrady plenarne. Jako pierwsza wystapi³a D o b r a v a M o l d a n o v á z Ústi nad ab¹, która w referacie pt. Promìny historického románu v promìnách 20. století szczegó³owo zanalizowa³a gatunek, jakim jest powieœæ historyczna. Badaczka pokaza³a, w jaki sposób powieœæ siê zmienia³a przez kolejne dziesiêciolecia, jak by³a odbierana przez czytelników kiedyœ, a jak jest dziœ. Przeœledzi³a równie œrodki jêzykowe, którymi pos³ugiwali siê twórcy, pocz¹wszy od Aloisa Jiráska, a skoñczywszy na m³odych autorach prozy lat dziewiêædziesi¹tych XX wieku. Kolejnym referentem by³ A l e š H a m a n z Czeskich Budziejowic. W swoim tekœcie zatytu³owanym Mimeze, fikce a exprese v souèasné èeské próze autor zaj¹³ siê przemianami w prozie dwudziestowiecznej. Za jedn¹ z wa niejszych cech wspó³czesnej twórczoœci uzna³ on odchodzenie od mimetyzmu zwi¹zane z modernistycznym has³em sztuki dla sztuki, a tak e postmodernistyczn¹ koncepcjê intertekstualnoœci. Haman na ró nych przyk³adach pokaza³, w jaki sposób twórczoœæ prozaików zrywa³a kontakt ze œwiatem realnym i jego wartoœciami, buduj¹c now¹ wiêÿ opart¹ tylko na grze miêdzytekstowej. Obrady plenarne zakoñczy³ M i e c z y s ³ a w B a l o w s k i (Wa³brzych) referatem zatytu³owanym Kodyfikacja jêzyka czeskiego w XX wieku. Autor zaj¹³ siê uwarunkowaniem zmian w kodyfikacji jêzyka czeskiego w ubieg³ym stuleciu. Wskaza³ czynniki socjolingwistyczne, które przyczyni³y siê do wzmo onych prac normatywnych nad jêzykiem czeskim, a tak e wydzieli³ piêæ etapów tych e prac. Dalsze wyst¹pienia osób bior¹cych udzia³ w konferencji odby³y siê w sekcjach: literaturoznawczej i jêzykoznawczej oraz zosta³y podzielone na czêœæ przedpo³udniow¹ i popo³udniow¹. Jako pierwszy w sekcji literaturoznawczej swój referat Uûiteèný román? odczyta³ V i k t o r V i k t o r a z Pilzna. Autor zaj¹³ siê ostatnim tekstem Durycha zatytu³owanym Sluûebníci neuûiteèní, czêsto negatywnie komentowanym przez krytyków literackich. Viktora dokona³ czêœciowej analizy powieœci Durycha (g³ównie pod k¹tem œrodków jêzykowych u ytych przez pisarza), dochodz¹c do wniosku, e pozorny chaos dzie³a jest czymœ zamierzonym przez twórcê, efektem mudnej pracy pisarza z jêzykiem. Referent ukaza³, w jaki sposób za pomoc¹ bogatej stylistyki autor modelowa³ osobowoœci bohaterów oraz osi¹ga³ niejednokrotnie zaskakuj¹cy efekt koñcowy polegaj¹cy na zetkniêciu siê monumentalnoœci z absurdem. W referacie Románová kompozice Antonína Vondrejce a její literárnìvìdné interpretace M a r t i n T o m á š e k z Ostrawy poruszy³ problem konstrukcji powieœci K. M. Èapka-Choda pt. Antonín Vondrejc. Badacz polemizowa³ z krytykami, którzy twórcê jednoznacznie klasyfikuj¹ jako przedstawiciela jednego z kierunków literackich (naturalizmu, ekspresjonizmu), sam stawia powieœciopisarza poœrodku, uwa- 152

aj¹c, e pisarz œwiadomie czerpie z elementów tradycyjnych oraz modernistycznych, tworz¹c jednoczeœnie now¹ jakoœæ. W wyst¹pieniu pt. Máchovské variace v kontextu Horovy tvorby meziváleèných l e t J i ø í S v o b o d a z Ostrawy zaj¹³ siê echami machowskiej poezji w twórczoœci Josefa Hory. Svoboda bli ej przygl¹da³ siê trzem utworom Hory: Máchovské variace, Jan Houslista i Zahrada Popelèina. Referent zauwa y³, e w latach miêdzywojennych Hora podj¹³ pewien rodzaj dialogu z Mach¹, bardziej szczegó³owa analiza utworu Máchovské variace potwierdzi³a punkt widzenia J. Svobody. V l a d i m í r N o v o t n ý z Pilzna wyst¹pi³ z referatem zatytu³owanym: K pronikání existencialismu do èeské prózy. Novotný œledzi przemiany filozofii egzystencjalnej w twórczoœci czeskich pisarzy. Analizuje eseje Adolfa Èernego, w których odkry³ w¹tki egzystencjalne wi¹ ¹ce siê z sytuacj¹ wojenn¹ i powojenn¹ w Czechach. Wœród innych twórców, u których pojawi³y siê elementy filozofii egzystencjalnej wymieni³: Muchê, Hostowskiego, Palê, Klenkow¹ i innych. Vladimír Novotný zastanawia³ siê nad tym, jak¹ rolê w twórczoœci pisarzy wspó³czesnych pe³ni¹ w¹tki egzystencjalne. Jako ostatnia w przedpo³udniowej czêœci obrad sekcji A (literaturoznawczej) wyst¹pi³a I v a M á l k o v á z Ostrawy z tekstem pt. Promìny recepce básnického díla ve XX. století (Vilém Závada). Autorka zajê³a siê zmieniaj¹cym siê w czasie odbiorem poezji Viléma Závady przez czytelników, a przede wszystkim przez krytyków literackich. Málková pokaza³a, jak zajmowano siê twórczoœci¹ poety w ró nych latach, pocz¹wszy od lat dwudziestych trzydziestych XX wieku. Dosz³a do wniosku, e wszelkie podejœcia krytyczne mia³y jedn¹ cechê wspóln¹: poezja by³a analizowana w ró nych kontekstach, dziêki czemu jej ogl¹d by³ dynamiczny i intensywny, niekoniecznie jednak obiektywny. Badaczka uœwiadami³a, e nie da siê zanalizowaæ wszystkich wp³ywów wywieranych na dzie³o, dlatego jego recepcja zawsze bêdzie niekompletna. W tych samych godzinach, kiedy obradowa³a sekcja A (literaturoznawcza), w sali kameralnej Teatru Zdrojowego w Szczawnie Zdroju odbywa³y siê posiedzenia sekcji jêzykoznawczej. W pierwszej czêœci wyst¹pi³o 9 naukowców. Z d e n k a R u s í n o v á z Brna w referacie Moce (pøechylování) jako modifikace významu analizowa³a sposób tworzenia nazw eñskich lub mêskich oraz jego wp³yw na zmianê znaczenia nowopowsta³ych wyrazów. Autorka poda³a s³owa pierwotnie mêskie i pierwotnie eñskie, lecz zastanawia³a siê, co wp³ynê³o na ich zmiany w trakcie u ytkowania. Uzna³a, e mutacje wyrazów s¹ sta³ym procesem, dziêki któremu pojawiaj¹ siê równoczeœnie nazwy mêskie i eñskie (paralelne), bêd¹ce rodzajowymi wariantami opisywanej przez autorkê klasy wyrazów. M i l e n a H e b a l reprezentuj¹ca Uniwersytet Warszawski zajê³a siê koñcówkami -i oraz -é w pierwszej osobie liczby mnogiej w rzeczownikach mêskich zakoñczonych na -ista i -ita. W artykule Koncovky -i, -é v 1. pl. muûských jmen zakonèených na -ista, -ita autorka analizowa³a wiele przyk³adów rzeczowników mêskich w ró nych przypadkach, objaœnia³a, od jakich czynników zale y u ycie danej koñcówki w wyrazie, a tak e poda³a statystykê u ycia koñcówek -i, -é w publicystyce oraz beletrystyce. Promìnlivost slovotvorných formací se záporným významem v souèasné èeštinì E d u a r d a L o t k i z O³omuñca dotyczy³o problemu zmian wyrazów zwi¹zanych z procesami internacjonalizacji oraz intelektualizacji s³ownictwa, g³ównie naukowego. Badacz analizowa³ prefiksy wybranych rzeczowników i przymiotników. Zauwa- y³, e w wielu przypadkach czeskie przedrostki bez(e)- lub také-/taky- zosta³y zast¹pione przez miêdzynarodowe: anti- i neo-. Lotko stwierdzi³, przytaczaj¹c wybrane przyk³ady, e proces zmian prefiksów dotyczy przede wszystkim jêzyka technicznego i publicystycznego. Kolejny referent P a t r i k M i t t e r z Ústi nad ab¹ wyst¹pi³ z tekstem pt. Sloûená hybridní substantiva ve výkladových slovnících èeského jazyka 20. století. Mitter przebada³ z³o enia pochodz¹ce z jêzyków obcych. Najwiêcej uwagi poœwiêci³ tym wyrazom, które maj¹ obce jedynie przedrostki. Referent dokona³ przegl¹du s³owników i pogl¹dów twórców na temat hybryd. Niektórzy badacze postuluj¹ oczyszczenie czeszczyzny z hybryd, nawet kosztem u ywania nazw dwu- lub trzycz³onowych, opisowych. Jednak tendencja do ekonomii jêzyka powoduje, e ludzie chêtnie u ywaj¹ hybryd, a prawdopodobieñstwo ich usuniêcia z jêzyka czeskiego jest niewielkie. Do najczêœciej u ywanych przez Czechów przedrostków obcego pochodzenia Mitter zaliczy³: arci-, auto-, elektro-, pseudo-, radio- oraz ultra-. I v a n a K o l á ø o v á z Brna przedstawi³a referat: Deiktická zájmena v mluvnických pracích, jejich výskyt, uûití a význam v textech reálné komunikace. Zajê³a siê w nim funkcj¹ wyrazów: ta, to, ona, ono. Kolaøová przeœledzi³¹ u ycie wspomnianych zaimków w ró nych s³ownikach, przygl¹dnê³a siê równie temu, jak¹ rolê pe³ni¹ one w poszczególnych s³ownikach. Autorka zwróci³a uwagê na fakt, e wyró nione przez ni¹ s³owa pe³ni¹ nie tylko funkcjê zaimków osobowych, lecz równie wyrazów podkreœlaj¹cych emocje osoby wypowiadaj¹cej siê (s³owa citové, náladové). Kolejnym referatem by³ Numerativ v souèasné èeštinì J o s e f a Š i m a n d l a z Akademii Nauk Republiki Czeskiej w Pradze. Autor skoncentrowa³ siê na sposobach numerowaniu we wspó³czesnej czeszczyÿnie. Na przytoczonych przyk³adach liczebników wraz z rzeczownikami i innymi czêœciami mowy, pokaza³, w jaki sposób siê numeruje dziœ (tak e w porównaniu z tym, jak robiono to dawniej). L u d m i l a Z i m o v á z Ústi nad ab¹ swój referat K nìkterým spojovacím prostøedkùm v souèasné èeštinì poœwiêci³a rzadko poruszanemu problemowi przemian wœród spójników i wyra eñ spajaj¹cych. W powszechnej opinii spójniki nie ulagaj¹ zmianom, Zimová udowodni³a, e tak nie jest. Na wybranych przyk³adach (np.: bez toho aby, bez toho ûe, poté co, poté kdy, a przede wszytkim wyrazach i kdyû by oraz i kdyby w ró nych zdaniowych kombinacjach) badaczka udowodni³a, e spójniki równie ulegaj¹ historycznym przemianom. Kolejn¹ prac¹ zaprezentowan¹ przed po³udniem by³ Souèasný úzus slova»potaûmo«s v a t a v y M a c h o w e j z Pragi. Autorka zajê³a siê w niej analiz¹ czêsto u ywanego w latach dziewiêædziesi¹tych przys³ówka potaûmo. Na pocz¹tku wyjaœni³a jego znaczenie opisane w s³ownikach (zaznaczaj¹c równie te s³owniki, w których s³owo to wcale siê nie pojawia), a nastêpnie wyt³umaczy³a przesuniêcia w zna- 153 154

czeniu tego wyrazu. Badaczka ukaza³a, jak pierwotne znaczenie (ewentualnie) stopniowo siê zatraci³o, a jego rolê zaczê³y pe³niæ inne znaczenia, czêsto funkcjonuj¹ce w nieprawid³owy sposób (b³êdne u ycia), na przyk³ad jako wtrêty jêzykowe. Referat E v y H o š n o v e j z Pragi nosi³ tytu³ Ke zmìnám ve slovosledu èeských nominálních skupin. Autorka zajê³a siê w nim w¹skim, lecz skomplikowanym problemem, jakim jest u ycie w zdaniu zaimków wskazuj¹cych. Na wybranych przyk³adach Hošnová zanalizowa³a szyk wyrazów w ró nych zdaniach, zwracaj¹c uwagê przede wszystkim na pozycjê, w jakiej znajduj¹ siê zaimki wskazuj¹ce. Okaza³o siê, e pozycja zaimków w tekstach przez ostatnie 150 lat ulega³a zmianie. Badaczka zastanawia³a siê nad tym, co wp³ynê³o na te zmiany, oraz wskaza³a, jak¹ rolê odegra³y one w czeszczyÿnie. Popo³udniowe obrady sekcji A (literaturoznawczej) otworzy³ R o b e r t K u l - m i ñ s k i z Warszawy referatem pt. Karnawalizacja wojny Jiøí Weil»ûivot s hvìzdou«. M³ody doktorant Uniwersytetu Warszawskiego zaj¹³ siê powieœci¹ J. Weila ûivot s hvìzdou. Analizowa³ przejawy karnawalizacji w dziele literackiem, jej p³aszczyzny i funkcje. Karnawalizacja jest u Weila wszechobecna, pocz¹wszy od wyjaskrawionych postaw bohaterów, a po odniesienia literackie. Kulmiñski doszed³ do wniosku, e za pomoc¹ karnawalizacji czeski pisarz chcia³ oswoiæ wojenny chaos, pokazaæ bezsens wojny i jej szaleñstwo. Do prozy wojennej w du ej mierze nawi¹zuje kolejna praca L a d i s l a v y L e - d e r b u c h o v e j zatytu³owana Konstanty v prózách Ladislava Fukse. Autorka dokona³a przegl¹du prozy Fuksa, œledz¹c dominanty jego powieœci i rejestruj¹c powtarzaj¹ce siê w¹tki oraz mistyfikacje. Dosz³a do wniosku, e elementem sta³ym, powracaj¹cym w twórczoœci Fuksa jest problem mo liwoœci skrywaj¹cej w sobie niemo liwoœæ, ukszta³towanej rzeczywistoœci niemog¹cej zrealizowaæ siê w innym wydaniu. Konstant¹ powieœci czeskiego autora jest wiêc specyficzna gra z czytelnikiem za pomoc¹ autorskiej filozofii. J o a n n a M a k s y m - B e n c z e w z Opola przedstawi³a referat zatytu³owany:»kritický mìsíèník«václava Èernego jako fenomen czeskiej kultury XX wieku. Autorka zajê³a siê jednym z najbardziej znanych czeskich miesiêczników, jakim by³ Kritický mìsíèník. Joanna Maksym-Benczew przeanalizowa³a zawartoœæ ideow¹ pisma w kolejnych latach, które podzieli³a na dwa okresy: wojny i okupacji oraz lata 1945 1948. Referentka dowodzi³a, jak wa n¹ rolê odegra³ Kritický mìsíèník w yciu narodu czeskiego. W referacie Topos atlantidy a motiv potopy v èeské literatuøe 2. poloviny 20. s t o l e t í P e t r H r t á n e k z Ostrawy zaj¹³ siê motywem potopu i Atlantydy w ró - nych tekstach i w rozmaitych ujêciach. Analizowa³ potop jako symbol z³a, lecz tak e jako szansê odrodzenia, ukaza³ wielk¹ powódÿ jako metaforê przesz³oœci i zdarzeñ historycznych, a tak e jako symbol przysz³oœci w ujêciu katastroficznym, antyutopijnym. Ka d¹ koncepcjê Hrtánek potwierdzi³ materia³em i omówieniem ró nych utworów wybranych czeskich pisarzy. Prozie Ivana Binara swój artyku³ poœwiêca S v a t a v a U r b a n o v á. W tekœcie pt. Reminiscence, rekonstrukce, stylizace autorka przeanalizowa³a wybrane powieœci Binara: Rekonstrukce, Kytovna umìní, Sedm kapitol ze ûivota Václava Netušila; szuka³a w nich elementów reminescencji opartych na autobiografii i zwróci³a uwagê na dwie lokalizacje przestrzenne opisywane przez Binara (na osi Ostrawa Wiedeñ): realn¹ oraz symboliczn¹. Svatava Urbanová dokona³a opisu poetyki czeskiego prozaika. J o a n n a C z a p l i ñ s k a ze Szczecina zaprezentowa³a referat Literatura czy literatury czeskie po 1968 roku? W nim Czapliñska zajê³a siê czesk¹ literatur¹ emigracyjn¹ powsta³¹ po 1968 roku, wg³êbi³a siê w jej tematykê, jêzyk oraz g³ówne powtarzaj¹ce siê motywy. Na tytu³owe pytanie autorka nie da³a jednoznacznej odpowiedzi, lecz przychyli³a siê do twierdzenia, e literatura czeska jest jednoœci¹, nurt emigracyjny jest w niej silny i wyodrêbniony, ale jest tylko nieznaczn¹ czêœci¹ czeskiej ca³oœci. M a r t i n P i l á ø z Ostrawy w swoim referacie Literární»ûivot kolem nás«v 60. letech dvacátého století zajmuje siê ró nymi kierunkami prozy lat szeœædziesi¹tych XX wieku, która ukazywa³a siê w serii wydawniczej ûivot kolem nás. W obrêbie tej edycji ukazywa³y siê bardzo rozmaite typy ksi¹ ek: od prozy budowniczej zwi¹zanej z socrealizmem, poprzez powieœci psychologiczne (g³ównie mówi¹ce o kryzysie ma³ eñstwa), a do prozy eksperymentalnej, filmowej, której przyk³adem mog¹ byæ wydane Lekcje tañca... Bohumila Hrabala. Piláø wymieni³ wielu autorów, których ksi¹ ki ukaza³y siê w serii ûivot kolem nás, zastanawia³ siê, co wnios³a ona do literatury czeskiej, a tak e w jaki sposób podzia³a³a na to, co powsta³o póÿniej. Kolejnym referatem polskiego autorstwa by³y Echa»Karty 77«w twórczoœci Václava Havla. A n n a Z u r a z Wa³brzycha zastanowi³a siê nad tym, jak filozofia Jana Patoèki wp³ynê³a na kszta³towanie siê twórczoœci Václava Havla: eseistycznej i publicystycznej. Najwiêcej z za³o eñ filozofa, tych, które odcisnê³y piêtno na Karcie 77, znalaz³o siê w znanym eseju zatytu³owanym Si³a bezsilnych. Do hase³ g³oszonych w tym tekœcie Havel nawi¹zywa³ nawet jako prezydent, gdy po objêciu urzêdu propagowa³ has³o polityki niepolitycznej. Obrady sekcji B (jêzykoznawczej) zapocz¹tkowa³a N a d e û d a K v í t k o v á referatem pt. Hlavní tendence v jazyce a stylu souèasné homiletiky. Autorka na przyk³adzie wybranych tekstów Mašy, Karáska, Opatrnego zanalizowa³a g³ówne tendencje w stylistyce wspó³czesnej homiletyki. Wskaza³a tradycyjne oraz wspó³czesne kazania maj¹ce formê esejów filozoficznych. Jako najczêœciej powtarzaj¹ce siê œrodki Nadeûda Kvítková wymieni³a bezpoœrednie zwroty do czytelnika, zastosowanie ró nych form jêzyka mówionego, a tak e intelektualizacjê s³ownictwa. Podobnym problemem, zwi¹zanym ze zmianami w jêzyku Koœcio³a, zainteresowa³ siê K a r e l K o m á r e k z O³omuñca. W artykule Promìny èeštiny v církevním prostøedí badacz zaj¹³ siê przemianami czeszczyzny po watykañskich postanowieniach z lat szeœædziesi¹tych. Wtedy w³aœnie rozpowszechni³y siê w Koœciele jêzyki narodowe, dlatego dosz³o do pewnych zmian w nazwach œwi¹t, sakramentów, a nawet w modlitwach i pieœniach. Autor zastanawia³ siê nad Ÿród³em tych zmian, stwierdzi³, 155 156

e nie wszystkie przesuniêcia semantyczne s¹ pozytywne, poniewa prowadz¹ one do powstawania niejasnoœci, odchodzenia od pierwotnego tekstu Biblii. I v a n a S v o b o d o v á z Akademii Nauk w Pradze poruszy³a problem zwi¹zany z publicystyk¹, œciœlej mówi¹c: reporta em sportowym. W tekœcie pt. O jednom (ne)systémovém prostøedku v sportovní televizní reportáûi autorka dokona³a analizy jêzyka transmisji sportowych, g³ównie tych dynamicznych (mecze hokejowe, pi³ki no nej). Jako g³ówny œrodek wymieni³a ona elipsê, która wed³ug niej jest idealnym dope³nieniem wizualnej strony rozgrywek. Svobodová zastanawia³a siê równie nad iloœci¹ s³ów u ywanych podczas ró nych transmisji, dostrzeg³a i opisa³a te dziedziny sportowe, w których komentarz mo e byæ zredukowany do minimum (np. w ³y wiarstwie figurowym). Czeskim czasopiœmiennictwem, a dok³adnie, tytu³ami, zaj¹³ siê w referacie pt. Vývojové zmìny v pojetí titulku v èeské ûurnalistice M i l o š M l è o c h z O³omuñca. W swojej pracy Mlèoch stwierdzi³, e tytu³y zale ¹ od czasu, w jakim pojawia siê dane pismo. Przeanalizowa³ trzy czasopisma: Národní listy ukazuj¹ce siê w latach trzydziestych, Rudé právo wychodz¹ce w latach piêædziesi¹tych oraz Mladá fronta. Dnes pojawiaj¹ce siê dziœ. Autor wykaza³, e w latach socjalizmu przewa a³a funkcja agitacyjna podporz¹dkowana polityce. Wspó³czeœnie najwa niejsza jest funkcja atrakcyjnoœci informacji i temu podporz¹dkowana jest tak e struktura tytu³u. Mlèoch dokona³ analizy budowy tytu³ów, wskaza³ na to, jaki wp³yw ma internet na ich kszta³t i charakter. Nastêpnego dnia, 16 maja, obrady sekcji literaturoznawczej otworzy³a D o r o t a y g a d ³ o z Wroc³awia swoim referatem Poeta et doctus teoria i literatura w ujêciu dialogowym. Autorka zastanowi³a siê nad tym, w jakim stopniu krytyka i teoria literatury sta³y siê czêœci¹ beletrystyki. Zagadnienie opisa³a na przyk³adzie trzech czeskich pisarzy-naukowców: Hodrovej, Richterovej i Macury. Oddzielne p³aszczyzny, jakimi s¹ literatura piêkna i teoria literatury, dziœ czêsto siê ze sob¹ zbiegaj¹. Jest to efekt teorii postmodernistycznych, nazywanych przez Dorotê ygad³o tak e tekstami eksperymentalnymi. Zupe³nie innej tematyce poœwiêcony zosta³ kolejny referat I g o r a F i c a z Pragi. Mýtus a tragický pocit ûivota v jedné básni Jiøího Veselského. Autor analizuje jeden z wierszy J. Veselskiego pt. Eulenspiegel, który zosta³ napisany pod koniec lat piêædziesi¹tych. W utworze tym Fic odnajduje cechy typowe dla ca³ej twórczoœci poety. ycie bohatera ukazane jest w sposób ironiczny: nie da siê z niego wykorzeniæ poczucia pustki, nie mo na równie uciec od rzeczywistoœci; wszystko siê koñczy œmierci¹, która jest tragicznym symbolem kresu ka dego z nas. I v o H a r á k z Ústi nad ab¹ wyg³osi³ referat Ludvík Vaculík: mistr ostrých hran. Dokona³ w nim krótkiej analizy ksi¹ ki Vaculíka pt. Louèení k pannì. Autor wskaza³, jakie œrodki w utworze s¹ literackie, a jakie pozaliterackie, umieœci³ Louèení k pannì w szerszym kontekœcie dzie³ czeskich (twórczoœæ Jakuba Demla) oraz s³owackich (Dominik Tatarka). 157 Referat Dominanty, vývojové promìny a kontexty èeské poezie pro dìti ve 20. století J a r o s l a v a T o m a n a z Czeskich Budziejowic poruszy³ problem literatury dla dzieci. Toman zaj¹³ siê utworami, które pojawia³y siê od lat dwudziestych do dziewiêædziesi¹tych XX wieku. Pokaza³, w jaki sposób literatura dla dzieci siê zmienia³a, wskaza³ b³êdy pope³niane przez twórców (np. ideologizacjê lat 50), a tak e wymieni³ najpopularniejszych autorów ksi¹ ek dla m³odzie y oraz ich tytu³y. Podobnym zagadnieniem zajê³a siê w swojej pracy V ì r a C h m e l í k o v á z Pilzna. W referacie pt. Konstanty a promìny v literatuøe pro dìti a mládeû v evropském kontextu autorka zanalizowa³a literaturê dla m³odego odbiorcy w szerszym, europejskim kontekœcie. V. Chmelíková ukaza³a, e dzieciêcy odbiorca równie siê zmienia, a jego potrzeby nie zawsze s¹ uwzglêdniane przez autorów. Problemem s¹ przek³ady z jêzyków obcych, nie zawsze dobre, czêsto niszcz¹ce przekaz orygina³u. Innymi kwestiami, którymi zajê³a siê autorka w swoim referacie s¹: dzieciêce fantazje, tworzenie nowych œwiatów, wp³ywy wielokulturowe, (które np. w pewnym okresie przynios³y nieoczekiwane zainteresowanie Bibli¹), a tak e olbrzymia popularnoœæ komiksu, który w wielu przypadkach zast¹pi³ m³odzie y tradycyjn¹ lekturê. Obrady sekcji B (jêzykoznawczej) rozpoczê³a M a r i a È e c h o v á z Ústi nad ab¹ referatem zatytu³owanym: Zmìny stylového charakteru variantních prostøedkù (v posledním pùlstoletí). Autorka zajê³a siê zmianami w stylu, zauwa aj¹c ci¹g³y ruch na linii: styl naukowy styl ksi¹ kowy. Maria Èechová zwróci³a tak e uwagê na przesuniêcia znaczeniowe, np. utratê przez pewne wyrazy swego ³adunku wulgaryzmu. Badaczka stwierdzi³a, e we wspó³czesnej czeszczyÿnie nak³adaj¹ siê na siebie dwie tendencje: z jednej strony uproszczenie stylistyczne zwi¹zane z ekonomi¹ jêzyka, z drugiej zaœ rozpowszechnianie s³ownictwa o charakterze emocjonalnym i ekspresywnym. H e l e n a J o d a s o v á z O³omuñca przedstawi³a referat pt. Výrazy s oznaèením»hovorový«ve»slovníku spisovné èeštiny«. Jodasová analizuje s³ownictwo na podstawie dwóch s³owników (SSJÈ i SSÈ). Autorka, na wybranych przyk³adach opisa³a, w jaki sposób jêzyk pisany staje siê jêzykiem mówionym, poda³a równie nowe i stare wyrazy, które zmieni³y swój status. Jako czynniki, wp³ywaj¹ce na przesuniêcia semantyczne wyrazów, badaczka wymienia powstawanie i rozpowszechnianie siê wyra eñ slangowych, przyjmowanie siê w yciu codziennym germanizmów, a tak e czêstsze u ycia niektórych koñcówek równoleg³ych. Z kolei I v a n a B o z d ì c h o v á z Pragi zajê³a siê zmianami w terminologii naukowej. Jako przyk³adowy materia³ potraktowa³a wyrazy funkcjonuj¹ce w œrodowisku medycznym. W tekœcie pt. Promìny odborné slovní zásoby èeského jazyka (na materiálu lékaøské terminologie) autorka pokaza³a, w jaki sposób jêzyk medycyny, w którym kiedyœ przewa a³y wyrazy greckie i ³aciñskie, sta³ siê jêzykiem prawie miêdzynarodowym, zawieraj¹cym g³ównie anglicyzmy. Ivana Bozdìchová poruszy³a tak e problem slangu medycznego tworzonego tylko na u ytek w¹skiego grona jego odbiorców. 158

D i a n a S v o b o d o v á w referacie pt. Lexikální prostøedky v textech urèených pro mládeû a jejich promìny swoj¹ uwagê poœwiêci³a s³ownictwu pojawiaj¹cemu siê w czasopismach dla m³odzie y. Wyrazy dzieli na grupy wed³ug 14 wyznaczonych przez siebie kryteriów. Kryteria maj¹ ró ny charakter i odnosz¹ siê do rozmaitych kwestii, np. pochodzenie rodzime wyrazu, ekspresywnoœæ wyrazu (lub jego neutralnoœæ) itd. Autorka zastanawia³a siê nad doborem s³ów w czasopismach, a tak e nad funkcjonalnoœci¹ tego doboru. Wyst¹pienie Metafora v románech Václava Øezáèe F r a n t i š k a Š t í c h y z Pragi by³o poœwiêcone prozie V. Øezáèa, której cech¹ charakterystyczn¹ s¹ wymyœlne metafory. Tymi przenoœniami, przez autora referatu uznanymi za najbardziej typowy wyznacznik twórczoœci Øezáèa, zajmuje siê Štícha od wielu lat. Podzieli³ on je na piêæ kategorii: metafory zwi¹zane z cz³owiekiem lub przyrod¹, te zwi¹zane z zabudow¹ miejsk¹ (urbanistyczne), z ludzkim cia³em i czynnoœciami psychosomatycznymi, nawi¹zuj¹ce do psychiki ludzkiej oraz metafory wi¹zane, kombinowane, uk³adaj¹ce siê w ³añcuchy przenoœni. K e v i n H a n n a n z odzi wyst¹pi³ z referatem pt. Laština Óndry ysohorského. Autor zacz¹³ od przedstawienia sylwetki Ó. ysohorskiego, wspominaj¹c te o jego pochodzeniu i warunkach, w których wyrasta³. Przeanalizowa³ alfabet stworzony przez ysohorskiego, wymieni³ cechy gwary laskiej, porówna³ j¹ z jêzykiem czeskim oraz z polskim. Laszczyzn¹ zajê³a siê równie G r a y n a B a l o w s k a z Opola, która w referacie Leksyka kulturowa laszczyzny (na materiale laskiego mikrojêzyka literackiego) przeanalizowa³a najwa niejsze cechy jêzyka ysohorskiego. Autorka wskaza³a na to, e ysohorsky mia³ poczucie otwartoœci na œwiat, dlatego korzysta³ z elementów makrokultury (np. œródziemnomorskiej) i mikrokultury (regionalnej œl¹skiej). Idiolekt ysohorskiego jest pe³en odniesieñ do kultur tradycyjnych i do ogólnych symboli zwi¹zanych z histori¹, filozofi¹ oraz religi¹. A n n a È e r n á z Pragi w swoim referacie Jaké zmìny vlastnì chceme? zajê³a siê zasadami pisowni w jêzyku czeskim. Autorka zastanowi³a siê nad tym, czy warto zmieniaæ te zasady, a je eli tak, to w jakim kierunku powinny zostaæ poprowadzone zmiany. Referentka wskaza³a równie na yczenia zwyk³ych u ytkowników jêzyka, jeœli chodzi o stosowanie regu³ ortograficznych w praktyce. A n e t a P r u s i n o w s k a z Uniwersytetu Jagielloñskiego zajê³a siê zagadnieniem puryzmu jêzykowego w pracy pt. Z historii czeskiego puryzmu. Autorka bardzo dok³adnie opisa³a, na czym polega zjawisko puryzmu, pokaza³a, jak siê zmienia³o podejœcie do niego, pocz¹wszy od œredniowiecza, a skoñczywszy na czasach wspó³czesnych. Podzieli³a puryzm na etapy œciœle zwi¹zane ze zmieniaj¹cymi siê epokami, ukaza³a, kto z pisarzy i naukowców poœwiêca³ uwagê temu zjawisku. J i ø í H a s i l z Pragi odczyta³ referat zatytu³owany: Èeština v kontaktu s jinými jazyky. Autor zatrzyma³ siê nad przemianami w czeszczyÿnie, zwi¹zanymi z wp³ywami jêzyków obcych. Hasil stwierdzi³, e ju od œredniowiecza czeszczyzna by³a kszta³towana przez jêzyki, z którymi siê styka³a. Wp³ywa³y na to czynniki historyczne oraz po³o enie geograficzne. Badacz zauwa y³ olbrzymi¹ rolê anglicyzmów we wspó³czesnej czeszczyÿnie, zastanawia³ siê równie nad tym, czy jêzyk czeski móg³by staæ siê jednym z jêzyków Unii Europejskiej. Interferencja polsko-czeska (na przyk³adzie czasowników) J o a n n y M i e t ³ y z Torunia dotyczy³a kwestii najczêœciej pope³nianych b³êdów przez studentów polskich ucz¹cych siê jêzyka czeskiego. Autorka na podstawie prac studentów toruñskich dokona³a klasyfikacji tych pomy³ek. Wysz³o na jaw, e ucz¹cy siê pope³niaj¹ b³êdy ró nego rodzaju: stylistyczne, s³owotwórcze, semantyczne. Miet³a szuka³a mechanizmu, który wp³ywa na powstawanie pomy³ek, postulowa³a opracowywanie specjalnych æwiczeñ, które uwzglêdnia³yby te dziedziny, z którymi Polacy maj¹ najwiêcej problemów. Pewnym zmianom w nauczaniu jêzyka czeskiego w czeskich szko³ach swój referat poœwiêci ³ M i l a n P o l á k z O³omuñca. Jego Vývojové tendence v pojetí vyuèování èeského jazyka mówi³y o tym, jak nauczano czeszczyzny pod koniec XIX wieku, w latach 1945 1989 i po roku 1989. Polák usystematyzowa³ czêsto sporne teorie znawców czeszczyzny, zastanawia³ siê nad tym, które z nich by³y najtrafniejsze. Celem referatu by³o s³u enie pomoc¹ przy planowaniu podrêczników szkolnych. Polák wierzy³, e da siê uczyæ rodzimego jêzyka tak, by nauka by³a przyjemnoœci¹, a nie nudnym przymusem. Konferencja trwaj¹ca dwa dni, przynios³a wiele ciekawych referatów, pozwoli³a uczestnikom na przedstawienie wyników swoich badañ oraz na przedyskutowanie interesuj¹cych ich problemów. Tematyka, która pojawi³a siê na konferencji, by³a bardzo obszerna, zahacza³a o wiele dziedzin poœrednio zwi¹zanych z literaturoznawstwem i jêzykoznawstwem czeskim (filozofia, religia). Referenci przedstawili zró nicowane i interesuj¹ce prace, œwiadcz¹ce o tym, e badania slawistyczne, zarówno w Polsce, jak i w Czechach, stoj¹ na bardzo wysokim poziomie. Anna Janik, Opole 159 160