Informator logopedyczny dla nauczycieli Należy do dobrego wychowania dzieci, ażeby dobrze wykształcić narzędzie mowy, ażeby dzieci nauczyć każde słowo doskonale, wyraźnie i często wymawiać. I to będzie pierwsza nauka, którą dzieci Powinny odebrać od matki, ojca I wychowawców. J. ŚNIADECKI Korygowanie wad wymowy, wymaga systematycznych ćwiczeń. Należy ćwiczyć codziennie ok. 5 min.
Jedną z najczęściej spotykanych wad wymowy u dzieci w wieku szkolnym jest seplenienie (sygmatyzm). SEPLENIENIE (SYGMATYZM) PRZYCZYNĄ SEPLENIENIA MOŻE BYĆ: Wada zgryzu; Proces wymiany zębów z mlecznych na stałe; Ubytki zębowe; Urazy twarzoczaszki; Wady rozwojowe narządów artykulacyjnych (np. wadliwa budowa języka, żuchwy itp.); Zaburzenie funkcjonowania narządów artykulacyjnych; Upośledzenie słuchu; Upośledzenie słuchu fonetyczno-fonematycznego; Porażenie języka i mięśni twarzy; Brak napięcia mięśniowego; Naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących. Seplenienie polega na nieprawidłowej artykulacji głosek detalizowanych, które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy następujące grupy: 1. przedniojęzykowo zębowe (szereg syczący) s z c dz 2. przedniojęzykowo dziąsłowe (szereg szumiący) sz ż z dż 3. środkowojęzykowo palatalne (szereg ciszący) ś ź ć dź Wadliwa wymowa może polegać na zastępowaniu głosek jednego szeregu innym (np. szereg sz ż cz dż może być zastępowany szeregiem s z c dz lub ś ź ć dź) jak też ich deformacji. Wymowę polegającą na zastępowaniu jednego szeregu innym nazywamy parasygmatyzmem (np. capka czapka, salik szalik). W praktyce wyróżnia się kilka rodzajów seplenienia właściwego: 1. seplenienie międzyzębowe 2. seplenienie boczne 3. seplenienie wargowo zębowe 4. seplenienie przyzębowe 5. seplenienie nosowe 6. seplenienie gardłowe Wybrane przykłady seplenienia SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE - polega na tym, że podczas artykulacji głosek detalizowanych szeregu syczącego (s z c dz) czubek języka wsuwa się między przednie siekacze. Przyczyną tego zaburzenia jest często nieprawidłowy zgryz tzw. zgryz otwarty.
SEPLENIENIE BOCZNE polega na asymetrycznym ułożenia całego języka, w związku z czym czubek języka zbliżony jest do łuków zębowych, lewo lub prawo stronnych. Przyczynami tego zaburzenia mogą być: porażenie połowiczne, wady zgryzu ( otwarty, boczny), asymetria języka lub warg, a czasem skrzywienie żuchwy, nieprawidłowe nawyki artykulacyjne. SEPLENIENIE FIZJOLOGICZNE rozwojowe pojawiające się w związku z rozwoju dziecka i polegające na zastępowaniu głosek dentalizowanych jednego szeregu innym. Zaburzenie to ma charakter przejściowy, ustępuje wraz z usprawnieniem narządów artykulacyjnych i rozwojem wrażliwości słuchowej. Terapię rozpoczynamy od ćwiczeń danej głoski w izolacji tzn. ćwiczymy głoskę tak długo aż utrzymamy poprawnie brzmiący dźwięk, następnie ćwiczymy na sylabach, w wyrazie i zdaniu. Czas trwania terapii zależy od indywidualnych możliwości dziecka. A OTO KILKA PROSTYCH ĆWICZEŃ DO WYKONYWANIA W DOMU: dmuchanie na watę dmuchanie na bańki mydlane dmuchanie na krateczki papieru sięganie językiem do nosa oblizywanie warg jak kotki po mleczku trzymanie języka przy szeroko otwartej buzi na dole za zębami wyrzucanie języka jak najdalej na brodę zaokrąglanie warg w ryjek cmokanie dmuchanie na świecę wysuwanie i chowanie języka kląskanie językiem wykonywanie całusków do lustra Inną wadą spotykaną w wieku szkolnym jest rotacyzm(reranie), czyli nieprawidłowa wymowa głoski r. Rotacyzm jest wadą wymowy polegającą na nieprawidłowej realizacji głoski r. Głoska ta pojawia się w zasobie głosek dziecka jako jedna z najpóźniej przez nie opanowanych (około 4-5 roku życia, a nawet czasem później). Głoska ta u wielu dzieci zanim zabrzmi poprawnie "przechodzi" przez kolejne etapy kształtowania: i, l.(niekiedy dzieci zastępują ją też przez u, d, lub v ), czasem pojawia się bez
kolejnych dźwięków pomocniczych, o pełnym, prawidłowym brzmieniu, czasem jednak obserwujemy jej brak w systemie fonetycznym dziecka lub różnego rodzaju deformacje. Opuszczanie dźwięków w wymowie nosi nazwę migirotacyzmu. Zastępowanie głoski r jakimś innym dźwiękiem, np. i (j) lub l określa się mianem pararotacyzmu. Całkowite zniekształcenie dźwięku r nazywane jest rotacyzmem właściwym. Wyróżnia się kilka rodzajów rotacyzmu: 1) rotacyzm języczkowy (uvularny) -artykulacja r polega na wibracji języczka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego, 2) rotacyzm policzkowy (bucalny) -podczas artykulacji r strumień powietrza wprawia w drgania policzek (czasem oba), 3) rotacyzn wargowy (labialny) -podczas artykulacji r wibrują wargi chociaż bywa, że wibruje tylko górna warga, 4) rotacyzm wargowo -zębowy (labia -dentalny) -podczas artykulacji r następuje drganie górnej wargi zbliżonej do dolnych siekaczy lub wargi dolnej zbliżonej do siekaczy górnych, 5) rotacyzm krtaniowy (laryngealny) -wadliwa, krtaniowa artykulacja głoski r, zbliżona do k krtaniowego, 6) rotacyzm podniebienny (zelarny) -przy artykulacji r wibruje całe podniebienie miękkie, 7) rotacyzm gardłowy (pharyngealny) -przy artykulacji r obsada języka zbliża się do tylnej ściany gardła, 8) rotacyzm międzyzębowy (interdentalny) -podczas artykulacji r następuje drganie czubka języka wsuniętego między zęby przednie.
A OTO KILKA PROSTYCH ĆWICZEŃ DO WYKONYWANIA W DOMU ĆWICZENIA WARG: cofanie kącików ust (równocześnie, na przemian) dotykanie górnymi siekaczami dolnej wargi-dolnymi górnej-masaż naśladowanie parskania konia naśladowanie warkotu motoru ĆWICZENIA JĘZYKA: wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej masaż czubka języka- przeciskanie go przez zaciśnięte zęby rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby boki dotykał zębów trzonowych (lekkie zagryzanie boków języka) kląskanie językiem zdmuchiwanie paska papieru przyklejonego do czubka języka plucie skrawkami papieru przyklejonymi do czubka języka- z wymawianiem głoski t" szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek t", d", n" przy znacznym otwarciu ust potrącanie palcem po wędzidełku podczas wymowy głoski Ż Terapię rozpoczynamy od ćwiczeń danej głoski w izolacji tzn. ćwiczymy głoskę tak długo aż utrzymamy poprawnie brzmiący dźwięk, następnie ćwiczymy na sylabach, w wyrazie i zdaniu. Czas trwania terapii zależy od indywidualnych możliwości dziecka. Informacje zebrała i przygotowała Logopeda szkolny Małgorzata Stefańska