KLASYFIKACJA SYSTEMATYCZNA ORGANIZMÓW MORSKICH JAKO PODSTAWA KLASYFIKACJI HANDLOWEJ Dr inż. Beata Więcaszek Zakład Systematyki Ryb Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa ZUT w Szczecinie
Czym jest systematyka? Jest częścią nauk biologicznych, zajmującą się odkrywaniem, porządkowaniem, oraz interpretacją biologicznej różnorodności. Dzieli się na kilka działów: - Taksonomię - Filogenezę (analizę filogenetyczną) - Klasyfikację.
Taksonomia Nauka o taksonie czyli na przykład o dorszu, o rodzinie dorszowatych czy o rzędzie dorszokształtnych; Filogeneza - Analiza filogenetyczna nauka o rozwoju rodowym organizmów żywych w czasie
Klasyfikacja Grupowanie gatunków na podstawie związków genealogicznych, przedstawienie w postaci schematu lub drzewa.
GATUNEK (SPECIES) Podstawową jednostką systematyki jest gatunek (species). Jest to zespół osobników o bardzo podobnych cechach morfologicznych, embriologicznych, genetycznych i fizjologicznych, mający wspólnych przodków, krzyżujący się między sobą, wydający płodne potomstwo; Zamieszkujący określony areał geograficzny.
ZASADY PISOWNI I TWORZENIA NAZW ŁACIŃSKICH SĄ ZAWARTE w Międzynarodowym Kodeksie Nomenklatury Zoologicznej. Podstawową zasadą nomenklatury zoologicznej jest zasada pierwszeństwa (priorytetu). Rok 1758 został Kodeksem wyznaczony jako data Opublikowania X wydania dzieła Linneusza Systema Naturae i stanowi punkt wyjścia dla BINOMINALNEJ (podwójnej) nomenklatury zoologicznej
Nazwa naukowa każdego gatunku składa się z dwóch członów, rodzajowego i gatunkowego; określamy ją jako binominalną; człon rodzajowy piszemy zawsze z dużej litery, a gatunkowy z małej. Nazwa łacińska dorsza przedstawia się następujaco: Gadus morhua Łacińskie nazwy gatunkowe piszemy kursywą.
Jak wygląda pełna nazwa naukowa dorsza? Po członie gatunkowym podaje się nazwisko autora, który ten gatunek opisał oraz datę opublikowania danej nazwy, oddzieloną od niego przecinkiem: Gadus morhua Linnaeus, 1758
Uproszczenia zapisu Często stosuje się dla nazw linneuszowskich oznaczenie L., 1758 lub samo L. rozumiejąc, że dotyczy to roku 1758 (data ogłoszenia X wydania Systema Naturae ). Gadus morhua L. lub Gadus morhua L., 1758
PODGATUNEK (subspecies) jest jednostką systematyczną niższą od gatunku; jest to inaczej rasa geograficzna. JEST TO zespół osobników o cechach pośrednich wyróżniających go w obrębie cech gatunkowych. Podgatunek związany jest z określonym zasięgiem rozsiedlenia, stanowiącym część zasięgu rozsiedlenia gatunku.
Nazwa podgatunku jest trinominalna (potrójna) Składa się bowiem z 3 członów: rodzajowego, gatunkowego i podgatunkowego. Śledź bałtycki, podgatunek śledzia atlantyckiego (Clupea harengus) ma następującą nazwę: Clupea harengus membras L. Zaś dorsz bałtycki: Gadus morhua callarias L.
Euthynnus (Katsuwonus) pelamis (L.) Taki zapis mówi nam o podrodzaju subgenus (Katsuwonus) - BONITO
Ściśle spokrewnione gatunki łączymy w wyższą jednostkę systematyczną w: rodzaj (genus), spokrewnione rodzaje w rodzinę (familia), rodziny w rząd (ordo), rzędy w gromadę (classis), klasy zaś w typ (phylum), Typy w REGNUM KRÓLESTWO.
Ponieważ w wielu przypadkach nie wystarcza tych jednostek tworzy się jednostki podrzędne przez dodanie przedrostka sub (pod) i jednostki nadrzędne zaczynające swe nazwy od super (nad). Na przykład: SUBFAMILIA PODRODZINA SUPERFAMILIA NADRODZINA SUBORDO PODRZĄD SUPERORDO NADRZĄD SUBCLASSIS PODGROMADA SUPERCLASSIS NADGROMADA ITD.
W systematyce ryb na określenie kategorii taksonomicznej stosuje się nazwy z odpowiednią końcówką. Następujące jednostki posiadają stałe końcówki łacińskie i polskie: podrodzina- inae (-aki) rodzina- idae (-wate) nadrodzina- oidea (-podobne) podrząd- oidei (-owce) rząd- iformes (-kształtne)
Przykład: Nazwy łacińskie poszczególnych kategorii należy pisać dużą literą: subfamilia: Percinae okoniaki familia: Percidae okoniowate superfamilia: Percoidea okoniopodobne subordo: Percoidei okoniowce ordo: Perciformes - okoniokształtne
W przypadku nazw gatunkowych i podgatunkowych możemy w skrócie dokonać zapisu członu rodzajowego. Na przykład zamiast: Alosa alosa (L., 1758) (aloza) możemy napisać: A. alosa (L., 1758) lub zamiast: Sprattus sprattus sprattus (L., 1758) (szprot) możemy napisać: S. sprattus sprattus (L.)
S y n o n i m y są to wielokrotne nazwy dla tych gatunków które już wcześniej zostały opisane. W celu uniknięcia niejasności, podaje się przez dłuższy czas nazwę prawidłową jako pierwszą, a w nawiasie nazwy spotykane w literaturze, ale przeznaczone do wycofania. Na przykład: PSTRĄG TĘCZOWY Oncorhynchus mykiss (=Salmo gairdneri) Lub: SANDACZ Sander lucioperca (=Stizostedion lucioperca, Lucioperca lucioperca)
Według ichtiologów klasyfikowanie ryb Tak aby odpowiadało ich historii ewolucyjnej jest zadaniem trudnym i pewnie nieprędko zostanie ukończone
Teorie klasyfikowania organizmów żywych Ostatnio, powszechnie akceptowaną i niezmienną od lat klasyfikację ewolucyjną (czyli syntetyczną) wypiera klasyfikacja kladystyczna (filogenetyczna). Organizmy są klasyfikowane wyłącznie w zależności od wspólnego pochodzenia i kolejności rozszczepiania się linii filetycznych. Klasyfikacja ta (a w zasadzie jej wyniki badań) wywołała rewolucję w dotychczasowej systematyce ryb.
Termin Ryby (Pisces) OBEJMUJE OBECNIE 5 GROMAD ZWIERZĄT WODNYCH, SPOKREWNIONYCH ZE SOBĄ W RÓŻNYM STOPNIU
Myxini (śluzice)
Cephalaspidomorphi (minogi)
Actinopterygii (=Osteichthyes) (ryby promieniopłetwe)
Sarcopterygii (mięśniopłetwe)
Chondrichthyes (chrzęstniki)
JAKO CIEKAWOSTKĘ MOŻNA DODAĆ, ŻE DO GROMADY SARCOPTERYGII NALEŻĄ RÓWNIEŻ TETRAPODA PŁAZY GADY PTAKI SSAKI, A WIĘC I CZŁOWIEK. Tak więc ryba dwudyszna jest z nami bliżej spokrewniona niż z dorszem.
Gatunki ryb wymienione w Dz. Urzędowym w rozporządzeniu 1031/2008 Komisji UE W kategorii: Ryby żywe (0301), Ryby świeże lub schłodzone (0302) Ryby zamrożone (0303) Filety rybne i pozostałe mięso rybie (świeże, schłodzone lub zamrożone) (0304):
Należą do królestwa Animalia (zwierzęta), typu strunowców (Chordata) i podtypu kręgowców (Vertebrata) gromad (classis) A/ACTINOPTERYGII -PROMIENIOPŁETWE, ORAZ W NIEWIELKIM STOPNIU DO GROMADY B/ CHONDRICHTHYES CHRZĘSTNIKI. Z NIŻSZYCH JEDNOSTEK SYSTEMATYCZNYCH ZAZWYCZAJ PODAJE SIĘ RZĄD (ORDO) I RODZINĘ (FAMILIA).
ACTINOPTERYGII - PROMIENIOPŁETWE DZIAŁ: TELEOSTEI - RYBY KOSTNOSZKIELETOWE Rząd: węgorzokształtne Anguilliformes Rodzina: węgorzowate - Anguillidae (rodzaj Anguilla spp.)
Rząd: śledziokształtne Clupeiformes Rodzina: śledziowate Clupeidae (rodzaj Clupea, Sprattus, Sardinella, Sardina, Sardinops)
Rząd: karpiokształtne Cypriniformes Rodzina: karpiowate Cyprinidae (rodzaj Cyprinus)
Rząd: łososiokształtne - Salmoniformes rodzina: łososiowate - Salmonidae (rodzaj Oncorhynchus: pstrągi: O. mykiss, O. clarkii, O. aguabonita, O. apache, O. chrysogaster, O. gilae, Hucho oraz Salmo spp.)
Rząd: dorszokształtne Gadiformes Rodzina: dorszowate - Gadidae rodzaje: Gadus, Theragra, Boreogadus, Melanogrammus, Merlangius, Micromesistius, Pollachius spp.)
Rodzina: miętusowate Lotidae rodzaj: Molva Rodzina: widlakowate Phycidae (rodzaje: Urophycis)
Rodzina: morszczukowate Merluccidae (rodzaje: Merluccius spp., Macruronus spp.)
Rząd: wyślizgokształtne - Ophidiiformes Rodzina wyślizgowate Ophiididae (rodzaj: Genypterus)
ACTINOPTERYGII - PROMIENIOPŁETWE Rząd: skorpenokształtne Scorpaeniformes Rodzina: karmazynowate Sebastidae (rodzaj: Sebastes) Rząd: żabnicokształtne Lophiiformes Rodzina: żabnicowate Lophiidae (rodzaj: Lophius)
Rząd: okoniokształtne Perciformes Porząd: makrelowce - Scombroidei Rodzina: makrelowate Scombridae (rodzaje: Scomber, Thunnus, Euthynnus, Orcynopsis, Katsuwonus)
Rodzina: włócznikowate Xiphiidae (rodzaj Xiphias sp.)
Podrząd: okoniowce - Percoidei Rodzina: moronowate Moronidae (rodzaj Dicentrarchus)
Podrząd: okoniowce - Percoidei Rodzina: prażmowate Sparidae (rodzaj Sparus, Dentex, Pagellus) Rodzina: ostrobokowate Carangidae (rodzaj Trachurus sp.)
Podrząd: nototeniowce - Rodzina: nototeniowate Nototheniidae (rodzaj Dissostichus) Notothenioidei
Rząd: płastugokształtne - Pleuronectiformes Rodzina: płastugowate Pleuronectidae (Rodzaje: Platichthys, Pleuronectes, Hippoglossus, Reinhardtius) Rodzina: solowate Soleidae (Solea sp.)
Gromada: chrzęstniki - Chondrichthyes Rząd: koleniokształtne Squaliformes Rodzina: koleniowate - Squalidae (rodzaj: Squalus) Rząd: żarłaczokształtne Carcharhiniformes Rodzina: rekinkowate Scyliorhinidae (rodzaj: Scyliorhinus)
Niższe zwierzęta wodne ujęte w rozporządzeniu nr 1031/2008 [0306, 0307] Należą do królestwa Animalia (zwierzęta), typu strunowców (Chordata) i podtypu bezkręgowców (Invertebrata). NADGROMADA: STAWONOGI ARTHROPODA GROMADA: SKORUPIAKI CRUSTACEA RZĄD: DECAPODA - DZIESIĘCIONOGI
Najniżej stojące w klasyfikacji są Penaeus i Parapaenus. Następnie z rodziny Pandalidae, Crangon spp., Raki słodkowodne (np. Astacus astacus) oraz homarce (Nephrops). krewety
Do tej samej sekcji Caridea należą Langusty (Palinurus i Panulirus) Oraz homary (Homarus spp.).
Sekcja Brachyura raki krótkoodwłokwe to kraby Rodzaj: Paralithodes Cancer
Ostatnia grupa zwierząt to NADGROMADA: mięczaki MOLUSCA GROMADA: ŚLIMAKI GASTROPODA GROMADA: MAŁŻE BIVALVIA Z rzędu Ostreoida: Rodzaje: Pecten, Ostrea, Mytilus;
GROMADA: GŁOWONOGI Rząd: Octopoda ośmiornice (Rodzaj: Octopus) CEPHALOPODA Rząd: Sepioida mątwy i kałamarnice (sepie) (dziesięciornice) Rząd: Teuthoida Kalmary (Loligo, Illex)
Kłopoty z nazewnictwem angielskim, łacińskim i polskim Do niedawna nazwy łacińskie organizmów wodnych były jak wzorzec metra z Sévres niezmienne. A przez to bezcenne. Niestety po przeprowadzonych badaniach kladystycznych, obfitujących w rewizje gatunkowe i rodzajowe nie można być pewnym na 100%, jak dotychczas, nazwy danego gatunku. Stare, dobrze znane nazwy stały się synonimami, przeznaczonymi do wycofania jak Stizostedion lucioperca (obecnie Sander lucioperca) czy Abramis ballerus (obecnie Ballerus ballerus).
Miętus Lota lota nie należy już do rodziny Gadidae - dorszowatych lecz doczekał się przynależności do własnej rodziny Lotidae miętusowatych, podobnie jak karmazyn do rodziny Sebastiidae karmazynowatych, zamiast jak dotychczas do Scorpaenidae- skorpenowatych. Z kolei nazwy angielskie są bardzo uniwersalne. Jeden rzeczownik + kilkanaście przymiotników może opiasać nawet kilkadziesiąt gatunków ryb.
Typowym przykładem jest SOLA Solea solea z rodziny solowatych to common sole lub Dover sole; ALE DOVER SOLE TO RÓWNIEŻ GATUNEK MICROSTOMUS PACIFICUS ZŁOCICA (skądinąd bardzo smaczna i ceniona), ALE z rodziny ryb płastugowatych!
A OTO PRZYKŁADY INNYCH NAZW ANGIELSKICH, ZAWIERAJĄCYCH W SOBIE RZECZOWNIK SOLE DOTYCZY TO RYB NIE NALEŻĄCYCH DO RODZINY SOLEIDAE SOLOWATYCH: Microstomus kitt złocica atlantycka lemon sole; Pseudopleuronectes americanus lemon sole; Hippoglossoides platessoides niegładzica dab sole; Limanda ferruginea limanda żółtopłetwa yellowfin sole.
Układ klasyfikacyjny organizmów wodnych podany w cytowanym rozporządzeniu UE Nie jest całkowicie zgodny z proponowanym przez współczesną naukę. Lecz faktycznie zmienia się ona w takim tempie, że dotrzymanie jej tempa jest wielkim wyzwaniem. A UE i jej komisje mają swoje procedury Dość powiedzieć, że dziesięć przykazań ma 279 słów; Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych- 300. A dyrektywa UE w sprawie przewozu cukierków karmelkowych 25 911 słów.