SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 19.9.2013 COM(2013) 640 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Drugie sprawozdanie w sprawie wdrażania planów strategicznych oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (2007 2013) {SWD(2013) 335 final} PL PL

SPIS TREŚCI 1. Kontekst i przegląd... 4 2. Wdrażanie priorytetów Wspólnoty... 8 3. Perspektywy... 15 PL 2 PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Drugie sprawozdanie w sprawie wdrażania planów strategicznych oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (2007 2013) Niniejsze sprawozdanie jest drugim sprawozdaniem Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wdrażania krajowych planów strategicznych 1 oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (2007 2013) 2. Niniejsze sprawozdanie 3 Komisji opiera się na analizie i ocenie sprawozdań podsumowujących złożonych przez państwa członkowskie w 2012 r. 4 oraz innych dostępnych informacji, a w szczególności wspólnych finansowych i fizycznych wskaźników monitorowania i niektórych wyników przedstawionych przez Europejską Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Zawiera ono podsumowanie głównych aktualnych zmian, trendów i wyzwań związanych z wdrażaniem krajowych planów strategicznych oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty. Należy zauważyć, że dane wykorzystane przez państwa członkowskie w sprawozdaniach podsumowujących za 2012 r. są to dane zagregowane od początku okresu programowania w 2007 r. do jego końca 2011 r. W niniejszym sprawozdaniu uwzględniono korekty krajowych planów strategicznych oraz powiązanych z nimi programów rozwoju obszarów wiejskich (PROW), które wprowadzono w następstwie ukończenia w 2010 r oceny funkcjonowania reformy WPR oraz Europejskiego planu naprawy gospodarczej 5. 1 2 3 4 5 Zob. tytuł II rozdział II rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Decyzja Rady z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (okres programowania 2007 2013) (2006/144/WE). Zob. art. 14 Sprawozdanie Komisji rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. Zob. art. 13 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. Przedmiotowe sprawozdania zbiorcze przedstawiają postępy dokonane w realizacji krajowych planów i celów strategicznych oraz wkład w realizację strategicznych wytycznych Wspólnoty. W celu uzyskania informacji na temat oceny funkcjonowania WPR oraz Europejskiego planu naprawy gospodarczej, a także w celu uzyskania dostępu do powiązanych przepisów prawa przyjętych w 2009 r. zob. http://ec.europa.eu/agriculture/healthcheck/index_fr.htm PL 3 PL

1. KONTEKST I PRZEGLĄD 1.1 Priorytety Wspólnoty w odniesieniu do rozwoju obszarów wiejskich na okres 2007 2013 W lutym 2006 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła strategiczne wytyczne dla rozwoju obszarów wiejskich na okres 2007 2013 2 zawierające trzy zasadnicze priorytety tematyczne: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW 6 ) powinien przyczynić się do rozwoju silnego i dynamicznego sektora rolno-spożywczego w Europie, koncentrując się na transferze wiedzy, modernizacji, innowacji i jakości w łańcuchu żywnościowym i na sektorach priorytetowych dla inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki. Środki zgrupowane w osi 1 przyczyniają się głównie do osiągnięcia celu PROW dotyczącego konkurencyjności. Poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich. W celu ochrony i wzmacniania zasobów naturalnych i krajobrazowych obszarów wiejskich UE środki przeznaczone na ten priorytet powinny zapewniać wsparcie w trzech priorytetowych obszarach na poziomie UE: w obszarze różnorodności biologicznej oraz ochrony i rozwoju systemów rolnictwa i leśnictwa i tradycyjnych krajobrazów wiejskich o wysokich wartościach przyrodniczych, w obszarze wody oraz w obszarze zmiany klimatu. Środki zgrupowane w ramach osi 2 PROW przyczyniają się głównie do osiągnięcia celu środowiskowego. Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promowanie zróżnicowania gospodarki wiejskiej. Środki przeznaczone na te dziedziny powinny przyczyniać się do osiągnięcia nadrzędnego priorytetu dotyczącego tworzenia możliwości zatrudnienia i warunków wzrostu gospodarczego. Interwencje powinny w szczególności być wykorzystywane do wspierania tworzenia zdolności, nabywania kwalifikacji i organizowania rozwoju strategii lokalnej, a także przyczyniać się do zapewnienia utrzymania atrakcyjności obszarów wiejskich dla przyszłych pokoleń. Przy promowaniu szkoleń, informacji i przedsiębiorczości należy wziąć pod uwagę szczególne potrzeby kobiet, ludzi młodych i starszych pracowników. Środki zgrupowane w ramach osi 3 PROW przyczyniają się głównie do realizacji szerszych celów związanych z rozwojem obszarów wiejskich w połączeniu z osią 4. Oprócz priorytetów tematycznych w strategicznych wytycznych podkreślono również potrzebę: - Budowania lokalnych zdolności zatrudnienia i różnicowania przy jednoczesnym działaniu na rzecz priorytetów tematycznych. Przedmiotowa oś horyzontalna, zwana również osią Leader (oś 4) powinna odgrywać istotną rolę w poprawie zarządzania i mobilizacji wewnętrznego potencjału rozwojowego obszarów wiejskich za pośrednictwem lokalnych strategii rozwoju. 6 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). PL 4 PL

- Zapewnienie spójności w programowaniu. Należy zapewnić maksymalizację synergii między osiami i w ramach poszczególnych osi. W stosownych przypadkach należy uwzględniać inne strategie na poziomie UE. Należy również uruchomić środki mające na celu poprawę zarządzania i realizacji celów polityki. W szczególności należy stworzyć europejskie i krajowe sieci rozwoju obszarów wiejskich funkcjonujące jako platformy wymiany najlepszych praktyk i wiedzy specjalistycznej na temat wszystkich aspektów tworzenia i realizacji polityki oraz zarządzania nią między zainteresowanymi stronami. - Komplementarność między instrumentami wspólnotowymi. W celu promowania synergii między polityką strukturalną, polityką zatrudnienia i polityką rozwoju obszarów wiejskich państwa członkowskie powinny zapewnić wzajemną komplementarność i spójność działań, które mają być finansowane z różnych funduszy UE. Strategiczne wytyczne zapewniły ramy prawne, na podstawie których państwa członkowskie przygotowały swoje krajowe plany strategiczne, stanowiące przełożenie priorytetów UE na priorytety krajowe i oraz służące jako odniesienie dla PROW. Te ostatnie z kolei stanowią wdrożenie priorytetów poprzez zestawy wybranych środków pogrupowanych według osi (zob. tabela 1 7 z listą środków w podziale na osie). Programy te mogą mieć charakter krajowy lub regionalny i zostały zatwierdzone przez Komisję w 2007 r. i w 2008 r. Ich wdrażanie jest monitorowane i oceniane w oparciu o wspólne ramy monitorowania i oceny. 1 Strategiczne wytyczne UE ustanawiają priorytety UE na okres 2007-2013 w oparciu o trzy cele zasadnicze Strategie krajowe odzwierciedlają priorytety UE zgodnie z sytuacją w danym 2 państwie członkowskim Krajowe lub regionalne programy rozwoju obszarów wiejskich 3 odzwierciedlają priorytety operacyjne 4 Program rozwoju obszarów wiejskich wdrażanie monitorowanie i ocena w oparciu o ramy prawne UE 1.2 Przegląd budżetu i celów operacyjnych Całkowity budżet EFRROW wynosił 96,2 mld EUR 8 na cały okres programowania 2007 2013 po dodaniu 4,95 mld EUR w wyniku zmian wprowadzonych przez ocenę funkcjonowania reformy WPR i Europejski plan naprawy gospodarczej. Aby zapewnić zrównoważoną strategię, w ramach EFRROW określono minimalne poziomy wydatków dla każdej osi tematycznej, które stosuje się w odniesieniu do każdego PROW (odpowiednio 10 %, 25 % i 10 % dla osi 1, 2 i 3). W odniesieniu do osi Leader zarezerwowano minimum 5 % (2,5 % w przypadku nowych państw 7 8 Wszystkie tabele są przedstawione w dokumencie roboczym służb Komisji. Od 2007 r. budżet EFRROW na okres programowania 2007 2013 został zwiększony (w szczególności w wyniku zmian wprowadzonych przez ocenę funkcjonowania reformy WPR i Europejski plan naprawy gospodarczej) do 96,2 mld EUR. PL 5 PL

członkowskich) finansowania UE w odniesieniu do każdego programu. Ponieważ EFRROW wykorzystywany jest w ramach zarządzania dzielonego, jest on uzupełniany przez krajowe finansowanie publiczne 9. Po zakończeniu programowania na poziomie państw członkowskich podział środków finansowych między różne osie oraz określenie głównych celów na 2013 r. miał następujące skutki na grudzień 2011 r. 10 : - na oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego przypada 35 % całkowitych środków EFRROW. Oczekuje się, że do 2013 r. oś ta pozwoli na realizację wkładów do 600 000 projektów inwestycyjnych dotyczących modernizacji gospodarstw rolnych, zapewni wsparcie na rzecz 35 000 przedsiębiorstw z przeznaczeniem na zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych oraz przyczyni się do pomyślnego ukończenia szkoleń związanych z rolnictwem lub leśnictwem przez 2,8 mln uczestników; - na oś 2 Poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich przeznaczono największą część całkowitych środków EFRROW, a mianowicie 47 %. Planowany wynik to uzyskanie 47 mln ha użytków rolnych objętych zarządzaniem rolnośrodowiskowym, 55 mln ha użytków rolnych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i obszarach górskich objętych płatnościami z tytułu naturalnych utrudnień, 573 000 ha gruntów nowo zalesionych oraz 1,3 mln ha użytków rolnych objętych wsparciem w celu spełnienia wymogów NATURA 2000; - na oś 3 Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promowanie różnicowania gospodarki wiejskiej przypada mniejszy udział, wynoszący 18 % całkowitych środków EFRROW. Oczekuje się, że do 2013 r. oś ta przyczyni się ona do świadczenia ulepszonych usług na rzecz 88 mln mieszkańców obszarów wiejskich oraz zapewni wsparcie na 28 000 projektów odnowy wsi. Udział osi Leader odpowiada 6 % całkowitego finansowania z EFRROW. Oczekuje się, że skierowanie największej części wsparcia na wdrażanie lokalnych strategii rozwoju przyczyni się do dywersyfikacji działalności i poprawy jakości życia (projekty podobnego typu jak w osi 3) Na poziomie środków głównym środkiem pozostaje wsparcie przeznaczone na płatności rolnośrodowiskowe (środek 214) wynoszące 23 mld EUR za cały okres. Kolejnymi najważniejszymi pod względem budżetu środkami są wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (środki 211+212) w wysokości 13,4 mld EUR oraz środek dotyczący modernizacji gospodarstw rolnych (środek 121) o wartości 11 mld EUR. Rysunek 1: Alokacja EFRROW (2007 2013) w podziale na środki (stan na koniec 2011 r.) (w mld EUR) 11 9 10 11 Wszystkie dane finansowe w sprawozdaniu odnoszą się wyłącznie do EFRROW. Część funduszy przydzielonych na LEADER, pomoc techniczną i płatności bezpośrednie przypisano proporcjonalnie do trzech głównych osi na rysunkach i w tabeli poniżej. Zob. legendę środków w tabeli 1 w dokumencie roboczym służb Komisji. PL 6 PL

mld 22,5 20 17,5 15 12,5 10 7,5 5 2,5 0 121 123 125 112 113 111 141 others inne axis oś 1 214 212 211 221 226 227 others inne axis oś 2 321 322 312 311 323 313 others inne axis oś 3 413 431 others inne axis oś 4 511 611 Na rys. 2 przedstawiono dodatkowy budżet przyznany w wyniku oceny funkcjonowania reformy WPR oraz Europejskiego planu naprawy gospodarczej w podziale na priorytety, co pozwalana na wgląd w szczegółowe elementy programowania w ramach oceny funkcjonowania reformy WPR oraz Europejskiego planu naprawy gospodarczej ukończone w 2010 r. Większość funduszy skoncentrowana jest na obszarach różnorodności biologicznej (31 % wszystkich funduszy, 1,5 mld EUR) i gospodarki wodnej (27 %, 1,3 mld EUR). Na restrukturyzację rynku mleczarskiego przeznaczono 15 % dodatkowego budżetu (0,7 mld EUR), na środki dotyczące zmiany klimatu 14 % (0,7 mld EUR), a na odnawialne źródła energii 6 % (0,3 mld EUR). Rozwój infrastruktury szerokopasmowej pozostaje istotnym elementem polityki na obszarach wiejskich. W związku z powyższym państwa członkowskie podjęły decyzję o przeznaczeniu 35 % funduszy w ramach Europejskiego planu naprawy gospodarczej na infrastrukturę szerokopasmową, co odpowiada kwocie 360,4 mln EUR z dostępnej kwoty 1 mld EUR. Rysunek 2: Fundusze wynikające z oceny funkcjonowania reformy WPR i Europejskiego planu naprawy gospodarczej w podziale na nowe wyzwania (w %) PL 7 PL

15% 7% 14% 6% Zmiana klimatu Odnawialne źródła energii Gospodarka wodna Różnorodność biologiczna 31% 27% Restrukturyzacja sektora mleczarskiego Infrastruktura szerokopasmowa Źródło: Tabela 2 z towarzyszącego dokumentu roboczego służb Komisji 12. Nowe fundusze przeznaczone na programy rozwoju obszarów wiejskich (PROW) w wyniku oceny funkcjonowania reformy WPR oraz Europejskiego planu naprawy gospodarczej stanowią dodatkowy wkład do całkowitych środków EFRROW w celu zwiększenia całkowitego budżetu funduszu w odniesieniu do poszczególnych zidentyfikowanych wyzwań. W wielu przepadkach odpowiednie działania były już podejmowane w ramach wcześniejszych programów, a ich finansowanie zostało zwiększone w wyniku oceny funkcjonowania reformy WPR i Europejskiego planu naprawy gospodarczej. 2. WDRAŻANIE PRIORYTETÓW WSPÓLNOTY 2.1 Przegląd wyników, trudności i rozwiązań Na koniec 2011 r. państwa członkowskie UE-27 zrealizowały ramach EFRROW wydatki w łącznej kwocie 44,5 mld EUR 13, co stanowi 46 % całkowitego budżetu na lata 2007 2013 wynoszącego 96,2 mld EUR. Biorąc pod uwagę, że analizowany okres stanowi 56 % okresu płatności (5 z 9 lat 14 ), widoczny jest coraz szybszy wzrost rocznych wydatków po powolnym okresie początkowym w ciągu pierwszych lat okresu programowania 2007 2013. Sytuacja państw członkowskich nie jest bynajmniej jednorodna (rys. 2): dwa państwa członkowskie dokonały wydatków na poziomie około 70 %, podczas gdy cztery państwa członkowskie wydały mniej niż 40 %. Należy zauważyć, że w większości przypadków zakończono płatności w odniesieniu do zobowiązań za poprzedni okres programowania 2000 2006, jak przewidziano w zasadach przejściowych. 12 13 14 Kwoty zaplanowane na innowacje zostały rozdysponowane pomiędzy inne wyzwania. Płatności na rzecz państw członkowskich w odniesieniu do lat kalendarzowych 2007, 2008 i 2009, 2010 i 2011. Nie można tych danych porównać z danymi z Piątego Sprawozdania Finansowego Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady z realizacji EFRROW, które opierają się na latach finansowych. Płatności można realizować przez 2 lata od ostatniego zobowiązania (koniec 2013 r.), a więc do końca 2015 r. PL 8 PL

Rysunek 3: Całkowite wykonanie budżetu EFRROW na koniec 2011 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 Wydatki w ramach osi 2 osiągnęły stały rytm, przede wszystkim ze względu na wieloletni charakter głównych środków (środki rolnośrodowiskowe, obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania) i corocznie ponawiane płatności. Wdrażanie osi 1 również przebiega zasadniczo zgodnie z planem. Natomiast w przypadku osi 3 wykorzystanie funduszy pozostaje na niskim poziomie, prawdopodobnie ze względu na trudności potencjalnych beneficjentów w uzyskiwaniu niezbędnego współfinansowania. Jeżeli chodzi o oś 4, zaobserwowano typowo powolne rozpoczęcie wdrażania, które można wyjaśnić faktem, że przed etapem wdrażania konieczne jest stworzenie strategii lokalnych i ustanowienie lokalnych grup działania (zob. tabela 4). PL 9 PL

Rysunek 4: Całkowity budżet rozwoju obszarów wiejskich (EFRROW, w mld EUR) oraz stopień wykorzystania funduszy na koniec 2011 r. Mld EUR 45 40 35 30 25 20 15 Budżet całkowity Wykorzystanie 10 5 0 Oś 1 Oś 2 Oś 3 Oś 4 Patrząc na tempo wdrażania oceny funkcjonowania reformy WPR i Europejskiego planu naprawy gospodarczej, na koniec 2011 r. wydano 1,27 mld EUR z łącznej zaprogramowanej kwoty 4,95 mld EUR. Stanowi to 26 % łącznej kwoty ale znaczny wzrost (+235 %) zauważalny w 2011 r. w porównaniu z 2010 r. sugeruje pozytywną tendencję po spodziewanym skromnym początku w 2010 r. Analizując wykorzystanie funduszy w podziale na wyzwania, można stwierdzić, że zmiana klimatu i różnorodność biologiczna wykazują wykorzystanie powyżej średniej, a mianowicie odpowiednio 52 % i 32 %, podczas gdy infrastruktura szerokopasmowa, gospodarka wodna i odnawialne źródła energii pozostają w tyle z wykorzystaniem funduszy na poziomie ok. 10 %. Wyższe wykorzystanie funduszy w przypadku wyzwań dotyczących różnorodności biologicznej i zmiany klimatu można wyjaśnić faktem, że wyzwania te były głównie przedmiotem środków realizowanych w ramach osi 2, które w pewnym zakresie były wdrażane już wcześniej. Rysunek 5: Całkowity budżet rozwoju obszarów wiejskich (EFRROW, w mld EUR) z uwzględnieniem środków wynikających z oceny funkcjonowania reformy WPR i Europejskiego planu naprawy gospodarczej oraz orientacyjny stopień wykorzystania funduszy na koniec 2011 r. 15 15 Na podstawie danych ze wspólnych ram monitorowania i oceny z 2011 r. PL 10 PL

Mld EUR 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Zmiana klimatu Odnawialne źródła energii Gospodarka wodna Różnorodność biologiczna Restrukturyzacja sektora mleczarskiego Infrastruktura szerokopasmowa Poziom wyników mierzony na podstawie wskaźników produktu w stosunku do ogólnych celów na 2013 r. ustalonych przez państwa członkowskie w ich programach jest ogólnie zgodny z finansowym poziomem wdrożenia. Kompletny zestaw wskaźników produktu przedstawiono w tabeli 3. Ogólne trudności związane z wdrażaniem, znalezione rozwiązania Problemem najczęściej zgłaszanym przez państwa członkowskie jest kryzys gospodarczy. Doprowadził on do powstania trudności w wykorzystaniu środków inwestycyjnych ze względu na brak zasobów własnych beneficjentów, trudności w uzyskiwaniu pożyczek przez wnioskodawców oraz ograniczenia budżetowe hamujące inicjatywy publiczne. Sektor prywatny zasadniczo mniej chętnie podejmował ryzyko, a niektóre inwestycje mogły zostać zastąpione przez mniej ambitne projekty lub po prostu odroczone. Sytuacja w poszczególnych państwach UE-27 jest odmienna niektóre państwa członkowskie wciąż znajdują się w niekorzystnej sytuacji, inne od 2008 r. odnotowały pewne ożywienie. Problem ten ma pewien wpływ na oś 1, jednak w najbardziej znaczący sposób występuje w przypadku osi 3, w ramach której wspierane są projekty, takie jak projekty infrastrukturalne, których finansowanie i wdrażanie wymaga więcej czasu. W niektórych PROW instytucje wdrażające (instytucje zarządzające, agencje płatnicze) nadal napotykają problemy administracyjne i związane z możliwościami przerobowymi w zakresie obsługi wniosków. Brak wiedzy i doświadczenia u potencjalnych beneficjentów może również utrudniać wdrażanie, w szczególności w niektórych państwach członkowskich UE-12 (tj. opóźniać postępy w zakresie środków dotyczących kapitału ludzkiego, błędy merytoryczne we wnioskach) lub w całej UE-27 w przypadku wprowadzania nowych środków. Niektóre państwa członkowskie wprowadziły wystarczająco dużą liczbę szkoleń/usług doradztwa rolniczego w celu rozwiązania tych problemów, jednak ich efekty wymagają czasu. Rozwiązania zostały znalezione i zasadniczo wprowadzone do programów w formie zmian, w znacznej mierze w następstwie zaleceń sformułowanych w ramach oceny śródokresowej. W związku z kryzysem gospodarczym państwa członkowskie PL 11 PL

przeprowadziły różne dostosowania programów, takie jak zmiana zakresu pomocy państwa, poziomu dotacji i stóp interwencyjnych dla mniej atrakcyjnych środków oraz dostosowanie procedur wyboru i wprowadzenie linii demarkacyjnych, zwiększenie stopy współfinansowania UE, instrumenty inżynierii finansowej, takie jak fundusze gwarancyjne lub nieoprocentowane pożyczki lub też realokacja funduszy. Na obecnym etapie mechanizmy zapewniające komplementarność EFRROW i funduszy strukturalnych UE są ustanowione i funkcjonują poprawnie. Przyjmują one formę wytyczania linii demarkacyjnych oraz mechanizmów koordynacji (organy międzyresortowe ). 2.2. Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Całkowite wydatki EFRROW na oś 1 zarejestrowane za okres 2007 2011 stanowią 42 % całkowitej alokacji z tego funduszu na okres 2007 2013 (średnia UE-27). Główne wyniki w odniesieniu do tego celu na koniec 2011 r. są następujące: liczba osób, które pomyślnie ukończyły szkolenie związane z rolnictwem lub leśnictwem: 1 353 000 (49 % szacowanej liczby docelowej na 2013 r.); liczba gospodarstw wprowadzających nowe produkty lub technologie: 73 600 (29 % szacowanej liczby docelowej na 2013 r.). Wdrażanie środków 16 Środek 121 (Modernizacja gospodarstw rolnych) jest pod względem alokacji budżetowej (11 mld EUR) najbardziej znaczącym środkiem osi 1. Absorpcja płatności w przypadku tego środka wynosi 51 % jego całkowitego budżetu, przy czym zakończono już 220 000 projektów modernizacyjnych (37 % w stosunku do liczby docelowej na 2013 r.), w tym ponad 3 000 projektów o całkowitej wartości inwestycji w kwocie 765 mln (prywatnych i publicznych) mających na celu restrukturyzację sektora mleczarskiego z udziałem środków finansowych alokowanych w wyniku oceny funkcjonowania WPR. Tak pozytywna absorpcja wskazuje na duże zainteresowanie rolników inwestycjami. Jeżeli wskaźniki wykonania kształtowały się poniżej celów, głównym uzasadnieniem podawanym przez państwa członkowskie był kryzys gospodarczy, który miał negatywny wpływ na zdolności inwestycyjne gospodarstw. W przypadku środka 123 (Zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych), który jest drugim pod względem wielkości alokacji budżetowej środkiem osi 1, absorpcja wynosi 35 %, a wsparcie objęło 15 770 gospodarstw (z liczby docelowej 35 250 ustalonej na 2013 r.). W pozostałych środkach osi 1 stwierdzono następujące poziomy absorpcji: 112 (Podejmowanie działalności przez młodych rolników 50 %, przy wsparciu udzielonym 100 000 młodych rolników) oraz 141 (Produkcja rolna częściowo na własne potrzeby 51 %, przy wsparciu udzielonym 40 000 niskotowarowych gospodarstw rolnych). 16 Zob. tabela 4 zawierająca podział według płci i wieku przewidziany w art. 81 ust. 3 rozporządzenia 1698/2005. PL 12 PL

2.3. Poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich Całkowite wydatki EFRROW na oś 2 za okres 2007 2011 stanowią 58 % jej całkowitej alokacji. Główne wyniki osiągnięte w odniesieniu do tych celów na koniec 2011 r. są następujące: 50 mln ha objętych skutecznym gospodarowaniem gruntami, przyczyniającym się do różnorodności biologicznej; 32 mln ha objętych działaniami na rzecz poprawy jakości wody, oraz 40 mln ha objętych działaniami na rzecz poprawy jakości gleby 17. Wdrażanie środków Trzy największe środki pod względem alokacji budżetowej charakteryzują się również największym wykorzystaniem funduszy w zakresie środków osi 2: 211 (Płatności z tytułu naturalnych utrudnień dla rolników na obszarach górskich wykorzystanie funduszy na poziomie 74 %), 212 (Płatności z tytułu naturalnych utrudnień dla rolników na obszarach innych niż obszary górskie wykorzystanie funduszy na poziomie 67 %) oraz 214 (Płatności rolnośrodowiskowe wykorzystanie funduszy na poziomie 58 %). Środki 211 i 212 łącznie zapewniają wsparcie w odniesieniu do 52,8 mln ha, natomiast płatności rolnośrodowiskowe zapewniają wsparcie w odniesieniu do 41 18 mln ha, w tym kwoty równe 4 i 5,2 mln przeznaczone są odpowiednio na wyzwania związane ze zmianą klimatu i różnorodnością biologiczną ze środków finansowych alokowanych w wyniku oceny funkcjonowania WPR 19. Pod względem wykorzystania funduszy kolejne miejsca po wyżej wymienionych środkach zajmują środki 215 (Dobrostan zwierząt wykorzystanie funduszy na poziomie 50 %, przy wsparciu udzielonym dotychczas w odniesieniu do 144 650 umów) oraz 221 (Pierwsze zalesienie gruntów rolnych wykorzystanie funduszy na poziomie 41 %, przy zalesieniu do tej pory 165 600 ha). 2.4. Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promowanie różnicowania gospodarki wiejskiej Całkowite wydatki EFRROW na oś 3 za okres 2007 2011 stanowią 31 % całkowitej alokacji na lata 2007 2013, przy czym między poszczególnymi państwami członkowskimi występują znaczne różnice (zob. tabela 4). Według państw członkowskich głównymi czynnikami wyjaśniającymi powolne wykorzystanie funduszy są kryzys finansowy (niedobór funduszy prywatnych i państwowych/samorządowych) oraz niektóre wymogi administracyjne (obowiązki w 17 18 19 Wskaźnik rezultatu ze wspólnych ram monitorowania i oceny; ten sam obszar może przyczyniać się do realizacji działań związanych z szeregiem wyzwań. Zobowiązania tylko począwszy od 2007 r. W zależności od charakteru praktyk gospodarowania gruntami określonych w programie na tych samych gruntach mogą być stosowane praktyki uzupełniające. PL 13 PL

zakresie kontroli, długotrwałe procedury składania wniosków i ich selekcji). Ponadto w niektórych państwach członkowskich oś 3 jest wdrażana wyłącznie poprzez program Leader, dlatego też opóźnienia we wdrażaniu tego programu mają wpływ również na wykorzystanie funduszy w ramach osi 3. Główne wyniki osiągnięte w odniesieniu do tego celu na koniec 2011 r. są następujące: oś 3 przyczyniła się do utworzenia miejsc pracy (ponad 20 000) w kontekście rosnącego bezrobocia na obszarach wiejskich 20 ; liczba mieszkańców obszarów wiejskich, którzy skorzystali z ulepszonych usług wspieranych z EFRROW: 62 mln osób 21 ; dodatkowym 3,5 mln gospodarstw na obszarach wiejskich umożliwiono dostęp do internetu. Wdrażanie środków 22 Największymi środkami osi 3 pod względem całkowitych alokacji są środek 321 (Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej wykorzystanie funduszy na poziomie 31 %, przy wsparciu udzielonym w odniesieniu do 35 400 projektów, w tym 550 projektów mających na celu rozwój infrastruktury szerokopasmowej w obszarach wiejskich wspieranych w ramach Europejskiego planu naprawy gospodarczej) oraz 322 (Odnowa i rozwój wsi wykorzystanie funduszy na poziomie 42 %, przy czym działania związane z odnową zrealizowano w 27 700 miejscowościach wiejskich). Najwyższe wykorzystanie funduszy w ramach środków osi 3 występuje w przypadku środka 341 (Nabywanie umiejętności, aktywizacja i wdrażanie lokalnych strategii rozwoju), w ramach którego wynosi ono 41 % przy 5 600 zakończonych projektach, oraz środka 323 (Zachowanie i poprawa stanu dziedzictwa wsi), w ramach którego wynosi ono 30 % przy 48 400 zakończonych dotychczas projektach. 2.5. Budowanie lokalnych zdolności zatrudnienia i różnicowania Na koniec 2011 r. wybór lokalnych grup działania (LGD) został zakończony w 25 państwach członkowskich. Łączna liczba LGD wynosi obecnie 2 323 grupy 23. Liczba ta podwoiła się w porównaniu z programem Leader+, przy czym połowa obszarów wdraża podejście Leader po raz pierwszy. Ponieważ proces wyboru LGD zakończył się stosunkowo późno, wiele wybranych lokalnych grup działania dopiero zaczęło wdrażać projekty związane z ich lokalną strategią rozwoju. Sytuacja ta wyjaśnia niski poziom wykorzystania funduszy w 20 21 22 23 Bezrobocie ogółem wzrosło z 7,1 % w 2007 r. do 10,1 % w 2011 r. na słabo zaludnionych obszarach wiejskich i z 7 % w 2007 r. do 8,5 % w 2011 r. na obszarach wiejskich o średnim zaludnieniu (źródło: Eurostat). Obejmuje to możliwą liczbę osób korzystających z usług. Zob. tabela 4 zawierająca podział według płci i wieku przewidziany w art. 81 ust. 3 rozporządzenia 1698/2005. Po zakończeniu procedury wyboru LGD w Rumunii i Bułgarii w 2012 r. PL 14 PL

przypadku osi 4 EFRROW, a mianowicie zaledwie 18 % całkowitej alokacji w ramach tej osi na okres programowania, w ostatnim okresie odnotowano jednak znaczny wzrost wydatków kwartalnych. Niektóre państwa członkowskie wskazały na występowanie szczególnych trudności. Włączenie programu Leader w główny nurt w znacznym stopniu zmieniło podejście, zwracając uwagę na konieczność wprowadzenia istotnych dostosowań administracyjnych (reorganizacji administracji, szkoleń dla pracowników). 3. PERSPEKTYWY Wdrażanie wielu programów rozpoczęło się dopiero w 2008 r. Dane liczbowe z następnych lat wskazywały na przyspieszenie i do końca 2011 r. całkowite wykorzystanie funduszy było prawie zgodne z planem, pomimo pewnych niekorzystnych uwarunkowań, takich jak sytuacja gospodarcza. W przypadku większości PROW środki finansowe z budżetu EFRROW uda się wydać w całości. W odniesieniu do poszczególnych programów udało się dotychczas rozwiązać większość problemów związanych z wdrażaniem. W PROW dokonano wielu zmian w celu skorygowania skutków trudności napotkanych w pierwszych latach wdrażania, uwzględnienia zaleceń z ocen śródokresowych oraz włączenia dodatkowych funduszy ukierunkowanych na nowe wyzwania (ocena funkcjonowania reformy WPR) i kryzys gospodarczy (Europejski plan naprawy gospodarczej). Oczekuje się, że niektóre przesunięcia między osiami zmaksymalizują wykorzystanie funduszy, ale przy zachowaniu minimalnego poziomu wydatkowania w odniesieniu do każdej osi. Jednak w przypadku niektórych PROW, zwłaszcza w państwach członkowskich UE-12, mogą wystąpić trudności w zachowaniu minimalnego poziomu wydatkowania w odniesieniu do osi 4 ze względu na późne wdrożenie programu Leader. Jeżeli chodzi o cele polityczne, biorąc pod uwagę, że na wdrażanie pozostał okres czterech lat, realizacja celów ustalonych w programach przebiega zasadniczo zgodnie z planem w przypadku osi 1 i 2, natomiast realizacja celów w przypadku osi 3 i 4 jest nieco opóźniona, jednakże w ujęciu ogólnym tendencje są pozytywne. W bardziej szczegółowym ujęciu w ramach osi 1 ukończono już 220 000 projektów modernizacyjnych (37 % liczby docelowej na 2013 r.), a w wyniku różnych środków wspierających inwestycje 73 600 gospodarstw wprowadziło nowe produkty lub nowe techniki (29 % szacowanej liczby docelowej na 2013 r.) W przypadku osi 2 środki ukierunkowane na kwestie środowiskowe zostały do tej pory wdrożone w odniesieniu 41 mln hektarów (87 % powierzchni docelowej na 2013 r.). W ramach osi 3 ukończono 35 400 projektów dotyczących podstawowych usług dla gospodarki i ludności wiejskiej (40 % liczby docelowej na 2013 r.) oraz wsparto lub utworzono 19 000 mikroprzedsiębiorstw (25 % liczby docelowej na 2013 r.). Ponadto wsparcia udzielono dotychczas również w odniesieniu do 55 000 projektów LEADER (oś 4) (25 % liczby docelowej na 2013 r.). Wspólne ramy monitorowania i oceny zapewniły przydatne informacje na potrzeby sprawozdawczości i ciągłego monitorowania postępów we wdrażaniu programu oraz osiągnięć. Wstępne dane liczbowe za 2012 r. wskazują, że w przypadku większości PL 15 PL

programów następuje nadrabianie opóźnień również w przypadku osi 3 i 4, w ramach których do końca 2011 r. wykorzystanie funduszy postępowało powolnie. PL 16 PL