Stefan Lelental Kodeks karny wykonawczy Komentarz 3. wydanie Wydawnictwo C. H. Beck
Kodeks karny wykonawczy
Kodeks karny wykonawczy Komentarz Prof. zw. dr hab. Stefan Lelental 3. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2010
Propozycja cytowania: S. Lelental, KKW. Komentarz, wyd. 3, art. 95 Nb 1, Warszawa 2010 Redakcja: Urszula Danilczuk Wydawnictwo C. H. Beck 2010 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00 203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Białostockie Zakłady Graficzne S.A., Białystok ISBN 978-83-255-1243-9
Spis treści Wykazskrótów... IX Kodeks karny wykonawczy Wprowadzenie... 3 Część ogólna... 35 RozdziałI.Zakresobowiązywania... 35 Wprowadzenie... 35 Art.1... 36 Rozdział II. Organy postępowania wykonawczego............. 46 Wprowadzenie... 47 Art.2 3... 48 Rozdział III. Skazany.................................... 70 Wprowadzenie... 73 Art.4 8... 75 RozdziałIV.Postępowaniewykonawcze... 121 Wprowadzenie... 121 Oddział 1. Wykonywanie orzeczeń....................... 121 Art. 9 17....................................... 122 Oddział2.Postępowanieprzedsądem... 149 Art. 18 24...................................... 150 Oddział 3. Postępowanie egzekucyjne..................... 168 Wprowadzenie... 169 Art. 25 31...................................... 169 RozdziałV.Nadzórpenitencjarny... 180 Wprowadzenie... 181 Art. 32 36...................................... 182 Rozdział VI. Zatarcie skazania............................ 194 Wprowadzenie... 194 Art.37... 195 Rozdział VII. Uczestnictwo społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz pomoc w społecznej readaptacji skazanych........ 204 Wprowadzenie... 206 Art. 38 43...................................... 206 V
Spis treści Część szczególna... 223 Rozdział VIII. Grzywna.................................. 223 Wprowadzenie... 224 Art. 44 52a..................................... 226 Rozdział IX. Kara ograniczenia wolności.................... 253 Wprowadzenie... 254 Art. 53 66...................................... 257 RozdziałX.Karapozbawieniawolności... 309 Wprowadzenie... 309 Oddział 1. Cele wykonywania kary....................... 311 Wprowadzenie... 316 Art.67... 316 Oddział2.Zakładykarne... 323 Wprowadzenie... 324 Art. 68 78...................................... 325 Oddział 3. Wykonywanie kary i jej indywidualizacja........ 346 Wprowadzenie... 351 Art. 79 100..................................... 352 Oddział 4. Prawa i obowiązki skazanego.................. 422 Wprowadzenie... 425 Art. 101 120.................................... 426 Oddział 5. Zatrudnienie................................ 503 Wprowadzenie... 505 Art. 121 129.................................... 506 Oddział 6. Nauczanie.................................. 532 Wprowadzenie... 532 Art. 130 134.................................... 533 Oddział 7. Działalność kulturalno-oświatowa, społeczna, kultura fizycznaizajęciasportowe... 543 Wprowadzenie... 543 Art. 135 136a................................... 544 Oddział8.Nagrodyiulgi... 550 Wprowadzenie... 551 Art. 137 141a................................... 552 Oddział9.Karydyscyplinarne... 577 Wprowadzenie... 578 Art. 142 149.................................... 578 Oddział 10. Odroczenie i przerwa wykonania kary pozbawienia wolności... 593 Wprowadzenie... 594 Art. 150 158.................................... 595 VI
Spis treści Oddział 11. Warunkowe przedterminowe zwolnienie......... 641 Wprowadzenie... 643 Art. 159 163.................................... 645 Oddział 12. Zwalnianie skazanych z zakładów karnych i warunki udzielaniaimpomocy... 677 Wprowadzenie... 678 Art. 164 168.................................... 679 Oddział 13. Informowanie pokrzywdzonego o opuszczeniu przez skazanego zakładu karnego........................... 696 Art. 168a....................................... 696 Rozdział XI. Wykonywanie dozoru, warunkowego umorzenia postępowania i warunkowego zawieszenia wykonania kary.... 699 Oddział1.Dozór... 699 Wprowadzenie... 702 Art. 169 176.................................... 704 Oddział 2. Warunkowe umorzenie postępowania karnego..... 725 Wprowadzenie... 725 Art.177... 726 Oddział 3. Warunkowe zawieszenie wykonania kary......... 729 Wprowadzenie... 729 Art.178... 730 Rozdział XII. Środki karne............................... 740 Wprowadzenie... 740 Oddział1.Pozbawienieprawpublicznych... 741 Art.179... 742 Oddział 2. Zakazy i obowiązek.......................... 744 Art. 180 186.................................... 745 Oddział3.Przepadek... 758 Art. 187 195b................................... 758 Oddział 4. Naprawienie szkody, zadośćuczynienie, nawiązka i świadczenie pieniężne.............................. 776 Art. 196 196a................................... 777 Oddział 5. Podanie wyroku do publicznej wiadomości....... 782 Art. 197 199.................................... 782 Rozdział XIII. Środki zabezpieczające...................... 787 Wprowadzenie... 788 Art. 200 205.................................... 790 RozdziałXIV.Należnościsądowe... 827 Art.206... 827 Rozdział XV. Tymczasowe aresztowanie..................... 831 Wprowadzenie... 834 Art. 207 223a................................... 837 VII
Spis treści Rozdział XVa. Umieszczanie tymczasowo aresztowanych i skazanych odbywających karę pozbawienia wolności w wydzielonych pomieszczeniach lub pomieszczeniach dla osób zatrzymanych. 908 Wprowadzenie... 908 Art. 223b 223e.................................. 909 Część wojskowa... 915 Wprowadzenie... 915 RozdziałXVI.Przepisyogólne... 916 Art. 224 226.................................... 916 Rozdział XVII. Kara ograniczenia wolności.................. 919 Wprowadzenie... 919 Art. 227 230.................................... 920 Rozdział XVIII. Kara pozbawienia wolności i kara aresztu wojskowego... 926 Wprowadzenie... 926 Art. 231 236.................................... 927 Rozdział XIX. Środki karne............................... 933 Wprowadzenie... 933 Art. 237 239.................................... 934 Rozdział XX. Tymczasowe aresztowanie..................... 936 Wprowadzenie... 936 Art. 240 241.................................... 936 Część końcowa... 938 Rozdział XXI. Objaśnienie wyrażeń ustawowych.............. 938 Wprowadzenie... 938 Art.242... 938 RozdziałXXII.Przepisyprzejścioweikońcowe... 943 Art. 243 259.................................... 943 Wykaz aktów wykonawczych wydanych na podstawie KKW od 6.6.1997 r. oraz wybrane orzecznictwo TK... 969 Indeks nazwisk........................................... 1043 Indeks rzeczowy.......................................... 1051 VIII
1. Źródła prawa Wykaz skrótów DziałAdmRzU.. ustawa z 4.9.1997 r. o działach administracji rządowej (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 ze zm.) EKPCz........ Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) ERW.......... Rekomendacja Nr Rec(2006)2 Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich w sprawie Europejskich Reguł Więziennych przyjęta przez Komitet Ministrów 11.1.2006 r. na 952. posiedzeniu Zastępców Ministrów FPPR......... Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.4.2005 r. w sprawie Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej (Dz.U. Nr 69, poz. 618) KC........... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK........... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKS.......... ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.) KKW......... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy KKW z 1969 r... (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 13, poz. 98 ze zm.) KK z 1969 r.... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) Konstytucja RP. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KP........... ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA.......... KPC... ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) IX
Wykaz skrótów KPK.......... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPK z 1969 r... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.) KPW......... ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.) KPW z 1971 r... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 12, poz. 116 ze zm.) KRO... ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) KRKU... ustawa z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 292 ze zm.) KRSU... ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) KuratorzyU.... ustawa z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KW... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 ze zm.) MPPOiP....... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) OpłKarU...... ustawa z 23.6.1973 r. o opłatach w sprawach karnych (t.j. Dz.U z 1983 r. Nr 49, poz. 223 ze zm.) PolU.......... ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2007 r., Nr 43, poz. 277 ze zm.) PomSpołU..... ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.) ProkU......... ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.) PrUSP........ ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) PrUSW........ ustawa z 21.8.1997 Prawo o ustroju sądów wojskowych (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.) PWKK........ ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) PWKPK....... ustwa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr Nr 89, poz. 556 ze zm.) RegUProkR.... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 27.8.2007 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. Nr 169, poz. 1189 ze zm.) X
Wykaz skrótów RegUSądR..... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) RegWykKAW... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18.8.1998 r. w sprawie regulaminu wykonywania kary aresztu wojskowego (Dz.U. Nr 111, poz. 703) RegWykKPW.. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 25.8.2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 152, poz. 1493) RegWykKPW z 1989 r.... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2.5.1989 r. w sprawie regulaminu wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 31, poz. 166 ze zm.) RegWykKPW z 1998 r.... rozporządzenie Ministra Sprawidliwości z 12.8.1998 r. w sprawie regulaminu wykonywania karu pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 111, poz. 699) RegWykTA.... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 26.8.2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania (Dz.U. Nr 152, poz. 1494) RegWykTA z 1998 r.... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12.8.1998 r. w sprawie regulaminu wykonywania tymczasowego aresztowania (Dz.U. Nr 111, poz. 700) SWU... ustawa z 26.4.1996 r. o Służbie Więziennej (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 ze zm.) ZatrOPWU... ustawa z 28.8.1997 r. o zatrudnieniu osób pozbawionych wolności (Dz.U. Nr 123, poz. 777 ze zm.) 2. Organy orzekające ETPCz... Europejski Trybunał Praw Człowieka MTK... Międzynarodowy Trybunał Karny SA... Sąd Apelacyny SN... Sąd Najwyższy SN(7)... Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SN(IK)... Sąd Najwyższy w składzie pełnej Izby Karnej SO... Sąd Okręgowy TK... Trybunał Konstytucyjny XI
Wykaz skrótów 3. Czasopisma Annales UMCS. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Apel. Lub.... Apelacja Lublin Arch. Krym.... Archiwum Kryminalne AUL... Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica AUW......... Acta Universitatis Wratislaviensis Biul.RPO... Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich Biul.PTK... Biuletyn Polskiego Towarzystwa Kryminologicznego im. Stanisława Batawii BSP... Białostockie Studia Prawnicze CzPKNP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U.... DziennikUstaw Dz.Urz. MS.... Dziennik Urzędowy Ministra Sprawidliwości FP... Forum Penitencjarne GP... Gazeta Prawna GS... Gazeta Sądowa GSP.......... Gdańskie Studia Prawnicze IP... Inspektor Pracy KSP... KrakowskieStudiaPrawnicze KZS... Krakowskie Zeszyty Sądowe M.P.... Monitor Polski NP... Nowe Prawo Orz. Prok. i Pr.. Prokuratura i Prawo, dodatek: Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego OSA.......... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSAŁ... Orzecznictwo Sądów Apelacji Łódzkiej OSAG......... Orzecznictwo Sądów Apelacji Gdańskiej OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa OSNPG....... Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wydawnictwo Prokuratury Generalnej OSNwSK...... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP.......... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Pal.... Palestra PiP... Państwo i Prawo XII
Wykaz skrótów PPen.... Przegląd Penitencjarny PPiK.......... Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny PPK... Przegląd Prawa Karnego Prok.iPr.... Prokuratura i Prawo PPol.... PrzeglądPolicyjny Pr.Pracy... Prawo Pracy PS... Przegląd Sądowy PSejm.... PrzeglądSejmowy PWP... Przegląd Więziennictwa Polskiego RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny R.Pr.... RadcaPrawny Rz.... Rzeczpospolita SI... Studia Iuridica SIL... StudiaIuridicaLublinensia SKKP... Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne SP... Studia Prawnicze SPE.......... Studia Prawno-Ekonomicze Wok.... Wokanda WPP... Wojskowy Przegląd Prawniczy ZNIBPS....... Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego ZNUŁ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego 4. Literatura Hołda, Postulski, Komentarz 1998 Hołda, Postulski, Komentarz 2005 Lelental, Komentarz 1999 Lelental, Komentarz 2001 Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 1998 Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2005 S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 1999 S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2001 Pawela, Praktyczny komentarz... S. Pawela, Kodeks karny wykonawczy. Praktyczny komentarz, Warszawa 1999 Siemaszko, Atlas A. Siemaszko, B. Gruszyńska, M. Marczewski, Atlas przestępczości w Polsce 3, Warszawa 2003 XIII
Wykaz skrótów Szymanowski, Komentarz... T. Szymanowski, Z. Świda, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz. Ustawy dodatkowe, akty wykonawcze, Warszawa 1998 UProjKKW 1997.......... Uzasadnienie rządowego projektu nowego Kodeksu karnego wykonawczego, Nowe Kodeksy Karne. Kodeks postępowania karnego. Kodeks karny wykonawczy, Warszawa 1997 UProjKKW 2001.......... Uzasadnienie projektu ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw z 20.12.2001 r., zgłoszonego przez Prezydenta RP (druk sejmowy Nr 183 Sejmu IV kadencji) UProjKKS..... Uzasadnienie projektu rządowego Kodeksu karnego skarbowego, Kodeks karny skarbowy z uzasadnieniem, Katowice 1999 5. Inne skróty art.... artykuł CPT.......... Europejski Komitet Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu CZSW........ Centralny Zarząd Służby Więziennej dot.... dotyczy ds.... dospraw em.... emerytowany/-a ew.... ewentualnie IBPS.......... Instytut Badania Prawa Sądowego Inf. RPO...... Informacja o pracy Rzecznika Praw Obywatelskich IWS.......... Instytut Wymiaru Sprawiedliwości MS........... Minister Sprawiedliwości Nr... numer ob.... obecnie post.... postanowienie poz.... pozycja rec............ recenzja rozp.... rozporządzenie RPO.......... Rzecznik Praw Obywatelskich spr.... sprawa t.j............. tekst jednolity uchw.... uchwała uw.... uwaga/-i XIV
Wykaz skrótów uz.... uzupełnienie wydz.... wydział wyr.... wyrok ze zm......... ze zmianą/-ami XV
Kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557) (zm.: Dz.U. 1997, Nr 160, poz. 1083; 1999, Nr 83, poz. 931; 2000, Nr 60, poz. 701, Nr 120, poz. 1268; 2001, Nr 98, poz. 1071, Nr 111, poz. 1194; 2002, Nr 74, poz. 676, Nr 200, poz. 1679; 2003, Nr 111, poz. 1061, Nr 142, poz. 1380, Nr 179, poz. 1750; 2004, Nr 93, poz. 889, Nr 210, poz. 2135, Nr 243, poz. 2426, Nr 273, poz. 2703; 2005, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479; 2006, Nr 104, poz. 708, Nr 226, poz. 1648; 2007, Nr 123, poz. 849; 2008, Nr 96, poz. 620, Nr 214, poz. 1344; 2009, Nr 8, poz. 39, Nr 22, poz. 119, Nr 62, poz. 504, Nr 98, poz. 817, Nr 108, poz. 911, Nr 115, poz. 963, Nr 190, poz. 1475)
Wprowadzenie 1. Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, 1 poz. 557 ze zm.) zastąpiła obowiązującą od 1.1.1970 r. ustawę z 19.4.1969 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 13, poz. 98 ze zm.). Uchwalenie tej ostatniej było urzeczywistnieniem idei wyodrębnienia przepisów dotyczących wykonywania kar i innych środków prawnokarnej reakcji na przestępstwo w postaci samodzielnego aktu ustawodawczego pod nazwą kodeks. Idea ta była bardzo ściśle związana z nauką polskiego prawa karnego. Jeszcze w okresie międzywojennym, w toku prac kodyfikacyjnych nad Kodeksem karnym, ówczesny Sekretarz Generalny Komisji Kodyfikacyjnej RP, późniejszy profesor Uniwersytetu Łódzkiego Emil Stanisław Rappaport (1877 1965), wystąpił z odpowiednim wnioskiem, proponując wyodrębnienie przepisów i uchwalenie ich w postaci samodzielnego kodeksu karnego wykonawczego (E. S. Rappaport, Nowy system kodyfikacji ustawodawstwa kryminalnego. Kodeks karny wykonawczy, Warszawa 1930, s. 34). W okresie powojennym E. S. Rappaport myśl tę jeszcze wielokrotnie podnosił i uzasadniał (E. S. Rappaport, Wybrane zagadnienia nowoczesnej polityki kryminalnej, Łódź 1960). Nie znalazła ona jednak uznania w okresie międzywojennym, jak również nie nawiązano do niej w toku prac kodyfikacyjnych podjętych w latach pięćdziesiątych i kontynuowanych później. W odniesieniu do prawa karnego wykonawczego prace te zintensyfikowane zostały po przejściu więziennictwa do zakresu działania Ministra Sprawiedliwości, co nastąpiło na mocy ustawy z 11.9.1956 r. o przejściu więziennictwa do zakresu działania Ministra Sprawiedliwości (Dz.U. Nr 41, poz. 188). Prace te nie zmierzały jeszcze wówczas do uchwalenia kodeksu karnego wykonawczego. Zamierzenia były znacznie skromniejsze, a celem, jaki im przyświecał, było przygotowanie ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolności, a z czasem również o wykonywaniu tymczasowego aresztowania (por. S. Lelental, Prawo karne wykonawcze, Warszawa 1990, s. 36 39 oraz tenże, Wykład prawa karnego wykonawczego z elementami polityki kryminalnej, Łódź 1996, s. 52 54). Taki kierunek prac ustawodawczych w pierwszym okresie po ich podjęciu determinowany był z jednej strony ówczesnymi tendencjami w polityce karnej, preferującymi wyraźnie karę pozbawienia wolności, jako 3