Ważne informacje logopedyczne LOGOPEDIA

Transkrypt

1 LOGOPEDIA Mowa właściwa tylko ludziom pozwala nam w pełni funkcjonować w społeczeństwie. Na co dzień zwykle nie dostrzegamy jej wartości. Tego że jest najbardziej podstawową najważniejszą formą komunikacji z otoczeniem że umożliwia nam nie tylko kontakt z ludźmi ale także wyrażanie własnych myśli uczuć przeżyć pragnień. Zazwyczaj nie doceniamy też tego że rozumiemy co mówią do nas inni oraz co mówimy my sami. Mowa nie jest jednak umiejętnością wrodzoną. Jest nabywana w dzieciństwie uzależniona od wielu czynników w tym także od tego czy i jak mówią do nas najbliżsi. Jej rozwój rozpoczyna się już na długo przed narodzinami. Pierwsze ruchy ust przygotowujące buzię do mówienia można zaobserwować u dziecka już w 3 miesiącu ciąży. W wieku 6 lat dziecko powinno już mówić całkowicie poprawnie. Ten czas do 5-6 roku życia to najlepszy i najefektywniejszy okres dla korygowania powstałych wad czy wyrównywania braków. Dopóki mowa się kształtuje można ją modyfikować regulować usprawniać wpływać na jej rozwój. Po tym okresie w wieku szkolnym i późniejszym dziecko ma już utrwalone to co osiągnęło dotychczas - niestety utrwalone są już także wady. Poddawanie terapii zaburzeń komunikacji w późniejszym wieku nie jest więc już kształtowaniem mowy a jedynie jej poprawianiem. Przebiega więc wolniej i wymaga intensywniejszych działań zarówno ze strony terapeutów rodziców jak i samego dziecka. Dlatego tak ważne jest by jak najszybciej reagować na wszelkie niepokojące objawy związane z mową dziecka. Jej prawidłowy rozwój jest podstawą prawidłowego rozwoju małego człowieka jego osobowości procesów myślenia tego jak będzie radziło sobie w szkole i jak będzie funkcjonować w wymiarze społeczno-emocjonalnym. Nieprawidłowa mowa dziecka często spędza rodzicom sen z powiek. Bo czy to normalne że 2-latek jeszcze nic nie mówi? Albo że 3-latek mówi po swojemu i nikt go nie rozumie? Kiedy powinno pojawić się r? Czy jąkanie jest dziedziczne i czy można seplenienia nauczyć się od koleżanki z przedszkola? Czy dziecko może mówić po swojemu i kiedy tak naprawdę należy pójść do logopedy? Czy można przyspieszyć rozwój mowy dziecka? I jak mu pokazać że mówienie jest fajne? Na te i inne pytania będziemy tu odpowiadać. ROZWÓJ MOWY DZIECKA 1 / 14

2 Już noworodek komunikuje się z otoczeniem i choć czyni to w sposób bezsłowny to potrafi bardzo wiele przekazać za pomocą krzyku lub płaczu. Są one jedyną formą komunikacji noworodka do ok. 6-8 tygodnia życia. Różniące się wysokością natężeniem barwą mogą wyrażać głód ból zmęczenie potrzebę bliskości. Wyczulona mama często potrafi rozpoznać czy płacz jej dziecka oznacza że jest głodne czy że coś je boli czy po prostu potrzebuje uwagi. Głużenie które pojawia się ok. 2 miesiąca życia jest procesem nieuświadomionym nie podlega kontroli słuchowej toteż głużą także dzieci niesłyszące. Głużenie to ciągi spółgłosek samogłosek czasem sylab które są ćwiczeniem mięśni oddechowych głosowych i mięśni buzi odpowiedzialnych za tworzenie słów. Gaworzenie jest już procesem świadomym i podlegającym kontroli słuchowej. Zaczyna się ok. 7-8 miesiąca życia i stanowi pierwszy poważniejszy sprawdzian słuchu dziecka. Dzieci niesłyszące nie gaworzą. Na tym właśnie etapie dziecko zaczyna powtarzać dźwięki słyszane w otoczeniu. Dziecko nabiera też przekonania że dźwięk który wydaje coś oznacza i czemuś służy toteż często wykorzystuje gaworzenie w celu zwrócenia na siebie uwagi. Coraz częściej rozumie ono także proste wypowiedzi choć nadal podstawą tego rozumienia jest intonacja akcent melodia głosu. Pod koniec pierwszego roku dziecko może powtarzać już nie tylko pojedyncze sylaby czy ich kombinacje ale nawet całe wyrazy. Z chwilą gdy wyrazom tym dziecko zaczyna przypisywać określone znaczenie gaworzenie przechodzi w etap wyrazu. Etap wyrazu rozpoczyna słowną komunikację dziecka z otoczeniem i trwa mniej więcej do końca drugiego roku życia. Na tym etapie następuje szybki przyrost słownictwa którym posługuje się dziecko od ok. 3 słów pod koniec 1 roku życia do ok. 300 pod koniec 2 roku życia. Na tym etapie ubóstwo słownika sprawia że to samo określenie miewa często różne znaczenia w zależności od sytuacji. Rozwój mowy zaś polega tu głównie na stopniowym zawężaniu konkretyzowaniu znaczeń a także na rozbudowie słownictwa i doskonaleniu gramatyki. Etap zdania rozpoczyna się wtedy gdy dziecko zaczyna używać zasad gramatyki co następuje zwykle po 2 urodzinach dziecka. Na tym etapie dziecko zwykle jest już świadome prawidłowego brzmienia głosek mimo że nie jest w stanie artykułować ich całkowicie poprawnie. Pierwsze zdania są najczęściej 2-wyrazowymi zlepkami wyrazów. Komunikaty we wczesnej fazie tworzenia zdań składają się właśnie z prostych słów np. mama tam albo lala da! (daj lalę). Dziecko stopniowo przyswaja sobie odpowiednią kolejność rzeczowników czasowników pomijając jednak zaimki spójniki i inne części mowy. W tym okresie następuje też stopniowy i stały wzrost przeciętnej długości wypowiedzi ( J. Aitchison). Jako 2 / 14

3 pierwsze pojawiają się zdania dotyczące przestrzeni życiowej dziecka odpowiadające poziomowi dziecka. Dominują tu rzeczowniki czasowniki potem także przymiotniki. Pierwsze zdania złożone pojawiają się w 3 roku życia. Najpierw złożone współrzędnie potem także podrzędnie. Najbardziej charakterystyczne są zdania przyczynowe (bo...) i warunkowe (jak... to...) ( Przetacznik-Gierowska 1994). Mowa dziecka w 3 roku życia staje się coraz bardziej zrozumiała dla otoczenia. Przyjmuje się że jeszcze przed ukończeniem trzeciego roku życia dziecko jest zdolne do aktywnego uczestnictwa w rozmowie z udziałem dwóch lub więcej osób ( Shugar 1995 ). Z końcem 3 roku życia dziecko z odbiorcy staje się nadawcą aktywnie uczestniczącym w dialogu. Etap swoistej mowy dziecięcej charakteryzuje wiek przedszkolny aż do wieku szkolnego tj. od 3 do ok. 6-7 roku życia. To czas doskonalenia języka czas przyrostu słownictwa i utrwalania się reguł gramatycznych. Mowę trzylatka charakteryzuje niezbyt jeszcze bogaty słownik obfitość słów wymyślonych przez dziecko nie utrwalone reguły gramatyczne. Wypowiedzi trzylatków mają charakter raczej sytuacyjny i odnoszą się do najbliższego znanego dziecku kręgu osób przedmiotów zjawisk. Wymowa sześciolatków powinna być już całkowicie zgodna z normą językową. Wypowiedzi powinny być już niezależne od sytuacji kontekstowe a więc rozbudowane sensowne i zrozumiałe. Po 6-7 roku życia dobiega końca tzw. okres krytyczny dla rozwoju mowy co oznacza że teraz mowa może być co najwyżej korygowana ale już nie kształtowana. Proces rozwoju mowy ulega spowolnieniu w końcu wygasa a wszelkie konsekwencje zakłóceń czy zaniedbań we wcześniejszym okresie życia będzie teraz o wiele trudniej wykorzenić. Przez całe życie człowiek dodaje nowe wyrazy do swojego słownictwa ale jest mało prawdopodobne by był w stanie zmienić przyswojone wcześniej zasady gramatyki. ( J. Aitchison ) Jeśli któryś etap nie wystąpił lub wystąpił w formie niepokojąco innej niż opisane powyżej a także jeśli rozwój mowy uległ z wiadomych bądź niewiadomych przyczyn zahamowaniu lub znacznie (tj. powyżej pół roku) opóźnia się w czasie oznacza to że należy koniecznie udać się z dzieckiem do logopedy. KIEDY DO LOGOPEDY 3 / 14

4 Koniecznie udaj się z dzieckiem do logopedy gdy dziecko: - nie gaworzy - roczne nie wypowiada sylab - podejrzewamy że nie rozumie naszych poleceń - 2-latek nie wypowiada prostych słów (mama baba tata dada...) - 3-latek nie buduje zdań - 4-latek formułuje jedynie zdania proste równoważniki zdań wypowiada zaledwie proste słowa zniekształca wyrazy - znacznie odstaje w rozwoju mowy od rówieśników izoluje się niechętnie bawi się z dziećmi jest odrzucane przez grupę z powodu gorzej rozwijającej się mowy - w wieku 4 lat nadal mówi niepłynnie zacina sie powtarza sylaby nie może "wydusić z siebie słowa" - nawykowo oddycha buzią - podczas mówienia wsuwa język między przednie zęby - 4-latek nie wypowiada głosek k g l ś ź ć dź lub s z c dz - 5-latek nie wypowiada l (np. nadal zastępuje przez j) albo nie wypowiada r s z c dz ś ź ć dź k g ą ę - 6-latek nie wypowiada sz ż cz dż - gdy mamy wątpliwości czy dziecko słyszy. Ponadto jeśli już u bardzo małego dziecka zaobserwujemy wolniejszy rozwój takich umiejętności jak siadanie raczkowanie gaworzenie wymawianie pierwszych sylab słów to warto już wtedy zgłosić się do logopedy by ocenił funkcjonowanie narządów mowy poziom rozwoju narządów artykulacyjnych i ewentualnie zalecił odpowiednie ćwiczenia które usprawnią narządy mowy i przyspieszą dojrzewanie tych części układu nerwowego które odpowiadają za rozwój mowy. Może się bowiem okazać choć oczywiście nie musi że opóźnienie rozwoju ruchowego dziecka zapowiada opóźniony rozwój mowy. JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ MOWY DZIECKA? Mów do dziecka. - Rozmawiaj z dzieckiem wciągaj w rozmowę pytaj o zdanie. - Staraj sie mówić tak by dziecko widziało twoją twarz i usta by nie tylko słyszało co mówisz ale i widziało jak mówisz. 4 / 14

5 - Jak najwięcej czytaj dziecku. - Śpiewaj z dzieckiem. - Powtarzaj przy dziecku proste wierszyki. - Opowiadaj bajki rozwijaj wyobraźnię dziecka. - Pokazuj dziecku świat opisuj życie które dzieje się dookoła nazywaj czynności które wykonujesz przedmioty z otoczenia (np. Teraz kroję chleb popatrz to jest chleb. Teraz smaruję go masłem. ). - Motywuj dziecko do mówienia. Ciesz się z najdrobniejszych sukcesów nawet jeśli wypowiadane przez malucha słowa czy zdania są jeszcze nieporadne lub niezrozumiałe. Niech dziecko wie że warto się starać. - Nie wyręczaj dziecka nie mów za niego nie zgaduj jego potrzeb. - Zachęcaj dziecko do mówienia mówiąc spokojnie i łagodnie. - Odpowiadaj na pytania choćby to samo pytanie było ci zadawane na okrągło. Jeśli przestaniesz odpowiadać dziecko przestanie pytać i straci zainteresowanie światem i mową. - Słuchaj uważnie co dziecko ma ci do powiedzenia. Dziecko musi wiedzieć że zostanie wysłuchane i że warto podjąć wysiłek mówienia mimo że łatwiej jest pokazać palcem lub gestem. - Zwracaj uwagę na odgłosy otoczenia staraj się je z dzieckiem naśladować (np. szczekanie psa dźwięk dzwonka płacz dziecka szum wody). - Pokaż dziecku że mówienie jest czymś ciekawym służy porozumiewaniu się z innymi ludźmi i poznawaniu świata. CZY MOJE DZIECKO SEPLENI Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym często zadają sobie pytanie: Czy moje dziecko sepleni? Istotnie seplenienie jest częstą wadą wymowy spotykaną u dzieci zarówno w wieku przedszkolnym jak i w wieku szkolnym. Seplenienie to nieprawidłowa wymowa głosek syczących (s z c dz) szumiących (sz ż cz dż) lub ciszących (ś ź ć dź). Jest wiele rodzajów seplenienia najczęściej spotykane to: - Seplenienie międzyzębowe dziecko w czasie wypowiadania głosek s z c dz wsuwa język między zęby. Przyczyną seplenienia międzyzębowego może być wada zgryzu (tzw. zgryz otwarty) płasko ułożony język zbyt słabe napięcie mięśniowe czy też nieprawidłowe wzorce. Trudności z podniesieniem języka mają też dzieci u których odwlekany był moment rezygnacji ze smoczka czy butelki ze smoczkiem oraz dzieci którym podaje się miksowane pokarmy mimo że dawno wyrosły im pierwsze ząbki. Przyczyn seplenienia międzyzębowego może być więcej w przypadku seplenienia u dziecka trzeba zasięgnąć porady logopedy ponieważ seplenienie międzyzębowe nie mija samo ale utrwala się w miarę upływu czasu. 5 / 14

6 - Seplenienie boczne dziecko niewyraźnie wypowiada głoski s z c dz sz ż cz dż lub ś ź ć dź. Niekiedy nieczysto brzmią także głoski t d k g. Język układa się niesymetrycznie szczelina w czasie mówienia nie tworzy się przez środek języka ale z boku. Powietrze środkiem przepływa bokiem języka a zaburzone głoski brzmią nieprzyjemnie dla ucha. Przyczyną seplenienia bocznego zwykle jest naśladowanie nieprawidłowych wzorców ale mogą być to też wady zgryzu asymetria języka a nawet zaburzenia neurologiczne. Także w przypadku tego rodzaju seplenienia konieczna jest terapia logopedyczna gdyż z seplenienia bocznego się nie wyrasta. Seplenienie boczne utrwala się a im później podjęta zostanie terapia tym mniejsze będą szanse na nauczenie dziecka poprawnej wymowy. - Seplenienie fizjologiczne to seplenienie spowodowane wymianą zębów bądź nieukończonym rozwojem mowy. Jest ono charakterystyczne dla dzieci które przed ukończeniem 5 roku życia zamieniają głoski sz ż cz dż na s z c dz mówiąc np. safa szafa. Występuje również u dzieci starszych które wsuwają język między zęby podczas wymiany uzębienia. W tym wypadku nie jest konieczna terapia chyba że seplenienie przedłuża się bądź dochodzą do niego inne niepokojące objawy patologii mowy. Nie ma uniwersalnego zestawu ćwiczeń stosowanych w przypadku seplenienia. Z uwagi na to że jest kilka rodzajów tego zaburzenia mowy właściwy zestaw precyzyjnie dobranych ćwiczeń może zaproponować jedynie logopeda po wcześniejszym zbadaniu mowy dziecka. Przypadkowe ćwiczenia mogą dziecku utrwalić a nawet pogłębić wadę. 6 / 14

7 ĆWICZENIA MOWY I JĘZYKA Ćwiczenia buzi i języka wspomagające rozwój mowy dziecka: - Zsuń wargi w dzióbek cmokaj. - Naśladuj mlaskanie. - Kląskaj naśladując jak jedzie konik. - Zamknij buzię nabieraj powietrza w policzki i rób balony. - Rób na zmianę szeroki uśmiech i wąski dzióbek. - Dmuchaj na świeczkę watkę piórko lub papierek. - Chuchaj. - Otwórz szeroko buzię przy otwartej buzi licz górne zęby podnosząc przy tym wysoko język. - Otwórz szeroko buzię język podnoś do podniebienia i opuszczaj. - Wypychaj językiem od środka raz jeden raz drugi policzek. - Rób balon na zmianę w prawym i lewym policzku. - Wyobraź sobie że twój język jest pędzelkiem. Maluj czubkiem języka na podniebieniu różne wzory. - Otwórz buzię wsuwaj i wysuwaj język. - Wyciągaj język na brodę. - Kieruj język do kącików ust zrób z języka wahadełko. - Oblizuj usta dookoła najpierw w prawo potem w lewo. - Wsuwaj język między rozchylone zęby. - Wysuwaj długi i cienki język. - Otwórz buzię na zmianę dotykaj językiem górnej i dolnej wargi. - Staraj się dotknąć językiem do nosa. Uwaga! Dzieci które w czasie mówienia nawykowo wysuwają język z buzi nie mogą wykonywać ćwiczeń które wymagają wyciągania języka przed zęby gdyż pogłębia to wadę wymowy. Dzieci te mogą wykonywać tylko pierwszą partię ćwiczeń. GDY DZIECKO NIE MÓWI R 7 / 14

8 Głoska r pojawia się w mowie dziecka zwykle ok. 4-5 roku życia. Nieprawidłową artykulację głoski r lub jej brak nazywamy rotacyzmem. Istnieją 3 rodzaje rotacyzmu: - Rotacyzm właściwy to zniekształcanie r i tworzenie przez dziecko dźwięku nie istniejącego w danym języku. Brzmienie r jest zaburzone a głoska zdeformowana na skutek nieprawidłowego miejsca wibracji na czubku języka wibracja powstaje np. z tyłu języka na policzku na wardze. - Pararotacyzm to zastępowanie głoski r innymi istniejącymi w danym języku. Dziecko r mówi np. j l ł. Zwykle w prawidłowym rozwoju mowy 2-3 letnie dziecko r wypowiada j ( np. jowej rower djoga droga ) później pojawia się głoska l i dziecko zaczyna mówić lowel dloga. Takie zamiany głoskowe nazywamy rotacyzmem rozwojowym. Następnie ok.4-6 roku życia przychodzi czas na właściwe r. - Mogirotacyzm to brak głoski r. Dziecko opuszcza r i wypowiada słowa jakby w ogóle tego dźwięku w słowie nie było ( np. doga droga ). Jeśli rotacyzm przedłuża się i 6-letnie dziecko nadal nie wypowiada r lub wypowiada ale je zniekształca jest to powód do rozpoczęcia terapii. R jest to głoska powstała na skutek wibracji przedniej części języka. Pojawia się w wymowie dziecka jako jedna z ostatnich ponieważ wymaga dużej sprawności mięśni języka oraz jego pionizacji tj. ruchów języka w pionie. Aby zapobiec ewentualnym opóźnieniom i patologiom w wymowie r można już z 2-3 latkiem bawić się w podnoszenie języczka do góry w rysowanie czubkiem języka na podniebieniu w dotykanie językiem do nosa mlaskanie z przyklejaniem języka do podniebienia dynamiczne szybkie wypowiadanie lalalala czy dadada. Uwaga! Nie przyspieszajmy wymowy r! Jeśli zniecierpliwiony rodzic widząc że koleżanki koledzy w przedszkolu już mówią r zacznie zachęcać powiedz rower powiedz krowa może to wywołać u dziecka wadę wymowy. Bo dziecko chcąc zadowolić rodzica zacznie szukać wibracji gdziekolwiek i prawie pewne że wywoła ją gdzie indziej niż na czubku języka: np. w gardle na policzku na wardze. Później bardzo ciężko jest taką wadę poddać skutecznej terapii gdyż łatwiej i szybciej daje się wywołać głoskę której dziecko jeszcze w ogóle nie wymawia niż korygować głoskę zniekształconą i w tej deformacji utrwaloną. Ćwiczenia przygotowujące do wymowy r : 8 / 14

9 - dotykanie końcem języka na przemian nosa i podbródka; - dotykanie językiem górnych zębów od wewnątrz i z zewnątrz; - unoszenie czubka języka do dziąseł (z artykulacją głoski l); - unoszenie czubka języka do dziąseł (z artykulacją głoski d); - oblizywanie podniebienia przy otwartych ustach; - zmienianie układu języka z wąskiego na szeroki; - mlaskanie; - unoszenie języka do nosa i wywijanie go na brodę; - dynamiczne szybkie wymawianie: lalalalala llllllllllllll; - dynamiczne wymawianie: ddddddddddddd tdtdtdddtt POZWÓLMY DZIECKU GESTYKULOWAĆ Z pewnością nieraz zastanawiamy się skąd wzięła się mowa na ziemi? To pytanie od dawna nie przestaje nurtować także naukowców. Zbadanie pochodzenia mowy jest jednak o tyle trudne że słowo jest przecież niezwykle ulotne nie miało więc szansy przetrwać do naszych czasów w formie prehistorycznych skamielin czy jakichkolwiek innych śladów które mogliby wykopać archeolodzy. Doniesienia naukowe mówią jednak jasno: mowa rozwinęła się z gestów! Co ciekawe nasz mózg osiągnął dzisiejsze rozmiary i przybliżoną do współczesnych ilość szarych komórek już 200 tys. lat temu a mowa rozwinęła się całkiem niedawno - zaledwie 50 tys. lat temu. Przez prawie 150 tysięcy lat byliśmy więc niemi używając jedynie rąk w celu porozumiewania się. Dlatego zdaniem naukowców bez względu na kolor skóry wewnętrzna część naszych dłoni pozostaje jasna by były dobrze widoczne po zmroku. A więc przed mową były gesty! I dopiero wraz z rozwojem mowy zaczęły pojawiać się pierwsze narzędzia: maczugi dzidy... Może dlatego w naturalnym rozwoju dziecka najpierw jest miejsce na gesty a potem na mowę. Najpierw dziecko uczy się palcem wskazywać to co chce lub co je interesuje i kilka miesięcy upłynie zanim ten sam gest wskazującego palca wesprze słowem które każdy rodzic dobrze zna : da! (daj!). 9 / 14

10 Może z tego samego powodu osoby które na skutek udaru mózgu straciły mowę często posługują się bogatą gestykulacją by przekazać własne myśli i niestety zdarza się że wcale nie chcą na nowo uczyć się mówić bo za pomocą gestów są w stanie wyrazić niemal wszystko. Jeśli ktoś nadal nie wierzy jakim fenomenem jest gestykulacja niech w czasie rozmowy przez telefon spogląda w lustro. Tak! Gestykulujemy nawet rozmawiając przez telefon. Mało tego: gestykulują też osoby niewidome i my sami zwracając się do niewidomych. To wszystko oznacza że gestykulacja jest czynnością z którą przychodzimy na świat. Badania naukowe dowodzą że gestykulacja pobudzając różne rejony mózgu poprawia myślenie słowa przychodzą do głowy szybciej nie uciekają nagle nie gubimy myśli szybciej zapamiętujemy własną wypowiedź i tę która jest do nas skierowana. Gestykulujemy bowiem w rytm naszych słów przez co lepiej się oddycha głos staje się żywszy donośniejszy głębszy a przez to brzmimy bardziej wiarygodnie przekonująco. Porozumiewamy się więc wypowiedzianym słowem komunikujemy się milczeniem wyrazem twarzy tonacją głosu spojrzeniem postawą ciała pismem ubiorem gestami. I o tym warto pamiętać by w pełni wykorzystywać możliwości które daje nam nasz mózg a z których nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Nie brońmy więc dzieciom machać rękami w czasie żywiołowej dyskusji gestykulacja bowiem odciąża mózg rozwija wspomaga rozwój kształtuje intelekt i co najważniejsze jest naturalnym zjawiskiem wpisanym w rozwój człowieka. MOWA BEZDZWIĘCZNA Czy moje dziecko mówi bezdźwięcznie? Dziecko z mową bezdźwięczną mówi np. potaj mi pułkę s masłem albo opiecuje jusz safsze pętę kszeczny albo cisiaj nic nam pani nie satała to tomu. Zamiana samogłosek dźwięcznych na ich bezdźwięczne odpowiedniki wygląda następująco: dziecko b mówi p d mówi t i dalej: g zamienia na k dz na c dż na cz dź na ć w na f z na s ż na sz ź na ś. Głos dziecka zwykle jest cichy monotonny mowa niewyraźna wargi i policzki słabo napięte. Co to jest mowa bezdźwięczna? 10 / 14

11 Mowa bezdźwięczna jest dość często spotykaną wadą wymowy u dzieci. Polega na nieużywaniu przez dziecko głosek dźwięcznych i zastępowaniu ich głoskami bezdźwięcznymi. Mowa bezdźwięczna czasem występuje samoistnie jako odrębna wada wymowy a czasem jest następstwem opóźnionego rozwoju mowy. Dziecko w wieku szkolnym nadal mówiące bezdźwięcznie zwykle ma problemy z czytaniem i pisaniem gdyż pisze najczęściej tak jak słyszy i mówi. Jakie są przyczyny mowy bezdźwięcznej? Przyczyną mowy bezdźwięcznej może być niedosłuch niedokształcenie słuchu fonematycznego (czyli tego odpowiedzialnego za prawidłowe słyszenie dźwięków mowy) lub zakłócenie pracy mięśni krtani dzięki którym prawidłowo pracujące wiązadła głosowe poprzez drgania wytwarzają głoski dźwięczne (np. b d g ż dż). Przyczyną mowy bezdźwięcznej zwykle nie jest poważne schorzenie bywa jednak że jest nią uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego mowa bezdźwięczna u dziecka zawsze powinna być powodem konsultacji logopedycznej. Co robić w takim przypadku? Koniecznie iść z dzieckiem do logopedy. Terapię mowy bezdźwięcznej każdorazowo powinien przeprowadzać logopeda oraz rodzic pod jego kierunkiem. Jest to bardzo ważne gdyż w toku terapii istotne jest ustalenie przyczyn wady wymowy a następnie kolejność wywoływania głosek dźwięcznych. Jeśli jednak czas oczekiwania do specjalisty wydłuża się można przez tych kilka tygodni wykonywać z dzieckiem ćwiczenia bardzo istotne a jednocześnie takie które na pewno nie wyrządzą dziecku krzywdy. Są to głównie ćwiczenia wzmacniające mięśnie narządów biorących udział w procesie powstawania mowy: ćwiczenia warg policzków języka a także ćwiczenia słuchowe przygotowujące dziecko do słyszenia a następnie prawidłowego wymawiania głosek dźwięcznych. Ćwiczymy więc: - parskanie - cmokanie wargami - nadymanie policzków zakończone parsknięciem - przykładanie dłoni dziecka do krtani rodzica w czasie prawidłowej artykulacji głosek dźwięcznych - przykładanie dłoni dziecka do jego własnej krtani w czasie artykulacji samogłosek (wtedy 11 / 14

12 dziecko poczuje na sobie na czym polega praca krtani) - zachęcanie do naśladowania różnych dźwięków np. silnika motoru samochodu karetki pogotowia. Pamiętajmy! Mowa bezdźwięczna może nie minąć z wiekiem. Nie czekajmy aż dziecko z niej wyrośnie. Im wcześniej rozpoczniemy terapię tym lepiej. GDY DZIECKO NIE UŻYWA K I G Wadą wymowy która dotyka wielu przedszkolaków jest tzw. kappacyzm i gammacyzm. Są to wady polegające na wadliwej realizacji głosek k oraz g. Najczęściej k dziecko mówi t a g mówi d. Wypowiada np. tatao kakao muzyta muzyka tot kot tat tak tubet kubek oto oko dłowa głowa itd. Zdarza się że zamieniać głoskę k na t i g na d dziecko po prostu je 12 / 14

13 opuszcza mówiąc łowa głowa ube kubek. Nierzadko kappacyzm i gammacyzm przejawiają się tym że dziecko ani nie zamienia głosek ani ich nie opuszcza tylko deformuje wypowiadając k i g dźwięki do nich zbliżone ale nie będące tymi prawidłowymi. Przyczyną kappacyzmu i gammacyzmu najczęściej jest opóźniony rozwój mowy oraz niska sprawność języka zwłaszcza tylnej jego części. Terapia powinna odbywać się pod kierunkiem logopedy który wybierze najskuteczniejszą metodę uzyskania prawidłowej wymowy głosek k i g. Jednak rodzice jeszcze przed wizytą - mogą i powinni wykonywać z dzieckiem ćwiczenia przygotowujące buzię dziecka do prawidłowej wymowy tych głosek. Rozpoczynamy zawsze od ćwiczeń wstępnych mających na celu usprawnienie języka oraz uzmysłowienie dziecku która to część języka uczestniczy w wypowiadaniu głosek k i g. Prosimy więc dziecko o podnoszenie i opuszczanie środka (grzbietu) języka tak by dotknął on do podniebienia w tylnej części jamy ustnej jak to ma miejsce przy prawidłowej artykulacji tych głosek. Ważne jest także nieustanne przy każdej okazji pokazywanie dziecku prawidłowej wymowy zaburzonych głosek. Mówimy do dziecka zawsze tak by widziało ruch naszych ust mówimy przesadnie poprawnie akcentując głoski których realizacja jest zaburzona. Klękamy np. przed dzieckiem wskazujemy palcem oko i mówimy z szeroko otwartą buzią bardzo wyraźnie by dziecko widziało co się dzieje wewnątrz naszych ust: o-k-o. Zawsze dbajmy o to by dziecko dobrze widziało jak mówimy. To podstawa terapii niemal każdego zaburzenia mowy. 13 / 14

14 14 / 14