Polaków o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej oraz jest ustanowione w drodze uchwały przez radę gminy. Z mocy ustawy miejscami pamięci narodowej

Uzasadnienie Projektowana ustawa ma na celu usystematyzowanie oraz kompleksowe uregulowanie sfery miejsc pamięci narodowej upamiętniających postaci i wydarzenia z dziejów Narodu i Państwa Polskiego. Projekt określa tryb ustanawiania, zasady ochrony i opieki nad miejscami pamięci narodowej oraz zasady działania i organizację organów administracji publicznej w tych sprawach, dla zapewnienia lepszej ochrony tych miejsc. Tym samym, w miejsce Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (ROPWiM), przewiduje się powołanie Prezesa Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej, który będzie posiadał szersze kompetencje niż obecna Rada. Ponadto projekt zawiera przepisy dotyczące przejęcia pełnej odpowiedzialności przez państwo nad muzeami znajdującymi się na terenie byłych hitlerowskich obozów zagłady. Aktualnie przedmiotowa problematyka jest jedynie fragmentarycznie regulowana przepisami ustawy z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (Dz. U. Nr 2 poz. 2, z późn. zm.). Dotyczą jej także przepisy ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. Nr 41 poz. 412, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz. U. Nr 39, poz. 311, z późn. zm.). Przepisy te nie zapewniają jednak należytej opieki nad miejscami szczególnie istotnymi dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego. Ze względu na brak wystarczająco precyzyjnie określonych zasad ustanawiania miejsc pamięci narodowej, mechanizmów ich finansowania oraz przepisów pozwalających na skuteczną i efektywną ich ochronę zachodzi konieczność regulacji ustawowej spraw z tego zakresu. Projektowana ustawa stanowi odpowiedź na zgłaszane od lat przez liczne środowiska społeczne oraz organy samorządu terytorialnego oczekiwania w zakresie stworzenia ram prawnych dla ochrony miejsc pamięci narodowej, a także na postulaty stworzenia rzeczywistych możliwości ratowania ogromnej części niezwykle ważnego dziedzictwa narodowego Polaków w kraju i za granicą. W projekcie zdefiniowano pojęcie miejsca pamięci narodowej oraz pojęcie upamiętnienia. Zgodnie z zaproponowaną regulacją przez upamiętnienie należy rozumieć nieruchomość, obiekt budowlany, grób wojenny, cmentarz wojenny lub inny obiekt (np. tablicę pamiątkową, głaz pamiątkowy), upamiętniające postaci lub wydarzenie. Miejsce pamięci narodowej jest natomiast szczególną kategorią upamiętnienia, które upamiętnia postaci lub wydarzenie, znaczące dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego lub innego narodu, w szczególności te związane z męczeństwem lub walką 1

Polaków o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej oraz jest ustanowione w drodze uchwały przez radę gminy. Z mocy ustawy miejscami pamięci narodowej są również Pomniki Zagłady, w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. Nr 41, poz. 412, z późn. zm.). Wprowadzenie definicji miejsca pamięci narodowej wydaje się być konieczne ze względu na fakt, że według dokonanych w ostatnich latach badań istnieje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i poza jej granicami około 50 tysięcy obiektów, uznanych w społecznym odczuciu za miejsca pamięci narodowej. Przykładowo, na terytorium Polski znajduje się m.in. ponad 400 kwater i grobów uczestników powstań narodowych XIX wieku, 196 cmentarzy i kwater legionowych, 224 cmentarze, kwatery i groby Powstańców Wielkopolskich, 1574 obiektów cmentarnych z okresu I wojny światowej, 7710 obiektów z okresu II wojny światowej. Wprowadzenie definicji miejsca pamięci narodowej jest ponadto konieczne dla usunięcia wątpliwości interpretacyjnych. W obowiązującym systemie prawnym istnieją przepisy, które ekspressis verbis posługują się tym pojęciem, np. art. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, z późn. zm.), pomimo, iż do tej pory nie było ono przez polskiego ustawodawcę zdefiniowane. By zapobiec zdarzającym się coraz częściej przypadkom nagannego w odczuciu społecznym zachowania w miejscach uświęconych krwią Polaków oraz innych narodów, do niniejszego projektu aktu normatywnego został wprowadzony przepis, zgodnie z którym osoby przebywające na obszarze miejsc pamięci narodowej lub w ich bezpośrednim otoczeniu obowiązane są zachowywać się w sposób odpowiedni. Konsekwentnie zmieniono regulacje dotyczące zgromadzeń oraz bezpieczeństwa imprez masowych. W ustawie z dnia 5 lipca 1990 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297, z późn. zm.) zaktualizowano przepisy w zakresie możliwości rozwiązania zgromadzenia przez przewodniczącego zgromadzenia lub przedstawiciela organu gminy. W ustawie z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 909, z późn. zm.) rozszerzono natomiast katalog przesłanek stanowiących podstawę do odmowy wydania przez wójta (burmistrza albo prezydenta miasta) zezwolenia na przeprowadzenie imprezy masowej. W przepisach niniejszego projektu dotyczących upamiętnień wprowadzono, podobną do obecnie obowiązującej zasady wyrażonej w ustawie z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, zasadę, w myśl której rada gminy jest obowiązana do każdorazowego zasięgania opinii wojewody w sprawie lokalizacji, formy oraz inskrypcji upamiętnienia. 2

Mając na względzie potrzebę usystematyzowania informacji o upamiętnieniach znajdujących się na terenie województw oraz gmin projekt przewiduje utworzenie wojewódzkich oraz gminnych ewidencji upamiętnień. Wojewodowie i wójtowie (burmistrzowie albo prezydenci miast) powinni założyć odpowiednio wojewódzkie oraz gminne ewidencje upamiętnień w terminie dwunastu miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Projekt wprowadza także możliwość rozbiórki albo usuwania niektórych upamiętnień. Mając na celu przekazanie przyszłym pokoleniom Polaków w kraju i za granicą tego, co najcenniejsze w ponad tysiącletnich dziejach Polskiego Narodu, w tym m.in. historii zmagań Narodu Polskiego z najeźdźcami i okupantami o niepodległość i zjednoczenie Polski, a także zmagań z nazizmem i komunizmem o wolność oraz samostanowienie, projektodawca wprowadził w przedmiotowym akcie normatywnym obok ustanawiania miejsc pamięci narodowej możliwość usuwania upamiętnień nie przyczyniających się do przekazania przyszłym pokoleniom dziedzictwa narodowego lub honorujących osoby i wydarzenia, które w powszechnej ocenie odegrały negatywną rolę w historii Polski. Funkcjonowanie w przestrzeni publicznej takich upamiętnień i przekazu, jaki ze sobą niosą, można w niektórych przypadkach uznać za znieważenie pamięci walk Polaków o niepodległość i ich męczeństwa. Dlatego też zgodnie z projektowanymi w tym zakresie przepisami rada gminy będzie mogła podejmować uchwałę o rozbiórce albo usunięciu upamiętnienia, które w szczególności upamiętnia osoby lub organizacje uczestniczące we wprowadzaniu lub utrwalaniu w Polsce systemu nazistowskiej i komunistycznej dyktatury, a także upamiętnienia, którego forma a zwłaszcza treść inskrypcji - narusza dobra osób trzecich, nie jest zgodna z zasadami współżycia społecznego lub zawiera informacje niezgodne z prawdą. Zaproponowane w zakresie usuwania upamiętnień przepisy nie mają zastosowania do miejsc pamięci narodowej, co wynika z samej ich natury oraz jest uzasadnione ich charakterem. Projekt ustawy określa tryb ustanawiania upamiętnień miejscami pamięci narodowej. Organem właściwym w tym zakresie jest rada gminy, na terenie której znajduje się dane upamiętnienie. W konsekwencji, w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.) uzupełniono przepis, określający kompetencje rady gminy, mianowicie w art. 18 ust. 2 pkt 13 dodano, że wyłączną właściwością rady gminy jest również ustanawianie i ochrona miejsc pamięci narodowej. Rada gminy będzie mogła ustanowić miejsce pamięci narodowej wówczas, gdy przemawiają za tym okoliczności uzasadniające uczczenie postaci lub wydarzenia, znaczących dla tożsamości i dziedzictwa Narodu Polskiego lub innego narodu, w szczególności tych związanych z męczeństwem lub walką Polaków o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej. 3

Natomiast Prezes Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej, z własnej inicjatywy albo na wniosek, będzie uznawał za miejsca pamięci narodowej upamiętnienia znajdujące się poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, które upamiętniają postaci lub wydarzenie znaczące dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego. W celu usystematyzowania informacji o upamiętnieniach ustanowionych miejscami pamięci narodowej oraz uznanych za miejsca pamięci narodowej, w projekcie ustawy przewidziano utworzenie centralnego, wojewódzkich oraz gminnych rejestrów miejsc pamięci narodowej. Obowiązek prowadzenia centralnego rejestru nałożono na Prezesa, natomiast prowadzenie wojewódzkich i gminnych rejestrów nałożono odpowiednio na wojewodę oraz wójta (burmistrza albo prezydenta miasta). Centralny rejestr będzie obejmował zarówno informacje o miejscach pamięci narodowej ustanowionych na terenie województw, jak również o upamiętnieniach uznanych za miejsca pamięci narodowej w trybie art. 32 niniejszego projektu. Natomiast w wojewódzkich i gminnych rejestrach powinny być ujęte informacje na temat miejsc pamięci narodowej ustanowionych odpowiednio na terenie województwa i gminy. Zgodnie z zaproponowanymi przepisami ww. organy są obowiązane do utworzenia rejestrów w terminie dwunastu miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Dotychczas miejsca szczególnie istotne dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego lub innego narodu nie były objęte jednakową ochroną. Tylko nieliczne z nich, np. Pomniki Zagłady, groby i cmentarze wojenne, chronione są przepisami rangi ustawowej. Dlatego też zaproponowano w projekcie ustawy ujednolicenie zasad ochrony i opieki nad miejscami pamięci narodowej. Ustawodawca określił zadania, które spoczywają na organach administracji publicznej w zakresie przedmiotowej ochrony i opieki. Opieka nad miejscami pamięci narodowej została powierzona gminie, która będzie mogła w drodze porozumienia przekazać ten obowiązek wnioskodawcy. O dotacje celowe na opiekę nad miejscami pamięci narodowej wpisanymi do centralnego rejestru miejsc pamięci narodowej gmina albo podmiot, któremu powierzyła ona obowiązek opieki, będą mogli ubiegać się od Prezesa. Wprowadzając ujednolicenie zasad ochrony i opieki nad miejscami pamięci narodowej, projektowane przepisy zakładają także indywidualizację zakresu tej ochrony. Projekt ustawy daje możliwość radzie gminy określenia ograniczeń wynikających z ochrony miejsca pamięci narodowej, przy jednoczesnym uwzględnieniu jego specyfiki oraz warunków lokalnych. Ograniczenia określane będą odrębnie dla każdego z miejsc pamięci narodowej i będą mogły w szczególności dotyczyć: 1) prowadzenia robót budowlanych, działalności rolniczej lub hodowlanej; 2) zmiany sposobu korzystania z nieruchomości stanowiących miejsce pamięci narodowej; 4

3) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną miejsca pamięci narodowej; 4) składowania lub magazynowania odpadów. W związku z wprowadzonymi ograniczeniami wynikającymi z ochrony miejsca pamięci narodowej oraz z faktem, że to rada gminy ustanawia miejsca pamięci narodowej, do wypłaty odszkodowania obowiązana będzie gmina. W projekcie zaproponowano również, aby na obszarze miejsca pamięci narodowej oraz w jego bezpośrednim otoczeniu można było prowadzić działalność gospodarczą jedynie w zakresie niezbędnym do zabezpieczenia tego miejsca przed zniszczeniem lub uszkodzeniem, a także w zakresie niezbędnym do zapewnienia porządku i czystości na jego terenie, stałej konserwacji, jego oznakowania oraz niezbędnej obsługi osób odwiedzających to miejsce. Wprowadzenie przedmiotowego ograniczenia jest związane bezpośrednio z przepisem art. 5 pkt 3 projektu, który definiuje opiekę nad miejscem pamięci narodowej m.in. jako zapewnienie warunków do korzystania z miejsca pamięci narodowej w sposób zgodny z jego powagą i charakterem oraz zapewniający trwałe zachowanie jego wartości. Charakter niektórych rodzajów działalności gospodarczej może pozostawać w sprzeczności z powagą i charakterem miejsca pamięci narodowej, w związku z powyższym niezbędne są ograniczenia w tym zakresie, podobne do ograniczeń przewidzianych przez ustawę z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady. W porównaniu z przepisami ustawy z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa projekt wprowadza regulacje określające przedmiot społecznej działalności w zakresie ochrony oraz opieki nad miejscami pamięci narodowej. Przepisy te stanowią odpowiedź na postulaty licznych organizacji społecznych, które - jako wyraz troski społeczeństwa o wartości historyczne i kulturowe przeszłości w kraju i za granicą - na co dzień działają na rzecz utrwalania pamięci o postaciach i wydarzeniach znaczących dla Narodu Polskiego oraz zachowania dla przyszłych pokoleń miejsc z nimi związanych. W celu wyróżnienia osób fizycznych i prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej za szczególne zasługi dla ochrony miejsc pamięci narodowej, minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego będzie mógł nadawać Medal Pamięci Narodowej. W przeciwieństwie do obowiązującego stanu prawnego niniejszy projekt określa zasady przyznawania Medalu Pamięci Narodowej. Obowiązujące przepisy, które utracą moc z dniem wejścia w życie niniejszego projektu, pozostawiają Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa określenie zasad i trybu nadawania Medalu Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej. Istotnym novum będzie przyznawanie przez Prezesa podmiotom szczególnie wyróżniającym się w sprawowaniu 5

społecznej opieki nad miejscami pamięci narodowej odznaki Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej. Z uwagi na konieczność zapewnienia prawidłowej realizacji zadań związanych z ochroną miejsc pamięci narodowej, projekt przewiduje powołanie Prezesa Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej, który będzie kierował Urzędem Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej. Utworzenie Urzędu wynika z potrzeby dostosowania istniejących struktur ROPWiM do nowej roli, jaka przewidziana jest dla tej instytucji. Obecnie ROPWiM pełni przede wszystkim funkcję opiniodawczą i doradczą. Prezes Urzędu, który w myśl zaproponowanych przepisów, posiadając szersze kompetencje niż ROPWiM m.in. w zakresie opiniowania podejmowanych przez organy administracji publicznej działań związanych z tworzeniem upamiętnień i ustanawianiem miejsc pamięci narodowej oraz opracowania programu opieki nad miejscami pamięci narodowej, będzie natomiast także organem wykonawczym. Prezes Urzędu będzie powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na sześcioletnią kadencję, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Organem opiniodawczo - doradczym Prezesa będzie, składająca się z 20 członków, Rada Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej powoływana przez Prezesa Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Projekt przewiduje również powstanie wojewódzkich i gminnych rad ochrony miejsc pamięci narodowej. Wojewodowie będą mieli ustawowy obowiązek powołania wojewódzkich rad ochrony miejsc pamięci narodowej w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Zgodnie z zaproponowanymi przepisami powołanie gminnych rad ochrony miejsc pamięci narodowej będzie natomiast uprawnieniem a nie obowiązkiem rady gminy. Rady ochrony miejsc pamięci narodowej będą stanowić organy opiniodawczo doradcze odpowiednio wojewodów i rad gmin w sprawach związanych z upamiętnianiem postaci lub wydarzeń znaczących dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego lub innego narodu, w szczególności tych związanych z męczeństwem lub walką Polaków o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej. Aktualnie na podstawie ustawy z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa działają jedynie wojewódzkie komitety ochrony pamięci walk i męczeństwa. Wprowadzenie możliwości powoływania gminnych rad ochrony miejsc pamięci narodowej ma na celu zapewnienie już na szczeblu lokalnym odpowiedniej opieki miejscom istotnym zarówno dla całego Narodu Polskiego, jak i dla społeczności lokalnych. W konsekwencji zaproponowanych przepisów, projekt przewiduje zmiany w innych ustawach regulujących problematykę związaną z opieką nad miejscami pamięci narodowej. 6

Zmiany te wynikają przede wszystkim z faktu powołania nowego organu administracji publicznej. W przepisach zmieniających wprowadzono ponadto regulację, która zakłada nadanie statusu Pomnika Zagłady terenom, na których jest położone Miejsce Pamięci Płaszów oraz terenom, na których jest położone Miejsce Pamięci Stalag Lamsdorf. Pomniki Zagłady upamiętniają miejsca, w których znajdowały się obozy zagłady. Termin obóz zagłady rozumie się powszechnie jako miejsce odosobnienia lub pracy przymusowej, którego jedną z podstawowych funkcji jest fizyczna eksterminacja jak największej liczby przetrzymywanych w nim osób, niezależnie od sposobu, w jaki ta eksterminacja się dokonuje. Zarówno obóz koncentracyjny Płaszów, jak i obóz w Łambinowicach - Opolu, istniejące podczas II wojny światowej, bez wątpienia są obozami zagłady w tym rozumieniu. Należą przy tym do największych i najważniejszych placówek tego typu, znajdujących się na terytorium dzisiejszego Państwa Polskiego. Projekt przewiduje również przekazanie ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego Państwowego Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy, Mauzoleum Walki i Męczeństwa w Treblince, Muzeum Martyrologicznego-Obozu w Chełmnie nad Nerem, Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze oraz Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu. Zmiana ta wynika z wyjątkowego znaczenia, jakie Zagłada, która dokonała się podczas II wojny światowej, zajmuje w historii powszechnej XX wieku. Pomniki Zagłady upamiętniają zdarzenia ważne dla całego naszego kręgu cywilizacyjnego, stanowiąc tym samym integralną część europejskiego i światowego dziedzictwa kulturowego. Ochrona nad nimi jest więc zadaniem zdecydowanie wykraczającym poza kompetencje samorządów lokalnych, powinien ją sprawować najważniejszy państwowy urząd, zajmujący się tymi sprawami. Organizatorem muzeów znajdujących się na terenie Pomników Zagłady jako instytucji zajmujących się ich ochroną powinien być zatem minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W niniejszym projekcie aktu normatywnego przewidziane jest ponadto włączenie dyrektora instytucji kultury znajdującej się na terenie Pomnika Zagłady w proces wydawania przez wojewodę zgody na odbycie zgromadzenia na terenie danego Pomnika Zagłady i jego strefy ochronnej. Przepisy te stanowią konsekwencję art. 17 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, zgodnie z którym dyrektor instytucji kultury zarządza instytucją kultury i reprezentuje ją na zewnątrz. W nawiązaniu do art. 1 ww. ustawy, który działalność kulturalną definiuje jako tworzenie, upowszechnianie i ochronę kultury, dyrektor danej instytucji kultury jest m.in. bezpośrednio odpowiedzialny za wszystko, co łączy się z ochroną kultury w zakresie działalności tej instytucji. 7

W szczególnym wypadku, kiedy instytucja kultury znajduje się na terenie Pomnika Zagłady, integralną częścią działalności tej instytucji jest ochrona tego Pomnika, w tym m.in. zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla jego wartości jako zabytku (art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Dz. U. Nr 162, poz. 1568, z późn. zm.) lub naruszenie jego powagi i charakteru jako Pomnika Zagłady. Ponieważ odbywanie zgromadzeń może potencjalnie spowodować takie zagrożenie, dyrektor, na którym spoczywa w tej materii bezpośrednia odpowiedzialność, musi mieć realny wpływ na decyzję w zakresie możliwości zorganizowania zgromadzenia na terenie Pomnika Zagłady. Projekt zakłada wejście w życie przepisów ustawy po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 22 ust. 1, w przypadku którego przewiduje się 3 letnie vacatio legis. Wyżej wymieniony artykuł wprowadza możliwość ubiegania się, przez podmioty obowiązane do opieki nad miejscami pamięci narodowej, o przyznanie środków finansowych na opiekę nad miejscami pamięci narodowej wpisanymi do centralnego rejestru miejsc pamięci narodowej. Późniejsze wejście w życie przedmiotowej regulacji wynika m.in. z faktu, że Prezes obowiązany jest utworzyć ww. rejestr w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy oraz wynika z konieczności zaplanowania środków na ten cel w budżecie Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej. Projekt ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej. Projekt nie podlega notyfikacji w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. Nr 65, poz. 597). 8

Ocena Skutków Regulacji (OSR) 1. Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny Do podmiotów, na które będzie oddziaływała projektowana ustawa, należy zaliczyć gminy, starostów, wojewodów, powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego, wojewódzkich konserwatorów zabytków oraz organizacje i instytucje, których cele statutowe są związane z opieką nad miejscami szczególnie istotnymi dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego lub innego narodu, w szczególności tych związanych z męczeństwem lub walką Polaków o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej, a także Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. W związku z zakładanym przejęciem przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego muzeów samorządowych znajdujących się na terenach Pomników Zagłady przedmiotowy akt normatywny będzie oddziaływał także na ww. muzea, Marszałka Województwa Dolnośląskiego, Marszałka Województwa Mazowieckiego, Marszałka Województwa Wielkopolskiego, Marszałka Województwa Opolskiego oraz Starostę Powiatu Włodawskiego. 2. Konsultacje społeczne Projekt został przekazany do: - Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, - Instytutu Pamięci Narodowej, - Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, - Marszałka Województwa Dolnośląskiego, - Marszałka Województwa Mazowieckiego, - Marszałka Województwa Wielkopolskiego, - Marszałka Województwa Opolskiego, - Starosty Powiatu Włodawskiego, - Wojewody Małopolskiego, - Wojewody Lubelskiego, - Wojewody Pomorskiego, - Wojewody Dolnośląskiego, - Wojewody Mazowieckiego, - Wojewody Wielkopolskiego, - Wojewody Opolskiego, - Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, 9

- Związku Powiatów Polskich, - Związku Miast Polskich, - Unii Miasteczek Polskich, - Unii Metropolii Polskich, - Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, - Związku Powstańców Warszawskich, - Związku Inwalidów Wojennych RP, - Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, - Komisji Heraldycznej. Uwagi do projektu zgłosił Prezes Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, wojewodowie, Marszałek Województwa Opolskiego oraz Starosta Powiatu Włodawskiego. W trakcie konsultacji społecznych zasugerowano potrzebę doprecyzowania przepisów dotyczących relacji pomiędzy pojęciami miejsca pamięci narodowej oraz upamiętnienia. Wojewoda Opolski w świetle dotychczasowego brzmienia art. 44, zgodnie z którym rada gminy była właściwa do podejmowania uchwał m.in. w sprawie wznoszenia pomników oraz ustanawiania i ochrony miejsc pamięci narodowej, zgłosił wątpliwość, czy pomniki będą mogły zostać uznane zarówno za miejsca pamięci narodowej jak i upamiętnienia. W wyniku powyższych uwag oraz w celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych, doprecyzowano definicję miejsca pamięci narodowej, a także zmieniono brzmienie art. 44, zastępując wyrazy wznoszenia pomników wyrazem upamiętnień. W związku z powyższym do wyłącznej właściwości rady gminy będzie należeć podejmowanie uchwał m.in. w sprawie upamiętnień oraz ustanawiania i ochrony miejsc pamięci narodowej. Ponieważ projekt określa zasady ustanawiania miejsc pamięci narodowej, precyzuje zasady ich ewidencji i opieki nad nimi, Wojewoda Dolnośląski zaproponował w tym zakresie uzupełnienie przepisów projektu w odniesieniu do upamiętnień, w szczególności o zasady prowadzenia ich ewidencji. Prezes Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Wojewoda Opolski również za zasadne uznali uzupełnienie przepisów projektu o regulacje określające podmiot oraz tryb ustanawiania upamiętnień. Powyższe uwagi zostały uwzględnione częściowo. Projekt uzupełniono o przepisy dotyczące prowadzenia przez wojewodów oraz wójtów, burmistrzów albo prezydentów miast odpowiednio wojewódzkich i gminnych ewidencji upamiętnień, nie wprowadzono natomiast regulacji dotyczących trybu ich ustanawiania. Zgodnie z zaproponowanymi przepisami upamiętnieniem jest każda nieruchomość, obiekt budowlany, grób i cmentarz wojenny, 10

a także inny obiekt, tj. np. tablica pamiątkowa, głaz pamiątkowy, które upamiętniają postaci lub wydarzenie, tym samym bezzasadne wydaje się określanie trybu ich ustanawiania. Starosta Powiatu Włodawskiego zgłosił uwagę dotyczącą rozszerzenia katalogu podmiotów, które mogą wystąpić z wnioskiem o podjęcie przez radę gminy uchwały w sprawie rozbiórki lub usunięcia upamiętnienia, o którym mowa w obecnym art. 11 ust. 1, o podmioty wskazane w obecnym art. 14 ust. 1. Uwaga została częściowo uwzględniona. Wojewoda Opolski wyraził wątpliwość czy rada gminy w drodze uchwały będzie mogła ustanowić miejsce pamięci narodowej czy również odmówić takiego ustanowienia. Aby zapobiec powstawaniu ww. wątpliwości interpretacyjnych przeredagowano przepis art. 14. Zgodnie z jego obecnym brzmieniem rada gminy będzie podejmować uchwałę w sprawie ustanowienia miejsca pamięci narodowej, tym samym będzie mogła zarówno ustanowić upamiętnienie miejscem pamięci narodowej, jak i podjąć uchwałę o nie ustanowieniu danego upamiętnienia miejscem pamięci narodowej. W ww. zakresie Wojewoda Opolski zgłosił również wątpliwość czy uzgodnieniu podlega projekt uchwały rady gminy o ustanowieniu miejsca pamięci narodowej czy też wniosek o jego ustanowienie. Zaproponował również wprowadzenie obowiązku zasięgania przez wojewodę opinii Prezesa Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej przed zajęciem stanowiska w sprawie podjęcia przez radę gminy ww. uchwały. Prezes Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zaproponował natomiast wydłużenie terminu na wyrażenie opinii w przedmiotowej sprawie przez Prezesa Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej z 30 na 90 dni. Przedmiotowe uwagi zostały zasadniczo uwzględnione, z tym zastrzeżeniem, że termin na ww. opinie wydłużono do 60 dni by zapobiec nadmiernemu wydłużeniu procedury ustanawiania miejsca pamięci narodowej. Ponadto zgodnie ze zgłoszonymi uwagami dodano przepis, w myśl którego to projekt uchwały rady gminy w sprawie ustanowienia miejsca pamięci narodowej podlega uzgodnieniu z wojewodą. Natomiast na wojewodę nałożono obowiązek zasięgnięcia opinii Prezesa Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej przed dokonaniem ww. uzgodnienia. Prezes Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zgłosił uwagę dotyczącą dodania w obecnym art. 14 ust. 8 pkt 6 po słowach uzasadnienie wniosku oraz w art. 14 ust. 9 pkt 8 po słowach uzasadnienie wyrazów zawierające opis zasług upamiętnianej postaci lub szczegółowy opis upamiętnianego wydarzenia. Uwaga została uwzględniona. 11

Marszałek Województwa Opolskiego zgłosił propozycję dodania w art. 16 ust. 2 pkt 1 po wyrazach (...) działalności rolniczej i hodowlanej wyrazów i innej, która nie odpowiada powadze miejsca. Uwaga nie została uwzględniona. W projekcie ustawy są zawarte przepisy określające zakres działalności gospodarczej prowadzonej na obszarze miejsca pamięci narodowej oraz w jego bezpośrednim otoczeniu. W trakcie konsultacji społecznych Prezes Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zaproponował również rozszerzenie katalogu podmiotów, które mogą wystąpić z wnioskiem o ustanowienie miejsca pamięci narodowej, nadanie Medalu Pamięci Narodowej oraz o przyznanie odznaki Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej o Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej i dyrektora oddziału IPN. Uwaga została uwzględniona. Z kolei Wojewoda Lubelski zgłosił uwagę, dotyczącą rozszerzenia katalogu podmiotów mogących wystąpić z wnioskiem o przyznanie odznaki Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej o wojewódzką radę ochrony miejsc pamięci narodowej. Ze względu na to, że ww. rada jest organem opiniodawczo doradczym wojewody w sprawach związanych z upamiętnianiem postaci lub wydarzeń, znaczących dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego lub innego narodu, w szczególności tych związanych z męczeństwem lub walką Polaków o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej, zasadnym wydaje się przyznanie wojewodzie a nie wojewódzkiej radzie ochrony miejsc pamięci narodowej możliwości wystąpienia z wnioskiem o przyznanie odznaki Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej. W wyniku uwagi Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu dotyczącej konieczności określenia zadań Rady Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej wprowadzono do projektu przepisy w powyższym zakresie. Wojewoda Opolski zgłosił potrzebę określenia zasad i trybu sprawowania nadzoru przez Prezesa Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej nad działalnością wojewódzkich rad ochrony miejsc pamięci narodowej. Z uwagi na wykreślenie z projektu przepisu przyznającego Prezesowi Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej kompetencje w zakresie sprawowania nadzoru nad działalnością wojewódzkich rad ochrony miejsc pamięci narodowej, ww. uwaga stała się bezprzedmiotowa. W odniesieniu do przepisów dotyczących wojewódzkich oraz gminnych rad ochrony miejsc pamięci narodowej zostały zgłoszone propozycje doprecyzowania zadań ww. rad oraz zakresu uzgodnień przy ich powoływaniu odpowiednio z Prezesem Urzędu Ochrony Miejsc 12

Pamięci Narodowej oraz wojewodami. Wojewoda Pomorski uznał ponadto za zasadne (...) wprowadzenie do ustawy w formie dodatkowego rozporządzenia ramowego regulaminu (...) rad. Uwagi zostały częściowo uwzględnione. W projekcie określono, iż przedmiotem ww. uzgodnień jest skład wojewódzkich oraz gminnych rad ochrony miejsc pamięci narodowej, nie dookreślono natomiast zadań tych rad. Zgodnie z zaproponowanymi przepisami są one organami opiniodawczo doradczymi odpowiednio wojewody i rady gminy w sprawach związanych z upamiętnianiem postaci lub wydarzeń, znaczących dla tożsamości i dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego lub innego narodu, w szczególności tych związanych z męczeństwem lub walką Polaków o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej, wydaje się więc zasadne by to wojewodowie oraz rady gminy określały szczegółowo zadania tych rad. Wojewoda Wielkopolski zaproponował rozszerzenie katalogu Pomników Zagłady o Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie oraz Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII w Poznaniu. Uwaga nie została uwzględniona, ponieważ Pomniki Zagłady upamiętniają jedynie te miejsca, w których znajdowały się największe i najważniejsze obozy zagłady, znajdujące się na terytorium dzisiejszego Państwa Polskiego. Są one powszechnie rozpoznawanymi symbolami Zagłady, która dokonała się w trakcie II wojny światowej. Starosta Powiatu Włodawskiego zgłosił natomiast propozycję zmiany nazwy Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze na Muzeum Byłego Niemieckiego Obozu Zagłady w Sobiborze oraz zastąpienia nazwy były Obóz Zagłady w Bełżcu nazwą były Niemiecki Obóz Zagłady w Bełżcu. Uwaga nie została uwzględniona. Ingerencja w przyjęte nazwy muzeów, upamiętnień i innego rodzaju miejsc związanych z Zagładą powinna być dokonywana kompleksowo. Zmiana nazwy Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze oraz nazwy Byłego Obozu Zagłady w Bełżcu wydaje się zasadna jedynie w ramach wypracowania jednolitego nazewnictwa polskich placówek muzealnych tego rodzaju. W przepisie dotyczącym przejęcia przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego muzeów znajdujących się na terenach Pomników Zagłady (art. 49 pkt 2), Starosta Powiatu Włodawskiego zaproponował dodanie ust. 2 w brzmieniu: 2. organizator muzeum określonego w ust. 1 może powierzyć w drodze porozumienia prowadzenie muzeum samorządowi powiatowemu.. Uwaga nie została uwzględniona. Możliwość powierzenia jednostce samorządu terytorialnego przez ministra prowadzenia instytucji kultury, tj. m.in. muzeum, jest przewidziana w art. 21a 13

ust. 1 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, z póź. zm.). Ze względu na fakt, że przepisy projektu zakładały utworzenie centralnej, wojewódzkich oraz gminnych ewidencji miejsc pamięci narodowej w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy oraz wydania przez ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego rozporządzenia normującego sposób ich prowadzenia, Wojewoda Dolnośląski zaproponował by ww. termin liczony był od dnia wejścia w życie przedmiotowego rozporządzenia. Uwaga została uwzględniona poprzez wydłużenie terminu liczonego od dnia wejście w życie ustawy do 12 miesięcy. Po przeprowadzeniu uzgodnień międzyresortowych niniejszy projekt zostanie także przesłany do zaopiniowania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Projekt ustawy został udostępniony na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414). 3. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego Wejście w życie projektowanej ustawy spowoduje skutki finansowe dla budżetu państwa. Obecnie w budżecie państwa ujęte są środki finansowe na działalność statutową Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w wysokości 15 840 000 PLN. W związku z rozszerzeniem zakresu zadań Prezesa Urzędu Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej w porównaniu z zadaniami ROPWiM szacuje się, że wydatki te wzrosną o ok. 5 000 000 PLN w skali roku. Przepisy ustawy dotyczące obowiązku powoływania przez wojewodów wojewódzkich rad ochrony miejsc pamięci narodowej nie spowodują dodatkowych skutków finansowych dla budżetów województw. Rady te zostaną utworzone w miejsce działających na gruncie obowiązującego prawa wojewódzkich komitetów ochrony pamięci walk i męczeństwa, finansowanych do tej pory ze środków wojewody. Projekt ustawy przewiduje przejęcie przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego od jednostek samorządu terytorialnego następujących muzeów: Państwowego Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy, Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince - Oddziału Muzeum Okręgowego w Siedlcach, Muzeum byłego Obozu Zagłady 14

w Chełmnie nad Nerem - Oddziału Muzeum Okręgowego w Koninie, Muzeum byłego Obozu Zagłady w Sobiborze - Filii Muzeum Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego we Włodawie, Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach Opolu. Łączna wartość wydatków związanych z funkcjonowaniem ww. muzeów ponoszonych przez jednostki samorządu terytorialnego wynosi aktualnie ok. 4 700 000 PLN rocznie. Po przejęciu tych instytucji kultury przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego przewiduje się, że wydatki z budżetu państwa w tym zakresie wzrosną o kwotę ok. 4 000 000 PLN rocznie. Wzrost środków finansowych przeznaczonych na przejęte muzea uzasadniony jest zapewnieniem ich prawidłowego funkcjonowania, w tym przekształceniem Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince - Oddziału Muzeum Okręgowego w Siedlcach, Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem - Oddziału Muzeum Okręgowego w Koninie a także Muzeum byłego Obozu Zagłady w Sobiborze - Filii Muzeum Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego we Włodawie w samodzielne muzea. Skutki finansowe dla budżetu gmin w zakresie ustanawiania miejsc pamięci narodowej są na chwilę obecną trudne do oszacowania, nie można bowiem przewidzieć aktywności rad gmin w zakresie ustanawiania miejsc pamięci narodowej. Należy jednak zauważyć, że gmina będzie mogła ubiegać się o środki finansowe na opiekę nad tymi miejscami od Prezesa. Niewątpliwie skutki dla budżetu gmin spowoduje obowiązek wypłaty odszkodowań związanych z ewentualnymi ograniczeniami wynikającymi z ustanowienia przez radę gminy miejsc pamięci narodowej. Aktualnie trudno jednak oszacować wysokość tych kwot, ponieważ każde miejsce pamięci narodowej będzie miało charakter indywidualny, tym samym ograniczenia wynikające z jego ochrony również będą mogły być zindywidualizowane. Ograniczenia te każdorazowo będą określane przez radę gminy w uchwale o ustanowieniu miejsca pamięci narodowej. Projekt przewiduje konieczność oznakowania miejsc pamięci narodowej, co pociągnie za sobą koszty wykonania i ustawienia znaków informujących, że dane miejsce podlega ochronie. W tym zakresie przedmiotowy akt normatywny spowoduje skutki finansowe dla budżetów gmin oraz budżetów województw: małopolskiego, lubelskiego, pomorskiego, dolnośląskiego, mazowieckiego, wielkopolskiego i opolskiego. Zgodnie z zaproponowaną regulacją obowiązek oznakowania miejsc pamięci narodowej należy do gminy, która dane upamiętnienie ustanowiła miejscem pamięci narodowej, a w przypadku Pomników Zagłady do wojewody, na którego terenie znajduje się dany Pomnik Zagłady. Przewiduje się, że średni koszt jednego znaku informującego wynosi ok. 900 PLN. Dla budżetów gmin całkowite skutki finansowe oznakowania miejsc pamięci narodowej są w chwili obecnej 15

trudne do oszacowania i zależeć będą od ilości ustanowionych przez daną gminę miejsc pamięci narodowej. 4. Wpływ regulacji na rynek pracy Wejście w życie projektowanych przepisów nie będzie miało wpływu na rynek pracy. 5. Wpływ na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw Przedmiotowy projekt nie będzie miał wpływu na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw. 6. Wpływ regulacji na sytuację i rozwój regionalny Niniejsza regulacja nie będzie miała wpływu na sytuację i rozwój regionalny. 7. Wpływ regulacji na środowisko Przedmiotowy akt normatywny nie będzie miał wpływu na środowisko. 8. Zgodność z prawem Unii Europejskiej Projektowana ustawa nie jest objęta zakresem praw Unii Europejskiej. 16