Przedawnienie roszczeñ odszkodowawczych w judykaturze oraz w praktyce ubezpieczeniowej

ARTYKU Y I ROZPRAWY Ma³gorzata Serwach Przedawnienie roszczeñ odszkodowawczych w judykaturze oraz w praktyce ubezpieczeniowej W stosunkach ubezpieczeniowych istnieje wiele roszczeñ podlegaj¹cych przedawnieniu. Tematem niniejszego artyku³u jest wskazanie szczególnego rodzaju powi¹zañ pomiêdzy przedawnieniem roszczeñ ubezpieczeniowych oraz roszczeñ stricte odszkodowawczych. Autorka omawia instytucjê przedawnienia, mechanizm okreœlenia terminu przedawnienia oraz skutki zwi¹zane z up³ywem terminu przedawnienia. Wskazuje na odrêbnoœci w ustalaniu terminu przedawnienia w przypadku odpowiedzialnoœci deliktowej oraz odpowiedzialnoœci kontraktowej, przedstawia kwestie rozpoczêcia i przerwania biegu przedawnienia wed³ug ogólnych przepisów kodeksu cywilnego oraz przepisów odnosz¹cych siê do umowy ubezpieczenia. Porusza te kwestiê wymagalnoœci roszczenia. Omawia nie tylko w¹tpliwoœci nasuwaj¹ce siê w praktyce, ale przede wszystkim orzecznictwo s¹dowe. S³owa kluczowe: przedawnienie, roszczenia odszkodowawcze, przerwanie biegu przedawnienia, terminy przedawnienia, ubezpieczenia OC. 1. Uwagi wprowadzaj¹ce Problematyka przedawnienia roszczeñ, dotychczas niedoceniana przez praktykê ubezpieczeniow¹, odgrywa coraz wiêksz¹ rolê w procesach odszkodowawczych 1.Znatury skomplikowana materia cywilistyczna w ubezpieczeniach rodzi dodatkowe problemy. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy jest fakt, e w stosunkach ubezpieczeniowych mo - na wskazaæ wieloœæ roszczeñ podlegaj¹cych przedawnieniu. Wyró niamy roszczenia pomiêdzy stronami umowy ubezpieczenia, roszczenia uposa onego do ubezpieczyciela, roszczenia regresowe ubezpieczyciela do podmiotu odpowiedzialnego za powstanie szkody (regres typowy) oraz do ubezpieczonego sprawcy (regres nietypowy). W przypadku ubezpieczeñ odpowiedzialnoœci cwilnej, w których powstaje trójstronny stosunek prawny, roszczenia odszkodowawcze mog¹ byæ kierowane przez poszkodowanego do ubezpieczonego sprawcy lub do jego ubezpieczyciela (actio directa). Na ich tle wy³ania siê koniecznoœæ ustalenia, w jakim zakresie up³yw terminu przedawnienia wobec jednego z odpowiedzialnych podmiotów ma wp³yw na sytuacjê drugiego, w szczególnoœci 1 Jedynie w ostatnim czasie zwrócono uwagê na problematykê przedawnienia roszczeñ kierowanych do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, zob. na ten temat wzbudzaj¹c¹ yw¹ dyskusjê w nauce prawa ubezpieczeñ publikacjê: M. Romanowski, A.M. Weber, W sprawie wyd³u enia terminu przedawnienia roszczeñ poszkodowanego przeciwko Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu, Prawo Asekuracyjne 2013, nr 3, s. 3 i n. Por. ze starszych publikacji: A. Szpunar, Przedawnienie roszczeñ ubezpieczeniowych, Prawo Asekuracyjne 1994, nr 1, s. 44; E. Kowalewski, J. opuski, Przedawnienie roszczeñ z tytu³u umowy ubezpieczenia, Studia Ubezpieczeniowe 1989, t. X, s. 81 i n. PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77) 21

stwierdzenie, czy czynnoœci zmierzaj¹ce do przerwania jego biegu s¹ skuteczne wobec pozosta³ych d³u ników in solidum 2. Ju na wstêpie warto jednak przypomnieæ kilka podstawowych zasad reguluj¹cych omawian¹ problematykê. Przedawnienie obok prekluzji, zasiedzenia czy przemilczenia nale y do tzw. instytucji dawnoœci wi¹ ¹cej okreœlone skutki prawne z up³ywem czasu 3.Przyjmujesiê, eporz¹dekpublicznyniemo eakceptowaæd³ugotrwa³ejrozbie- noœci stanu faktycznego i prawnego. Dlatego, je eli okreœlony podmiot nie interesuje siê swoim roszczeniem, mo e utraciæ mo liwoœæ skorzystania z przymusu pañstwowego w celu skutecznego jego dochodzenia. Up³yw terminu przedawnienia poci¹ga zatem za sob¹ ró ne skutki: po pierwsze, uprawniony nie mo e skutecznie ¹daæ od organu pañstwa, aby u y³ przymusu w celu sk³onienia zobowi¹zanego do okreœlonego zachowania, czyli spe³nienia œwiadczenia; po drugie, zobowi¹zany nadal ma obowi¹zek wykonania zobowi¹zania, jeœli zatem uczyni mu zadoœæ, œwiadczenie jest nale ne i nie podlega zwrotowi; przyjmuje siê, e po stronie d³u nika zostaje d³ug, chocia odpada ju jego odpowiedzialnoœæ. Przedawnienie uwzglêdniane jest na zarzut uprawnionego, s¹d nie bierze go pod uwagê z urzêdu. Podniesienie stosownego zarzutu jest niezbêdnym warunkiem powstania ustawowych skutków prawnych. Zarzut ten musi byæ wyraÿnie zg³oszony, nie mo - na podnieœæ go w sposób dorozumiany. Jeœli zobowi¹zany wskazuje na okolicznoœci faktyczne uzasadniaj¹ce up³yw terminu przedawnienia, nie wyra aj¹c bezpoœrednio swojej woli, nie mo na poœrednio wyci¹gn¹æ wniosku o podniesieniu przez niego zarzutu przedawnienia. Ciê ar udowodnienia okolicznoœci uzasadniaj¹cych uwzglêdnienie zarzutu spoczywa, zgodnie z art. 6 k.c., na pozwanym. Przedawnieniu ulegaj¹ jedynie cywilnoprawne roszczenia maj¹tkowe, zarówno roszczenia o œwiadczenia g³ówne, jak i uboczne, w szczególnoœci roszczenia o odsetki. Przedawnieniu podlegaj¹ ponadto roszczenia o naprawienie szkody wyrz¹dzonej dzia³aniem organów administracji pañstwowej czy samorz¹dowej, zw³aszcza gdy szkoda zosta³a wyrz¹dzona przez wydanie decyzji, która nastêpnie zosta³a uchylona lub uznana za niewa n¹. Natomiast nie przedawniaj¹ siê roszczenia niemaj¹tkowe oraz okreœlone roszczenia maj¹tkowe, ale wskazane expressis verbis przez ustawodawcê (np. roszczenia s³u ¹ce ochronie w³asnoœci). 2. Termin przedawnienia roszczeñ odszkodowawczych 1. Wskazana na wstêpie wieloœæ potencjalnych roszczeñ powoduje, e w stosunkach ubezpieczeniowych instytucja przedawnienia regulowana jest wielotorowo. Generalne znaczenie nale y przypisaæ unormowaniom art. 819 k.c., który przewiduje trzyletni termin przedawnienia. Od zasady tej powo³any przepis wprowadza jednak istotny wyj¹tek w ubezpieczeniach OC 4. Odrêbnoœæ regulacji zawartej w art. 819 1 k.c. dotyczy zatem ubezpieczeñ osobowych oraz ubezpieczeñ mienia, odsy³aj¹c w zakresie przedawnienia roszczeñ z tytu³u ubezpieczeñ OC zarówno obowi¹zkowych, jak i dobrowolnych do zasad wynikaj¹cych z przepisów ogólnych kodeksu cywilnego. Nie s¹ one jednolite. O ile 2 Ze wzglêdu na wagê oraz skomplikowany charakter zagadnienia te wymagaj¹ odrêbnej publikacji. 3 Zob. szerzej na temat przedawnienia roszczeñ M. Pyziak-Szafnicka, (w:) Kodeks cywilny czêœæ ogólna. Komentarz, Kraków 2009, s. 1017 i n. 4 Ustawodawca przewidzia³ ponadto dodatkowe okolicznoœci prowadz¹ce do przerwania biegu terminu okreœlonych roszczeñ ubezpieczeniowych (art. 819 4 k.c.). 22 PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77)

Przedawnienie roszczeñ odszkodowawczych w judykaturze bowiem w przypadku roszczeñ deliktowych obowi¹zuje kompleksowa regulacja z art. 442 1 k.c., o tyle przy odpowiedzialnoœci kontraktowej termin przedawnienia roszczeñ odszkodowawczych uzale niony jest od rodzaju zobowi¹zania. Czêœæ regulacji odnosz¹cych siê do umów nazwanych zawiera samodzielne terminy, s¹ te takie umowy, w odniesieniu do których ustawodawca nie przewidzia³ adnych odrêbnoœci odwo³uj¹c siê do terminów ogólnych (art. 118 k.c.). Analogiczny termin bêdzie mia³ zastosowanie w przypadku roszczeñ z tytu³u niewykonania lub nienale ytego wykonania umów nienazwanych (np. umowy brokerskiej). Odrêbn¹ kwestiê stanowi¹ zmiany przepisów odnosz¹cych siê do przedawnienia roszczeñ zarówno ubezpieczeniowych (uchylenie art. 819 2 k.c.) 5, jak i roszczeñ stricte odszkodowawczych (uchylenie art. 442 k.c., wprowadzenie art. 442 1 k.c.) 6, które powoduj¹ powstanie nowych w¹tpliwoœci interpretacyjnych na tle intertemporalnego zastosowania poszczególnych przepisów 7. W ka dym razie, ustawowe terminy przedawnienia maj¹ charakter bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cy, strony nie mog¹ dokonywaæ adnych ich modyfikacji. Zagadnienie to ma istotne znaczenie na gruncie pojêcia wypadku ubezpieczeniowego, tzw. triggerów, które mog¹ przewidywaæ odmienny pocz¹tek odpowiedzialnoœci ubezpieczyciela (okreœlone zdarzenie, bêd¹ce Ÿród³em szkody, powstanie szkody, ujawnienie szkody, zg³oszenie roszczenia) 8, nie mog¹ jednak prowadziæ do zmiany samego terminu przedawnienia. Ka d¹ umowê, która wprowadza³aby jakiekolwiek modyfikacje w tym zakresie nale y uznaæ za niewa n¹ na podstawie art. 58 k.c. Termin przedawnienia mo e byæ zmieniony jedynie przez ustawodawcê. Najczêœciej jest on skracany, czego przyk³adem mo e byæ umowa po yczki czy umowa sprzeda y 9, co mo e mieæ znaczenie tak e w stosunkach ubezpieczeniowych, w przypadku objêcia zakresem ochrony ubezpieczeniowej wskazanych zobowi¹zañ. 2. Z punktu widzenia wszystkich zainteresowanych podmiotów (ubezpieczyciela, ubezpieczaj¹cego, ubezpieczonego, poszkodowanego) istotne znaczenie ma nie tylko okreœlenie terminu przedawnienia, ale te wskazanie dnia, od którego zaczyna ono swójbieg.doniedawnaproblematykataby³a odmiennie uregulowana w stosunkach ubezpieczeniowych, w których art. 819 2 k.c. ³¹czy³ pocz¹tek biegu terminu przedawnienia roszczeñ ubezpieczeniowych z chwil¹ wyst¹pienia zdarzenia objêtego ubezpieczeniem. Uchylenie nowel¹ z 2007 r. 10 powo³anego przepisu zrówna³o sytuacjê ubezpieczonych i poszkodowanych z uprawnionymi w innych stosunkach zobowi¹za- 5 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r., która wesz³a w ycie 10 sierpnia 2007 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 557). 6 Przepis art. 442 k.c. zosta³ uchylony ustaw¹ z dnia 16 lutego 2007 r., która wesz³a w ycie 10 sierpnia 2008 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 538). 7 Problematyka przepisów intertemporalnych zosta³a ostatnio podjêta przez orzecznictwo w zwi¹zku z pytaniem o mo liwoœæ zastosowania dwudziestoletniego terminu przedawnienia do roszczenia o zadoœæuczynienie przyznane najbli szym cz³onkom rodziny poszkodowanego na podstawie art. 446 4 k.c. 8 Zob. szerzej na ten temat: M. Serwach, (w:) Prawo ubezpieczeñ gospodarczych, red.z.brodecki, M. Serwach, Kraków 2005, s. 647 659 oraz M. Serwach, (w:) E. Kowalewski, D. Fuchs, W. Mogilski, M. Serwach, Prawo ubezpieczeñ gospodarczych, Bydgoszcz Toruñ 2006, s. 396 402. 9 Termin przedawnienia dla roszczenia bior¹cego po yczkê o wydanie przedmiotu po yczki wynosi 6 miesiêcy od chwili, gdy przedmiot po yczki mia³ byæ wydany (art. 722 k.c.). Natomiast w razie roszczenia z tytu³u sprzeda y dokonanej w zakresie dzia³alnoœci sprzedawcy termin ten wynosi dwa lata (art. 554 k.c.). 10 Dz. U. Nr 82, poz. 557. PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77) 23

niowych. Nowe rozwi¹zania na przysz³oœæ nie rozwi¹za³y jednak wszystkich starych problemów. Zgodnie z brzmieniem art. 120 k.c. termin przedawnienia roszczeñ zaczyna biec od dnia jego wymagalnoœci. Niezale nie od tego, z jakim zdarzeniem ustawodawca zwi¹za³ w konkretnym przypadku pocz¹tek biegu przedawnienia, zazwyczaj nastêpuje on w oderwaniu od œwiadomoœci stron. Taki wniosek wyprowadzi³ m.in. S¹d Najwy szy w wyroku z 17 maja 2006 r., w którym podkreœli³, i zasad¹ jest rozpoczêcie biegu przedawnienia niezale nie od œwiadomoœci uprawnionego co do przys³uguj¹cego mu roszczenia 11. Je eli jednak ustawa wyj¹tkowo takiej œwiadomoœci wymaga, œwiadomoœci¹ t¹, ocenian¹ na podstawie obiektywnych kryteriów, musz¹ byæ objête wszystkie konstytutywne elementy roszczenia. Przepisy prawa cywilnego nie definiuj¹ pojêcia wymagalnoœci roszczenia. W nauce prawa cywilnego przyjmuje siê, e jest to stan, w którym wierzyciel uzyskuje mo liwoœæ ¹dania zaspokojenia, a d³u nik zostaje obarczony obowi¹zkiem spe³nienia œwiadczenia 12. Termin wymagalnoœci nie mo e byæ jednak uto samiany z terminem spe³nienia œwiadczenia 13. Jak precyzuje orzecznictwo ubezpieczeniowe, wymagalnoœæ roszczenia nale y rozumieæ jako stan, w którym ubezpieczony wierzyciel ma prawn¹, co powinno siê odczytywaæ jako rzeczywist¹, mo liwoœæ ¹dania zaspokojenia przys³uguj¹cej mu wierzytelnoœci o wyp³atê œwiadczenia od d³u nika 14. Nale y jednak zauwa yæ, e analizowany art. 120 k.c. jednoczeœnie wprowadza modyfikacje w odniesieniu do wymagalnoœci roszczenia. Podstawowym wyj¹tkiem s¹ zobowi¹zania bezterminowe. W ich przypadku utrzymanie zasady, zgodnie z któr¹ wymagalnoœæ wyznacza pocz¹tek biegu przedawnienia oznacza³oby pozostawienie wierzycielowi zbyt du ej swobody. W szczególnoœci, nie decyduj¹csiênawezwanied³u nikado spe³nienia œwiadczenia, wierzyciel móg³by de facto wyd³u yæ ten termin. Z tych wzglêdów jest on liczony od dnia, w którym roszczenie sta³oby siê wymagalne, gdyby wierzyciel dokona³ takiej czynnoœci w najwczeœniej mo liwym terminie. W zobowi¹zaniu bezterminowym wierzyciel mo e wezwaæ d³u nika do spe³nienia œwiadczenia zaraz po tym, jak d³u nik zobowi¹za³ siê do jego wykonania, st¹d pierwszym dniem biegu terminu przedawnienia tego rodzaju roszczenia jest dzieñ, w którym zobowi¹zanie zosta³o przez strony nawi¹zane. 3. Jak wczeœniej wskazano, przed wejœciem w ycie noweli z 13 kwietnia 2007 r. przedawnienie roszczenia ubezpieczaj¹cego (ubezpieczonego, uposa onego) do ubezpieczyciela o spe³nienie œwiadczenia zaczyna³o swój bieg w dniu, w którym nast¹pi³o zdarzenie objête ubezpieczeniem. Takie rozwi¹zanie w wielu przypadkach prowadzi³o do tego, e termin przedawnienia rozpoczyna³ swój bieg, chocia uprawniony móg³ nie mieæ œwiadomoœci wyst¹pienia wypadku ubezpieczeniowego. Niektórzy autorzy dowodzili, e skoro roszczenie ubezpieczyciela do kontrahenta o zap³atê sk³adki przedawnia³o siê wed³ug zasad ogólnych, to omawiany przepis narusza³ równowagê stron 15. Na okreœlone niedogodnoœci, wynikaj¹ce z interpretacji art. 819 2 k.c., wskazywa³a te judykatura. Szczególnym potwierdzeniem zg³aszanych zastrze eñ jest stan faktyczny bêd¹cy przedmiotem oceny S¹du Najwy szego w wyroku z 3 marca 11 I CSK 176/05, niepubl. 12 W. Czachórski, Zobowi¹zania. Zarys wyk³adu, Warszawa 2002, s. 303. 13 M. Pyziak-Szafnicka, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, s. 1057. 14 Wyrok SN z 15 paÿdziernika 2009 r. (I CSK 59/09). 15 M. Orlicki, J. Pokrzywniak, Umowa ubezpieczenia. Komentarz do nowelizacji kodeksu cywilnego, Warszawa 2008, s. 93. 24 PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77)

Przedawnienie roszczeñ odszkodowawczych w judykaturze 2006 r. 16. W powo³anym orzeczeniu SN uzna³, e w przypadku szkody wyrz¹dzonej przez wadliwe przeprowadzenie badania sprawozdania finansowego spó³ki i w konsekwencji nieprawid³owe prowadzenie us³ug ksiêgowych oraz naliczenie podatku w ni szej wysokoœci od nale nej bieg terminu przedawnienia rozpoczyna siê od dnia wyst¹pienia wypadku, czyli przekazania wadliwej opinii dotycz¹cej sprawozdania finansowego za 1995 rok. Problem polega³ jednak na tym, e sprawozdanie zosta³o przekazane w kwietniu 1996 r., w ramach rutynowej kontroli pracowników urzêdu skarbowego b³êdne wyliczenie nale nego podatku zosta³o wykryte w 1998 r., a odpowiednie roszczenie ubezpieczaj¹cego zobowi¹zanego do dop³aty podatku wraz z odsetkami oraz kar¹ zosta³o zg³oszone do ubezpieczyciela dopiero w 1999 r., czyli po up³ywie terminu przedawnienia. Jednak do chwili kontroli skarbowej ubezpieczaj¹cy w ogóle nie mia³ œwiadomoœci istnienia nieprawid³owoœci, nie poniós³ te adnej szkody. Ze wzglêdu na krótki trzyletni okres przedawnienia oraz pocz¹tek jego biegu datowany od dnia wyst¹pienia wypadku, kolejne problemy pojawia³y siê w przypadku zg³oszenia przez ubezpieczonego, który samodzielnie zaspokoi³ poszkodowanego, roszczenia do ubezpieczyciela z umowy ubezpieczenia OC. W wielu przypadkach zdarza³o siê bowiem, e termin przedawnienia up³yn¹³ zanim ubezpieczony mia³ mo liwoœæ dochodzenia roszczeñ od ubezpieczyciela, a niekiedy zanim jeszcze poszkodowany skierowa³ do niego swoje ¹dania. Swoje stanowisko w tej mierze wyrazi³ S¹d Najwy szy w wyroku z 15 paÿdziernika 2009 r. 17, w którym stwierdzi³, e w razie koniecznoœci zastosowania art. 819 2 k.c. pocz¹tek biegu terminu przedawnienia roszczeñ ubezpieczonego od odpowiedzialnoœci cywilnej przeciwko ubezpieczycielowi rozpoczyna siê w dniu, w którym ubezpieczony móg³ najwczeœniej realizowaæ swoje uprawnienia z umowy ubezpieczenia. NajpóŸniej jest to dzieñ og³oszenia wyroku, z którego wyniknê³a odpowiedzialnoœæ ubezpieczonego objêta jego ubezpieczeniem OC 18. W spornym stanie faktycznym samodzielny publiczny zak³ad opieki zdrowotnej zaspokoi³ roszczenia odszkodowawcze poszkodowanego ma³oletniego na skutek realizacji wyroku zas¹dzaj¹cego nale noœæ od bezpoœredniego sprawcy szkody (szpitala). Nastêpnie wyst¹pi³ do ubezpieczyciela o zwrot wyp³aconego œwiadczenia. Ubezpieczyciel powo³a³ siê na zarzut przedawnienia, chocia wczeœniej przyst¹pi³ do tocz¹cego siê postêpowania jako interwenient uboczny 19. Kluczowe znaczenie maj¹ daty: b³¹d medyczny wyst¹pi³ w styczniu 1999 r., odpowiedzialnoœæ szpitala zosta³a potwierdzona przez s¹d wyrokiem z 20 wrzeœnia 2006 r., na podstawie którego podmiot ten wyp³aci³ poszkodowanemu odszkodowanie, a powództwo przeciwko ubezpieczycielowi zosta³o wniesione 1 lutego 2007 r. Podobne rozwi¹zanie przyj¹³ S¹d Najwy szy w wyroku z 9 lipca 2009 r., w którym uzna³, e zdarzeniem objêtym ubezpieczeniem z art. 819 2 k.c. mo e byæ wyrok s¹du zas¹dzaj¹cy odszkodowanie na rzecz poszkodowanego 20. Skreœlenie art. 819 2 k.c. spowodowa³o, e we wszystkich stosunkach zobowi¹zaniowych, w tym ubezpieczeniowych, stosuje siê te same zasady. Przedstawione w¹tpli- 16 II CSK 123/05, niepubl. 17 I CSK 59/09, niepubl. 18 Co ciekawe, nie zosta³a przyjêta argumentacja szpitala, e wyst¹pienie ubezpieczyciela w roli interwenienta ubocznego w sprawie odszkodowawczej prowadzonej przeciwko szpitalowi jest równoznaczne ze zrzeczeniem siê zarzutu przedawnienia, skoro nast¹pi³o ju po jego trzyletnim up³ywie (w 2002 r.). 19 Odmawiaj¹c szpitalowi zwrotu wyp³aconego poszkodowanemu œwiadczenia, ubezpieczyciel powo³a³ siê na trzyletni termin przedawnienia oraz pocz¹tek jego biegu z art. 819 2 k.c. 20 V CSK 65/08. PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77) 25

woœci mog¹ siê jednak pojawiaæ jeszcze przez pewien siê w zwi¹zku ze starszymi roszczeniami. 3. Przedawnienie roszczeñ deliktowych a przedawnienie roszczeñ ubezpieczyciela w ubezpieczeniach OC 1. W ubezpieczeniach OC, w których odpowiedzialnoœæ ubezpieczyciela ma charakter akcesoryjny, zasadnicze znaczenie nale y przypisaæ ustaleniu przedawnienia roszczeñ odszkodowawczych. W ubezpieczeniach OC ubezpieczyciel mo e bowiem powo³aæ siê na zarzut przedawnienia roszczeñ na przedstawionych zasadach (art. 819 1 k.c.) tylko w stosunku do ubezpieczaj¹cego jako swojego kontrahenta umownego. Analogicznie, na omówionych warunkach nastêpuje przedawnienie roszczeñ ubezpieczaj¹cego kierowanych do ubezpieczyciela. Odmiennie kszta³tuje siê sytuacja poszkodowanego, który wystêpuje do ubezpieczyciela z roszczeniem bezpoœrednim (actio directa). Te same terminy przedawnienia roszczeñ poszkodowanego stosuje siê bowiem do ubezpieczonego sprawcy oraz jego ubezpieczyciela. W konsekwencji, w tym samym czasie ka dy z ww. podmiotów mo e powo³aæ siê na zarzut przedawnienia. Nale y jednak zauwa yæ, e zg³oszenie przez jednego z zobowi¹zanych zarzutu up³ywu terminu przedawnienia nie ma skutku wobec drugiego, który mo e zaspokoiæ roszczenia poszkodowanego. Analizuj¹c generalne odes³anie z art. 819 3 k.c. nale y zatem podkreœliæ, e odnosi siê ono jedynie do roszczeñ poszkodowanego kierowanych bezpoœrednio do ubezpieczyciela. Nie dotyczy roszczeñ ubezpieczonego do ubezpieczyciela, do których stosuje siê trzyletni termin z art. 819 1 k.c. Takie stanowisko zajmuje zarówno doktryna prawa ubezpieczeñ, jak i orzecznictwo 21. Dowodzi siê, e jeœli ubezpieczony, za zgod¹ lub wiedz¹ ubezpieczyciela (co jest wymagane przez wiêkszoœæ ogólnych warunków ubezpieczenia), dokona wyp³aty odszkodowania samodzielnie, a nastêpnie zg³osi swoje roszczenie do ubezpieczyciela, nie bêdzie mia³ zastosowania art. 819 3 k.c., przepis ten ma bowiem charakter szczególny 22. 2. Dla okreœlenia terminu przedawnienia roszczenia poszkodowanego decyduj¹c¹ rolê ma ustalenie, z jakim rodzajem odpowiedzialnoœci mamy do czynienia. Najwiêksze znaczenie ma art. 442 1 k.c., który odnosi siê do wszystkich przypadków odpowiedzialnoœci deliktowej, zarówno opartej na zasadzie winy, jak i na zasadzie ryzyka lub zasadzie s³usznoœci. Przepis ten zast¹pi³ poprzednio obowi¹zuj¹cy art. 442 k.c., który przewidywa³ bezwzglêdny termin przedawnienia wynosz¹cy dziesiêæ lat. Unormowanie to budzi³o uzasadnione zastrze enia w sytuacji, gdy szkoda ujawni³a siê po up³ywie d³u szego czasu od samego zdarzenia. W skrajnych przypadkach poszkodowany dowiadywa³ siê o szkodzie po up³ywie ustawowego terminu, co w ogóle uniemo liwia³o mu dochodzenie jakichkolwiek roszczeñ. Sytuacja ta wyst¹pi³a w stanie faktycznym bêd¹cym przedmiotem analizy S¹du Najwy szego w wyroku z 13 marca 2009 r. 23. Poszkodowany zosta³ zara ony wirusem HCV w czasie jednego z pobytów w szpitalu w 1987 r. lub 1992 r. Do 1992 r. w ogóle nie badano dawców krwi na obecnoœæ HCV, poniewa nie by³y znane testy diagnostyczne. Wed³ug S¹du Najwy szego poszkodowany dowiedzia³ siê 21 M. Serwach, (w:) E. Kowalewski, D. Fuchs, W. Mogilski, M. Serwach, Prawo ubezpieczeñ gospodarczych, Bydgoszcz Toruñ 2006, s. 326 i n.; K. Malinowska, (w:) Prawo ubezpieczeñ komentarz, Warszawa 2010, s. 296. 22 K. Malinowska-Kamiñska, Konstrukcja claims made na gruncie prawa polskiego, PrawoAsekuracyjne 2001, nr 1, s. 17 i n. 23 II CSK 533/08. 26 PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77)

Przedawnienie roszczeñ odszkodowawczych w judykaturze o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia dopiero po przeprowadzeniu biopsji w¹troby w 2004 r., chocia w 2003 r. podda³ siê badaniu krwi, chc¹c zostaæ krwiodawc¹ i wtedy zosta³ poinformowany o wykryciu u niego przeciwcia³ anty HCV oraz podejrzenia nosicielstwa wirusowego zapalenia w¹troby typu C. Nie uwzglêdniaj¹c zarzutu przedawnienia, S¹d Najwy szy przyj¹³, e sprzeczne z zasadami wspó³ ycia spo³ecznego, w szczególnoœci z zasad¹ zapewnienia obywatelowi ochrony prawnej, z której mo e on rzeczywiœcie skorzystaæ, by³oby dopuszczenie sytuacji, w której nie mo e ubiegaæ siê o naprawienie (bardzo powa nej i poci¹gaj¹cej za sob¹ liczne konsekwencje) szkody na osobie tylko dlatego, e o poniesionym uszczerbku na zdrowiu dowiedzia³ siê zbyt póÿno i to z przyczyn, za które nie ponosi adnej odpowiedzialnoœci. Odwo³ywanie siê do zasad okreœlonych w art. 5 k.c. powinno mieæ jednak wyj¹tkowy charakter, st¹d uchylenie przez ustawodawcê omawianej regulacji, by³o jak dowodzi judykatura w pe³ni uzasadnione 24. 3. Zgodnie z brzmieniem art. 442 1 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrz¹dzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z up³ywem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedzia³ siê o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia 25. Jednak e termin ten nie mo e byæ d³u szy ni dziesiêæ lat od dnia, w którym nast¹pi³o zdarzenie wywo³uj¹ce szkodê. Analogicznie ujêty termin przedawnienia roszczeñ o naprawienie szkody na osobie wprowadza art. 442 1 3 k.c., z tym jednak zastrze eniem, e nie mo e on skoñczyæ siê wczeœniej ni trzy lata od dnia, gdy poszkodowany dowiedzia³ siê o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia. Oznacza to, e je eli poszkodowany wyka e po up³ywie dziesiêciu, a nawet dwudziestu lat, e póÿniej dowiedzia³ siê o szkodzie lub co ma miejsce znacznie czêœciej o osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia, mo e nadal dochodziæ swoich roszczeñ (przez trzy lata). Jak s³usznie podkreœla S¹d Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 4 paÿdziernika 2006 r. 26, trzyletni termin przedawnienia rozpoczyna siê z dniem, w którym poszkodowany dowiedzia³ siê o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia, przy czym obie przes³anki musz¹ byæ spe³nione ³¹cznie. Chwil¹ warunkuj¹c¹ pocz¹tek biegu terminu przedawnienia jest ponadto moment dowiedzenia siê o szkodzie, a nie o zakresie szkody, czy trwa³oœci jej nastêpstw. Wyrz¹dzony czynem niedozwolonym uszczerbek mo e wystêpowaæ póÿniej ni zdarzenie, które go wywo³a³o. Mo na wiêc mówiæ jedynie o szkodzie powsta³ej niezw³ocznie po takim zdarzeniu lub o szkodzie powsta³ej póÿniej, w bli szej lub dalszej przysz³oœci 27. Podkreœlenia wymaga nie tylko wymóg ³¹cznego wyst¹pienia obu przes³anek, ale te w¹tpliwoœci interpretacyjne wynikaj¹ce z koniecznoœci precyzyjnego ich okreœle- 24 Nale y bowiem zauwa yæ, e nie tylko s¹dy cywilne wypowiada³y siê w niniejszej sprawie. Zgodnie z wyrokiem Trybuna³u Konstytucyjnego z 1 wrzeœnia 2006 r., art. 442 1 zd. 2 mia³ utraciæ moc obowi¹zuj¹c¹ z dniem 31 grudnia 2007 r. jako niezgodny z art. 2 i art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, e pozbawia pokrzywdzonego dochodzenia odszkodowaniazaszkodênaosobie,któraujawni³asiêpoup³ywie10latodwyst¹pieniazdarzenia wyrz¹dzaj¹cego szkodê. W zwi¹zku z uchyleniem ca³ego przepisu i wprowadzeniem nowego, utrata jego mocy wi¹ ¹cej we wskazanej dacie jest bezprzedmiotowa. 25 Tytu³em przyk³adu, pacjent musi mieæ wiedzê o tym, jaki powsta³ u niego uszczerbek na skutek b³êdu lekarskiego i który dok³adnie podmiot dopuœci³ siê nieprawid³owego, sprzecznego z wiedz¹ medyczn¹, dzia³ania lub zaniechania. 26 I ACa 415/06, LEX 279971. 27 Ibidem. W analizowanym stanie faktycznym s¹d uzna³, e w przypadku poszkodowanego pora- onego pr¹dem, który dozna³ z tego tytu³u oparzeñ III i IV stopnia oraz amputacji lewej nogi, termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg najpóÿniej w dniu wyjœcia pacjenta ze szpitala. Wypadek mia³ miejsce 2 lutego, natomiast wypis ze szpitala mia³ datê 20 lutego. PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77) 27

nia. W orzecznictwie s¹dowym przewa a pogl¹d, e nie wystarczy, aby poszkodowany uzyska³ jak¹kolwiek wiadomoœæ na temat sprawcy, musi otrzymaæ takie informacje, które obiektywnie oceniaj¹c powalaj¹ z wystarczaj¹c¹ doz¹ prawdopodobieñstwa przypisaæ sprawstwo konkretnemu podmiotowi 28. Poszkodowany powinien jednak zachowaæ siê w swoich sprawach w sposób zapobiegliwy. Je eli wiêc, po powstaniu pierwszych podejrzeñ co do osoby sprawcy, poszkodowany ma mo liwoœæ zdobycia dalszych informacji potwierdzaj¹cych swoje przypuszczenie co do sprawstwa, bieg trzyletniego terminu nale y liczyæ od chwili, w której przy zachowaniu nale ytej starannoœci móg³ dalsze informacje na ten temat uzyskaæ. Analogicznie, w orzeczeniu z 24 wrzeœnia 2009 r. 29 S¹d Najwy szy przyj¹³, e œwiadomoœæ co do osoby odpowiedzialnej za wyrz¹dzenie szkody powstaje z chwil¹, w której z dostateczn¹ doz¹ prawdopodobieñstwa mo liwe jest przypisanie mu sprawstwa. Poszkodowany powinien do³o yæ wszelkich starañ o uzyskanie informacji istotnych z punktu widzenia przes³anek odpowiedzialnoœci 30. Jednoczeœnie, gdy poszkodowany dowie siê o osobie zobowi¹zanej do naprawienia szkody póÿniej ni o samej szkodzie, to ta póÿniejsza data wyznacza pocz¹tek biegu terminu przedawnienia 31. W analizowanym przez S¹d Najwy szy stanie faktycznym w trakcie leczenia w Akademii Medycznej oraz zabiegu wyd³u ania nogi metod¹ Ilizarowa dosz³o do zwichniêcia prawego stawu biodrowego. Pacjent nie mia³ jednak œwiadomoœci, e powsta³a dolegliwoœæ jest wynikiem b³êdu lekarskiego. Jak zauwa a S¹d Najwy szy, poszkodowanemu w wielu przypadkach trudno stwierdziæ w sposób samodzielny i stanowczy, e pogorszenie stanu zdrowia jest nastêpstwem b³êdów w terapii, a nie wynikiem postêpuj¹cego procesu upoœledzenia wrodzonego. Nie mo na zatem wykluczyæ, e wiadomoœæ tak¹ faktycznie powzi¹³ póÿniej w czasie wizyty u specjalisty. Wówczas pocz¹tek biegu przedawnienia jego roszczeñ odszkodowawczych nale a³oby liczyæ od wizyty lekarskiej, a nie od daty rozpoznania u niego zwichniêcia stawu. W przypadku wyst¹pienia nowej szkody, pozostaj¹cej w zwi¹zku przyczynowym z wypadkiem, poszkodowany mo e w terminie trzech lat od powziêcia wiadomoœci o jej wyst¹pieniu dochodziæ jej naprawienia na drodze s¹dowej 32. Now¹ szkod¹ podlegaj¹c¹ naprawieniu mo e byæ nawet depresja powsta³a na skutek wypadku komunikacyjnego oraz doznanych obra eñ cia³a. 4. Je eli szkoda jest jednoczeœnie wynikiem zbrodni lub wystêpku, roszczenie o jej naprawienie ulega przedawnieniu z up³ywem lat dwudziestu od dnia pope³nienia przestêpstwa 33. Kszta³t mechanizmu przedawnienia z 2 art. 442 1 k.c. jest przy tym niezale- ny od tego, na jakich zasadach oparte jest roszczenie odszkodowawcze, a wiêc, czy zachodzi przypadek surowej odpowiedzialnoœci obiektywnej, czy te oparta jest ona na przes³ankach subiektywnych. Do zastosowania tego przepisu niezbêdne jest jednak ustalenie przedmiotowych oraz podmiotowych znamion zbrodni lub wystêpku, ozna- 28 Wyrok SN z 17 maja 2006 r. (I CSK 176/05), niepubl. 29 IV CSK 43/09, niepubl. 30 Zob. te wyroki SN: z 10 kwietnia 2002 r. (IV CKN 949/00); z 13 stycznia 2004 r. (V CK 172/03; z 21 lipca 2004 r. (V CK 687/03) oraz z 3 marca 2005 r. (II CK 468/04). 31 Wyrok SN z 27 paÿdziernika 2010 r. (V CSK 107/10). 32 Wyrok S¹du Apelacyjnego w Bia³ymstoku z 14 maja 2008 r. (I ACa 192/08). 33 Wskazane zasady maj¹ zastosowanie w razie wyst¹pienia szkody na mieniu, gdy dojdzie do uszkodzenia, zniszczenia lub utraty nale ¹cych do pacjenta rzeczy. Wyj¹tek w tej mierze stanowi tzw. szkoda na osobie. Wówczas przedawnienie nie mo e skoñczyæ siê wczeœniej ni z up³ywem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany pacjent dowiedzia³ siê o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia. 28 PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77)

Przedawnienie roszczeñ odszkodowawczych w judykaturze czonych w prawie karnym i imienne wskazanie sprawcy czynu karalnego 34.Stwierdzenie przez s¹d cywilny, e pope³nione zosta³o przestêpstwo wymaga dokonania w³asnych ustaleñ dotycz¹cych istnienia podmiotowych oraz przedmiotowych znamion przestêpstwa wed³ug zasad przewidzianych w prawie karnym 35. 5. Skomplikowany mechanizm terminu przedawnienia zostaje zmieniony w przypadku ma³oletnich, czyli dzieci, które nie ukoñczy³y osiemnastego roku ycia 36.Dziecko samodzielnie nie mo e dochodziæ swoich roszczeñ odszkodowawczych, a reprezentuj¹cy je rodzice, jako przedstawiciele ustawowi (lub inni opiekunowie prawni), nie zawsze chc¹ lub potrafi¹ wystêpowaæ w procesie przeciwko odpowiedzialnemu podmiotowi. Dlatego przedawnienie roszczeñ osoby ma³oletniej nie mo e skoñczyæ siê wczeœniej ni z up³ywem lat dwóch od uzyskania przez ni¹ pe³noletnioœci (art. 442 1 4k.c.). 4. Przerwanie biegu przedawnienia 1. Przerwanie biegu przedawnienia, chocia mo e wyst¹piæ w odniesieniu do wszystkich roszczeñ ubezpieczeniowych, szczególnego znaczenia nabiera w ubezpieczeniach odpowiedzialnoœci cywilnej. W ubezpieczeniach tych przerwanie biegu przedawnienia mo e bowiem nast¹piæ odrêbnie w stosunku ubezpieczonego sprawcy, jak i do jego ubezpieczyciela z tytu³u ubezpieczenia OC. Odpowiedzialnoœæ tych podmiotów ma bowiem charakter odpowiedzialnoœci in solidum, do której stosuje siê odpowiednio przepisy o solidarnoœci biernej. Tymczasem, zgodnie z art. 372 k.c. przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia wobec jednego z d³u ników solidarnych nie ma skutku wzglêdem wspó³d³u ników. Byæ mo e wskazane powi¹zanie jest jedn¹ z przyczyn tego, e problematyka przerwania roszczeñ w ubezpieczeniach OC jest najczêœciej przedmiotem rozwa añ doktryny oraz orzecznictwa. Poza sytuacjami ogólnymi wskazanymi w art. 123 k.c., przepisy kodeksu cywilnego reguluj¹ce umowê ubezpieczenia przewiduj¹ kolejne przypadki przerwania biegu przedawnienia (art. 819 4 k.c.). Bieg przedawnienia roszczenia o œwiadczenie do ubezpieczyciela przerywa siê zatem dodatkowo przez zg³oszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zg³oszenie zdarzenia objêtego ubezpieczeniem. W judykaturze powsta- ³o jednak pytanie, jaka jest ró nica pomiêdzy wskazanymi okolicznoœciami. W wyroku z 21 maja 2009 r. 37 S¹d Najwy szy uzna³, e art. 819 4 k.c. rozró nia materialn¹ czynnoœæ, jak¹ jest zg³oszenie ubezpieczycielowi roszczenia, od czynnoœci faktycznej, jak¹ jest zg³oszenie zdarzenia objêtego ubezpieczeniem. Dokonanie tej drugiej czynnoœci tak e przerywa bieg przedawnienia roszczeñ wynikaj¹cych ze zg³oszonego zdarzenia. Ciekawy by³ stan faktyczny analizowanej sprawy. Poszkodowany uleg³ wypadkowi przy pracy, który by³ jednoczeœnie wypadkiem komunikacyjnym, za który odpowiedzialnoœæ z tytu³u ubezpieczenia odpowiedzialnoœci cywilnej ponosi³ ten sam ubezpieczyciel. Poszkodowany zg³osi³ zdarzenie do ubezpieczyciela i otrzyma³ œwiadczenie z tytu³u ubezpieczenia nastêpstw nieszczêœliwych wypadków (NNW). Nastêpnie, ju po up³ywie terminu przedawnienia, poszkodowany do tego samego ubezpieczyciela zg³osi³ kolejne roszczenie z tytu³u ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów. Ubezpieczyciel odmówi³ wyp³aty œwiadczenia powo³uj¹c siê na przedawnienie, podobnie s¹dy ni szej 34 Wyrok SN z 19 grudnia 2006 r. (5 CSK 327/06). 35 Wyrok SN z 18 grudnia 2008 r. (III CSK 193/08). 36 Pe³noletnia jest bowiem ka da osoba z chwil¹ ukoñczenia osiemnastego roku ycia. Wyj¹tek stanowi w tej mierze kobieta, która ukoñczy³a szesnasty rok ycia i za zgod¹ s¹du opiekuñczego, udzielon¹ z wa nych powodów, wst¹pi³a w zwi¹zek ma³ eñski. 37 V CSK 444/08. PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77) 29

instancji uwzglêdni³y podniesiony zarzut. Natomiast S¹d Najwy szy przyj¹³, e poszkodowany uzyska³ jedynie œwiadczenie z tytu³u wypadku przy pracy i ubezpieczenia NNW, nie otrzymuj¹c negatywnej pisemnej decyzji odnoœnie do œwiadczenia z tytu³u OC, zatem przerwany bieg przedawnienia zg³oszeniem zdarzenia objêtego ubezpieczeniem nie rozpocz¹³ siê na nowo wobec dochodzonego w procesie zadoœæuczynienia. Dodatkowo ubezpieczyciel jako podmiot fachowy ma nie tylko obowi¹zek udzielenia poszkodowanym wszechstronnej informacji w przedmiocie zdarzeñ podlegaj¹cych ocenie w postêpowaniu likwidacyjnym, ale powinien pisemnie odmówiæ mog¹cych wynikn¹æ z wypadku ubezpieczeniowego œwiadczeñ, je eli uzna³ je za nieuzasadnione. Wten sposób S¹d Najwy szy wprowadzi³ poœrednio obowi¹zek ubezpieczyciela oceny zasadnoœci roszczenia, chocia nie zosta³o ono podniesione, oraz udzielenia odpowiedzi na piœmie poszkodowanemu w sprawie, w której nie zg³asza³ adnych ¹dañ, jeœli tylko na skutek zg³oszenia nieszczêœliwego wypadku móg³ wiedzieæ, e poszkodowanemu przys³uguj¹ roszczenia tak e z innego tytu³u. W innym wyroku z 24 marca 2010 r. 38 S¹d Apelacyjny w Poznaniu uzna³ jednak, e za zg³oszenie roszczenia, które przerywa bieg przedawnienia, mo na uznaæ ¹danie spe³nienia przez ubezpieczyciela œwiadczenia, czyli ¹danie wyp³aty okreœlonej kwoty pieniê nej, nie zaœ zawiadomienie o zajœciu nieszczêœliwego wypadku, nak³adaj¹cego na ubezpieczyciela obowi¹zek œwiadczenia. Jednoczeœnie s¹d s³usznie przyj¹³, e na gruncie art. 819 3 k.c. przerwanie biegu przedawnienia przeciwko pozwanemu sprawcy szkody poprzez wytoczenie powództwa nie wywo³a³o adnego skutku wobec ubezpieczyciela. Natomiast w wyroku z 15 paÿdziernika 2009 r. 39 S¹d Najwy szy stwierdzi³, e za zg³oszenie z art. 819 4 k.c. nie mo na uznaæ samego zawiadomienia ubezpieczyciela o zdarzeniu. Jednak wiedza ubezpieczyciela o samym zdarzeniu i ubezpieczeniu jego sprawcy od odpowiedzialnoœci cywilnej, skutkuj¹ca przyst¹pieniem do sprawy o odszkodowanie w charakterze interwenienta ubocznego, a wiêc przyst¹pieniem do niej ze wzglêdu na w³asny interes prawny (art. 84 k.p.c.), s¹ wystarczaj¹ce do uznania za spe³nion¹ przes³ankê zg³oszenia zdarzenia objêtego ubezpieczeniem. Nale y zauwa yæ, e w wiêkszoœci analizowanych stanów faktycznych postêpowanie by³o prowadzone bezpoœrednio przeciwko sprawcy szkody, ubezpieczyciel bra³ jednak w nim udzia³ jako interwenient uboczny, a nastêpnie po zas¹dzeniu odszkodowania i zaspokojeniu roszczeñ poszkodowanego przez ubezpieczonego, odmawia³ mu zwrotu wyp³aconego œwiadczenia powo³uj¹c siê na termin przedawnienia roszczeñ z art. 819 1 k.c. Poza wskazanymi przypadkami uznania, e termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg od chwili wydania wyroku w sprawie przeciwko ubezpieczonemu sprawcy, dopiero bowiem w tym momencie ma œwiadomoœæ szkody, nale y wskazaæ na kolejny argument, który powo³a³ S¹d Najwy szy w wyroku z 15 paÿdziernika 2009 r. SN wskaza³ bowiem, e przyst¹pienie do postêpowania w charakterze interwenienta ubocznego nale y interpretowaæ jako zawiadomienie o zdarzeniu objêtym ubezpieczeniem. W konsekwencji mo na uznaæ, e nast¹pi³o przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 819 4 k.c. 2. Bieg przedawnienia rozpoczyna siê na nowo od dnia, w którym podmiot zg³aszaj¹cy roszczenie lub zdarzenie otrzyma³ na piœmie oœwiadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie przyznania œwiadczenia 40. Powo³any art. 819 4 zd. 2 k.c. nie rozstrzyga jednak, jak nale y oceniaæ sytuacjê, gdy nastêpuje d³u sza korespondencja 38 I ACa 133/10, niepubl. 39 I CSK 59/09, niepubl. 40 W starszej literaturze wyra ono pogl¹d, e dla ponownego rozpoczêcia biegu terminu przedawnienia (po zg³oszeniu tego roszczenia ubezpieczycielowi) nie wystarczy samo oœwiadcze- 30 PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77)

Przedawnienie roszczeñ odszkodowawczych w judykaturze pomiêdzy zainteresowanymi podmiotami. Ubezpieczony zg³asza swoje roszczenia, nastêpnieuzyskujenapiœmiedecyzjêodmown¹lub przyznaj¹c¹ niewielkie œwiadczenie, odwo³uje siê od tej decyzji i otrzymuje kolejn¹ decyzjê, od której ponownie mo e siê odwo³aæ. Z punktu widzenia uprawnionego istotne znaczenie mo e mieæ ustalenie, czy ka da decyzja przerywa bieg przedawnienia, czy te skutek taki wywo³uje jedynie pierwsza z nich, a do ponownego przerwania konieczne jest wyst¹pienie jednej z przes³anek z art. 123 k.c., w szczególnoœci wyst¹pienie przez uprawnionego na drogê s¹dow¹. Je eli roszczenie zostanie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem s¹du lub innego powo³anego organu, jak równie roszczenie stwierdzone ugod¹ zawart¹ przed s¹dem i zatwierdzon¹ przez s¹d, przedawnia siê z up³ywem lat dziesiêciu, chocia by termin przedawnienia roszczeñ tego rodzaju by³ krótszy. Je eli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje œwiadczenia okresowe, roszczenie o œwiadczenia okresowe nale ne w przysz³oœci ulega przedawnieniu w terminie trzyletnim (art. 125 k.c.). 5. Podsumowanie Podsumowuj¹c dotychczasowe rozwa ania nale y podkreœliæ, e przedawnienie roszczeñ ubezpieczeniowych z pewnoœci¹ bêdzie odgrywaæ coraz wiêksz¹ rolê w praktyce. Omawiana instytucja pozwala ubezpieczycielowi na odmowê wyp³aty œwiadczenia, zwalnia te z tego obowi¹zku ubezpieczonego sprawcê szkody w ubezpieczeniach odpowiedzialnoœci cywilnej. Problem polega jednak na tym, e dla wywo³ania tego skutku konieczne jest nie tylko zg³oszenie odpowiedniego zarzutu, ale te prawid³owe wyliczenie terminu przedawnienia. Nie u³atwia tego procesu ustawodawca, który wprowadza kolejne zmiany przepisów, wyd³u a ustawowe terminy lub uchyla dotychczas obowi¹zuj¹ce regulacje. Nawet jednak zg³oszenie zarzutu nie niweluje roszczeñ uprawnionego (poszkodowanego, ubezpieczonego) w sytuacji, gdy dosz³o do przerwania biegu przedawnienia. Znajomoœæ zasad ustalania terminu przedawnienia oraz okolicznoœci, które mog¹ wp³yn¹æ na jego bieg jest zatem niezmiernie wa na z punktu widzenia wszystkich podmiotów stosunku ubezpieczenia. Limitation of Claims for Damages in Judicature and Insurance Practice There are a lot of claims subject to a statute of limitations in an insurance sector. The aim of the present article is to indicate the specific nature of the relationship between the limitation of insurance claims and pure claims for damages. The author discusses the institution of limitation, the mechanism of determining the limitation period and the consequences associated with the expiry of the limitation period. Moreover, she emphasizes the differences in determining the limitation period in the case of liability in tort and contractual liability. Having presented the issues connected with the start and interruption of limitation periods according to the provisions of the Civil Code and regulations relating to the insurance contract, the author examines the maturity of a claim. Not only does she discuss doubts that arise in practice, but also mainly judicature. Keywords: limitation, claims for damages, interruption of the statute of limitation, limitation periods, liability insurance. nie o przyznaniu œwiadczenia ; konieczne jest faktyczne jego zap³acenie. Zob. W. Górski, Ubezpieczenia transportowe, Zielona Góra 1999, s. 69 70. PRAWO ASEKURACYJNE 4/2013 (77) 31