1. LEKARZ RODZINNY W SYSTEMIE OPIEKI ZDROWOTNEJ Jacek uczak... 5

Lekarz rodzinny w systemie opieki zdrowotnej 3 SPIS TREŒCI CZÊŒCI I 1. LEKARZ RODZINNY W SYSTEMIE OPIEKI ZDROWOTNEJ Jacek uczak.............................................. 5 1.1. Stan zdrowia spo³eczeñstwa polskiego........................... 5 1.2. Czynniki warunkuj¹ce stan zdrowia............................. 7 1.3. Zadania lekarza rodzinnego w systemie opieki zdrowotnej.......... 9 1.4. Uwagi ogólne. Rola praktyk lekarzy rodzinnych w kszta³towaniu stanu zdrowia spo³eczeñstwa....................................... 13 Pytania kontrolne............................................... 15 2. JAKOŒÆ OPIEKI W PRAKTYCE LEKARZA RODZINNEGO Tomasz Tomasik, Adam Windak............................... 17 2.1. Podstawowe pojêcia......................................... 17 2.2. Cykl poprawy jakoœci........................................ 18 2.3. Metody zapewnienia jakoœci................................... 20 2.3.1. Ci¹g³a edukacja medyczna............................... 20 2.3.2. Przegl¹d rówieœniczo-kole eñski.......................... 20 2.3.3. Wytyczne postêpowania................................. 20 2.3.4. Ocena zwrotna........................................ 21 2.3.5. Akredytacja praktyk.................................... 21 2.3.6. Inne metody.......................................... 21 Pytania kontrolne............................................... 22 3. CHARAKTERYSTYKA PRAKTYKI LEKARZA RODZINNEGO Maciej Godycki-Æwirko, Katarzyna Kosiek, Artur Mierzecki......... 23 3.1. Praktyka lekarza rodzinnego................................... 23 3.2. Istotne elementy warunkuj¹ce prawid³ow¹ dzia³alnoœæ praktyki....... 24 3.2.1. Osoby............................................... 24 3.2.2. Rzeczy............................................... 25 3.2.3. Finanse.............................................. 27 3.2.4. Informacje............................................ 28 3.2.5. Czas................................................. 29 3.2.6. Opieka............................................... 30 3.2.7. Otoczenie............................................ 31 Pytania kontrolne............................................... 31

Spis treœci 35 SPIS TREŒCI CZÊŒCI II 1. POSTÊPOWANIE W NAG YCH STANACH KR ENIOWO- -ODDECHOWYCH Wojciech Gaszyñski............................ 47 1.1. Mechanizmy zatrzymania kr¹ enia............................. 47 1.2. Wskazania do resuscytacji................................... 48 1.3. Zalecenia w nag³ym zatrzymaniu kr¹ enia (NZK)................. 49 1.4. Przyrz¹dowe udra nianie dróg oddechowych.................... 49 1.5. Wskazania do intubacji...................................... 50 1.6. Tlenoterapia.............................................. 50 1.7. Farmakoterapia w resuscytacji................................ 51 1.7.1. Drogi podawania leków w resuscytacji.................... 53 1.8. Zaburzenia przewodnictwa.................................. 54 1.8.1. Blok przedsionkowo-komorowy I stopnia................. 54 1.8.2. Blok przedsionkowo-komorowy II stopnia................. 54 1.8.3. Blok przedsionkowo-komorowy III stopnia (ca³kowity)...... 55 1.9. Powik³ania masa u serca.................................... 56 1.10. Algorytmy w resuscytacji.................................... 56 1.11. Zaawansowane czynnoœci resuscytacyjne u doros³ych............. 59 1.12. Ostra dusznoœæ krtaniowa................................... 61 1.13. Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji 2005................... 67 Pytania kontrolne............................................... 70 2. PODSTAWOWE PROBLEMY UK ADU KR ENIA W PRAKTYCE LEKARZA RODZINNEGO Jan Henryk Goch...... 71 2.1. Choroba niedokrwienna serca................................. 71 2.1.1. Diagnostyka i leczenie stabilnej dusznicy bolesnej............ 72 2.1.2. Ostre zespo³y wieñcowe diagnostyka i leczenie............ 73 2.1.3. Powik³ania ostrych zespo³ów wieñcowych.................. 75 2.2. Kardiomiopatie............................................. 77 2.2.1. Kardiomiopatie pierwotne............................... 77 2.2.2. Kardiomiopatie wtórne................................. 78 2.3. Wady serca................................................ 79 2.3.1. Wrodzone wady serca.................................. 79 2.3.2. Nabyte wady serca..................................... 81 2.4. Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW)........................... 86 2.5. Choroby osierdzia.......................................... 87 2.5.1. Ostre zapalenie osierdzia................................ 87 2.5.2. Zaciskaj¹ce zapalenie osierdzia........................... 87 2.5.3. Tamponada serca...................................... 88

36 Medycyna rodzinna. Repetytorium. Czêœæ II 2.6. Niewydolnoœæ serca......................................... 88 2.6.1. Ostra lewokomorowa niewydolnoœæ serca obrzêk p³uc...... 89 2.6.2. Ostra prawokomorowa niewydolnoœæ serca................. 89 2.6.3. Przewlek³a lewokomorowa niewydolnoœæ serca.............. 89 2.6.4. Przewlek³a prawokomorowa niewydolnoœæ serca............ 90 2.6.5. Postêpowanie w przewlek³ej niewydolnoœci serca............ 90 2.7. Zaburzenia rytmu i przewodzenia.............................. 90 2.7.1. Zaburzenia rytmu...................................... 90 2.7.2. Zaburzenia przewodzenia............................... 92 2.8. Choroby serca u kobiet w ci¹ y................................ 93 2.9. Nadciœnienie têtnicze........................................ 94 2.9.1. Nadciœnienie têtnicze pierwotne.......................... 94 2.9.2. Nadciœnienie têtnicze wtórne............................. 96 2.9.3. Leczenie nadciœnienia têtniczego.......................... 100 Pytania kontrolne............................................... 105 3. WYBRANE CHOROBY UK ADU ODDECHOWEGO Miros³aw Szmidt................................................ 107 3.1. Ostra niewydolnoœæ oddechowa.............................. 107 3.2. Zespó³ ostrej niewydolnoœci oddechowej typu doros³ych (ARDS).... 108 3.3. Choroby dróg oddechowych................................. 109 3.3.1. Ostre zapalenie tchawicy i oskrzeli....................... 109 3.4. Zapalenia p³uc............................................. 109 3.4.1. Pozaszpitalne zapalenie p³uc............................ 110 3.4.2. Szpitalne zapalenie p³uc................................ 111 3.4.3. Zach³ystowe zapalenie p³uc............................. 111 3.4.4. Zapalenie p³uc u osób z obni on¹ odpornoœci¹............. 112 3.5. Astma oskrzelowa.......................................... 112 3.6. Typy astmy............................................... 114 3.6.1. Astma aspirynowa..................................... 114 3.6.2. Astma wysi³kowa..................................... 115 3.6.3. Astma zawodowa..................................... 115 3.7. Przewlek³a obturacyjna choroba p³uc........................... 115 3.8. Choroby œródmi¹ szowe p³uc................................ 117 3.8.1. Samoistne œródmi¹ szowe zapalenie p³uc.................. 118 3.9. GruŸlica p³uc.............................................. 119 3.9.1. GruŸlica p³uc pierwotna................................ 119 3.9.2. GruŸlica popierwotna.................................. 119 3.10. Krwawienia z uk³adu oddechowego........................... 121 3.11. Rak p³uca................................................. 122 3.12. Choroby op³ucnej.......................................... 125 3.13. Odma op³ucnej............................................ 126 3.14. Opieka nad chorym z przewlek³¹ niewydolnoœci¹ oddechow¹........ 126 Pytania kontrolne............................................... 127 4. ZARYS CHORÓB UK ADU POKARMOWEGO I PODSTAWY FARMAKOLOGII KLINICZNEJ Józef Drzewoski................. 129 4.1. Choroba refluksowa......................................... 129 4.2. Choroba wrzodowa o³¹dka i dwunastnicy....................... 131 4.3. Dyspepsja niewrzodowa..................................... 132 4.4. Choroba trzewna........................................... 133 4.5. Zespó³ jelita nadwra liwego................................... 134

Spis treœci 37 4.6. Nieswoiste zapalenia jelit..................................... 135 4.6.1. Wrzodziej¹ce zapalenie jelita grubego..................... 135 4.7. Choroba Leœniowskiego Crohna............................... 137 4.8. Kamica pêcherzyka ó³ciowego................................ 138 4.9. Zapalenie pêcherzyka ó³ciowego.............................. 139 4.10. Zapalenie trzustki........................................... 140 4.10.1. Ostre zapalenie trzustki................................ 140 4.10.2. Przewlek³e zapalenie trzustki........................... 142 4.11. Rak gruczo³owy o³¹dka..................................... 143 4.12. Podstawy farmakologii klinicznej............................... 144 Pytania kontrolne............................................... 151 5. PROBLEMY ENDOKRYNOLOGII I CHORÓB METABOLICZNYCH W PRAKTYCE LEKARZA RODZINNEGO....................... 153 5.1. Choroby podwzgórza i przysadki Andrzej Lewiñski............... 153 5.1.1. Choroby podwzgórza.................................. 153 5.1.2. Niedoczynnoœæ przysadki............................... 154 5.1.3. Moczówka prosta...................................... 155 5.1.4. Guzy przysadki czynne hormonalnie...................... 155 5.2. Choroby tarczycy Andrzej Lewiñski............................. 157 5.2.1. Wole nietoksyczne..................................... 157 5.2.2. Niedoczynnoœæ tarczycy................................. 160 5.2.3. Nadczynnoœæ tarczycy i tyreotoksykoza.................... 162 5.2.4. Zapalenia tarczycy..................................... 164 5.2.5. Nowotwory tarczycy................................... 165 5.3. Profilaktyka jodowa Ma³gorzata Karbownik...................... 167 5.3.1. Mierniki niedoboru jodu w badaniach populacyjnych......... 167 5.3.2. Profilaktyka jodowa w Polsce i jej pozytywne efekty.......... 167 5.4. Choroby przytarczyc Ma³gorzata Karbownik..................... 168 5.4.1. Pierwotna nadczynnoœæ przytarczyc (P-HPT)................ 169 5.4.2. Wtórna nadczynnoœæ przytarczyc (S-HPT).................. 169 5.4.3. Trzeciorzêdowa nadczynnoœæ przytarczyc (T-HPT)........... 170 5.4.4. Rzekoma nadczynnoœæ przytarczyc (pseudo-hpt)............ 170 5.4.5. Prze³om hiperkalcemiczny (crisis hypercalcaemica).......... 170 5.4.6. Niedoczynnoœæ przytarczyc (hipo-pt)...................... 170 5.4.7. Rzekoma niedoczynnoœæ przytarczyc (rzekoma hipo-pt)...... 171 5.4.8. Rzekomo-rzekoma niedoczynnoœæ przytarczyc (wrodzona osteodystrofia Albrighta).................................... 172 5.5. Osteoporoza Ewa Sewerynek.................................. 172 5.6. Choroby nadnerczy Ewa Sewerynek............................. 173 5.6.1. Nadczynnoœæ kory nadnerczy............................ 173 5.6.2. Niedoczynnoœæ kory nadnerczy.......................... 174 5.6.3. Rdzeñ nadnerczy...................................... 175 5.7. Hiperlipidemie Katarzyna Cypryk.............................. 176 5.8. Oty³oœæ Katarzyna Cypryk.................................... 177 5.9. Zespó³ metaboliczny Katarzyna Cypryk......................... 179 5.10. Cukrzyca Katarzyna Cypryk.................................. 179 5.11. Dna moczanowa Katarzyna Cypryk............................ 184 5.12. Menopauza Ewa Sewerynek................................... 186 5.13. Zespó³ policystycznych jajników (PCOS) Katarzyna Cypryk........ 187 5.14. J¹dro Ewa Sewerynek......................................... 187 5.14.1. Hipogonadyzm pierwotny (hipergonadotropowy) u mê czyzn 187 5.14.2. Hipogonadyzm wtórny (hipogonadotropowy) u mê czyzn... 188 5.14.3. Wnêtrostwo (kryptorchizm)............................ 188

38 Medycyna rodzinna. Repetytorium. Czêœæ II 5.15. Enterohormony Ewa Sewerynek............................... 188 5.16. Szyszynka Ma³gorzata Karbownik.............................. 189 5.17. Zespo³y mnogiej gruczolakowatoœci wewn¹trzwydzielniczej i autoim- 5.17. munologiczne zespo³y niedoczynnoœci wielogruczo³owej 5.17. Ma³gorzata Karbownik...................................... 190 5.18. Choroby endokrynologiczne a ci¹ a Ma³gorzata Karbownik........ 191 5.18. 5.18.1. Cukrzyca a ci¹ a..................................... 191 5.18. 5.18.2. Choroby tarczycy a ci¹ a............................... 191 5.18. 5.18.3. Guzy przysadki u kobiet ciê arnych...................... 194 5.18. 5.18.4. Zespó³ Sheehana (martwica poporodowa przysadki)........ 194 5.18. 5.18.5. Rak piersi a ci¹ a..................................... 194 Pytania kontrolne............................................... 194 6. WYBRANE PROBLEMY PEDIATRYCZNE W PRAKTYCE LEKARZA RODZINNEGO................................................ 195 6.1. Problemy okresu noworodkowego Urszula Godula-Stuglik.......... 195 6.1.1. ó³taczka okresu noworodkowego....................... 195 6.1.2. Noworodek matki chorej na cukrzycê embriopatia i fetopatia cukrzycowa............................................ 197 6.1.3. Zmiany skórne....................................... 198 6.1.4. Problemy gastroenterologiczne.......................... 199 6.1.5. Choroby narz¹du wzroku............................... 201 6.1.6. Wrodzony krêcz szyi................................... 203 6.1.7. Badania przesiewowe u noworodków..................... 203 6.2. Rozwój psychofizyczny dzieci Krystyna W¹sowska-Królikowska, 6.3. Ewa Toporowska-Kowalska.................................... 206 6.2.1. Okresy rozwoju psychofizycznego........................ 207 6.2.2. Monitorowanie rozwoju i stanu zdrowia................... 207 6.3. Choroby uk³adu oddechowego Krystyna W¹sowska-Królikowska, 6.3. Ewa Toporowska-Kowalska...................................... 211 6.3.1. Odrêbnoœci uk³adu oddechowego u dzieci................. 211 6.3.2. Ostre zaka enia uk³adu oddechowego..................... 211 6.3.3. Zaka enia dolnych dróg oddechowych.................... 213 6.3.4. Przewlek³e choroby uk³adu oddechowego................. 214 6.4. Choroby uk³adu kr¹ enia Maria y³a-frycz, Jacek Bia³kowski........ 217 6.4.1. Podejrzenie wrodzonej wady serca u dziecka............... 217 6.4.2. Przewodozale ne wady serca............................ 222 6.4.3. Bakteryjne zapalenie wsierdzia........................... 223 6.5. Choroby uk³adu pokarmowego Krystyna W¹sowska-Królikowska, 6.3. Ewa Toporowska-Kowalska...................................... 225 6.5.1. Biegunka............................................ 225 6.5.2. Alergia pokarmowa.................................... 226 6.5.3. Celiakia............................................. 226 6.5.4. Wymioty............................................ 227 6.5.5. Choroba refluksowa................................... 227 6.5.6. Bóle brzucha......................................... 228 6.5.7. Zapalenie b³ony œluzowej o³¹dka i dwunastnicy oraz choroba wrzodowa o³¹dka i dwunastnicy........................ 228 6.5.8. Zaburzenia czynnoœciowe............................... 228 6.5.9. Zaparcia............................................. 229 6.5.10. ó³taczki............................................ 229 6.5.11. Niewydolnoœæ w¹troby................................. 230 6.5.12. Nieswoiste zapalenia jelit............................... 230 6.5.13. Zapalenie trzustki..................................... 232

Spis treœci 39 6.6. Choroby uk³adu krwiotwórczego Krystyna W¹sowska-Królikowska, 6.10. Ewa Toporowska-Kowalska..................................... 233 6.10. 6.6.1. Niedokrwistoœæ (anemia)............................... 233 6.10. 6.6.2. Skazy krwotoczne..................................... 234 6.10. 6.6.3. Choroby nowotworowe uk³adu krwiotwórczego............ 237 6.10. 6.6.4. Limfadenopatia....................................... 238 6.7. Choroby nerek i dróg moczowych Urszula Godula-Stuglik........ 239 6.10. 6.7.1. Bia³komocz (proteinuria)............................... 239 6.10. 6.7.2. Bia³komocz izolowany................................. 239 6.10. 6.7.3. Krwinkomocz i krwiomocz.............................. 240 6.10. 6.7.4. Zaka enia uk³adu moczowego........................... 241 6.10. 6.7.5. Moczenie nocne...................................... 245 6.8. Choroby uk³adu nerwowego Urszula Godula-Stuglik.............. 247 6.10. 6.8.1. Upoœledzenie umys³owe................................ 247 6.10. 6.8.2. Bóle g³owy.......................................... 248 6.10. 6.8.3. Mózgowe pora enie dzieciêce........................... 251 6.10. 6.8.4. Drgawki u dzieci...................................... 253 6.9. Choroby uwarunkowane genetycznie Krystyna W¹sowska-Królikowska, 6.10. Ewa Toporowska-Kowalska..................................... 256 6.10. Choroby metaboliczne Krystyna W¹sowska-Królikowska, 6.10. Ewa Toporowska-Kowalska..................................... 259 Pytania kontrolne............................................... 261 7. PODSTAWOWE CHOROBY REUMATYCZNE W PRAKTYCE LEKARZA RODZINNEGO Irena Zimmermann-Górska............. 263 7.1. Choroba zwyrodnieniowa stawów.............................. 263 7.2. Reumatoidalne zapalenie stawów.............................. 265 7.3. Choroby uk³adowe tkanki ³¹cznej.............................. 268 7.3.1. Toczeñ rumieniowaty uk³adowy.......................... 268 7.3.2. Zespó³ antyfosfolipidowy............................... 269 7.3.3. Twardzina uk³adowa................................... 269 7.3.4. Zapalenie wielomiêœniowe.............................. 270 7.3.5. Zapalenia naczyñ po³¹czone z martwic¹.................... 271 7.3.6. Zespó³ Sjögrena....................................... 272 7.3.7. Rumieñ guzowaty..................................... 273 7.4. Spondyloartropatie.......................................... 273 7.4.1. Zesztywniaj¹ce zapalenie stawów krêgos³upa............... 274 7.4.2. Reaktywne zapalenia stawów............................ 277 7.5. Zapalenia stawów wywo³ane przez kryszta³y..................... 278 7.5.1. Dna moczanowa...................................... 279 7.6. Reumatyzm tkanek miêkkich................................ 281 7.6.1. Zapalenie tkanek w okolicy rêki.......................... 281 7.6.2. Zapalenie oko³ostawowe ³okcia ( ³okieæ tenisisty )........... 282 7.6.3. Zespó³ bolesnego barku................................ 282 7.6.4. Zapalenie tkanek w okolicy stawu kolanowego.............. 283 7.6.5. Zapalenie tkanek w okolicy stawu skokowego i stopy........ 283 7.6.6. Fibromialgia.......................................... 284 Pytania kontrolne............................................... 284 8. WYBRANE PROBLEMY PO O NICZO-GINEKOLOGICZNE Teresa Pajszczyk-Kieszkiewicz................................ 287 8.1. Krwawienia................................................ 287 8.1.1. Krwawienia fizjologiczne................................ 288 8.1.2. Poronienie........................................... 288

40 Medycyna rodzinna. Repetytorium. Czêœæ II 8.1.3. 0Ci¹ a ektopowa (graviditas extrauterina).................. 291 8.1.4. 0 o ysko przoduj¹ce (placenta praevia).................... 292 8.1.5. 0 o ysko przedwczeœnie oddzielone prawid³owo usadowione (ablatio placentae praecox)............................. 293 8.1.6. 0Krwawienia w III okresie porodu........................ 294 8.1.7. 0Krwawienia w po³ogu................................. 295 8.1.8. 0Krwawienia w okresie noworodkowym i niemowlêcym...... 296 8.1.9. Krwawienia w okresie dzieciêcym........................ 296 8.1.10. Krwawienie w okresie pokwitania........................ 296 8.1.11. Krwawienia w okresie rozrodczym....................... 297 8.1.12. Krwawienie w okresie menopauzy....................... 299 8.1.13. Nowotwory z³oœliwe.................................. 299 8.2. Bóle..................................................... `300 8.2.1. Bóle w okresie noworodkowym i dzieciêcym............... 300 8.2.2. Bóle w okresie pokwitania.............................. 300 8.2.3. Bóle w okresie rozrodczym.............................. 301 8.2.4. Bóle w okresie pomenopauzalnym........................ 302 8.3. Up³awy................................................... 302 8.3.1. Up³awy w okresie noworodkowym i niemowlêcym.......... 303 8.3.2. Up³awy w okresie dzieciêcym............................ 303 8.3.3. Up³awy w okresie dojrzewania........................... 303 8.3.4. Up³awy w okresie rozrodczym........................... 304 8.3.5. Up³awy w okresie pomenopauzalnym..................... 304 8.4. Patologia ci¹ y............................................. 304 8.5. Stany nagl¹ce w po³o nictwie i ginekologii....................... 306 Pytania kontrolne............................................... 307 9. WA NIEJSZE ZAGADNIENIA DOTYCZ CE CHIRURGII, Z UWZGLÊDNIENIEM URAZÓW Bogdan Modzelewski, Ryszard Markert............................................ 309 9.1. Podstawowe wiadomoœci dotycz¹ce urazów g³owy, uk³adu kostno- -stawowego i narz¹dów wewnêtrznych......................... 309 9.1.1. Zwichniêcia i z³amania................................ 309 9.1.2. Zespó³ zmia d enia i zgniecenia......................... 310 9.1.3. Z³amania koœci czaszki................................ 310 9.1.4. Wstrz¹œnienie mózgu................................. 311 9.1.5. Z³amania krêgos³upa.................................. 311 9.1.6. Urazy klatki piersiowej................................ 312 9.1.7. Odma pourazowa.................................... 313 9.1.8. Obra enia jamy brzusznej.............................. 314 9.2. Oparzenia i odmro enia..................................... 315 9.3. Krwotoki wewnêtrzne i zewnêtrzne............................ 316 9.4. Rozlane zapalenie otrzewnej.................................. 318 9.5. Kamica ó³ciowa........................................... 319 9.6. Zaopatrywanie ran.......................................... 321 9.7. Choroby naczyñ obwodowych................................ 321 9.7.1. Choroby têtnic....................................... 321 9.7.2. Zator.............................................. 322 9.7.3. Têtniak............................................. 322 9.7.4. Choroby przewlek³e têtnic............................. 322 9.7.5. Choroby y³......................................... 323 9.7.6. ylaki koñczyn dolnych............................... 324 9.8. Choroby odbytnicy......................................... 324 9.8.1. Zapalenie b³ony œluzowej kana³u odbytu.................. 324

Spis treœci 41 9.8.2. Szczelina odbytu..................................... 324 9.8.3. Przetoka odbytnicza.................................. 325 9.8.4. ylaki odbytu....................................... 325 9.8.5. Wypadanie odbytnicy................................. 325 9.9. Przepukliny............................................... 326 9.10. Zmiany zapalne skóry i tkanki podskórnej....................... 326 9.10.1. Ropowica.......................................... 327 9.10.2. Czyrak............................................ 327 9.10.3. Zastrza³............................................ 328 9.10.4. Zanokcica.......................................... 328 9.10.5. Ropowica rêki...................................... 329 9.10.6. Zapalenie gruczo³ów potowych........................ 329 9.10.7. Ropne zapalenie sutka................................ 329 9.10.8. Stopa cukrzycowa................................... 330 9.10.9. Ropieñ oko³oodbytniczy.............................. 330 Pytania kontrolne............................................. 330 10. PROBLEMY UROLOGICZNE W PRAKTYCE LEKARZA RODZINNEGO Andrzej Prelich............................. 331 10.1. Krwiomocz............................................... 331 10.2. Kolka nerkowa............................................ 332 10.3. Ropomocz............................................... 333 10.4. Zatrzymanie moczu........................................ 333 10.5. Wodonercze.............................................. 334 10.6. Nowotwory nerek......................................... 334 10.7. Nowotwory pêcherza moczowego............................ 335 10.8. Nowotwór gruczo³u krokowego.............................. 335 10.9. Nowotwór j¹dra........................................... 336 10.10. agodny rozrost gruczo³u krokowego......................... 336 10.11. Stulejka.................................................. 337 10.12. Spodziectwo............................................. 338 10.13. Wnêtrostwo.............................................. 338 10.14. Kamica moczowa......................................... 338 Pytania kontrolne............................................. 339 11. ZARYS CHORÓB UK ADU MOCZOWEGO Feliks Kacprzyk..... 341 11.1. Ostra i przewlek³a niewydolnoœæ nerek......................... 341 11.2. Ostre i przewlek³e zaka enia uk³adu moczowego................. 343 11.3. Œródmi¹ szowe i k³êbuszkowe zapalenia nerek................... 345 11.4. Nefropatie wtórne.......................................... 347 11.5. Zespó³ nerczycowy......................................... 348 11.6. Tubulopatie............................................... 350 Pytania kontrolne............................................. 352 12. WYBRANE PROBLEMY PSYCHIATRYCZNE Jolanta Rabe-Jab³oñska......................................... 353 12.1. Uzale nienie od alkoholu i substancji psychoaktywnych........... 353 12.1. 12.1.1. Uzale nienie od alkoholu.............................. 353 12.1. 12.1.2. Uzale nienie od substancji psychoaktywnych.............. 355 12.2. Zaburzenia nerwicowe...................................... 359 12.3. Zaburzenia schizofreniczne i urojeniowe........................ 362 12.1. 12.3.1. Zaburzenia schizofreniczne............................ 362 12.1. 12.3.2. Zaburzenia afektywne................................. 364

42 Medycyna rodzinna. Repetytorium. Czêœæ II 12.4. Zaburzenia psychiczne spowodowane stanem somatycznym....... 367 12.5. Upoœledzenie umys³owe.................................... 367 12.6. Zaburzenia osobowoœci..................................... 369 12.7. Zaburzenia od ywiania..................................... 370 12.7.1. Jad³owstrêt psychiczny............................... 370 12.7.2. Bulimia psychiczna.................................. 370 12.8. Zasady farmakoterapii i psychoterapii zaburzeñ psychicznych...... 371 12.9. Zaburzenia psychospo³eczne w nastêpstwie zaburzeñ funkcjonowania 12.10. rodziny.................................................. 372 12.10. Zaburzenia psychiczne o pod³o u organicznym wraz z zaburzenia- 12.10. mi œwiadomoœci........................................... 372 12.11. Zaburzenia psychiczne przebiegaj¹ce z otêpieniem............... 373 12.11.1. Choroba Alzheimera................................ 374 12.11.2. Otêpienia........................................ 374 12.12. Zasady postêpowania w stanach nag³ych w psychiatrii............ 375 12.12.1. Pobudzenie psychoruchowe i zachowania agresywne..... 375 12.12.2. Farmakoterapia w ostrych psychozach................. 376 12.12.3. Powik³ania psychofarmakoterapii..................... 377 Pytania kontrolne............................................. 377 13. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA CHORÓB UK ADU NERWOWEGO Jacek Ro niecki............................... 379 13.1. Padaczka................................................. 379 13.1.1. Napady uogólnione.................................. 379 13.1.2. Napady czêœciowe................................... 382 13.2. Choroba i zespó³ Parkinsona................................. 383 13.3. Udar mózgu............................................... 384 13.3.1. Udar niedokrwienny.................................. 384 13.3.2. Udary zatokowe (lakunarne)........................... 386 13.3.3. Udar krwotoczny.................................... 386 13.3.4. Krwotok podpajêczynówkowy.......................... 387 13.4. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu................. 388 13.4.1. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych................. 388 13.4.2. Zapalenie mózgu.................................... 388 13.5. Guzy mózgu.............................................. 389 13.6. Bóle g³owy (pierwotne)..................................... 390 13.6.1. Migrena............................................ 390 13.6.2. Ból g³owy typu napiêciowego.......................... 391 13.6.3. Klasterowy ból g³owy................................. 391 13.7. Korzeniowe zespo³y bólowe................................. 392 13.7.1. Rwa ramienna....................................... 392 13.7.2. Rwa kulszowa....................................... 393 13.7.3. Rwa udowa......................................... 394 13.8 Zespo³y otêpienne......................................... 394 13.9. Stwardnienie rozsiane....................................... 395 Pytania kontrolne............................................. 396 14. PODSTAWY ONKOLOGII W PRAKTYCE LEKARZA RODZINNEGO Radzis³aw Kordek, Piotr Potemski................. 397 14.1. Czêœæ ogólna.............................................. 397 14.1.1. Epidemiologia nowotworów w Polsce.................... 397

Spis treœci 43 14.1.2. Profilaktyka onkologiczna............................. 397 14.1.3. Objawy alarmowe nowotworów........................ 398 14.2. Czêœæ szczegó³owa......................................... 403 14.2.1. Rak p³uca.......................................... 403 14.2.2. Rak krtani.......................................... 404 14.2.3. Rak jamy ustnej i gard³a............................... 405 14.2.4. Rak prze³yku....................................... 405 14.2.5. Rak o³¹dka........................................ 406 14.2.6. Rak jelita grubego................................... 406 14.2.7. Nowotwory w¹troby................................. 407 14.2.8. Rak dróg ó³ciowych, pêcherzyka ó³ciowego i brodawki wiêk- 14.2.8. szej dwunastnicy.................................... 407 14.2.9. Rak trzustki........................................ 408 14.2.10. Rak piersi......................................... 408 14.2.11. Rak szyjki macicy................................... 409 14.2.12. Rak trzonu macicy................................... 409 14.2.13. Rak jajnika......................................... 410 14.2.14. Rak nerki.......................................... 410 14.2.15. Rak pêcherza moczowego............................ 411 14.2.16. Rak gruczo³u krokowego............................. 411 14.2.17. Nowotwory j¹dra.................................... 412 14.2.18. Czerniak.......................................... 412 14.2.19. Ch³oniaki.......................................... 412 14.2.20. Szpiczak.......................................... 413 14.2.21. Rak tarczycy....................................... 413 14.3. Zasady postêpowania z chorym w terminalnej fazie choroby nowotworowej............................................ 414 Pytania kontrolne............................................. 415 15. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU CHORÓB ZAKA#NYCH Jan Kuydowicz............................... 417 15.1. Obowi¹zki i zadania wynikaj¹ce z Ustawy o chorobach zakaÿnych i zaka eniach.............................................. 417 15.2. Grypa i zespo³y grypopodobne............................... 418 15.2.1. Grypa............................................. 418 15.2.2. Zespo³y grypopodobne............................... 419 15.3. Choroby zakaÿne przewodu pokarmowego..................... 419 15.3.1. ZakaŸne zatrucia pokarmowe........................... 419 15.3.2. Zatrucie jadem kie³basianym........................... 420 15.3.3. Dur brzuszny i dury rzekome A, B, C.................... 421 15.4. Robaczyce przewodu pokarmowego spotykane w Polsce.......... 421 15.4.1. Owsica............................................. 421 15.4.2. Glistnica i w³osog³ówczyca............................. 421 15.4.3. Tasiemczyce........................................ 422 15.5. Wirusowe zapalenie w¹troby................................. 422 15.6. Choroby odzwierzêce....................................... 423 15.6.1. Krêtkowica kleszczowa (borelioza z Lyme)................ 423 15.6.2. Toksoplazmoza...................................... 424 15.6.3. Tularemia.......................................... 424 15.6.4. Bruceloza.......................................... 425 15.6.5. Wœcieklizna........................................ 425 15.7. Anginy i mononukleoza zakaÿna.............................. 426 15.7.1. Angina paciorkowcowa ( ropna )....................... 426 15.7.2. B³onica gard³a...................................... 426

44 Medycyna rodzinna. Repetytorium. Czêœæ II 15.7.3. Angina wirusowa.................................... 426 15.7.4. Mononukleoza zakaÿna............................... 427 15.8. Zaka enie HIV i zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci (AIDS)... 427 Pytania kontrolne............................................. 429 16. WYBRANE PROBLEMY TOKSYKOLOGII KLINICZNEJ Lech Panasiuk................................................. 431 16.1. Zatrucia lekami............................................ 431 16.1.1. Zatrucia pochodnymi benzodiazepiny................... 431 16.1.2. Zatrucia pochodnymi kwasu barbiturowego.............. 432 16.1.3. Zatrucia pochodnymi fenotiazyny....................... 432 16.1.4. Zatrucia trójpierœcieniowymi lekami antydepresyjnymi...... 433 16.2. Zatrucia alkoholami i glikolami................................ 434 16.2.1. Zatrucia alkoholem etylowym.......................... 434 16.2.1. Zatrucia alkoholem metylowym........................ 434 16.3. Zatrucia gazami............................................ 435 16.3.1. Zatrucia tlenkiem wêgla............................... 435 16.4. Zatrucia grzybami.......................................... 436 16.4.1. Zatrucia muchomorem sromotnikowym.................. 436 16.5. Zatrucia œrodkami ochrony roœlin.............................. 436 16.5.1. Zatrucia zwi¹zkami fosforoorganicznymi................. 436 16.6. Zatrucia œrodkami r¹cymi................................... 437 16.6.1. Zatrucia kwasami.................................... 437 16.6.2. Zatrucia zasadami.................................... 438 16.7. Zatrucia narkotykami....................................... 439 16.7.1. Zatrucia amfetamin¹.................................. 439 16.7.2. Zatrucia morfin¹ i innymi opiatami (heroina, kodeina)...... 439 16.8. Rola lekarza rodzinnego w leczeniu ostrych zatruæ................ 440 Pytania kontrolne............................................. 443 17. NIEKTÓRE PROBLEMY OTORYNOLARYNGOLOGII J. Bo ydar Latkowski............................................ 445 17.1. Choroby nosa i zatok przynosowych........................... 445 17.1.1. Niedro noœæ nosa................................... 445 17.1.2. Czyrak przedsionka nosa.............................. 445 17.1.3. Krwawienia z nosa................................... 446 17.1.4. Polipy nosa........................................ 446 17.1.5. Ostre zapalenie b³ony œluzowej nosa (katar).............. 446 17.1.6. Ostre i przewlek³e zapalenie zatok przynosowych.......... 447 17.1.7. Nowotwory nosa i zatok przynosowych.................. 448 17.2. Choroby jamy ustnej........................................ 448 17.2.1. Kamica œlinianek.................................... 448 17.2.2. Guz mieszany œlinianki przyusznej...................... 449 17.2.3. Stany przedrakowe b³ony œluzowej jamy ustnej............ 449 17.2.4. Rak wargi.......................................... 449 17.3. Choroby gard³a............................................ 450 17.3.1. Ostre i przewlek³e zapalenie b³ony œluzowej gard³a......... 450 17.3.2. Ostre i przewlek³e zapalenia migda³ków................. 451 17.3.3. Przerost migda³ków podniebiennych.................... 452 17.3.4. Przerost migda³ka gard³owego (trzeciego)................ 452 17.3.5. W³ókniak m³odzieñczy............................... 452 17.3.6. Rak migda³ków podniebiennych....................... 453 17.3.7. Rak czêœci nosowej gard³a............................ 453

Spis treœci 45 17.4. Choroby krtani............................................ 453 17.4.1. Ostra dusznoœæ krtaniowa............................. 453 17.4.2. Ostre zapalenia krtani................................ 454 17.4.3. Przewlek³e zapalenie krtani........................... 454 17.4.4. Zapalenie podg³oœniowe u dzieci....................... 455 17.4.5. Rak krtani......................................... 455 17.5. Choroby ucha............................................. 456 17.5.1. Czyrak przewodu s³uchowego zewnêtrznego............. 456 17.5.2. Woskowina i cia³a obce w przewodzie s³uchowym zewnêtrznym.............................................. 456 17.5.3. Ostre zapalenie ucha œrodkowego...................... 456 17.5.4. Przewlek³e zapalenie ucha œrodkowego................. 457 17.5.5. Wysiêkowe zapalenie ucha œrodkowego u dzieci.......... 458 17.5.6. Choroba Ménière a i zespo³y menierowskie............... 458 17.5.7. Otoskleroza........................................ 459 17.5.8. Starcze uszkodzenia s³uchu........................... 459 17.5.9. Ostry i przewlek³y uraz akustyczny..................... 459 17.5.10. Najczêstsze powik³ania zapaleñ ucha œrodkowego......... 460 17.6. Niektóre uwagi dotycz¹ce zawrotów g³owy oraz uszkodzeñ s³uchu.. 461 17.6.1. Zawroty g³owy..................................... 461 17.6.2. Uszkodzenia s³uchu................................. 462 17.6.3. Ró ne sposoby badania narz¹du s³uchu.................. 463 17.6.4. Zasady postêpowania farmakologicznego w uszkodzeniach s³uchu............................................ 467 17.7. Wa niejsze dane o grzybicach w otorynolaryngologii.............. 469 Pytania kontrolne............................................. 469 18. PODSTAWOWE CHOROBY DERMATOLOGICZNE Gra yna Broniarczyk-Dy³a....................................... 471 18.1. Zaka enia bakteryjne....................................... 471 18.1.1. Zaka enia gronkowcowe.............................. 471 18.1.2. Zaka enia paciorkowcowe............................. 472 18.1.3. Mieszane zaka enia paciorkowcowo-gronkowcowe......... 472 18.1.4. Boreliozy........................................... 473 18.2. Choroby wirusowe......................................... 474 18.2.1. Opryszczka zwyk³a................................... 474 18.2.2. Pó³pasiec........................................... 474 18.2.3. Grupa brodawek..................................... 474 18.3. Tr¹dzik pospolity i ró owaty................................. 475 18.3.1. Tr¹dzik pospolity.................................... 475 18.3.2. Tr¹dzik ró owaty.................................... 475 18.4. Choroby alergiczne......................................... 476 18.4.1. Pokrzywka......................................... 476 18.4.2. Atopowe zapalenie skóry.............................. 476 18.4.3. Wyprysk kontaktowy................................. 476 18.5. Grzybice................................................. 477 18.6. ylakowe owrzodzenia podudzi.............................. 477 18.7. uszczyca................................................ 478 18.8. Choroby pêcherzowe....................................... 478 18.8.1. Pêcherzyca zwyk³a................................... 478 18.8.2. Pemfigoid.......................................... 479 18.8.3. Opryszczkowate zapalenie skóry........................ 479

46 Medycyna rodzinna. Repetytorium. Czêœæ II 18.9. 0Nowotwory skóry......................................... 479 18.9.1. Rak podstawnokomórkowy........................... 479 18.9.2. Rak kolczystokomórkowy............................ 480 18.9.3. Czerniak z³oœliwy................................... 480 18.10. Choroby przenoszone drog¹ p³ciow¹.......................... 480 18.10.1. Ki³a............................................. 480 18.10.2. Rze ¹czka........................................ 481 18.10.3. Nierze ¹czkowe zapalenie cewki moczowej............. 481 Pytania kontrolne............................................. 481 19. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU OKULISTYKI Jerzy Nawrocki............................................... 483 19.1. Budowa ga³ki ocznej i podstawy badania okulistycznego.......... 483 19.2. Zaburzenia ustawienia i ruchomoœci ga³ek ocznych.............. 483 19.2.1. Zez towarzysz¹cy.................................. 483 19.2.2. Zez pora enny.................................... 485 19.3. Choroby powiek i spojówek................................. 485 19.3.1. Jêczmieñ......................................... 485 19.3.2. Gradówka........................................ 486 19.3.3. Zapalenie spojówek................................ 486 19.4. Choroby rogówki i twardówki............................... 486 19.4.1. Suche oko....................................... 486 19.4.2. Bakteryjne zapalenie rogówki......................... 487 19.4.3. Zapalenie nadtwardówki............................. 487 19.5. Jaskra................................................... 487 19.6. Zaæma.................................................. 489 19.7. Odwarstwienie siatkówki................................... 490 19.8. Retinopatia cukrzycowa i nadciœnieniowa...................... 490 19.9. Czerwone oko.......................................... 492 19.10. Wady wzroku............................................ 493 19.11. Urazy narz¹du wzroku..................................... 494 19.11.1. Krwiak powiek.................................... 494 19.11.2. Urazy chemiczne................................... 495 19.11.3. Wylew podspojówkowy............................. 495 19.11.4. Z³amanie w obszarze koœci oczodo³u................... 495 19.11.5. Urazy narzêdziem ostrym............................ 496 Pytania kontrolne............................................. 496 20.1. PROBLEMY WIEKU PODESZ EGO Józef Kocemba............ 497 20.1. Starzenie siê cz³owieka...................................... 497 20.1.1. Chorowanie osób starszych............................ 500 20.2. Schorzenia geriatryczne..................................... 500 20.2.1. Choroby o geriatrycznie odmiennym przebiegu............ 503 20.2.2. Okreœlenie funkcjonalnej wydolnoœci seniorów............ 504 Pytania kontrolne............................................. 504 SKOROWIDZ.................................................. 505