TOWARZYSTWO BADAŃ I OCHRONY PRZYRODY THE WILDLIFE RESEARCH AND CONSERVATION SOCIETY UL. SIENKIEWICZA 68, 25-501 KIELCE XIII zimowe liczenie ptaków miast w Regionie Świętokrzyskim 23 XII 2012 W roku 2012 w liczeniach ptaków zimujących w miastach wzięło udział 19 obserwatorów, a liczenia wykonano w Kielcach i Kazimierzy Wielkiej. W porównaniu do lat poprzednich podczas liczeń panowały dość ostre warunki zimowe, co mogło być przyczyną napływu wielu gatunków ptaków na teren Kielc i dość częstymi stwierdzeniami ptaków migrujących na południe i południowy-zachód nad miastem. Podczas liczeń w Kielcach stwierdzono przelotne w kierunku południowym i wschodnim łabędzie nieme Cygnus olor nad os. KSM (J. i T. Przybylscy) oraz nad Białogonem (J. Sułek). Na stawie w Parku im. Staszica w Kielcach zimował samiec mandarynki Aix galericulata (fot. 1.) i samica czernicy Aythya fuligula (P. Wilniewczyc), stwierdzane w tym miejscu od wielu tygodni (M. Wachecki). W całym mieście naliczono łącznie 1145 os. krzyżówki Anas platyrhynchos, pierwszy raz w historii liczeń powyżej 1000 os., co oznacza dalszy, sukcesywny wzrost liczebności. 85% populacji zimującej (977 os.) zgrupowało się na odcinku rz. Silnicy między Pakoszem a tamą Zalewu Kieleckiego (P. Wilniewczyc, M. Kubicki). Na osiedlu KSM odnotowano po raz pierwszy ok. 100 os. żerujących na trawnikach poza zbiornikami wodnymi w okolicy spuszczonego stawiku (J. i T. Przybylscy). Interesującym przypadkiem było zimowanie 1 os. czapli siwej Ardea cinerea nad rz. Silnicą w rejonie Białogonu (J. Sułek). krzyżówka 1400 1200 1145 1000 800 600 532 683 625 644 778 864 400 200 165 236 338 321 365 308 0 [2000] [2001] [2002] [2003] [2004] [2005] [2006] [2007] [2008] [2009] [2010] [2011] [2012]
Fot. 1. Mandarynka Aix galericulata (samiec) i krzyżówka Anas platyrhynchos (samica) nad stawem w Parku im. Staszica w Kielcach (P. Wilniewczyc). Na Terenie Kielc odnotowano w trakcie tegorocznego liczenia duże zróżnicowanie ptaków szponiastych. W dwóch miejscach zaobserwowano młodocianego bielika Haliaeetus albicilla. Ptak przelatywał na południe na pułapie ok. 40 m w rejonie ul. Piramowicza (P. Wilniewczyc), a kilka chwil później został zauważony w okolicy ul. Grunwaldzkiej (M. Gwardjan). Kierunek przelotu ptaka i krótki odstęp czasowy między kolejnym stwierdzeniem wskazują na to, że był to ten sam osobnik. W dniu liczeń często widywano przelatujące nad Kielcami myszołowy Buteo buteo. Łącznie było ich aż 13 os., w tym najliczniej obserwowane były na peryferiach zwartej zabudowy, np. 4 os. w rejonie os. Podkarczówka (N. Zalewska-Habior, A. Habior) i 3 os. nad os. Dąbrowa (Ł. Misiuna). Trzykrotnie spotkano również pojedyncze myszołowy włochate Buteo lagopus w rejonie osiedli: Ślichowice, Podkarczówka i Dąbrowa (M. Gwardjan, N. Zalewska-Habior, A. Habior, Ł. Misiuna). Interesujące były także dwa stwierdzenia jastrzębia Accipiter gentilis w rejonie Białogonu i os. Podkarczówka (J. Sułek, N. Zalewska-Habior, A. Habior). Dość powszechnie zimował krogulec Accipiter nisus stwierdzony łącznie w 5-ciu sektorach w różnych częściach miasta (S. Nowaczkiewicz, A. Grzegolec, J. i T. Przybylscy, Ł. Misiuna, M. Wilniewczyc, B. Pietrzyk). Ponadto w dwóch miejscach, w północnej części miasta obserwowano pojedyncze zimujące pustułki Falco tinnunculus (Ł. Misiuna, J. Buski). W porównaniu do lat poprzednich odnotowano silny wzrost liczebności gołębia miejskiego Columba livia f. urbana., w tym również na peryferyjnie położonych osiedlach.
Fot. 2. Gołąb miejski Columba livia domestica f. urbana (P. Wilniewczyc). Tego dnia nad Kielcami niejednokrotnie przelatywały w kierunkach południowych i zachodnich pojedyncze mewy, w rejonie Czarnowa: śmieszka Chroicocephalus ridibundus, mewa siwa Larus canus (P. Wilniewczyc) oraz mewa białogłowa Larus cachinnans (A. Grzegolec). Kilka innych przelatujących nad miastem mew nie udało się oznaczyć co do gatunku. W dojrzałych zadrzewieniach nad rz. Silnicą w sąsiedztwie lasów Ostoi Wierzejskiej obserwowano dzięcioła średniego Dendrocopos medius (J. Buski). W wielu miejscach na terenie miasta obserwowano dzięcioły duże Dendrocopos major, w tym po kilka osobników na Podkarczówce, Białogonie, KSM-ie i Baranówku (N. Zalewska-Habior, A. Habior, J. i T. Przybylscy, M. Wachecki). Powszechnie występowały jemiołuszki Bombycilla garrulus. Najliczniejsze skupiska odnotowano na peryferyjnie położonych osiedlach: Na Stoku, Świętokrzyskie, Słoneczne Wzgórze i Bocianek - ok. 750 os. 1 (Ł. Misiuna, P. i M. Wilniewczyc, B. Pietrzyk), ponadto na os. KSM blisko 700 os. (J. i T. Przybylscy, F. i J. Sieniawscy), na Czarnowie i Ślichowicach łącznie ok. 450 os. (M. Gwardjan, A. Grzegolec) oraz w rejonie Ostrej Górki ok. 100 os. (A. Nosek). 1 Dzień przed terminem liczeń odnotowano w tym rejonie stado 1300 os. (Ł. Misiuna).
Fot. 3. Jemiołuszki Bombycilla garrulus na osiedlu Bocianek w Kielcach (fot. M. Wilniewczyc). Licznie zimowały kosy Turdus merula. W niektórych sektorach wykazywano po kilkadziesiąt osobników, np. w centrum, na Podkarczówce i KSM-ie (P. Wilniewczyc, N. Zalewska-Habior, A. Habior, J. i T. Przybylscy). Kwiczoł Turdus pilaris występował dość powszechnie, ale w dużym rozproszeniu, bez dużych koncentracji. Często niska liczebność tego gatunku w mieście zbiega się w czasie z nalotami jemiołuszki. Przypuszczalnie wiąże się to z konkurowaniem o pokarm, jakim są np. owoce jarzębiny. Z ciekawszych drozdowatych obserwowano ponadto paszkota Turdus viscivorus w sektorze sąsiadującym z lasami Ostoi Wierzejskiej (Ł. Misiuna), gdzie gatunek ten zimuje regularnie i w wysokiej liczebności (Ł. Misiuna, P. Wilniewczyc dane niepubl.), a w rejonie rez. Wietrznia 2 os. rudzika Erithacus rubecula (A. Nosek) 2. Stadko 9 os. raniuszka Aegithalos caudatus obserwowano na Białogonie (J. Sułek). Odnotowano wysokie liczebności sikor: modraszki Cyanistes caeruleus i bogatki Parus major, które tworzyły znaczne koncentracje przy karmnikach. Przy czym tegoroczna liczebność bogatki była najwyższa w perspektywie 13 lat badań nada zimową awifauną Kielc. 2 W dniu poprzedzającym liczenie pojedynczy rudzik obserwowany był również na os. Podkarczówka (Ł. Misiuna), jednakże następnego dnia pomimo poszukiwań nie został odnaleziony.
Fot. 4. Kos Turdus merula (A. Grzegolec). Fot. 5. Modraszka Cyanistes caeruleus (fot. A. Grzegolec).
Od dwóch lat trwa na terenie Kielc niewielki wzrost liczebności wróbla Passer domesticus. Spośród łuszczaków szczególnie licznym był dzwoniec Carduelis chloris, który w wielu sektorach obserwowany był w liczebności 100 os. Dość liczna była zięba Fringilla coelebs, której najwięcej odnotowano w śródmieściu i na Czarnowie (P. Wilniewczyc, A. Grzegolec). Do bardzo ciekawych należy obserwacja pojedynczego jera Fringilla montifringilla na os. Podkarczówka (N. Zalewska-Habior, A. Habior) oraz dwóch stad krzyżodzioba świerkowego Loxia curvirostra o łącznej liczebności 42 os. odnotowanych na os. KSM (J. i T. Przybylscy). Powszechnie stwierdzany był gil Pyrrhula pyrrhula. W przeciwieństwie do roku poprzedniego nie odnotowano powszechnego zimowania szpaka Sturnus vulgaris, jedyne stadko 15 os. obserwowane było na os. Czarnów (M. Gwardjan), dokładnie w tym samym miejscu co rok wcześniej. W rejonie Podkarczówka obserwowano ponadto 2 kruki Corvus corax (N. Zalewska-Habior, A. Habior.). Ponadto stosunkowo licznie zimowała kawka Corvus monedula. Fot. 6. Kawka Corvus monedula (fot. P. Wilniewczyc). Szósty rok z rzędu przeprowadzono liczenia ptaków zimujących w Kazimierzy Wielkiej (D. Czajka), gdzie zaznaczył się dalszy spadek liczebności wróbla w ciągu 6-ciu lat stan liczbowy sukcesywnie zmniejszył się o 50% (!). Ponadto zmniejszyła się liczebność, niektórych innych gatunków: bażant, kawka, sierpówka, trznadel, sroka. Jak podkreśla autor liczeń może mieć to związek z utratą żerowisk w mieście (drzew i krzewy) kosztem zabudowy / infrastruktury. Może też wiązać się ze zwiększeniem się znaczenia żerowisk położonych poza obszarem miasta. Podobnie jak w Kielcach tak i w Kazimierzy Wielkiej odnotowano podwyższony poziom liczebności dzięcioła dużego, krzyżówki i dzwońca. Ponadto obserwowano pojedynczego dzięcioła zielonego Picus viridis, którego w tym dniu nie wykryto w Kielcach. Ciekawym faktem jest dość regularne zimowanie na terenie Kazimierzy Wielkiej 2 os. uszatki Asio otus, czego pomimo wieloletnich badań nie wykazano w Kielcach. Zwraca uwagę również wysoka liczebność zimującej zięby: 39 os. na 2,5 km 2, choć nie są to już koncentracje przekraczające 100 os., tak jak w
pierwszych latach liczeń, być może ze względu na ubytek terenów zielonych w obrebie badanego obszaru. Co ciekawe, pomimo silnego nalotu w Kazimierzy Wielkiej nie odnotowano jemiołuszki. Ma to przypuszczalnie związek z koncentrowaniem się tego gatunku w większych miastach, zapewniających na ogół lepsze warunki żerowiskowe. Koordynacja projektu i zestawienie wyników: Piotr Wilniewczyc ul. Dewońska 16/9 25-637 Kielce tel. kom.: 066-88-13-790 e-mail: pwi43@wp.pl Uczestnicy liczeń Kielce 35,0 km 2, 19 sektorów: Jan Buski, Adam Grzegolec, Mariusz Gwardjan, Artur Habior, Łukasz Misiuna, Adam Nosek, Sebastian Nowaczkiewicz, Bartosz Pietrzyk, Joanna Przybylska, Tomasz Przybylski, Filip Sieniawski, Jan Sieniawski, Jarosław Sułek, Włodzimierz Szczepaniak, Maciej Wachecki, Monika Wilniewczyc, Piotr Wilniewczyc, Natalia Zalewska-Habior. Kazimierza Wielka 2,5 km 2, 1 sektor: Damian Czajka