PTAKI ZIMUJĄCE W DORZECZU NARWI NA NIZINIE PÓŁNOCNOPODLASKIEJ

Transkrypt

1 PTAKI ZIMUJĄCE W DORZECZU NARWI NA NIZINIE PÓŁNOCNOPODLASKIEJ W SEZONIE 2001/2002 Sekcja Ornitologiczna Koła Naukowego Biologów, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku, ul. Świerkowa 20B, Białystok, knb@uwb.edu.pl Łukasz MAZUREK, Michał POLAKOWSKI WSTĘP Liczebność i skład gatunkowy ptaków zimujących w Polsce są różne w poszczególnych regionach kraju (Tomiałojć 1990). Według danych zebranych przez Zyskę i in. (1990) w latach we wschodniej części kraju zimowało mniej ptaków oraz mniejsza była ich różnorodność niż w części zachodniej. Przyczyną tego może być zróżnicowanie klimatu. Nizina Północnopodlaska leży w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, z zaznaczającymi się wpływami kontynentalnymi (Górniak 2000). Obszar ten należy do najzimniejszych w Polsce (poza terenami górskimi), co prawdopodobnie ma znaczący wpływ na liczebność i skład gatunkowy ptaków tu zimujących. Teren objęty obserwacjami jest stosunkowo słabo poznany pod względem zimowania ptaków brak jest danych na ten temat w literaturze. W związku z tym w latach 80. i 90. XX wieku prowadzone były liczenia ptaków zimujących na Nizinie Północnopodlaskiej przez różnych obserwatorów (m. in. E. Pugacewicza i T. Kułakowskiego). Odbywały się one w połowie stycznia każdego roku oraz prowadzone były na różnych terenach i różnymi metodami w kolejnych latach. Materiał zebrany w wyniku tych liczeń nie został opublikowany. Celem niniejszych badań było poznanie składu gatunkowego i liczebności wybranych gatunków ptaków zimujących w dorzeczu Narwi na Nizinie Północnopodlaskiej w sezonie 2001/2002. MATERIAŁ I METODY Obserwacje prowadzono na 108 km rzek. Były to: Narew w jej środkowym biegu na odcinku Złotoria - Wizna, Supraśl w jej środkowym i dolnym biegu na odcinku Supraśl - Złotoria oraz Biała na całej swej długości (Rys. 1). Kontrolowane rzeki podzielono na 8 odcinków o długości od 10 do 18 kilometrów. Liczenia prowadzono przez 2 do 4 dni w połowie każdego miesiąca, od listopada do lutego włącznie (Tab. 1). W dniu kontroli, podczas przemarszu wzdłuż wybranego odcinka, liczone były ptaki znajdujące się na rzece oraz w zasięgu wzroku po obu jej stronach. 1

2 Rysunek 1. Teren objęty liczeniami ptaków w sezonie 2001/2002. W trakcie prowadzonych obserwacji rejestrowano wszystkie ptaki wodno - błotne, drapieżne oraz kuraki. Notowano także pojawy kruka, Corvus corax, orzechówki, Nucifraga caryocatactes, srokosza, Lanius excubitor oraz niektórych przelotnych i nielicznych ptaków wróblowych. Zima w sezonie 2001/2002 była łagodna. W listopadzie rzeki były wolne od lodu. W pierwszej połowie grudnia silne mrozy spowodowały zamarznięcie znacznej części kontrolowanych rzek. W styczniu, wskutek nieznacznego ocieplenia, rozmarzły wody rzeki Białej, pozostałe odcinki zaś wciąż były zamarznięte. W lutym, w wyniku roztopów rzeki szeroko wylały, co znacznie utrudniło prowadzenie liczeń. OMÓWIENIE WYNIKÓW Podczas liczeń zarejestrowano łącznie 9720 ptaków z 47 gatunków (Tab. 1). Spośród zimujących gatunków zdecydowanie dominowała krzyżówka, Anas platyrhynchos, regularnie obserwowano także łabędzia niemego, Cygnus olor. Podobne rezultaty dla Polski wschodniej uzyskał Zyska i in. (1990). Wśród najliczniejszych gatunków znalazły się również szpak, Sturnus vulgaris, kruk oraz kuropatwa, Perdix perdix. Dwa ostatnie gatunki zimują w Polsce regularnie podczas gdy terminy obserwacji szpaka (Tab. 1, porównaj: Tomiałojć 1990) wskazują, że były one w trakcie przelotu. 2

3 Tabela 1. Liczba ptaków obserwowanych w sezonie 2001/2002. Gatunek Termin liczenia Tachybaptus ruficollis Ardea cinerea Cygnus olor Cygnus cygnus Cygnus sp Anser anser Anas penelope Anas crecca Anas platyrhynchos Anas sp Aythya ferina Aythya fuligula Melanitta fusca Bucephala clangula Mergus albellus Mergus merganser Circus cyaneus Accipiter gentilis Accipiter nisus Buteo buteo Buteo lagopus Buteo sp Falco tinnunculus Perdix perdix Phasianus colchicus Gallinula chloropus Vanellus vanellus Larus ridibundus Larus canus Larus argentatus Asio flammeus Alcedo atthis Alauda arvensis Eremophila alpestris Anthus spinoletta* Motacilla alba Troglodytes troglodytes Turdus merula Turdus viscivorus Lanius excubitor Nucifraga caryocatactes Corvus corax Sturnus vulgaris Fringilla coelebs Carduelis flavirostris Carduelis flammea Emberiza schoeniclus Razem *oznaczony przez Komisję Faunistyczną PTZool. 3

4 W grudniu, mimo długo trwających mrozów, odnotowano pojaw gęgawy, Anser anser, kokoszki, Gallinula chloropus i potrzosa, Emberiza schoeniclus (Tab. 1) - gatunków sporadycznie spotykanych zimą na Nizinie Północnopodlaskiej (Tomiałojć 1990). Zaskakuje brak obserwacji błotniaka zbożowego, Circus cyaneus z okresu zimowego, gdyż w poprzednich latach gatunek ten obserwowany był zimą regularnie (E. Pugacewicz, T. Kułakowski inf. ustna; obserwacje własne). W listopadzie zarejestrowano wyraźnie zwiększoną liczebność śmieszki, Larus ridibundus oraz mewy pospolitej, Larus canus a w lutym - łabędzia krzykliwego, Cygnus cygnus oraz świstuna, Anas penelope. Terminy wyżej wymienionych obserwacji wskazują, że jest to okres przelotu tych gatunków. Odnotowano także wyraźny wzrost liczebności krzyżówki na rzece Białej w grudniu i styczniu w porównaniu z listopadem i lutym, kiedy były one rozproszone na całym terenie objętym obserwacjami. Wiąże się to zapewne z faktem, iż rzeka Biała zwykle dłużej od pozostałych kontrolowanych rzek pozostaje niezamarznięta. Przyczyną tego mogą być odprowadzane do niej ścieki (zwłaszcza na odcinku miejskim). Spadek liczebności krzyżówki w lutym (Rys. 2) spowodowany był prawdopodobnie znacznym ociepleniem, wezbraniem rzek i co za tym idzie, poszerzeniem się obszarów dogodnych do żerowania. Rysunek 2. Liczebność krzyżówki na rzece Białej oraz na pozostałych odcinkach rzek w sezonie 2001/2002. Dziękujemy dr Włodzimierzowi Chętnickiemu za liczne uwagi krytyczne i pomoc w redagowaniu niniejszej pracy oraz wszystkim osobom, które brały aktywny udział w pracach terenowych. Byli to: Jarosław Banach, Agnieszka Czerwiec, Agnieszka Domarecka, 4

5 Tomasz Jezierczuk, Robert Kapowicz, Maciej Juniewicz, Alicja Krasnodębska, Tomasz Kułakowski, Sebastian Maciak, Robert Polak, Michał Skierczyński i Tomasz Tumiel. WNIOSKI 1. Krzyżówka była najliczniej zimującym ptakiem na terenie objętym obserwacjami. 2. Podczas długotrwałych mrozów, gdy rzeki zamarzły w znacznej części, krzyżówki gromadziły się na rzece Białej, która była słabiej pokryta lodem. 3. Mimo utrzymującej się, mroźnej pogody stwierdzono zimowanie gęgawy, kokoszki i potrzosa gatunków sporadycznie spotykanych zimą na Nizinie Północnopodlaskiej. LITERATURA Czerwiński A. (red.) Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza. Zespół Parków Krajobrazowych w Supraślu, Supraśl. Górniak A Klimat województwa podlaskiego. IMGW, Białystok. Zyska P., Dombrowski A., Kot H., Rzępała M Akcja zimowego liczenia ptaków wodnych Not. Orn. 31: Tomiałojć L Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa. Praca została opublikowana w: Zyśk B., Łaciak T. (red.) Materiały VI Ogólnopolskiego Przeglądu działalności Studenckich Kół Naukowych Przyrodników. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie. Kraków. 5