4. Zakres opracowania. 5. Charakterystyka obszaru badań

Transkrypt

1 Spis treści 1. Wprowadzenie Cel opracowania Przepisy prawne Zakres opracowania Charakterystyka obszaru badań Metodyka badań terenowych Wyniki rocznego monitoringu ornitologicznego Skład gatunkowy obszaru badań Migracje Wiosenne Okres lęgowy Dyspersja polęgowa Migracje jesienne Zimowanie Przewidywany wpływ turbiny na ptaki Ocena potencjalnego oddziaływania skumulowanego w połączeniu z podobnymi inwestycjami znajdującymi się w najbliższym sąsiedztwie planowanego przedsięwzięcia Wpływ planowanej inwestycji na obszary Natura 2000 i inne obszary chronione Działania minimalizujące negatywny wpływ inwestycji na awifaunę Monitoring porealizacyjny Podsumowanie Załączniki Załącznik 1. Punkt kontrolny i linia transektu Załącznik nr 2. Mapa przedstawiająca MPPL Załącznik nr 3. Mapa przedstawiająca najbliżej położone TW i maszty telefonii komórkowej Załącznik nr 4. Mapa przedstawiająca najbliżej położone obszary chronione Załącznik nr 6. Mapa przelotów awifauny. Okres migracji wiosennych i jesiennych Załącznik nr 6. Gniazda bociana białego w buforze 2 km od działki inwestycyjnej Literatura:

2 1. Wprowadzenie Budowa elektrowni wiatrowych i elementów infrastruktury im towarzyszących takich jak słupy i linie energetyczne SN może nieść za sobą negatywne oddziaływanie na środowisko a w szczególności na awifaunę. Celem monitoringu przedrealizacyjnego jest sformułowanie prognozy oddziaływania projektu wiatrowego na populacje ptaków. Wykorzystywanie do produkcji energii elektrowni wiatrowych ma mniejszy wpływ na środowisko naturalne (poprzez zmniejszenie procentowego udziału emisji CO 2 do atmosfery) niż inne metody produkcji energii np. elektrownie pozyskujące energię z kopalin. Głównymi zagrożeniami dla ptactwa jakie może spowodować zła lokalizacja elektrowni wiatrowej są: śmiertelność ptaków w wyniku kolizji z pracującymi siłowniami (rotorem) i/lub elementami infrastruktury towarzyszącej, w szczególności napowietrznymi liniami energetycznymi zmniejszenie liczebności ptaków z powodu utraty i fragmentaryzacji siedlisk w wyniku rozbudowy infrastruktury komunikacyjnej i energetycznej związanej z obsługą elektrowni wiatrowych zaburzenia funkcjonowania populacji, w szczególności zaburzenia krótkoi długodystansowych przemieszczeń ptaków (efekt bariery) odstraszanie ptaków z okolic elektrowni Większość badań wskazuje na to, iż śmiertelność ptaków spowodowana zderzeniem z rotorem turbiny jest niewielka, lecz może występować. Uzależnione jest to głównie od lokalizacji elektrowni wiatrowej. Zwiększona śmiertelność ptaków wiąże się z umiejscowieniem inwestycji na terenach atrakcyjnych dla ptactwa służących jako potencjalne miejsca żeru, lęgu, postoju czy też przelotu. Miejscami takimi mogą być m.in. tereny o urozmaiconej rzeźbie, okolice zbiorników wodnych. Inwestycje takie jak budowa elektrowni wiatrowych mogą mieć również negatywny wpływ na liczebność okolicznej ornitofauny poprzez odstraszenie ptactwa z obszarów będących siedliskami podczas budowy elektrowni i otaczającej ją infrastruktury towarzyszącej takiej jak drogi dojazdowe, plac manewrowy, stacje transformatorowe, linie SN. Istniejąca elektrownia wiatrowa bądź farma wiatrowa będąca znaczącym elementem krajobrazu zmieniającym diametralnie jego wizualny charakter może mieć wpływ na zmianę tras wędrówek ptaków, a co za tym idzie na zmiany w składzie i liczebności populacji poszczególnych gatunków. 2

3 Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej (od 1 maja 2004 r.) uczestniczy w tworzeniu wspólnej polityki energetycznej i zobowiązana jest do wdrażania jej głównych celów. W związku z tym podlega zobowiązaniom Wspólnoty, która przyjęła zmniejszenie o 20% emisji gazów cieplarnianych w stosunku do roku 1990, zmniejszenie zużycia energii o 20% w stosunku do prognozowanej na rok 2020, oraz zwiększenie do 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii. Biorąc pod uwagę powyższe oraz przyjmując, że ochrona bioróżnorodności jest priorytetem równie ważnym jak rozwój odnawialnych źródeł energii realizacja inwestycji wiatrowych nie może odbywać się bez poszanowania priorytetów w zakresie ochrony ptaków. Chcąc ograniczyć możliwość negatywnego oddziaływania elektrowni wiatrowych na populacje ptaków należy unikać lokalizowania ich: na obszarach intensywnie użytkowanych przez ptaki, na cennych obszarach lęgowych, w miejscach koncentracji występowania gatunków ptaków, u których stwierdzono reakcje unikania elektrowni wiatrowych (blaszkodziobe i siewkowe), prowadzące do utraty siedlisk, w miejscach koncentracji gatunków ptaków tzw. kolizyjnych tj.: ptaki szponiaste, mewy i rybitwy, ptaki o aktywności nocnej oraz niektóre ptaki wykonujące w powietrzu loty godowe. 2. Cel opracowania Celem niniejszego opracowania jest ocena oddziaływania turbin wiatrowych na awifaunę, a co za tym idzie ocena ryzyka wystąpienia znaczącego, negatywnego oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki na podstawie obserwacji terenowych i materiałów przyrodniczych. Głównym zadaniem niniejszego raportu jest ocena lokalizacji inwestycji pod kątem wystąpienia negatywnego oddziaływania na awifaunę, sformułowanie prognozy i określenie skutków, jakie projektowana inwestycja może spowodować. Kolejnym etapem jest zaproponowanie działań minimalizujących lub kompensujących potencjalne zagrożenia, oraz ocena lokalizacji inwestycji pod kątem jej oddziaływania na obszary Natura 2000 i inne obszary chronione. 3

4 3. Przepisy prawne 1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U Nr 92 poz. 880), 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2012, poz. 81)., 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U Nr 237, poz 1419) 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska nr 725 z dnia 16 maja 2005 r., w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. z dnia 8 września 2007) 6. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa) 7. Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dziko żyjących ptaków (Dyrektywa Ptasia)Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 92 poz. 880 z późniejszymi zmianami, Dz. U. Nr 199 z 7 listopada 2008). 8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, 9. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz z późn. zm.), 4

5 4. Zakres opracowania Teren, który objęto badaniami to działka o nr ewidencyjnym 43 obręb Stara Sucha, gm. Nowa Sucha, powiat sochaczewski, województwo mazowieckie. Na opisywanym terenie planowana jest dwóch sztuk elektrowni wiatrowych o mocy do 600 kw każda wraz z infrastrukturą towarzyszącą. 5. Charakterystyka obszaru badań Gmina Nowa Sucha Gmina położona jest w województwie mazowieckim, w południowej części powiatu sochaczewskiego, w odległości 60 km od Warszawy. Zajmuje 12,36 % powierzchni powiatu i liczy ponad 6 tysięcy mieszkańców. Graniczy bezpośrednio z Sochaczewem. Teren Gminy podzielony jest na 26 sołectw: Antoniew, Braki, Borzymówka, Glinki, Kolonia Gradowska, Kornelin-Leonów, Kościelna Góra, Kozłów Biskupi, Kurdwanów, Marysinek, Mizerka-Stary Żylin, Nowy Białynin, Nowy Dębsk, Nowy Kozłów Drugi-Szeligi, Nowy Kozłów Pierwszy, Nowa Sucha, Okopy, Orłów, Rokotów, Roztropna, Stara Sucha- Nowy Żylin, Stary Białynin, Stary Dębsk, Kozłów Szlachecki, Wikcinek, Zakrzew. Sąsiadujące gminy to: Bolimów, Kocierzew Południowy, Nieborów, Rybno, Sochaczew, Teresin, Wiskitki. Gmina leży w dolinie rzeki Bzury oraz jej dopływów, dwóch mniejszych rzek: Suchej i Pisi. Powierzchnia gminy to 90,34 ha, w tym: użytki rolne: 85 i lasy: 8 %. Jest to gmina rolnicza z dominującymi uprawami zbóż, roślin okopowych, warzyw oraz drzew i krzewów owocowych, jednak coraz intensywniej rozwija się działalność usługowo-handlowa i produkcyjna. Przez obszar Gminy przebiegają następujące szlaki komunikacyjne: droga krajowa nr 2 (odcinek Sochaczew Łowicz), droga krajowa nr 50, droga wojewódzka nr 705 (odcinek Sochaczew Skierniewice) 10 km od granicy gminy zlokalizowany będzie węzeł komunikacyjny na przecięciu autostrady A2 i drogi krajowej nr 50 w miejscowości Wiskitki. Ponadto Nowa Sucha położona jest na ważnym szlaku komunikacji kolejowej Warszawa Berlin. 5

6 Krajobraz wokół terenu inwestycyjnego: W rejonie projektowanego przedsięwzięcia dominuje krajobraz rolniczy. Teren planowanej inwestycji i jej okolic stanowi mozaikę różnych środowisk (niewielkie kompleksy leśne, kępy drzew śródpolnych, pola uprawne, oczka wodne, tereny zabudowane). Wokoło planowanych turbin wiatrowych występują szpalery drzew, pojedyncze drzewa oraz duże zadrzewienie w kierunku zachodnim. Obszary leśne i zadrzewienia: Na terenie działki inwestycyjnej w jej bardziej północnej części znajduje się niewielki obszar gruntów leśnych (wg rejestru gruntów o powierzchni ok. 0,65 ha), który od planowanego usytułowania najbardziej północnej turbiny wiatrowej znajduje się w odległości około 200m. Omawiany las składa się w głównej mierze z sosny Pinus Sylvestris z domieszką brzozy brodawkowatej Betula pendula. Inwestor nie planuje wycinki drzew na terenie działki inwestycyjnej. Inne większe zadrzewienie od granic terenu inwestycyjnego, znajduje się w odległości ok. 220m w kierunku wschodnim o powierzchni około 0,57 ha. Na okolicznych działkach zaobserwowano kilka pojedynczych dużych drzew. Na południowym - wschodzie znajdują się przydrożne drzewa. 6

7 Zdj. nr 1. Widok na grunty leśne znajdujące się w północnej części działki inwestycyjnej Zdj. nr 2. Skład gatunkowy drzewostanu znajdującego się na działce inwestycyjnej 7

8 Wody powierzchniowe: Najbliższym ciekiem wodnym jest niewielka rzeczka Sucha prawy dopływ Bzury, swoje koryto ma w odległości około 800 m od terenu inwestycyjnego. W strefie buforu 2 km wchodzą również rowy melioracyjne, lecz są one płytkie i okresowo zalewane wodą oraz niewielkie oczka wodne, zarośnięte drzewami i krzewami. Poza strefą buforową na zachód płynie rzeka Bzura w odległości około 2,50 km od oraz jej dopływy, - Rawka w odległości około 4,8 km na południe, - Sucha w odległości około 800 m południe, - Pisia w odległości 5,20 km na północny - wschód Zdj. nr 3. Rzeczka Sucha, prawy dopływ Bzury, w odległości około 800 m od terenu inwestycyjnego. 8

9 Zdj. nr 4. Rzeka Sucha. Obszar zabudowy: Najbliższe zbudowania znajdują się w odległości ok. 500 m na południe w miejscowości Stara Sucha, ok. 750 m na zachód w miejscowości Nowy Żylin oraz ok. 850 m na północny wschód Kolonia Gradowska. Poniżej przedstawiono wygląd strefy buforowej wokoło planowanych turbin wiatrowych. Z zamieszczonej mapy wynika, iż w buforze inwestycji występuje na południu niewielka rzeczka Sucha, w odległość od środka działki ok. 800 m. Po zachodniej stronie działki znajduje się rów melioracyjny, lecz jest on płytki i okresowo zalewany wodą. Przez zachodnią cześć strefy bufory przebiega droga wojewódzka nr 705 oraz szlak komunikacji kolejowej Warszawa Berlin. W strefie buforowej nie występują rozległe kompleksy leśne, duże rzeki ani jeziora. 9

10 Mapa nr 1. Zasięg strefy buforowej wokół planowanej inwestycji. Skala 1: Zdjęcia poniżej przedstawiają widok w kierunku czterech stron świata z działki inwestycyjnej, z miejsca posadowienia turbin wiatrowych. 10

11 Zdj. nr 5. Widok na N Zdj.nr 6. Widok na E 11

12 Zdj. nr 7. Widok na S Zdj. nr 8. Widok na W 12

13 Charakterystyka krajobrazu. W gminie Nowa Sucha można wyróżnić cztery rodzaje krajobrazu: krajobraz naturalny, krajobraz zbliżony do naturalnego, krajobraz naturalno- kulturowy, krajobraz kulturowy. Krajobraz naturalny w obrębie inwestycji na działce nr ewid. 43 na której zostaną wybudowane turbiny wiatrowe, praktycznie nie istnieje. Najbliższe zadrzewienie położone jest na terenie działki inwestycyjnej w odległości około 200 m od TW, w kierunku północnym. Najbliższym ciekiem wodnym jest rzeka Sucha, która znajduje się w odległości około 800 m w kierunku południowym oraz rzeka Bzura, której odległość od przedmiotowych turbin wiatrowych wynosi około 2,5 km w kierunku zachodnim. Krajobraz zbliżony do naturalnego to szpalery drzew, które występują w najbliższym otoczeniu drogi na południowym wschodzie oraz zarastające rowy melioracyjne. Omawiany rodzaj krajobrazu jest również reprezentowany przez nieliczne naturalne łąki, które nie znajdują się w najbliższym sąsiedztwie działek inwestycyjnych. Kolejnym elementem krajobrazu zbliżonego do naturalnego są pojedyncze zadrzewienia śródpolne, które tak jak powyżej omawiane łąki są elementem krajobrazu lecz nie znajdują się w bezpośrednim kontakcie z przedmiotowym terenem. Krajobraz naturalno- kulturowy to krajobraz użytków rolnych reprezentowanych przez pola uprawne nastawione na produkcje roślinną oraz użytki zielone. Omawiany typ krajobrazu jest najczęściej występującym na obszarze całej gminy. Krajobraz kulturowy to krajobraz budynków gospodarczych i mieszkalnych oraz towarzyszącej im infrastruktury (np. dróg, linii kolejowych oraz napowietrznych linii energetycznych wraz z elementami infrastruktury technicznej). Na południe od terenu planowanej inwestycji znajduje się miejscowość Stara Sucha (odległość ok. 500 m). Działka inwestycyjna i teren w promieniu około 2 km wokół znajduje się w krajobrazie rolniczym o przeciętnym bogactwie i wartości przyrodniczej na tle województwa mazowieckiego. Tło stanowią pola uprawne, sady oraz nieużytkowane grunty rolne ze zbiorowiskami roślin segetalnych i ruderalnych. Wzdłuż dróg rosną krzewy i drzewa, głównie topole, brzozy, tarniny, topole osiki i głogi. Działka, na której mają zostać posadowione turbiny, to grunty orne, na których występuje typowa roślinność segetalna. Najbliższy las położony jest na terenie inwestycyjnym w odległości około 200 m w kierunku północnym od 13

14 TW. Z pozostałych stron przedmiotowa działka otoczona jest przez pola uprawne, zadrzewienia i zabudowania mieszkalno-gospodarcze wraz z infrastrukturą drogową. Przedmiotowe turbiny wiatrowe będą wprowadzała największe zmiany w krajobrazie dla mieszkańców miejscowości Stara Sucha, Nowa Sucha, Nowy Żylin, Leonów, Kolonia Gradowska, Orłów, Gradów. Odbiór przez obserwatorów danych turbin jest subiektywny i prawie niemożliwy do określenia. Zdj. nr 9. Zdjęcie przedstawiające wizualizację planowanej TW wkomponowaną w panoramę działki inwestycyjnej. 14

15 Objazd terenów przyległych do strefy buforowej lub mogących mieć wpływ na skład awifauny na działkę inwestycyjną w przyszłości: Z uwagi na bliskość działki inwestycyjnej do atrakcyjnych pod względem awifauny terenów uwzględniono obserwacje ptaków na pobliskich terenach. Gatunki te pomimo, iż nie zostały zaobserwowane często lub wcale nad działką inwestycyjną mogą w przyszłości przemieszczać się w jej pobliże, szczególnie w okresie migracji wiosennych i jesiennych. W trakcie wizji terenowych wiosną 2013r. na stawach rybnych w okolicy oczyszczalni ścieków koło Łowicza i rzeki Skierniewki (oprócz powszechnych gatunków, które występowały na transekcie czy punkcie) zaobserwowano następujące gatunki: - Czapla siwa Ardea cinerea - Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus - Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena - Perkozek Tachybaptus ruficollis - Głowienka Aythya ferina - Czernica Aythya fuligula - Krzyżówka Anas platyrhynchos - Łyska Fulica atra - Cyraneczka Anas crecca - Gągoł Bucephala clangula - Łabędź niemy Cygnus olor - Błotniak stawowy Circus aeruginosus - Myszołów Buteo buteo - Mewa śmieszka Chroicocephalus ridibundus - Mewa białogłowa Larus cachinnans - Czajka Vanellus vanellus - Żuraw Grus grus - Kormoran Phalacrocorax carbo - Krwawodziób Tringa totanus - Remiz Remiz pendulinus - Potrzos Emberiza schoeniclus 15

16 Zdj. nr 10. Żerujące żurawie w okolicy stawów koło Łowicza Zdj. nr 11. Stawy koło Łowicza 16

17 Zdj. nr 12. Lęgowy błotniak stawowy na stawach koło Łowicza Zdj. nr 13. Rozlewiska w dolinie Bzury wiosna 2013r. 17

18 Zdj. nr 14. Rozlewiska w dolinie Bzury wiosna 2013r. Zdj. nr 15. Rozlewiska w dolinie rzeki Suchej wiosna 2013r. 18

19 6. Metodyka badań terenowych Prowadzone badania obejmowały: ustalenie składu gatunkowego, liczebność ptaków poszczególnych gatunków, wykorzystanie przez ptaki przestrzeni powietrznej w poszczególnych okresach fenologicznych w rejonie planowanej farmy wiatrowej, wykorzystanie przez ptaki powierzchni terenu podczas rocznego cyklu życiowego, cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych. Liczenia transektowe Liczenia transektowe wykonywane były na jednej trasie o długości około 1 km. Transekt był kontrolowany w równych odstępach czasu tj., co ok dni, z nasileniem w okresie przelotów wiosennych (III V) i jesiennych (VIII XI). Kontrole były przeprowadzane w godzinach porannych od wschodu słońca (IV VIII) lub w godzinach okołopołudniowych (pozostały okres). Liczenie trwało 4 godziny. Obserwator podczas każdej kontroli notował wszystkie osobniki widziane lub słyszane, obserwując ptaki stacjonarne i lecące. Ptaki w locie przypisano do pułapu wysokości. Ptaki, które były stacjonarne a następnie wzbiły się do lotu na znaczącą odległość zostały zamieszczone w obu rubrykach tabeli, dlatego liczebność pomimo tego, że jest znaczna może dotyczyć tych samych ptaków. Linia transektu została przedstawiona na mapie w Załączniku 1. Liczenie punktowe W tym samych dniach, co liczenie transektowe było przeprowadzone liczenie z punktu. Każde liczenie trwało 4 godziny i obejmowało wszystkie osobniki widziane lub słyszane. Punkt był kontrolowany w równych odstępach czasu tj. co ok dni z nasileniem w okresie przelotów wiosennych (III V) i jesiennych (VIII XI). Kontrole były przeprowadzane w godzinach porannych od wschodu słońca (IV VIII) lub w godzinach okołopołudniowych (pozostały okres). Obserwator podczas każdej kontroli notował ptaki widziane w locie (w zasięgu wzroku) z podziałem na kategorie pułapu przelotu, a w przypadku ukierunkowanego przelotu 19

20 uwzględniał również jego kierunek. W większości przypadków ptaki widziane w locie były także widywane jako stacjonarne, gdyż przemieszczały się często w różnych kierunkach i przysiadywały chwilowo na drzewach i liniach energetycznych. Przeloty te były w większości krótkodystansowe i przebiegały w różnych kierunkach. Wybrano uproszczoną ścieżkę monitoringu (20 30 kontroli na rok) z nasileniem w okresie przelotów wiosennych i jesiennych. Punkt kontrolny został przedstawiony na mapie w Załączniku 1. Poniżej w tabeli 1 zestawiono częstotliwość kontroli na transektach oraz punktach obserwacyjnych. Tabela. 1. Częstotliwość kontroli terenowych Miesiąc Dni miesiąca Godziny kontroli z punktu Godziny kontroli z transektu Liczba kontroli Kwiecień :30 11:30 7:30 11:30 1 Maj , 16, 28 6:30 10:30 6:30 10:30 3 Maj 2012 (nocna) 25-20:00-23:00 1 Czerwiec , 25 6:30 10:30 6:30 10:30 2 Lipiec , 24 7:00 11: Sierpień , 17, 24 7:00 11:00 7:00 11:00 3 Wrzesień , 14, 26 10:00 14:00 10:00 14:00 3 Październik , 16, 29 10:00 14:00 10:00 14:00 3 Listopad , 13, 26 10:00 14:00 10:00 14:00 3 Grudzień :00 14:00 10:00 14:00 1 Styczeń :00 14:00 10:00 14:00 1 Luty , 21 10:00 14:00 10:00 14:00 2 Marzec , 15, 26 10:00 14:00 10:00 14:00 3 Kwiecień , Kwiecień (nocna) - 22: dziennych i 2 nocne 20

21 Cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych W Polsce jest kilkanaście gatunków ptaków występujących, jako rzadkie lub średnioliczne tj. w zagęszczeniach obszarowych mniejszych niż 100par/ 100 km 2, dla których całkowita liczebność lokalnie lęgowych populacji była szacowana w oparciu o specjalne kontrole całości obszaru opracowania połączone z mapowaniem spostrzeżeń. Celem prowadzonych obserwacji oszacowanie liczebności i rozmieszczenia lęgowych gatunków rzadkich i nielicznych oraz gatunków o dużych rozmiarach ciała i kolonijnych zarówno na terenie planowanej inwestycji jak i w jej sąsiedztwie. Powierzchnia próbna obejmowała obszar planowanej inwestycji wraz z buforem 1,5 km wokół niej (2 km od turbiny). Przeprowadzono kontrole dzienne oraz nocne: przełom marca i kwietnia ze szczególnym uwzględnieniem żurawia, ptaków drapieżnych i kruka maj oraz przełom czerwca i lipca z uwzględnieniem liczenia gniazd bociana białego kwiecień dodatkowa kontrola nocna w poszukiwaniu sów maj dodatkowa kontrola nocna na wykrycie lęgowych chruścieli (derkacza). Penetracja obszaru buforowego W tym dodatkowym etapie badań terenowych szacowano skład gatunkowy i liczebność oraz określano behawior ptaków na terenach wokół obszaru elektrowni wiatrowej. Sprzęt W terenie posługiwano się mapami w skali 1:25000 i 1: Sprzętem optycznym, który był użyty do obserwacji była lornetka ECOTONE MR-3 o parametrach 10x42 i luneta Delta Optical Titanium 65ED o parametrach 15-45x65. Badania wstępne Badania rozpoczęto od oceny wstępnej przeglądu istniejącej literatury dotyczącej badanego obszaru, przeglądu map, lokalizacji powierzchniowych form ochrony przyrody oraz 21

22 wizji terenowej. W tabeli 2 zamieszczono zestawienie parametrów lokalizacji uwzględnione w trakcie oceny wstępnej. Tabela. 2. Parametry lokalizacji uwzględniane w trakcie oceny wstępnej Parametr lokalizacji/prawdopodobieństwo negatywnego oddziaływania Lęgowe ptaki drapieżne (prognozowane lub publikowane zagęszczenia) Zimujące ptaki drapieżne (prognozowane lub publikowane zagęszczenia) Inne duże ptaki lęgowe (żurawie, bociany prognozowane lub publikowane zagęszczenia) Występowanie gatunków o niekorzystnym statusie ochronnym Gatunki gniazdujące kolonijnie (prognozowane lub publikowane dane o wielkości kolonii) Liczebność migrantów (prognozowane natężenie wykorzystanie powierzchni powietrznej) Możliwość występowania wąskich gardeł szlaków migracyjnych Możliwość wykorzystania dużych zgrupowań pozalęgowych i/lub regularnych przelotów lokalnych Oddziaływanie na OSOP Natura 2000 (wynikające z odległości od granic obszaru i składu gatunkowego) Oddziaływanie na inne powierzchniowe formy ochrony przyrody (wynikające z odległości od granic obszaru i składu gatunkowego) Liczba turbin niskie średnie wysokie b. wysokie x x x x x x x x x x x Ze względu na prognozowane niskie prawdopodobieństwo negatywnego oddziaływania zaproponowano uproszczoną ścieżkę monitoringu przedrealizacyjnego przewidującą kontroli na rok. Ze względu na lokalizację turbin wiatrowych przewidziano jeden transekt oraz jeden punkt obserwacyjny. 22

23 Kontrole terenowe odbyły się w okresie od kwietnia 2012 roku do kwietnia 2013 roku w liczbie 31 kontroli (w tym dwie nocne kontrole w dniach oraz ). Kontrole nocne nakierowane były na wykrycie ptaków wieczornej aktywności (derkacza i innych chruścieli oraz sowy). Inwentaryzacja florystyczna, mykologiczna i faunistyczna W czasie prac terenowych zastosowano metodę marszrutową polegającą na penetracji terenu objętego zmierzeniem inwestycyjnym. Rozpoznanie składu gatunkowego odbywało się w trakcie wizji terenowych w czasie, których wykonywano zdjęcia w celu dokładniejszego rozpoznania typów zbiorowisk roślinnych i grzybów. Dane botaniczne były zbierane wczesną wiosną w miesiącach marzec i kwiecień oraz latem w czerwcu i lipcu. W terenie używano map topograficznych o skali 1: i 1: Korzystano z dostępnej literatury fachowej i z konsultacji z innymi przyrodnikami. W dniu roku przeprowadzono inwentaryzację florystyczną i faunistyczną na działce nr ewid. 43 obręb miejscowości Stara Sucha, gmina Nowa Sucha, powiat sochaczewski, województwo mazowieckie. Inwentaryzację przeprowadzono na terenie przeznaczonym na budowę elektrowni wiatrowych ( dwie turbiny wiatrowe każda po 600 kw). Inwentaryzację florystyczną przeprowadzono metodą marszrutową: wykorzystano metodę marszrutową w celu szczegółowej penetracji powierzchni działek, w czasie analizowania powierzchni badawczej pod kątem różnorodności florystycznej i identyfikowano wszystkie napotkane rośliny, nie stwierdzono roślin objętych prawną ochroną gatunkową. Analiza mykologiczna terenu objętego planowanym zamierzeniem inwestycyjnym nie wykazała występowania grzybów, w tym grzybów lichenizujących, które by były objęte prawną ochroną gatunkową. Na terenie inwestycyjnym na działce nr 43 w dniu przeprowadzanej inwentaryzacji roślinność naczyniowa występująca na inwentaryzowanym terenie to przedstawiciele flory ruderalnej i pól uprawnych Stellarieteamediae. Podczas inwentaryzacji na działce nr ewid. 43 stwierdzono występowanie poniższych gatunków roślin: 23

24 Babka zwyczajna Plantago major Bylica pospolita Artemisia vulgaris Chaber bławatek Centaurea cyanus Chwastnica jednostronna Echinochloacrus-galli Cykoria podróżnik Cichorium intybus Fiołek polny Viola arvensis Gwiazdnica pospolita Stellaria media Iglica pospolita Erodium cicutarium Komosa biała Chenopodium album Konyza kanadyjska (przymiotno kanadyjskie) Conyza canadensis Kostrzewa łąkowa Festuca pratensis Krwawnik pospolity Achillea millefolium Kupkówka pospolita Dactylis glomerata Kurzyślad polny Anagallis arvensis Maruna bezwonna Matricaria perforata Mérat Mlecz polny Sonchus arvensis Mniszek lekarski Taraxacum officinale Niezapominajka polna Myosotis arvensis Ostrożeń polny Cirsium arvense Perz właściwy Elymus repens Przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys Przetacznik perski Veronica persica Poir. Rdest ptasi Pylogonum aviculare Rumian polny Anthemis arvensis Rumianek pospolity Chamomilla recutita Rumianek bezpromieniowy Chamomilla suaveolens Tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris Tobołki polne Thlaspi arvense Życica wielokwiatowa Lolium multiflorum 24

25 Podczas inwentaryzacji faunistycznej na działce inwestycyjnej poza ptakami w dniu inwentaryzacji zaobserwowano: sarna Capreolus capreolus zając szarak Lepus europaeus mysz polna Apodemus agrarius nornik zwyczajny Microtus arvalis dzik Sus scrofa 7. Wyniki rocznego monitoringu ornitologicznego 7.1. Skład gatunkowy obszaru badań W okresie trwania monitoringu ornitologicznego na obszarze planowanej elektrowni wiatrowej oraz obszaru buforowego, odbyto 31 kontrole terenowe, w czasie których wykazano obecność 95 gatunków ptaków i 5 taksonów nieoznaczonych (gęsi, kaczki, mewy, szponiaste, wróblowe), w tym 24 gatunków kluczowych. Monitoringiem zostały objęte wszystkie okresy fenologiczne: zimowanie od grudnia do lutego, przeloty wiosenne od marca do maja, okres lęgowy od końca maja do sierpnia oraz migracje jesienne od połowy sierpnia do listopada. Jest to podział umowny, gdyż wiadomo, że poszczególne okresy fenologiczne zachodzą na siebie i są różne w zależności od gatunku ptaka. Za kluczowe uznaje się gatunki: wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt gatunki SPEC (Species of European Conservation Concern) w kategorii 1 3 o kategoria SPEC 1 gatunki zagrożone globalnie o kategoria SPEC 2 gatunki o niekorzystnym statusie w Europie o kategoria SPEC 3 gatunki o niekorzystnym statusie ochronnym w Europie gatunki objęte strefową ochroną miejsc występowania gatunki o rozpowszechnieniu lęgowym <10% (ocenianym w siatce kwadratów o rozmiarach 10x10 km) gatunki o liczebności krajowej populacji <1000 par lęgowych 25

26 Nie zaobserwowano gatunków ptaków wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, o rozpowszechnieniu lęgowym <10% (ocenianym w siatce kwadratów o rozmiarach 10x10 km) lub objętych strefową ochroną miejsc występowania. Bielik jest określony jako gatunek słabo rozpowszechniony, bardzo nieliczny, tj. o liczbie par w Polsce między 301 a 3000 (Sikora i inni 2007). Tabela. 3. Lista gatunków ptaków zaobserwowanych w obszarze badań w czasie trwania rocznego monitoringu z uwzględnieniem statusu ochronnego Lp. gatunek Nazwa łacińska ochrona 1 bażant Phasianus colchicus PL, Ł 2 białorzytka Oenanthe oenanthe PL, SPEC3 3 bielik Haliaeetus albicilla PL, SPEC1, DP1, C 4 błotniak łąkowy Cirucus pigargus PL 5 błotniak stawowy Circus aeruginosus PL, DP1 6 bocian biały Ciconia ciconia PL, SPEC2, DP1 7 bocian czarny Cicona nigra PL, SPEC2, DP1 8 bogatka Parus major PL 9 cierniówka Sylvia communis PL 10 czajka Vanellus vanellus PL, SPEC2 11 czapla siwa Ardea cinerea <PL> 12 czubatka Lophophanes cristatus PL, SPEC2 13 czyż Carduelis spinus PL 14 dudek Upupa epops PL, SPEC3 15 dymówka Hirundo rustica PL, SPEC3 16 dzięcioł duży Dendrocopus major PL 17 dzięciołek Dendrocopus minor PL 18 dziwonia Carpodacus erythinus PL 19 dzwoniec Chloris chloris PL 20 gajówka Sylvia borin PL 21 gawron Corvus frugilegus <PL> 22 gąsiorek Lanius collurio PL, SPEC3, DP1 23 gęsi nieoznaczone Anser sp - 24 gęgawa Anser anser Ł 25 gęś białoczelna Anser albifrons PL, Ł 26 gęś zbożowa Anser fabalis PL, Ł 27 gil Pyrrhula pyrrhula PL 26

27 28 grzywacz Columba palumbus PL, Ł 29 grubodziób Coccothraustes coccothraustes PL 30 jarzębatka Sylvia nisoria PL, DP1 31 jemiołuszka Bombycilla garrulus - 32 jer Fringilla montifringilla - 33 jerzyk Apus apus PL 34 jastrząb Accipiter gentilis PL 35 kaczki nieoznaczone Anatinaae sp - 36 kapturka Sylvia atricapilla PL 37 kawka Corvus monedula PL 38 kopciuszek Phoenicurus ochruros PL 39 kormoran Phalacrocorax carbo PL 40 kos Turdus merula PL 41 kowalik Sitta europaea PL 42 krętogłów Jynx torquilla PL, SPEC3 43 kruk Corvus corax <PL> 44 krogulec Accipiter nisus PL 45 krzyżówka Anas platyrhynhos PL, Ł 46 kukułka Coculus canorus PL 47 kuropatwa Perdix perdix Ł, SPEC3 48 kwiczoł Turdus pilaris PL 49 łabędź niemy Cygnus olor PL 50 łozówka Acrocephalus palustris PL 51 łyska Fulica atra PL, Ł 52 makolągwa Cardeulis cannabina PL, SPEC2 53 mazurek Passer montanus PL, SPEC3 54 mewa śmieszka Chroicocephalus ridibundus PL 55 mewy nieoznaczone Laridae sp modraszka Parus caeruleus PL 57 muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca PL 58 myszołów Buteo buteo PL 59 myszołów włochaty Buteo lagopus - 60 nurogęś Mergus merganser PL 61 oknówka Delichon urbica PL, SPEC3 62 ortolan Emberiza hortulana PL, DP1 63 piegża Sylvia curruca PL 64 piecuszek Phylloscopus trochilus PL 27

28 65 pleszka Phoernicurus phoernicurus PL, SPEC2 66 pliszka siwa Matacilla alba PL 67 pliszka żółta Matacilla flava PL 68 pokląskwa Saxicola ruberta PL 69 potrzeszcz Emberiza calandra PL, SPEC2 70 potrzos Emberiza schoeniculus PL 71 pustułka Falco tinnunculus PL, SPEC3 72 remiz Remiz pendulinus PL 73 rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus PL 74 rudzik Erithacus rubecula PL 75 sierpówka Streptopelia decaocto PL 76 sikora uboga Parus palustris PL, SPEC3 77 skowronek Alauda arvensis PL, SPEC3 78 sójka Garrulus glandarius PL 79 sroka Pica pica <PL> 80 srokosz Lanius excubitor PL, SPEC3 81 strzyżyk Troglodytes troglodytes PL 82 szczygieł Cardeulis carduelis PL 83 szpak Sturnus vulgaris PL, SPEC3 84 szponiaste nieoznaczone Accipter sp - 85 śpiewak Turdus philomelos PL 86 świergotek drzewny Anthus trivialis PL 87 trzciniak Acrocephalus arundinaceus PL 88 trznadel Emberiza citrinella PL 89 wilga Oriulus orilus PL 90 wrona siwa Corvus cornix <PL> 91 wróbel Passer domesticus PL, SPEC3 92 wróblowe nieoznaczone Passeriformes - 93 zaganiacz Hippolais icterina PL 94 zięba Fringilla coelebs PL 95 żuraw Grus grus PL, SPEC2, DP1 Ł gatunki objęte ochroną łowiecką PL gatunki objęte ochroną krajową <PL> gatunki objęte częściowa ochroną krajową SPEC1/2/3 gatunki SPEC DP1 gatunki wymienione w Zał. I Dyrektywy Ptasiej C- Polska Czerwona Księga Zwierząt 28

29 Tabela. 4. Behawior gatunków występujących na obszarze planowanej inwestycji i w buforze Lp. gatunek behawior L ZS PŻ PNŻ Z 1 bażant x x 2 białorzytka x x 3 bielik X x 4 błotniak łąkowy x 5 błotniak stawowy x x 6 bocian biały x x x 7 bocian czarny x 8 bogatka x x 9 cierniówka x 10 czajka x x 11 czapla siwa x 12 czubatka x x 13 czyż x x 14 dudek x 15 dymówka x 16 dzięcioł duży x x x 17 dzięciołek X 18 dziwonia x 19 dzwoniec x 20 gajówka x 21 gawron x x 22 gąsiorek x 23 gęsi nieoznaczone x 24 gęś gęgawa x 25 gęś białoczelna x 26 gęś zbożowa x 27 gil x x 28 grzywacz x x x 29 grubodziób x 30 jarzębatka x 31 jemiołuszka x 32 jer x 33 jerzyk x x 34 jastrząb x x 35 kaczki nieoznaczone x 36 kapturka x 37 kawka x x x 38 kopciuszek x 39 kormoran x 40 kos x x 29

30 41 kowalik x 42 krętogłów x 43 kruk x x 44 krogulec x x 45 krzyżówka x x x 46 kukułka x 47 kuropatwa x x 48 kwiczoł x x x 49 łabędź niemy x 50 łozówka x 51 łyska x 52 makolągwa x 53 mazurek x x 54 mewa śmieszka x 55 mewy nieoznaczone x 56 modraszka x x x 57 muchołówka żałobna x 58 myszołów x x x 59 myszołów włochaty x 60 nurogęś x 61 oknówka x 62 ortolan x x 63 piegża x x 64 piecuszek x 65 pleszka x 66 pliszka siwa x 67 pliszka żółta x 68 pokląskwa x x 69 potrzeszcz x x 70 potrzos x 71 pustułka x 72 remiz x 73 rokitniczka x 74 rudzik x x 75 sierpówka x x 76 sikora uboga X x 77 skowronek x 78 sójka x x x 79 sroka x x x 80 srokosz x 81 strzyżyk x 82 szczygieł x x 83 szpak x x 84 szponiaste nieoznaczone x x x 85 śpiewak x x 30

31 86 świergotek drzewny x 87 trzciniak x 88 trznadel x x 89 wilga x 90 wrona siwa x x 91 wróbel x x x 92 wróblowe nieoznaczone x x 93 zaganiacz x x 94 zięba x x x 95 żuraw x L lęgowy ZS zalatujący z sąsiedztwa PŻ przelotny żerujący lub odpoczywający na powierzchni PNŻ przelotny niezwiązany z powierzchnią Z zimujący 7.2. Migracje Wiosenne W okresie migracji wiosennych, od marca do końca maja, przeprowadzono 6 kontroli terenowych. Awifauna tego okresu jest dość różnorodna, choć nie wyróżnia się szczególnie rzadkimi gatunkami. Zaobserwowano występowanie dość dużej liczby przelotnych gęsi (gęgawa, zbożowa, białoczelna). Towarzyszą im inne gatunki migrujące, w znacznie mniejszej liczbie m. in.: kaczki, łabędź niemy, czajki, żuraw, czapla siwa, śmieszka. Nie zaobserwowano żerowania przelatujących ptaków, poza czajką (sporadycznie szpakiem, kwiczołem, grzywaczem), która kilku krotnie odpoczywała na polach na obszarze wokół planowanej turbiny. W kwietniu 2012r. łącznie z punktu i transektu zanotowano 790 osobników lecących gęsi. W roku 2013 ze względu na długo utrzymującą się zimę (zalegająca pokrywa śniegu utrzymująca się do początku kwietnia) zanotowano największe natężenie migracji ptaków w miesiącu kwietniu. W dniu 8 kwietnia 2013r. łącznie zanotowano z punktu i transektu 1959 osobników gęsi, natomiast w dniu 15 kwietnia 2013 suma ta wynosiła 2337 migrujących osobników. Przeloty odbywają się na wysokim pułapie, szerokim frontem, w kierunku północnym i północno zachodnim, a także zachodnim. Nie zaobserwowano intensywnego wykorzystywania pułapu kolizyjnego przez ptaki, najczęstszymi gatunkami wykorzystującymi ten zakres wysokości były migrujące gęsi i czajki oraz lokalnie występujący myszołów, krukowate i bocian biały. 31

32 Tab. 5. Obserwacje z punktu w dniu 24 kwietnia 2012, godzina Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 błotniak stawowy x W 1 2 bocian biały x x S, W 10 3 bogatka x N, W 11 4 czajka x x NW 28 5 dymówka x x S 7 6 dzwoniec x S, SW 33 7 gawron x N, E 22 8 gęgawa x NW 72 9 gęsi nieoznaczone x NW gęś zbożowa x x NW, N grzywacz x kapturka x N 3 13 kruk x x N, W 7 14 krzyżówka x W, S 3 15 kwiczoł x E 9 16 mewa nieoznaczona x W 1 17 myszołów x x S, SE 6 18 nurogęś x SW 2 19 potrzeszcz x skowronek x sójka x x sroka x szpak x W 7 24 szponiaste nieoznaczone x N 1 25 trznadel x żuraw x NW 6 1 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 32

33 Tab. 6. Obserwacje z transektu w dniu 24 kwietnia 2012, godzina Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant bogatka czajka , dzięcioł duży dzwoniec gawron gęgawa , gęsi nieznaczone gęś zbożowa , jastrząb kaczki nieoznaczone kapturka kruk kuropatwa kwiczoł łabędź niemy makolągwa modraszka myszołów , nurogęś potrzeszcz skowronek sójka srokosz trznadel wróbel zięba żuraw wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 33

34 Tab. 7. Obserwacje z punktu w dniu 4 marca 2013 r., godzina 10:00-14:00 Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bogatka x S, W 19 3 czajka x NW 6 4 dzwoniec x NW 31 5 gawron x N 26 6 grubodziób x W 2 7 grzywacz x x S 3 8 kawka x kos x S, E 6 10 krogulec x NW 1 11 kruk x x N, E 4 12 kwiczoł x W mazurek x SW 5 14 modraszka x SW 4 15 myszołów x x S, N 7 16 potrzeszcz x E skowronek x x x N 2 18 srokosz x sójka x x sroka x x N 4 21 trznadel x wróbel x S 7 23 zięba x NW 6 1 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 8. Obserwacje z transektu w dniu 4 marca 2013 r., godzina 10:00-14:00 Lp. Gatunek Liczebność Pułap przelotu Stacjonarny Lecący 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant bogatka czajka czyż dzwoniec

35 6 gawron , grubodziób grzywacz , kawka kos kruk kwiczoł mazurek modraszka myszołów , potrzeszcz skowronek ,2, srokosz sójka sroka szczygieł trznadel , wróbel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 9. Obserwacje z punktu w dniu 15 marca 2013 r., godzina 10:00-14:00 Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bogatka x czapla siwa x N 2 3 czyż x SE 35 4 dzwoniec x gawron x x SW 30 6 grzywacz x jemiołuszka x W 59 8 kaczki nieoznaczone x NW 6 9 kruk x x krzyżówka x S 5 11 kwiczoł x S modraszka x E 6 13 myszołów x x x W 9 35

36 14 potrzeszcz x sierpówka x sójka x sroka x N 6 18 szpak x szponiaste nieoznaczone x NW, N 2 20 trznadel x wróbel x S, SE wrona siwa x S wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 10. Obserwacje z transektu w dniu 15 marca 2013 r., godzina 10:00-14:00 Lp. Gatunek Liczebność Pułap przelotu Stacjonarny Lecący 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant bogatka dzięcioł duży dzwoniec gawron , grzywacz jastrząb jemiołuszka kawka kos kruk kwiczoł mazurek modraszka myszołów , potrzeszcz rudzik sierpówka sójka sroka trznadel wróbel

37 23 zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 11. Obserwacje z punktu w dniu 26 marca 2013 r., godzina 10:00-14:00 Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bielik x W 1 2 bogatka x gawron x x S, NE 19 4 grzywacz x E 8 5 kormoran x N 12 6 kwiczoł x x W 36 7 kuropatwa x kruk x N 3 9 mazurek x mewa nieoznaczona x N 1 11 modraszka x N 5 12 myszołów x x x NW, S 9 13 potrzeszcz x S sierpówka x sroka x S 6 16 srokosz x szczygieł x szpak x W 7 19 trznadel x wrona siwa x E 3 21 wróbel x wróblowe nieozn x S 5 23 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 37

38 Tab. 12. Obserwacje z transektu w dniu 26 marca 2013 r., godzina 10:00-14:00 Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant bielik bogatka gawron grzywacz kormoran kruk kwiczoł , kuropatwa łabędź niemy mazurek modraszka myszołów ,2, potrzeszcz pustułka sierpówka sikora uboga sroka , szczygieł szpak trznadel wrona siwa zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 13. Obserwacje z punktu w dniu 08 kwietnia 2013 r., godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 błotniak stawowy x NW 1 2 bocian biały x N 10 3 bogatka x czajka x x W, NW 39 5 dzwoniec x N, S 38 38

39 6 gawron x N, NW 14 7 gęgawa x x N gęś zbożowa x N gęsi nieoznaczone x NW grubodziób x W, S 1 11 grzywacz x x S 4 12 kapturka x kruk x x N, E 8 14 kwiczoł x jastrząb x SE 2 16 mazurek x SW modraszka x myszołów x x E 6 19 potrzeszcz x skowronek x x N, NE srokosz x W 2 22 sójka x szpak x W śmieszka x NW 3 25 trznadel x zięba x S, SE wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 14. Obserwacje z transektu w dniu 08 kwietnia 2013 r., godz Lp. Gatunek Liczebność Pułap przelotu Stacjonarny Lecący 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant błotniak stawowy bocian biały bogatka czajka , dzwoniec gawron , gęgawa , gęś zbożowa gęsi nieoznaczone grzywacz

40 12 jastrząb kawka kormoran kowalik kruk , kwiczoł , mazurek modraszka myszołów , piecuszek potrzeszcz skowronek srokosz sroka szpak śmieszka trznadel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 15. Obserwacje z punktu w dniu 15 kwietnia 2013 r., godz Wysokość przelotu Godzina obserwacji Lp. Gatunek [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bocian biały x x x S 6 2 bocian czarny x NE 1 3 bogatka x dymówka x dzwoniec x N, S 13 6 gawron x N 21 7 gęgawa x NW gęś białoczelna x x N, W 57 9 gęś zbożowa x N gęsi nieoznaczone x N grzywacz x SE 8 12 kaczki nieoznaczone x W 8 13 kormoran x NW kruk x x N, E 8 15 kwiczoł x x

41 16 modraszka x myszołów x x N, E pliszka siwa x potrzeszcz x skowronek x x sójka x sroka x śpiewak x S 3 24 trznadel x wróbel x S wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 16. Obserwacje z transektu w dniu 15 kwietnia 2013 r., godz Lp. Gatunek Liczebność Pułap przelotu Stacjonarny Lecący 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bocian biały ,2,3 5 2 bocian czarny bogatka czubatka dzwoniec gawron , gęgawa , gęś białoczelna gęś zbożowa gęsi nieoznaczone grzywacz kormoran , kruk krzyżówka kwiczoł łyska mazurek modraszka myszołów ,2, pliszka siwa pliszka żółta potrzeszcz

42 23 skowronek sójka sroka śpiewak trznadel wróbel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Kontrola nocna z dnia 08 kwietnia 2013roku w godzinach nie wykazała obecności sów w okolicy działki inwestycyjnej Okres lęgowy W okresie lęgowym występuje znaczna liczba gatunków, w tym gatunków kluczowych. W większości są to małe ptaki, przemieszczające się na niskim pułapie i na niewielkie odległości. Awifauna okresu lęgowego jest pospolita i występująca w podobnych siedliskach. Dominatem liczebnym tego okresu jest skowronek, gawron, dymówka, potrzeszcz, trznadel czyli gatunki, które licznie występują w podobnych biotopach. Z gatunków szponiastych najczęściej pojawiał się myszołów oraz jastrząb, krogulec, pustułka i błotniak stawowy. Myszołów pojawia się często nad badanym obszarem, wykorzystując wszystkie pułapy wysokości. Pustułka również często pojawia się nad obszarem badań, zawisając charakterystycznie na działką inwestycyjną. Błotniak stawowy zalatuje z dalej położonych obszarów, pojawia się z niewielką częstotliwością. Podczas wizji terenowej r. zanotowano dwa osobniki błotniaka łąkowego natomiast w trakcie kontroli w dniu r. bielika jeden przelatujący osobnik. Suma osobników kruka widziana w danym dniu z punktu czy transektu jest wysoka z tego względu, iż gatunek ten jest on lęgowy na danym terenie. Gniazdo jednej pary odnaleziono w zadrzewieniu znajdującym się na działce inwestycyjnej (zdjęcie nr 5-7). Obserwacje osobników w poszczególnych godzinach dotyczą ciągle tej samej pary samca 42

43 i samicy. W obserwacjach z transektu para ta jest wpisywana jako stacjonarne osobniki. Jeśli podczas wizji terenowych zanotowano innych przedstawicieli tego gatunku nie związanych z przedmiotowym terenem, wpisywano je jako lecące osobniki. Lęgowa para na trasie swoich lokalnych przelotów wykorzystywała pułap poniżej zasięgu śmigła turbiny, a także pułap kolizyjny czyli w zakresie pracy śmigła. Do często pojawiających się gatunków w okolicy działki inwestycyjnej zaliczyć należy bociana białego, gnieżdżącego się w miejscowości Stara Sucha (dwa zajęte gniazda), Nowa Sucha (jedno zajęte gniazdo) oraz Leonów (jedno zajęte gniazdo). Najczęściej ptaki przemieszczały się w kierunku SW, S gdzie płynie rzeka Sucha, oraz na W w okolice rzeki Bzury. Tab. 17. Obserwacje z punktu w dniu 07 maja 2012 r., godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x białorzytka x bocian biały x x N, S 7 4 bogatka x cierniówka x dymówka x dzwoniec x gawron x x S, E 40 9 gąsiorek x grzywacz x N jastrząb x x NW 1 12 kopciuszek x krogulec x NW 1 14 kawka x W 3 15 kruk x x E, N 7 16 kwiczoł x W myszołów x x x N pliszka siwa x potrzeszcz x pustułka x E 2 21 skowronek x x sroka x N 1 23 szpak x SE śpiewak x trznadel x

44 26 wrona siwa x wróblowe nieoznaczone x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 18. Obserwacje z transektu w dniu 07 maj 2012 r., godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant białorzytka bocian biały ,2 5 4 bogatka cierniówka dymówka dzwoniec gawron , grzywacz jarzębatka jastrząb kawka kopciuszek kruk krzyżówka kuropatwa kwiczoł mazurek myszołów , pliszka siwa potrzeszcz pustułka sikora uboga skowronek sroka szpak

45 27 szczygieł szponiaste nieoznaczone śpiewak trznadel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 19. Obserwacje z punktu w dniu 16 maja 2012 r., godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 białorzytka x błotniak stawowy x W 1 3 bocian biały x x S 5 4 bogatka x cierniówka x N 1 6 dymówka x x gajówka x gawron x x W 27 9 grzywacz x jastrząb x kaczki nieoznaczone x W 3 12 kos x kruk x kwiczoł x x S, SW 8 15 makolągwa x myszołów x x SE 6 17 nurogęś x SW 3 18 oknówka x x E pliszka siwa x potrzeszcz x skowronek x x sroka x szpak x x śpiewak x S trznadel x wrona siwa x x E 5 27 wróbel x

46 28 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 20. Obserwacje z transektu w dniu 16 maja 2012 r., godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant błotniak stawowy 2 1 1,2 3 3 bocian biały , bogatka cierniówka czapla siwa 2 1 1, dymówka ,2, dzięcioł duży dziwonia dzwoniec gajówka gawron , grzywacz jastrząb kapturka kruk kos krzyżówka kwiczoł makolągwa myszołów , nurogęś oknówka , piecuszek pliszka siwa potrzeszcz pustułka skowronek sroka

47 30 szpak szponiaste nieoznaczone śpiewak trznadel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 21. Obserwacje z punktu w dniu 28 maja 2012 r., godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bocian biały x x SW 6 3 bogatka x dymówka x x dzwoniec x gawron x x grzywacz x S, SW 11 8 jerzyk x kawka x kopciuszek x kos x kruk x SE, N 4 13 kwiczoł x x makolągwa x mewa nieoznaczona x S 1 16 myszołów x x SE 8 17 pliszka siwa x potrzeszcz x skowronek x x sroka x x srokosz x E 1 22 sójka x szpak x x szponiaste nieoznaczone x NE 1 25 śpiewak x trznadel x wróbel x

48 28 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 22. Obserwacje z transektu w dniu 28 maja 2012 r., godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant błotniak łąkowy bocian biały bogatka cierniówka dymówka , dzwoniec gawron , grzywacz jerzyk kawka kopciuszek kruk kopciuszek kos kwiczoł kukułka kuropatwa krzyżówka łabędź niemy makolągwa myszołów , oknówka 4 2 2, ortolan pleszka pliszka siwa potrzeszcz skowronek sroka sójka szpak

49 32 śpiewak trznadel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 23. Obserwacje z punktu w dniu 11 czerwca 2012 r., godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bocian biały x x NW, S 9 3 błotniak stawowy x bogatka x czapla siwa x W 2 6 dymówka x x dzięciołek x NW 1 8 dzwoniec x gawron x gąsiorek x SW 2 11 grzywacz x jastrząb x x N 2 13 jerzyk x kopciuszek x kos x kruk x krzyżówka x NW 7 18 kwiczoł x myszołów x x pliszka siwa x potrzeszcz x sierpówka x SW, SE 8 23 skowronek x x sroka x srokosz x wilga x NW 1 27 wróbel x zięba x

50 1 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 24. Obserwacje z transektu w dniu 11 czerwca 2012 r., godz Lp. Gatunek Liczebność Pułap przelotu 1/2/3 SUMA Stacjonarny Lecący (ptaki lecące) 1 bażant białorzytka bielik bocian biały ,2 4 5 bogatka cierniówka dymówka , dzięciołek dzięcioł duży dzwoniec gajówka gawron grzywacz jarzębatka jerzyk kos krętogłów krzyżówka kruk kuropatwa kwiczoł makolągwa modraszka myszołów , ortolan pliszka siwa pokląskwa potrzeszcz skowronek trznadel wilga zaganiacz zięba

51 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 25. Obserwacje z punktu w dniu 25 czerwca 2012 r., godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bocian biały x x błotniak stawowy x E 1 3 bogatka x dudek x N 1 5 dymówka x gawron x x grzywacz x x jerzyk x x kapturka x NW 3 10 kos x kruk x kukułka x N 1 13 kwiczoł x x łabędź niemy x S 2 15 mewa śmieszka x myszołów x x x NW,SW 9 17 pliszka siwa x potrzeszcz x pustułka x NE, E 2 20 remiz x SW 1 21 skowronek x x sroka x szczygieł x śpiewak x trznadel x wilga x N 1 27 wróblowe nieoznaczone x x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m 51

52 I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 26. Obserwacje z transektu w dniu 25 czerwca 2012 r., godz Lp. Gatunek Liczebność Pułap przelotu Stacjonarny Lecący 1/2/3 (ptaki lecące) SUMA 1 bażant bocian biały ,2 4 3 bocian czarny błotniak stawowy bogatka cierniówka dudek dymówka ,2, dziwonia dzwoniec gawron , grzywacz , jerzyk , kopciuszek kruk kukułka kwiczoł muchołówka żałobna myszołów , ortolan pliszka siwa potrzeszcz skowronek sikora uboga sroka , srokosz szponiaste nieoznaczone śpiewak trzciniak trznadel wilga wróblowe nieoznaczone zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 52

53 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych Cenzus gatunków rzadkich i średniolicznych obejmował liczenia w promieniu 2 km od planowanej inwestycji. Dzienne obserwacje przeprowadzono w dniach: 28 maj 2012r., 25 czerwca 2012r., 26 marca 2013r., 8 kwietnia 2013 r. Nocne kontrole były przeprowadzone: 25 maja 2012 r. (kontrola nocna nakierowana na wykrycie lęgowych chruścieli) oraz 8 kwietnia 2013 r. (kontrola nocna w poszukiwaniu sów). W buforze 2 km od posadowienia planowanej turbiny wiatrowej zanotowano gniazdo kruka oraz cztery gniazda bociana białego. Nie stwierdzono gniazdowania innych gatunków o dużych rozmiarach ciała lub gatunków kolonijnych. Pojawiają się one natomiast sporadycznie (poza myszołowem, który pojawia się często) w obszarze buforu i są to gatunki tj.: bielik, błotniak stawowy i błotniak łąkowy. Bocian biały w buforze 2 km od planowanej inwestycji znaleziono cztery czynne gniazda bociana białego: dwa w miejscowości Stara Sucha (zdjęcia nr 19-20), jedno w Nowej Suchej (zdjęcie nr 21) oraz jedno zajęte gniazdo w miejscowości Leonów (zdjęcie nr 22), stąd dość częste pojawianie się tego gatunku ptaka w buforze inwestycji jest rzeczą naturalną. Poza strefą buforową w odległości około 4 km odnaleziono gniazdo w miejscowości Kozłów Szlachecki (zdjęcie nr 23). Mapa obrazująca czynne gniazda bociana białego w buforze przedstawia mapa nr 6 (w załącznikach). Ptaki te pojawiały się nad działką inwestycyjną, ale głównie jako przelatujące osobniki najczęściej na działki położone w dolinie rzeki Suchej w kierunku południowym od planowanych TW, gdzie znajdowały dogodne żerowisko czyli tereny podmokłe, łąkowe (nitrofilne). Bociany latały także w innych kierunkach i na wszystkich trzech pułapach kolizyjności. Pomimo dość znacznego natężenia przelotów bocianów w buforze inwestycji, zainteresowanie samą działką inwestycyjną wydaje się być przeciętne (żerowanie głównie w sierpniu), a przeloty związane z tym żerowaniem miały miejsce w pułapie bezkolizyjnym nisko nad poziomem ziemi. Z uwagi na ten fakt należy poświęcić temu gatunkowi szczególną uwagę w monitoringu porealizacyjnym. Jeżeli gniazda będą zajęte w kolejnych latach należy obserwować w jaki sposób bociany wykorzystują przestrzeń powietrzną, szczególnie młode, które nie potrafią 53

54 jeszcze sprawnie latać. Należy zwrócić uwagę w jakim okresie i w jakich godzinach, pojawiają się bociany na działce inwestycyjnej i w przypadku zaistnienia zagrożenia dla tego gatunku ptaka należy rozważyć rozwiązania ochronne (czasowe wyłączenia). Kruk gniazdo jednej lęgowej pary (zdjęcie nr 16-18) znaleziono w zadrzewieniu w północnej części działki inwestycyjnej, z racji tego osobniki widziane były na każdej wizji terenowej. Ptaki te na trasie swoich lokalnych przelotów wykorzystywały pułap poniżej zasięgu śmigła turbiny, a także pułap kolizyjny czyli w zakresie pracy śmigła. Para wyprowadziła z gniazda trzy młode w roku 2013, które przebywały do października w pobliżu gniazda, potem zostały przepędzone przez rodziców. Kruk w Polsce jest szeroko rozpowszechnionym, nielicznym gatunkiem, gnieździ się niemal w całej Europie. Ten jeden z największych krukowatych zasiedlał pierwotnie różnego typu drzewostany zwłaszcza starsze bory sosnowe obecnie coraz częściej można go znaleźć obok siedzib ludzkich w otwartym krajobrazie rolniczym. Z uwagi na ryzyko kolizji dla tego konkretnego gatunku ptaka, które uważane jest za podwyższone należy objąć ten gatunek ptaka w monitoringu porealizacyjnym wnikliwą obserwacją, aby zminimalizować potencjalnie negatywny wpływ TW na kruki. Minitoring porealizacyjny pokaże jak będzie wykorzystywana przestrzeń powietrzna w okolicy planowanej TW, czy będą wyprowadzane młode i czy działka inwestycyjna okaże się atrakcyjnym miejscem do żerowania. Jeśli okazałoby się, że ptaki narażone są na znaczne ryzyko kolizji należy wprowadzić działania ochronne omówione w monitoringu porealizacyjnym.. Potrzeszcz jest typowym biotopu polnego. Częstotliwość pojawiania się w okolicy TW nie jest ponadprzeciętna, był widywany lecący nisko nad poziomem ziemi lub jako słyszany w niedalekiej odległości śpiewający na linii energetycznej bądź krzewie. Zachowania lęgowe wskazywały na obecność dwóch gniazd w zasięgu oddziaływania planowanej TW. Z uwagi na niski pułap przelotu uważa się, że wpływ planowanych TW będzie niewielki. Zarówno w przypadku bociana białego jak i kruka wszelkie działania minimalizacyjne będą określone w monitoringu porealizacyjnym, który wskaże konkretne zalecenia, aby oddziaływanie TW na ptaki było jak najmniejsze. Zdjęcia omawianych gniazd przedstawiono poniżej. 54

55 Zdj. nr 16. Gniazdo lęgowej pary kruka w zadrzewieniu na terenie działki inwestycyjnej. 55

56 Zdj. nr 17. Gniazdo kruka. Zdj. nr 18. Lęgowa para kruka na terenie działki inwestycyjnej 56

57 Zdj. nr 19. Gniazdo bociana białego w buforze 2 km w miejscowości Stara Sucha 57

58 Zdj. nr 20. Gniazdo bociana białego w buforze 2 km w miejscowości Stara Sucha Zdj. nr 21. Gniazdo bociana białego w buforze 2 km w miejscowości Nowa Sucha 58

59 Zdj. nr 22. Gniazdo bociana białego w buforze 2 km w miejscowości Leonów 59

60 Zdj. nr 23. Gniazdo bociana białego poza buforem około 4 km w miejscowości Kozłów Szlachecki Nocne kontrole terenowe nie wykazały obecności sów i chruścieli (derkacza). Rozmieszczenie stanowisk lęgowych omawianych powyżej ptaków przedstawiono w Załączniku nr 2. 60

61 Wyniki badań MPPL Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych został przeprowadzony w dniach r. i r.Wynikiem liczenia jest poniższa tabela oraz graficzny Załącznik nr 3. Celem badań jest poznanie składu gatunkowego i zagęszczeń poszczególnych gatunków ptaków wykorzystujących teren w okresie lęgowym w celu porównania zebranych wyników z uzyskanymi podczas badań MPPL w podobnych typach krajobrazu bądź w odniesieniu do konkretnego regionu Polski. Powierzchnia próbna to kwadrat 1km x 1km, w obrębie której wytyczone zostały dwa równoległe transekty o długości 1km każdy, oddalone od siebie o ok. 500m. Tab.27. Charakterystyka składu gatunkowego i liczebności awifauny okresu lęgowego, będąca wynikiem badań w ramach protokołu MPPL. L.p Gatunek Liczebność w maju Liczebność w czerwcu Max zagęszczenie os/km 2 1 Bażant Białorzytka Bocian biały Bogatka Cierniówka Czajka Dymówka Dziwonia Dzwoniec Grzywacz Kos Kopciuszek Kuropatwa Kwiczoł Jastrząb Makolągwa Mazurek Myszołów Pliszka siwa Oknówka Potrzeszcz Sierpówka Skowronek Sójka Sroka Szczygieł

62 27 Szpak Trznadel Zaganiacz Zięba Suma: Gatunki zaobserwowane podczas obserwacji to gatunki, które zwykle występują w podobnych biotopach. Należy zwrócić uwagę, iż skład gatunkowy protokołu MPPL jest średnio różnorodny. Tłumaczy to fakt, iż powierzchnia badawcza przebiega obok luźnego zadrzewienia śródpolnego i zabudowy mieszkalnej, a w przeważającej części otoczona jest polami uprawnymi. Obserwacje przeprowadzone w ramach modułu badawczego MPPL wykazały łącznie zagęszczenie 111 osobników poszczególnych gatunków na obszarze o powierzchni 1km 2, gdzie gatunkami kluczowymi, które odnotowano na reprezentatywnej powierzchni były: Białorzytka, Bocian biały, Czajka, Dymówka, Kuropatwa, Makolągwa, Mazurek, Oknówka, Potrzeszcz, Skowronek, Szpak. Nie odnotowano taksonów, których występowanie cechuje się małą liczebnością i małym rozpowszechnieniem na poziomie populacji krajowych mniejszych niż 1000 par. Powierzchnia próbna w relacji do danych referencyjnych nie posiada charakteru ostoi, miejsca intensywnego wyprowadzania lęgów. Poniżej przedstawiono wyniki MPPL dla najbliżej położonych powierzchni próbnych: KU26 badania z 2012r. i KU 43 badania z 2011r. Powierzchnia próbna KU 26 - Lokalizacja: Kiernozia, powiat łowicki, woj. łódzkie L.p. Nazwa łacińska Nazwa polska Max. liczba osobników 1 Phasianus colchicus Bażant 3 2 Oenanthe oenanthe Białorzytka 5 3 Ciconia ciconia Bocian biały 2 4 Parus major Bogatka 1 5 Circus pygargus Błotniak łąkowy 2 6 Sylvia communis Cierniówka 5 7 Vanellus vanellus Czajka 28 8 Upupa epops Dudek 1 62

63 9 Hirundo rustica Dymówka Picus viridis Dzięcioł zielony 1 11 Corvus frugilegus Gawron Columba palumbus Grzywacz Sylvia atricapilla Kapturka 1 15 Corvus monedula Kawka 1 16 Phoenicurus ochruros Kopciuszek 2 17 Anas platyrhynchos Krzyżówka 2 18 Turdus pilaris Kwiczoł Carduelis cannabina Makolągwa 1 20 Passer montanus Mazurek Larus canus Mewa pospolita 1 22 Buteo buteo Myszołów 1 23 Emberiza hortulana Ortolan 5 24 Phylloscopus trochilus Piecuszek 2 25 Sylvia curruca Piegża 1 26 Motacilla alba Pliszka siwa 1 27 Motacilla flava Pliszka żółta 3 28 Miliaria calandra Potrzeszcz Falco tinnunculus Pustułka 1 30 Streptopelia decaocto Sierpówka 1 31 Alauda arvensis Skowronek Pica pica Sroka 9 33 Carduelis carduelis Szczygieł 4 34 Sturnus vulgaris Szpak Emberiza citrinella Trznadel 4 36 Oriolus oriolus Wilga 3 37 Passer domesticus Wróbel Hippolais icterina Zaganiacz 1 39 Fringilla coelebs Zięba 2 40 Larus ridibundus Śmieszka 3 63

64 Powierzchnia próbna KU 43 - Lokalizacja: Zduny, powiat łowicki, woj. łódzkie L.p. Nazwa łacińska Nazwa polska Max. liczba osobników 1 Ciconia ciconia Bocian biały 1 2 Circus pygargus Błotniak łąkowy 2 3 Sylvia communis Cierniówka 3 4 Hirundo rustica Dymówka 39 5 Carduelis chloris Dzwoniec 1 6 Columba palumbus Grzywacz 5 7 Lanius collurio Gąsiorek 1 8 Sylvia atricapilla Kapturka 1 9 Corvus monedula Kawka Phoenicurus ochruros Kopciuszek 5 11 Corvus corax Kruk 3 13 Serinus serinus Kulczyk 3 14 Passer montanus Mazurek Parus caeruleus Modraszka 1 16 Muscicapa striata Muchołówka szara 2 17 Delichon urbica Oknówka 8 18 Phylloscopus collybita Pierwiosnek 1 19 Phoenicurus phoenicurus Pleszka 2 20 Motacilla flava Pliszka żółta Miliaria calandra Potrzeszcz 6 22 Emberiza schoeniclus Potrzos 5 23 Streptopelia decaocto Sierpówka 5 24 Alauda arvensis Skowronek 9 25 Carduelis carduelis Szczygieł 4 26 Sturnus vulgaris Szpak Emberiza citrinella Trznadel 2 28 Oriolus oriolus Wilga 2 29 Passer domesticus Wróbel Hippolais icterina Zaganiacz 5 64

65 31 Fringilla coelebs Zięba 8 32 Acrocephalus palustris Łozówka 1 33 Anthus pratensis Świergotek łąkowy 1 34 Grus grus Żuraw 1 Porównanie wyników badań z powierzchniami próbnymi KU 26 i KU 43 z wynikami z działki inwestycyjnej nr ewid. 43, obręb Stara Sucha - teren działki inwestycyjnej nie wyróżnia się składem i liczebnością awifauny na tle porównywalnych dwóch kwadratów MPPL, drobne różnice mogą wynikać z nieco innego charakteru porównywanych siedlisk - na działce inwestycyjnej dominantem ilościowym była dymówka, skowronek, oknówka, pliszka siwa, szpak, grzywacz, potrzeszcz, mazurek. Najmniej po jednym osobniku stwierdzono białorzytki, cierniówki, jastrzębia, sójki, zaganiacza - w kwadracie KU 26 dominantem jest: szpaków, skowronków, wróbli, czajek i kwiczołów. Najmniej liczne gatunki po jednym osobniku to: bogatka, dudek, dzięcioł zielony, kawka, makolągwa, kapturka, mewa pospolita, myszołów, piegża, pliszka siwa, pustułka, sierpówka, zaganiacz. - w kwadracie KU 43 dominantem jest dymówek, szpaków, pliszki żółtej, wróbel. Najmniej liczne gatunki po jednym osobniku to: bocian biały, dzwoniec, gąsiorek, kapturka, modraszka, pierwiosnek, łozówka, świergotek łąkowy, żuraw (po jednym osobniku). - dymówka w KU26 nie występuje wcale, a w KU 43 i na przedmiotowej inwestycji jest licznym gatunkiem - skowronek w KU26 jest liczny 26 osobników, zaś w pozostałych kwadratach jest mniej liczny - pojawiające się licznie w KU26 gawrony, czajki i kwiczoły w pozostałych dwóch kwadratach nie pojawiają się aż tak licznie. - Gatunki, które występują tylko na konkretnej powierzchni: KU 26: czajka, dudek, dzięcioł zielony, krzyżówka, makolągwa, mewa pospolita, piecuszek, piegża, pustułka, śmieszka KU 43: kulczyk, muchołówka szara, pierwiosnek, potrzos, świergotek łąkowy Teren inwestycyjny: kuropatwa, sójka 65

66 7.4. Dyspersja polęgowa Okres polęgowy większości gatunków przypada na miesiące lipiec i sierpień. W trakcie trwania tego okresu przeprowadzono badania terenowe w liczbie 5 wizji terenowych odpowiednio: 2 kontrole w lipcu: r, r oraz 3 kontrole w sierpniu:, r, r, r. Dominantem liczebnym jest skowronek, dymówka, szpak, gawron, potrzeszcz. Z ptaków drapieżnych spotkanych na omawianym terenie należy wymienić jastrzębia, krogulca, błotniaka stawowego. Podczas wizji terenowej w dniu r zanotowano przelot dwóch osobników bielika na pułapie pozakolizyjnym poza pracą śmigieł rotora, kierunek przelotu na południowy zachód. W dniu r. zaobserwowano jednego osobnika błotniaka łąkowego oraz dwa osobniki błotniaka stawowego. Liczebność i skład gatunkowy awifauny okresu polęgowego występującej na terenie inwestycyjnym i na terenach przyległych nie wykazuje wartości ponadprzeciętnych, unikatowych. Większość obserwowanych taksonów reprezentowało gatunki często występujące na terenach rolniczych. Tab. 28. Obserwacje z punktu w dniu 09 lipiec 2012, godz Lp. Gatunek Godzina obserwacji Wysokość przelotu [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 białorzytka x bocian biały x x W, S 8 3 bogatka x cierniówka x czajka x S 3 6 dymówka x x dzwoniec x gawron x x S, E 15 9 grzywacz x kaczki nieoznaczone x SW 5 11 krogulec x NE 2 12 kruk x x S, E kwiczoł x łozówka x N 3 15 modraszka x myszołów x x x W 9 17 oknówka x pliszka siwa x W 15 66

67 19 pliszka żółta x potrzeszcz x sierpówka x SW, E 4 22 skowronek x x sroka x szpak x SE śpiewak x trznadel x wrona siwa x E 3 28 wróblowe nieoznaczone x x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 29. Obserwacje z transektu w dniu 09 lipiec 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 1 bażant białorzytka bocian biały ,2 7 4 bogatka czajka czubatka dudek dymówka ,2, dzwoniec gawron , gąsiorek krogulec kos kowalik kruk kwiczoł jastrząb jerzyk , modraszka muchołówka żałobna myszołów ,2,3 6 SUMA 67

68 22 pliszka siwa pliszka żółta potrzeszcz rudzik sierpówka skowronek sroka szpak śpiewak świergotek drzewny trznadel wilga wróblowe nieoznaczone zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 30. Obserwacje z punktu w dniu 24 lipiec 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bocian biały x x bielik x SW 2 3 bogatka x czapla siwa x S 3 5 dzięcioł duży x NW 2 6 dymówka x x dzwoniec x gawron x x grzywacz x jastrząb x E 1 11 kos x kruk x x W kwiczoł x mazurek x myszołów x x NW, N 8 16 oknówka x x ortolan x pleszka x N 1 68

69 19 potrzeszcz x rudzik x S 3 21 skowronek x x sójka x sroka x szpak x wrona siwa x wróbel x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 31. Obserwacje z transektu w dniu 24 lipiec 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 bocian biały bielik bogatka czapla siwa dzięcioł duży dymówka ,2, dzwoniec gawron , grzywacz jastrząb jerzyk , kos kruk kwiczoł łozówka mazurek myszołów , ortolan remiz pleszka potrzeszcz rudzik skowronek sójka

70 25 sroka szpak szponiaste 27 nieoznaczone wrona siwa wróbel wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 32. Obserwacje z punktu w dniu 08 sierpnia 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 błotniak łąkowy x SW 1 2 błotniak stawowy x S 2 3 bocian biały x x SE 7 4 bogatka x cierniówka x dzięcioł duży x dudek x N 2 8 dymówka x dzwoniec x gawron x x grzywacz x kawka x kos x kruk x x NW kwiczoł x W 4 16 myszołów x pliszka siwa x potrzeszcz x sierpówka x skowronek x x sójka x sroka x E 3 23 szpak x E szponiaste nieoznaczone x NW 2 25 wróbel x wróblowe nieoznaczone x S 6 70

71 27 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 33. Obserwacje z transektu w dniu 08 sierpnia 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 bażant błotniak łąkowy błotniak stawowy 1 1 1,2 2 4 bocian biały ,2 5 5 bogatka dzięcioł duży dudek dymówka ,2, dzwoniec gajówka gawron gąsiorek grzywacz jerzyk , kawka kos kowalik krętogłów kruk krzyżówka 7 2 1, kwiczoł myszołów , ortolan pliszka siwa potrzeszcz sierpówka skowronek sójka srokosz szpak ,

72 31 szponiaste nieoznaczone wróbel wróblowe nieoznaczone zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 34. Obserwacje z punktu w dniu 17 sierpnia 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x N 5 2 bocian biały x E 7 3 bogatka x dymówka x dzwoniec x gajówka x gawron x x grzywacz x kopciuszek x SW 2 10 kos x kruk x N kwiczoł x W 5 13 mazurek x myszołów x x S, E 8 15 pliszka siwa x potrzeszcz x potrzos x NW 2 18 pustułka x sierpówka x skowronek x srokosz x N 2 22 szpak x wróblowe nieoznaczone x SW 2 24 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 72

73 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 35. Obserwacje z transektu w dniu 17 sierpnia 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 bażant bocian biały ,2, bogatka dzwoniec gajówka gawron , grzywacz jerzyk , kopciuszek kos kruk 5 1 1, kuropatwa kwiczoł łozówka mazurek myszołów ,2, piecuszek pliszka siwa potrzeszcz potrzos pustułka sierpówka skowronek srokosz szpak szczygieł śmieszka , śpiewak wróblowe nieoznaczone zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m 73

74 I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 36. Obserwacje z punktu w dniu 24 sierpnia 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bocian biały x x SW 15 3 bogatka x dymówka x x dzwoniec x gawron x grzywacz x jastrząb x N 1 9 kos x kruk x x kwiczoł x E 4 12 makolągwa x NW 4 13 mazurek x myszołów x E pliszka siwa x potrzeszcz x pustułka x SE 1 18 sierpówka x skowronek x wróblowe nieoznaczone x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 37. Obserwacje z transektu w dniu 24 sierpnia 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 bażant bocian biały ,2, bogatka

75 4 czapla siwa dymówka ,2, dzwoniec gawron , gąsiorek grzywacz jastrząb jarzębatka jerzyk , kos krogulec 1 2 1, kruk kwiczoł makolągwa mazurek mewa nieoznaczona 1 2, myszołów , pliszka siwa potrzeszcz pustułka sierpówka skowronek wróblowe nieoznaczone zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 75

76 7.5. Migracje jesienne W tym okresie dominatem liczebnym są gęsi, których najintensywniejszy przelot zanotowano w październiku. W ptaków migrujących pojawiają się także: kaczki, czapla siwa, żuraw, czajka, łabędź niemy. Przelatują głównie na wysokim pułapie pozakolizyjnym, żerują tylko nieliczne czajki. Z drobnych ptaków dominuje szpak i gawron, którego obserwowano w licznych stadach. Licznie występują także skowronek i dymówka, czyż, potrzeszcz. Ptaki szponiaste pojawiają się z podobną częstotliwością jak w okresie migracji wiosennych. W trakcie obserwacji w dniu r. zanotowano jednego osobnika bielika, lecącego w kierunku zachodnim. Nie zaobserwowano intensywnego wykorzystywania przez ptaki pułapu kolizyjnego, poza myszołowem, bocianem białym, krukiem, kwiczołem, gawronem, szpakiem, dymówką, czajką, sporadycznie lecącymi gęsiami. Dominującymi kierunkami przelotu ptaków migrujących były: południowy zachód, zachód i w mniejszym stopniu południe. Nie zaobserwowano tworzenia się wąskich szlaków przelotu, migrujące ptaki przemieszczały się szerokim frontem. Tab. 38. Obserwacje z punktu w dniu 05 wrzesień 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bocian biały x x S 11 3 bogatka x czapla siwa x x W 3 5 dzięcioł duży x S 1 6 gajówka x gawron x x grzywacz x jastrząb x NW 1 10 kos x kukułka x N 1 12 kruk x x kwiczoł x mazurek x myszołów x x potrzeszcz x skowronek x sójka x

77 19 sroka x szponiaste nieoznaczone x SW 1 21 szpak x wróblowe nieoznaczone x SE wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 39. Obserwacje z transektu w dniu 05 wrzesień 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bocian biały x x x S 12 2 bogatka x błotniak stawowy x E 2 4 czajka x x SW 7 5 gawron x x gęś nieoznaczona x SW 6 7 gęgawa x grzywacz x kawka x N 3 10 kaczki nieoznaczone x W 4 11 kos x kruk x kwiczoł x mazurek x mewa śmieszka x NW 6 16 myszołów x x potrzeszcz x sierpówka x skowronek x x sójka x sroka x szpak x wrona siwa x NE 4 24 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m 77

78 I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 40. Obserwacje z punktu w dniu 14 wrzesień 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bocian biały x x x S 12 2 bogatka x błotniak stawowy x E 2 4 czajka x x SW 7 5 gawron x x gęś nieoznaczona x W 6 7 gęgawa x SW grzywacz x kawka x N 3 10 kaczki nieoznaczone x W 4 11 kos x kruk x kwiczoł x mazurek x mewa śmieszka x NW 6 16 myszołów x x potrzeszcz x sierpówka x skowronek x x sójka x sroka x szpak x wrona siwa x NE 4 24 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 78

79 Tab. 41. Obserwacje z transektu w dniu 14 wrzesień 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 bogatka błotniak stawowy 1 1 1,2 2 3 czajka 5 2 2,3 7 4 dzwoniec gawron , gęś nieoznaczona gęgawa , grzywacz kapturka kos kruk krzyżówka 4 2 1, kuropatwa kwiczoł łabędź niemy mazurek mewa śmieszka myszołów ,2, paszkot potrzeszcz pustułka rudzik sierpówka skowronek sójka sroka , szpak , wrona siwa zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 79

80 Tab. 42. Obserwacje z punktu w dniu 26 wrzesień 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bogatka x E 20 3 czapla siwa x W 1 4 czajka x x S 6 5 czyż x dzięcioł duży x N 1 7 dzwoniec x gawron x x gęgawa x x SW gęś zbożowa x x SW kruk x krogulec x NE 1 13 krzyżówka x NW 7 14 kwiczoł x mazurek x modraszka x myszołów x x x N, E 9 18 potrzeszcz x pustułka x sierpówka x skowronek x x sroka x srokosz x szponiaste nieoznaczone x W 1 25 trznadel x wrona siwa x wróblowe nieoznaczone x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 43. Obserwacje z transektu w dniu 26 wrzesień 2012, godz Liczebność Pułap Lp. Gatunek przelotu SUMA Stacjonarny Lecący 1/2/3 1 bażant bogatka

81 3 czapla siwa czajka czyż dzięcioł duży gawron , gęgawa , gęś zbożowa kruk krzyżówka kwiczoł , mazurek modraszka myszołów , nurogęś pliszka siwa potrzeszcz pustułka sierpówka skowronek sroka srokosz szpak , szponiaste nieoznaczone trznadel wrona siwa wróblowe nieoznaczone wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 44. Obserwacje z punktu w dniu 05 października 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bielik x W 1 3 bogatka x dzwoniec x gawron x grzywacz x

82 7 jastrząb x N 1 8 kawka x kormoran x SW kos x kruk x krzyżówka x kwiczoł x mazurek x modraszka x myszołów x E 9 17 potrzeszcz x pustułka x W 1 19 skowronek x sroka x szponiaste nieoznaczone x W 3 22 trznadel x wróblowe nieoznaczone x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 45. Obserwacje z transektu w dniu 05 października 2012, godz Liczebność Pułap Lp. Gatunek przelotu SUMA Stacjonarny Lecący 1/2/3 1 bażant bielik bogatka dzięciołek dzwoniec gawron , gęgawa 50 2, gęś zbożowa grubodziób grzywacz jastrząb kawka kormoran , kos kruk kwiczoł ,2 8 82

83 17 mazurek modraszka myszołów ,2, potrzeszcz pustułka rudzik sikora uboga sójka , sroka szponiaste nieoznaczone trznadel wróblowe nieoznaczone wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 46. Obserwacje z punktu w dniu 16 października 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x błotniak stawowy x N 1 3 bogatka x czyż x dzwoniec x gęś nieoznaczona 30 x S 30 7 gęgawa x x W gęś zbożowa x SW grzywacz x kos NE 8 11 kruk x x krzyżówka kwiczoł x mazurek x modraszka x myszołów x S, W 2 17 potrzeszcz x x pustułka x sroka x x srokosz x

84 21 szczygieł x szponiaste nieoznaczone x S 1 23 trznadel x wrona siwa x wróblowe nieoznaczone x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 47. Obserwacje z transektu w dniu 16 października 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 błotniak stawowy bogatka czapla siwa czyż dzwoniec gęś nieoznaczona gęgawa , gęś białoczelna gęś zbożowa , grzywacz kaczki nieoznaczone kos , kruk krogulec krzyżówka kuropatwa kwiczoł mazurek modraszka myszołów 1 3 1, potrzeszcz sroka srokosz szczygieł szponiaste nieoznaczone trznadel wrona siwa

85 28 żuraw wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 48. Obserwacje z punktu w dniu 29 października 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bogatka x dzwoniec x dzięcioł duży x NW 1 4 gawron x x gęś nieoznaczona x SW,S 90 6 gęgawa x x W gęś białoczelna 50 x S 50 8 gęś zbożowa x x SW, W grzywacz x kawka x kaczki nieoznaczone x W 3 12 kos x kruk x x kwiczoł x mazurek x mewa śmieszka x N 4 17 myszołów x x SE 4 18 potrzeszcz x sierpówka x sójka x sroka x wrona siwa x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 85

86 Tab. 49. Obserwacje z transektu w dniu 29 października 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 bażant bogatka czyż gawron , gęś nieoznaczona , gęgawa , gęś białoczelna , gęś zbożowa , gil grubodziób kormoran kruk krogulec krzyżówka 4 5 1, kwiczoł , jemiołuszka mazurek modraszka myszołów ,2, potrzeszcz pustułka sierpówka , sroka trznadel wrona siwa wróblowe nieoznaczone zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 50. Obserwacje z punktu w dniu 02 listopada 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bogatka x

87 2 czyż x dzwoniec x gawron x gęgawa x x SW gęś zbożowa x x SW gęś nieoznaczone 20 x W 20 8 grubodziób x grzywacz x x kawka x kos x x kruk x kwiczoł x x mazurek x myszołów x x S, SW 5 16 potrzeszcz x sierpówka x sójka x E 1 19 sroka x x szponiaste nieoznaczone x SE 1 21 wrona siwa x wróblowe nieoznaczone x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 51. Obserwacje z transektu w dniu 02 listopada 2012, godz Liczebność Pułap Lp. Gatunek przelotu SUMA Stacjonarny Lecący 1/2/3 1 bażant bogatka czyż dzwoniec gawron , gęgawa , gęś zbożowa , gęś nieoznaczone grubodziób grzywacz , kawka

88 12 kos krogulec kruk kuropatwa kwiczoł , mazurek myszołów , potrzeszcz pustułka rudzik sierpówka sroka , szponiaste nieoznaczone wróblowe nieoznaczone zięba żuraw wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 52. Obserwacje z punktu w dniu 13 listopada 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x błotniak stawowy x W 1 3 bogatka x czapla siwa x NW 2 5 czyż x dzwoniec x grzywacz x jastrząb x jemiołuszka x SE 6 10 kos x kruk x krzyżówka x kuropatwa x kwiczoł x mazurek x

89 16 modraszka x myszołów x x E,W 6 18 potrzeszcz x sikora uboga x sroka x srokosz x szczygieł x szponiaste nieoznaczone x S 1 24 trznadel x wrona siwa x wróblowe nieoznaczone x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 53. Obserwacje z transektu w dniu 13 listopada 2012, godz Liczebność Pułap Lp. Gatunek przelotu SUMA Stacjonarny Lecący 1/2/3 1 bażant błotniak stawowy 1 2 1,2 3 3 bogatka czapla siwa czyż , dzwoniec grzywacz , jemiołuszka kos kruk krzyżówka kuropatwa kwiczoł , mazurek modraszka myszołów ,2, potrzeszcz pustułka sikora uboga sroka srokosz szczygieł

90 23 szponiaste nieoznaczone trznadel wrona siwa wróblowe nieoznaczone wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 54. Obserwacje z punktu w dniu 26 listopada 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x bogatka x czapla siwa x NW 2 4 czyż x dzwoniec x grzywacz x kos x kruk x x kuropatwa x kwiczoł x x mazurek x modraszka x myszołów x x x E, S 6 14 potrzeszcz x sikora uboga x sójka x srokosz x szczygieł x szponiaste nieoznaczone x W,S 2 20 trznadel x wróbel x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 90

91 Tab. 55. Obserwacje z transektu w dniu 26 listopada 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 SUMA 1 bażant bogatka czapla siwa czyż dzwoniec grzywacz kos kruk kuropatwa kwiczoł mazurek modraszka myszołów , potrzeszcz sikora uboga sójka srokosz szczygieł szponiaste nieoznaczone trznadel wróbel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 91

92 7.6. Zimowanie Awifauna okresu zimowego jest dość uboga. Nie zaobserwowano rzadkich gatunków ptaków. Nie zaobserwowano większych zgrupowań zimujących ptaków. W niewielkich stadach zaobserwowano trznadle, dzwońce, potrzeszcze oraz jemiołuszek. Ze szponiastych pojawia się myszołów na wszystkich pułapach, a także sporadycznie krogulec i myszołów włochaty. Na wysokości pułapu kolizyjnego w okresie zimowym zaobserwowano także gawrona, grzywacza, myszołowa, kwiczoła, sójkę, srokę. Zdecydowana większość ptaków przemieszczało się nisko, poniżej pułapu pracy rotora TW jako pojedyncze osobniki lub niewielkie stadka. Zaobserwowane gatunki należą do pospolitych w kraju, typowych dla okresu zimowego. Tab. 56. Obserwacje z punktu w dniu 13 grudzień 2012, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu 1 bażant x bogatka x dzowniec x gawron x grzywacz x x jemiołuszka x N,W 36 7 kruk x kwiczoł x x myszołów x x potrzeszcz x sójka x sroka x E 2 13 trznadel x wróblowe nieoznaczone x NE 2 15 zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Suma 92

93 Tab. 57. Obserwacje z transektu w dniu 13 grudzień 2012, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 Suma 1 bażant bogatka dzwoniec gawron gil grzywacz , jemiołuszka kos kruk kuropatwa kwiczoł myszołów , potrzeszcz sroka szponiaste nieoznaczone trznadel wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 58. Obserwacje z punktu w dniu 08 styczeń 2013, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu 1 bogatka x czyż x gawron x grzywacz x jemiołuszka x kos x kruk x x krogulec x SW 1 9 kuropatwa x myszołów x x E,S 3 11 myszołów włochaty x SW 1 12 potrzeszcz x - 28 Suma 93

94 13 sójka x sroka x wróblowe nieoznaczone x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 59. Obserwacje z transektu w dniu 08 styczeń 2013, godz Liczebność Pułap Lp. Gatunek przelotu Suma Stacjonarny Lecący 1/2/3 1 bogatka czyż gawron grzywacz ,2 9 5 jemiołuszka kos kruk kuropatwa myszołów ,2, myszołów włochaty potrzeszcz sójka sroka , wróblowe nieoznaczone zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 60. Obserwacje z punktu w dniu 05 luty 2013, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu Suma 1 bażant x

95 2 bogatka x czyż x dzwoniec x gawron x x grzywacz x jer x W 2 8 kruk x x kwiczoł x myszołów x x S 3 11 myszołów włochaty x potrzeszcz x sierpówka x N 2 14 sójka x szponiaste nieoznaczone x SW 1 16 trznadel x zięba x wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 61. Obserwacje z transektu w dniu 05 luty 2013, godz Liczebność Pułap Lp. Gatunek przelotu Suma Stacjonarny Lecący 1/2/3 1 bażant bogatka czyż dzwoniec gawron , gil grzywacz kos 0 9 kruk kwiczoł myszołów , myszołów włochaty potrzeszcz rudzik sierpówka szponiaste nieoznaczone trznadel

96 18 zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Tab. 62. Obserwacje z punktu w dniu 21 luty 2013, godz Lp. Gatunek Wysokość przelotu Godzina obserwacji [m] I II III IV Kierunek przelotu 1 bażant x bogatka x czyż x gawron x x grzywacz x kruk x x kuropatwa x kwiczoł x myszołów x x E, SE 3 10 potrzeszcz x sierpówka x sójka x trznadel x zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu Suma Tab. 63. Obserwacje z transektu w dniu 21 luty 2013, godz Lp. Gatunek Stacjonarny Liczebność Lecący Pułap przelotu 1/2/3 Suma 1 bażant bogatka czyż , grzywacz jer

97 6 kruk kuropatwa kwiczoł , myszołów , sierpówka sójka , trznadel zięba wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-40m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła >120m I/II/III/IV pierwsza/druga/trzecia/czwarta godzina obserwacji znak oznacza nieukierunkowany przelot, np. z krążeniem lub wystąpienie ponad 3 kierunków przelotu 97

98 8. Przewidywany wpływ turbiny na ptaki Planowane turbiny wiatrowe są przewidywane w wariancie realizacyjnym lub alternatywnym. Wariant realizacyjny polega na budowie dwóch turbin wiatrowych o tych samych parametrach i mocy, natomiast wariant alternatywny polega na budowie tylko jednej turbiny wiatrowej, tej która posadowiona jest w północnej części działki inwestycyjnej. Inwestor przewiduje: WARIANT REALIZACYJNY - budowa dwóch turbin wiatrowych o mocy wytwórczej każda o 600kW, o parametrach: Parametry maks. Wysokość wieży 60,0 m Średnica rotora 45,0 m Parametry min. Wysokość wieży 40,0 m Średnica rotora 45,0 m WARIANT ALTERNATYWNY - budowa jednej turbiny wiatrowych (północna TW) o mocy wytwórczej 600kW, o parametrach: Parametry maks. Wysokość wieży 60 m Średnica rotora 45 m Parametry min Wysokość wieży 40 m Średnica rotora: 45 m Pułapy kolizyjności: Wariant realizacyjny maksymalny 1 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-37,5 m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) 38-82,5 m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła > 83 m Wariant realizacyjny minimalny 1 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0 17,5 m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) 18 62,5 m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła > 63 m 98

99 Wariant alternatywny maksymalny 1 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0-37,5 m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) 38-82,5 m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła > 83 m Wariant alternatywny minimalny 1 wysokość przelotu poniżej zasięgu śmigła turbiny 0 17,5 m 2 wysokość przelotu w zakresie pracy śmigła (pułap kolizyjny) 18 62,5 m 3 wysokość przelotu powyżej pracy śmigła > 63 m Gatunki drobnych ptaków, które stale latają nisko w obu wariantach będą znajdowały poniżej pułapu kolizyjnego. Paki migrujące na dalekie odległości, widywane były wysoko na ponad 100 metrowym pułapie wysokości, dlatego w obu przypadkach wariantów znajdują się wysoko powyżej pułapu kolizyjnego. Natomiast gatunki wykorzystujące w przelotach lokalnych pułap kolizyjny zarówno w wariancie realizacyjnym i jak i alternatywnym, latały na wysokości pułapu kolizyjnego. Podczas rocznych badań zaobserwowano 95 gatunków ptaków oraz 5 taksonów nieoznaczonych. W większości są to gatunki pospolite. Turbiny wiatrowe mogą oddziaływać na awifaunę poprzez: utratę miejsc lęgowych z powodu zajętej powierzchni efekt bariery i odstraszanie z terenu wokół turbiny kolizje z rotorem turbiny i śmierć ptaków Utrata miejsc lęgowych przez stopy turbin i drogi dojazdowe Ma najmniejsze znaczenie, z powodu niewielkiej zajmowanej przez turbiny powierzchni, może być jednak także spowodowana przez prace podczas montowania wiatraków. Poza tym zostanie łatwo zrekompensowana z powodu dużej powierzchni podobnych siedlisk w otoczeniu planowanych lokalizacji turbin. Problem ten może dotyczyć szczególnie: potrzeszcza i skowronka, których gniazda mogą znaleźć na drodze prac budowlanych związanych z montażem TW. W pracach montażowych zostaną wykorzystane istniejące już drogi gruntowe. Pozostałe gatunki gniazdujące na ziemi, nie kolidują z planem prac budowlanych. 99

100 Prace budowlane powinny być przeprowadzone poza okresem lęgowym ptaków (wrzesień - luty), aby nie narażać je na stres związany z emitowanym hałasem. Taki okres prac pozwoli także gatunkom tj. potrzeszcz czy skowronek na zachowanie gniazd i wyprowadzenie lęgów. Efekt bariery i odstraszanie z terenu wokół turbiny Turbiny mogą powodować zmianę trasy przelotu ptaków migrujących i przelatujących na niewielkie odległości. W analizowanym przypadku przeloty odbywają się szerokim frontem i na dużych wysokościach, znacznie powyżej górnego zasięgu rotora turbiny. W okolicy nie występują duże farmy wiatrowe, dwie istniejące TW znajdują się w odległości 6,5 km w miejscowości Humin oraz 10,9 km w Woli Miedniewskiej. Ze względu na duże odległości i małą liczbę istniejących turbin wiatrowych, nie powstanie zwarta bariera ekologiczna. Kolizje Kolizje ptaków z rotorem elektrowni wiatrowych stanowią główny rodzaj negatywnego oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. W przypadku prawidłowej lokalizacji przedsięwzięcia ryzyko kolizji można zmniejszyć do minimum. W analizowanym przypadku turbiny wiatrowe mogą stanowić zagrożenie dla myszołowa, kruka i bociana białego, których to częstotliwość występowania na badanym terenie jest dość znaczna. Nie można wykluczyć ryzyka kolizji z turbiną gatunków tj. np.: gawron, wrona siwa, których sposób wykorzystania powierzchni powietrznej mieści się w oddziaływaniu rotora planowanej TW. Z uwagi jednak, że pojawianie się tych ptaków w zasięgu pracy rotora jest stosunkowo rzadkie w porównaniu do całorocznych przelotów można przypuszczać, że nie wystąpi negatywne znaczące oddziaływanie planowanej elektrowni na awifaunę badanego obszaru. 100

101 Wpływ inwestycji na wybrane gatunki ptaków: Gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej: Bocian biały - Gatunek ten był obserwowany na wszystkich trzech pułapach pracy turbiny. W buforze 2 km od planowanej inwestycji znaleziono cztery czynne gniazda bociana białego: dwa w miejscowości Stara Sucha (oddalone o ok 1,1 km i 0,9 km od najbliższej TW), jedno w Nowej Suchej (oddalone o ok. 1,0 km) oraz jedno zajęte gniazdo w miejscowości Leonów (oddalone o ok. 1,6 km), stąd dość częste pojawianie się tego gatunku ptaka w buforze inwestycji jest rzeczą naturalną. Poza buforem 2 km odnaleziono piąte gniazdo w miejscowości Kozłów Szlachecki, oddalone o ok. 4,0 km. Bocian biały był widywany stosunkowo często na okolicznych polach jako żerujące osobniki i jako przelatujące na różnych pułapach wysokości, najczęściej lecące na południe w okolice doliny Suchej, na podmokłe tereny. Liczebność bociana białego na polskich wsiach jest stosunkowo wysoka, ptaki te mogą przemieszczać się na dość znaczne odległości między miejscowościami w poszukiwaniu cennych żerowisk. W związku z ty należy uznać, że ryzyko kolizji jest średnie. Podczas badań w monitoringu porealizacyjnym należy poświęcić szczególną uwagę temu gatunkowi ptaka, aby w porę zareagować na potencjalne zagrożenie ze strony turbiny wiatrowej. Żuraw Odnotowano przelot na pułapie pozakolizyjnym wysoko ponad ziemią. Teren inwestycyjny i obszary przyległe nie stwarzają dogodnych warunków mogących umożliwiać odbywanie lęgów oraz wodzenie młodych. Nie przewiduje się na dzień dzisiejszy znaczącego negatywnego wpływu przedmiotowej turbiny wiatrowej na ten gatunek ptaków. Błotniak stawowy możliwość wystąpienia potencjalnej kolizji z elementami rotora siłowni jest obarczone średnim ryzykiem. Prawdopodobieństwo wystąpienia potencjalnej kolizji obniża brak gniazdowania tego gatunku w promieniu ok. 2km od miejsca lokalizacji planowanej inwestycji. Błotniak stawowy widziany był na dwóch pułapach wysokości (kolizyjnym i powyżej) jako przelatujące osobniki (żerowanie występowało sporadycznie) podczas dziewięciu wizji terenowych. Z uwagi na niewielką częstotliwość pojawiania się należy uznać, że ryzyko potencjalnej kolizji jest niskie. 101

102 Błotniak łąkowy w trakcie trwania całego monitoringu zanotowano jednego przelatującego osobnika na pułapie poza kolizyjnym, lecącego w kierunku SW. Z uwagi na skrajnie niską częstotliwość pojawiania się ryzyko kolizji jest niskie. Gąsiorek Nie odnotowano osobników odbywających lęgi w obrębie obszaru inwestycyjnego i na terenach przyległych. Szacowane ryzyko potencjalnej kolizyjności, a w tym wystąpienia wzrostu śmiertelności populacji tego gatunku na obszarze badań jest niskie. Brak gniazdowania w najbliższej okolicy. Ortolan Z uwagi na bardzo niską częstotliwość występowania szacowane ryzyko potencjalnej kolizyjności, a w tym wystąpienia wzrostu śmiertelności populacji tego gatunku na obszarze badań jest niskie. Bocian czarny - to dużo rzadszy gatunek bociana, chociaż dzięki strefowej ochronie gniazd jego populacja krajowa jest w coraz lepszym stanie. Podczas całego roku fenologicznego zanotowano jednego osobnika bociana czarnego, lecącego wysoko w pułapie pozakolizyjnym, powyżej pracy rotora turbiny, w kierunku NE. Z uwagi na niską częstotliwość pojawiania się oraz wysokość przelotu ryzyko kolizji należy uznać za niskie. Jarzębatka to nieduży ptak, przemieszczający się nisko nad ziemią pomiędzy drzewami i krzewami; widziany był kilkukrotnie w ciągu całego roku (w trakcie kontroli r. oraz r.) Z uwagi na niską częstotliwość pojawiania się oraz wysokość przelotu ryzyko kolizji należy uznać za niskie. Gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt: Bielik to rzadki gatunek ptaka objęty strefową ochroną gniazd, widziany był trzykrotnie: wczesną wiosną, latem i jesienią (zanotowany w dniach r., r., r.) Za każdym razem przelot widziany był bardzo wysoko powyżej pułapu kolizyjnego pracy TW. Z uwagi na niską częstotliwość pojawiania się oraz wysokość przelotu ryzyko kolizji należy uznać za niskie. 102

103 Gatunki SPEC w kategorii 1-3 (BirdLife International 2004): Dymówka Wysokości przelotów jaskółek były uzależnione od warunków pogodowych i zmian aktywności owadów. Usytuowanie planowanych siłowni wiatrowych znajduje się w pewnym oddaleniu od miejsc lęgowych, które znajdują się w obrębie najbliższej zabudowy mieszkalno-zagrodowej. Na tle częstotliwości występowania dymówek na wsiach, zaobserwowana częstotliwość nie jest znaczna. Sytuacja ta może być wywołana stosunkowo niewielką ilością zabudowy zagrodowej w okolicy planowanej TW. Szacowane ryzyko kolizyjności jest niskie. Kuropatwa - Przeloty tego gatunku odbywają się w pułapie pozakolizyjnym poniżej pracy rotora. Szacowane ryzyko potencjalnej kolizyjności należy uznać za skrajnie niskie. Wróbel i mazurek - oba gatunki występowały często łącznie siedzące na większych drzewach i wśród zadrzewień, często wzlatywały i opadały, przemieszczały się nisko nad poziomem ziemi. Pomimo dużej ruchliwości i częstotliwości przelotów, z uwagi na wysokość na której były obserwowane należy uznać, że ryzyko kolizji jest niskie. Potrzeszcz nieduży ptak charakterystyczny dla polnego biotopu, przemieszczał się często w różnych kierunkach ale zawsze nisko nad ziemią, stąd ryzyko kolizji należy uznać za niskie. Pustułka większość osobników odbywała lot patrolowy z zawisaniem w powietrzu oznaczający żerowanie. Przeloty odbywały się w pułapie kolizyjnym i powyżej niego. Jednak z uwagi na niską częstotliwość występowania pustułki - szacowane ryzyko wystąpienia potencjalnej kolizji jest niskie. Czajka Największe zgrupowania czajek odnotowano w przelotów wiosennych i jesiennych, lecz na tle innych badań obserwowane liczebności nie były ponadprzeciętne. W czasie migracji wiosennej i jesiennej obserwowane przeloty odbywały się na pułapie pozakolizyjnym jak i kolizyjnym. Czajki żerowały na okolicznych polach w kwietniu, lipcu. Biorąc pod uwagę odnotowaną liczebność i frekwencję występowania czajki na obszarze badawczym szacuje się ryzyko potencjalnej kolizji za średnie. Wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia potencjalnych kolizji mógłby zaistnieć kiedy doszłoby w kolejnych latach do znacznego wzrostu liczebności i frekwencji zgrupowań 103

104 migrujących czajek na powierzchni terenu objętego planowanym zamierzeniem inwestycyjnym. Szpak Obserwowana frekwencja i częstotliwość występowania na obszarze inwestycyjnym jest dość znaczna. Obszar inwestycyjny oraz najbliższe tereny przyległe stanowią atrakcyjne miejsce żerowania w czasie prac polnych polegających na orce w okresie jesiennym, kiedy liczne żerujące zgrupowania szpaków zalatują na teren inwestycyjny. Szpaki najczęściej występują w stadach i przelatują na wysokości do kilkudziesięciu metrów; były widywane kilkukrotnie w pułapie kolizyjnym. Z uwagi na wysoką frekwencję występowania ryzyko potencjalnej kolizji uważa się za średnie. Skowronek gatunek wykazujący znaczną frekwencyjność i liczebność na obszarze inwestycyjnym i na terenach przyległych będącymi polami uprawnymi. Odnotowane osobniki osiągały wszystkie pułapy przelotu. Osobniki lęgowe już od okresu wczesnowiosennego wykazują tzw. lot wznoszący dochodzący do wysokości ponad 100m zawierający się w pułapie kolizyjnym w strefie pracy rotora. Największym zagrożeniem dla tego gatunku ptaka jest charakterystyczny lot wznoszący na znaczną wysokość, co może podwyższyć ryzyko kolizji. Liczebność tego gatunku dla Polski wynosi 4 7 mln par (BirdLife International 2004). Biorąc pod uwagę odnotowaną liczebność i frekwencyjność występowania skowronka na obszarze inwestycyjnym oraz na terenach przyległych ryzyko potencjalnej kolizji szacuje się w stopniu średnim. Pozostałe gatunki objęte ochroną kategorii SPEC w kategorii 1-3 (BirdLife International 2004) pojawiały się rzadko nad terenem inwestycyjnym, a ich wysokość przelotu sięgała 30 m nad ziemią, dlatego uznaje się wpływ planowanej turbiny wiatrowej będzie niewielki Ptaki szponiaste zanotowane na terenie inwestycyjnym: Błotniak łąkowy zanotowany jeden osobnik podczas wizji w dniu r., lecący nisko nad powierzchnią ziemi w kierunku południowo zachodnim. Z uwagi na skrajnie niską częstotliwość występowania tego gatunku nad terenem inwestycyjnym szacowane ryzyko wystąpienia potencjalnej kolizji należy uznać za niskie. 104

105 Błotniak stawowy osobniki tego gatunku były notowane w trakcie 9 wizji terenowych podczas całego okresu fenologicznego, osiągające każdy pułap pracy śmigieł rotora. Zaobserwowane osobniki żerowały w okolicach doliny Suchej. Z uwagi na większą częstotliwość występowania tego gatunku nad terenem inwestycyjnym szacowane ryzyko wystąpienia potencjalnej kolizji należy uznać za średnie. Jastrząb w trakcie prowadzonego monitoringu notowano osobniki tego gatunku podczas każdego okresu fenologicznego, prócz zimy. Szacowane ryzyko wystąpienia potencjalnej kolizji należy uznać za średnie. Myszołów zwyczajny - Ptak szponiasty obserwowany na pułapie pozakolizyjnym i w pułapie kolizyjnym. Na obszarze badawczym jest ptakiem szponiastym obarczonym średnim ryzykiem wystąpienia potencjalnej kolizji. Myszołów zwyczajny jest pospolity i liczny na obszarze całego kraju jednakże w czasie monitoringu porealizacyjnego należy ten gatunek objąć wnikliwymi badaniami. Myszołów był widywany jako polujący osobnik i patrolujące okoliczny teren. Z uwagi na większą częstotliwość występowania w porównaniu do innych ptaków szponiastych szacowane ryzyko potencjalnej kolizyjności należy uznać za średnie. Krogulec ptak szponiasty z rodziny jastrzębiowatych należący do krajowej awifauny lęgowej. Gatunek ten obserwowano podczas polowania na terenach rolniczych gdzie wykorzystywał krzewy i zadrzewienia śródpolne jako osłonę pozwalającą zaskoczyć zdobycz podczas ataku. Notowano osobniki tego gatunku w każdym okresie fenologicznym. Szacowane ryzyko wystąpienia potencjalnej kolizji należy uznać za średnie. Pustułka Najczęściej obserwowana podczas lotu patrolowego z zawisaniem w powietrzu lub siedzącą na czatowni, stanowiącej jakiś wierzchołek drzewa, czy słupy energetyczne. Notowana na wizjach terenowych w trakcie każdego okresu fenologicznego, oprócz okresu zimowego. Szacowane ryzyko wystąpienia potencjalnej kolizji jest niskie. Drapieżne nieoznaczone w czasie przeprowadzonych badań nie stwierdzono ponadprzeciętnego natężenia przelotów ptaków szponiastych nierozpoznanych do gatunku. Brak precyzyjnego potwierdzenia tożsamości taksonomicznej, gatunkowej wynikał z połączenia dwóch czynników wpływających niekorzystnie na jakość obserwacji tj. wysokiego pułapu przelotu znacznie przekraczającego pułap 100m oraz niekorzystnej 105

106 widoczności (zamglenie), a także braku możliwości rozpoznania ptaka po głosie. Z racji tego że odnotowane osobniki ptaków szponiastych, których nie udało się rozpoznać do gatunku osiągały znaczny pułap wysokości szacowane ryzyko kolizyjności należy uznać za skrajnie niskie. Podsumowanie dotyczące wykorzystania przestrzeni powietrznej i oceny wpływu planowanego zamierzenia inwestycyjnego przez odnotowane gatunki ptaków. Na podstawie odnotowanych wyników dotyczących składu gatunkowego i liczebności zaobserwowanej awifauny oraz osiąganych pułapów wysokości rozpatrywanych w oparciu o parametry techniczne (wysokość wieży, średnica rotora) prognozuje się, że planowana inwestycja nie powinna spowodować wzrostu śmiertelności lokalnych populacji awifauny oraz ptaków migrujących. Wpływ inwestycji na ptaki migrujące Podczas rocznych obserwacji odnotowano migracje gęsi: gęgawy, białoczelnej i zbożowej oraz gęsi nieoznaczone co do gatunku. Liczebność migrujących gęsi podczas przelotów wiosennych Gatunek z punktu z transektu gęgawa gęś zbożowa białoczelna nieoznaczone suma łączna suma 5086 Liczebność migrujących gęsi podczas przelotów jesiennych Gatunek z punktu z transektu gęgawa gęś zbożowa białoczelna nieoznaczone suma łączna suma

107 W roku 2013 ze względu na długo utrzymującą się zimę (zalegająca pokrywa śniegu utrzymująca się do początku kwietnia) zanotowano największe natężenie migracji ptaków w miesiącu kwietniu podczas przelotów wiosennych. Przeloty jesienne były bardziej rozproszone z nasileniem na miesiąc październik 2012r. Przeloty odbywały się na wysokim pułapie, szerokim frontem. Na dzień dzisiejszy z uwagi na znaczną wysokość przelotu uznaje się, że wpływ na ptaki migrujące będzie na poziomie niskim. Poza gęsiami w okresie migracji wiosennych i jesiennych zaobserwowano także stada czajek. Czajki była widywane jako przelatujące osobniki, a także jako żerujące osobniki na polach uprawnych. Z uwagi jednak na pojawianie się czajek także w pułapie kolizyjnym pracy turbiny wiatrowej należy uznać ryzyko kolizji za średnie. 9. Ocena potencjalnego oddziaływania skumulowanego w połączeniu z podobnymi inwestycjami znajdującymi się w najbliższym sąsiedztwie planowanego przedsięwzięcia Ryzyko wystąpienia negatywnego oddziaływania na ptaki może być wyższe w przypadku, gdy na danym obszarze występuje duże zagęszczenie elektrowni wiatrowych, bądź parków wiatrowych. W takich przypadkach może dochodzić do niebezpiecznego efektu skumulowanego, który przejawiać się może np. odstraszeniem ptactwa z okolicznych terenów, zmniejszeniem terenów żerowisk i miejsc lęgowych ptaków, zwiększoną kolizyjnością ptaków z turbinami, zmianą kierunków przelotów. Prognoza dotycząca wystąpienia negatywnego efektu skumulowanego mogącego stanowić istotną barierę ekologiczną zwiększającą śmiertelność awifauny rozpoczęto od analizy danych kartograficznych mających na celu określenie usytuowania, planowanych i istniejących turbin/ parków wiatrowych. Podstawą przewidywania negatywnych skomasowanych oddziaływań mogących zwiększyć śmiertelność lokalnych populacji awifauny osiadłej, lęgowej, migracyjnej były wyniki analiz uzyskanych w czasie monitoringu przedrealizacyjnego. W pobliżu planowanej inwestycji znajdują się 2 istniejące turbiny wiatrowe, zlokalizowane na południowym wschodzie. Za gatunki najbardziej narażone na kolizję z rotorem elektrowni wiatrowych uznaje się m. in. gatunki dużych ptaków drapieżnych (myszołów) oraz duże ptaki lęgowe (np. 107

108 bociany). Z kolei gęsi wykazują się płochliwością w stosunku do turbin, unikają więc kolizji, ale mogą zmieniać trasy przelotów. Roczny monitoring wykazał brak lęgowych cennych gatunków ptaków szponiastych chronionych strefowo, koncentracji ptaków migrujących o dużym ryzyku kolizji lub intensywnego wykorzystywania obszaru elektrowni i wokół niej przez duże ptaki lęgowe. Reasumując, można więc ocenić, że nie wystąpi efekt znaczącego skumulowanego oddziaływania planowanej inwestycji na ptaki. Każda dodatkowa turbina może przyczynić się do powiększenia sztucznej bariery ekologicznej na trasach przelotu. W pobliżu planowanej inwestycji znajdują się 2 istniejące turbiny wiatrowe, zlokalizowane na południowym wschodzie. Nie powinny one jednak znacząco wpłynąć na przepustowość szlaków migracji awifauny zarówno w okresie przelotów wiosennych i jesiennych, a także nie powinny zaburzać lokalnych przelotów związanych z żerowaniem i wyborem miejsc odbywanie lęgów, przelotów na noclegowiska. Wyniki obserwacji ornitologicznych na badanym terenie nie wykazały wysokiego natężenia występowania zarówno awifauny lęgowej i migrującej. Ostateczną najbardziej reprezentatywną ocenę efektu skumulowanego należy przeprowadzić w ramach trzyletniego monitoringu porealizacyjnego w ciągu pierwszych 5 lat eksploatacji elektrowni wiatrowej. Tab. 64. Lokalizacja istniejących i planowanych elektrowni wiatrowych i masztów telefonii komórkowej Nr Rodzaj instalacji Elektrownia wiatrowa Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Lokalizacja Ilość turbin/ Moc masztów Gmina Nowa Sucha 0,6 2 MW Planowane/ istniejące Odległość od przedmiotowej turbiny wiatrowej Stara Sucha, dz. nr 43 Planowane Nowa Sucha, dz. nr 10/ Istniejący 1,8 km PRZEDMIOTOWA Stary Dębsk, dz. nr 148/3 1 - Istniejący 4,4 km Gmina Sochaczew Chrzczany, dz. nr Planowany 11,8 km 108

109 Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Elektrownia wiatrowa Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Elektrownia wiatrowa Maszt telefonii komórkowej Masz telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Masz telefonii komórkowej Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii Czerwonka Wieś, dz. nr 84, Planowany 8,7 km Mokas, dz. nr 151/2 1 - Planowany 14,4 km Wola Miedniewska, dz. nr 288 Gmina Wiskitki kw Istniejąca 10,9 km Guzów, dz. nr 15/ Istniejąca 10,3 km Guzów, dz. nr 9/1 1 - Planowana 10,1 km Franciszków, dz. nr Planowana 19,3 km Gmina Nieborów Sypień, dz. nr 1, /1 MW Planowana 11,1 km Nieborów, dz. nr 208, 553, Istniejące 13,1 km Bełchów, dz. nr 644/2, 716, Istniejące 18,8 km Elżbietów Szymanów Humin, dz. nr 329 Humin, dz. nr 329 Jasionna, dz. nr 5/2 Bolimowska Wieś, dz. nr 195/1 Łasieczniki, dz. nr 172/1 Gmina Teresin 1 - Istniejący 13,2 km 1 - Istniejący 11,6 km Gmina Bolimów 0,6 1 MW 0,6 1 MW 1,5 2 MW Istniejąca Planowana Planowana 6,5 km 6,7 km 6,8 km 1 - Istniejący 8,5 km 1 - Istniejący 9,6 km 109

110 komórkowej Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Elektrownia wiatrowa Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Maszt telefonii komórkowej Elektrownia wiatrowa Gmina Kocierzew Południowy Lipnice, dz. nr 3,1 1 Planowana 163, 165 MW Lipnice, dz. nr 165 Lipnice, dz. nr 199, 201 Lipnice, dz. nr 195, 197 Lipnice, dz. nr 224, 226 Lipnice, dz. nr 80/2, 81 Lipnice, dz. nr 106, 107 Lipnice, dz. nr 149, 151 Lipnice, dz. nr 63, 66 Lenartów, dz. nr 116 Lenartów, dz. nr 6 Kocierzew ,1 MW 3,1 MW 3,1 MW 1,6 MW 3,1 MW 3,1 MW 3,1 MW 3,1 MW 3,1 MW 3,1 MW Planowana Planowana Planowana Planowana Planowana Planowana Planowana Planowana Planowana Planowana 12,2 km 12,1 km 11,7 km 11,8 km 11,4 km 10,2 km 10,5 km 12,4 km 10,9 km 10,2 km 12,1 km 2 - Istniejące 13,8 km Gmina Rybno Rybno, dz. nr 131/2 1 - Istniejący 11,1 km Erminów, dz. nr 204/1 1 - Istniejący 6,7 km Rybno, dz. nr 162, ,8 MW Planowana 10,4 km 110

111 10. Wpływ planowanej inwestycji na obszary Natura 2000 i inne obszary chronione Tab. nr 65. Obszary chronione położone najbliżej planowanej inwestycji wraz z przybliżoną odległością dzielącą TW i teren chroniony. Nr Nazwa Odległość Rezerwat Rawka Rezerwat Polana Siwica Rezerwat Kopanicha Rezerwat Ruda Chlebacz Rezerwat Puszcza Mariańska Rezerwat Rzepki Bolimowski Park Krajobrazowy Kampinoski Park Narodowy Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Warszawsko- Berlińskiej Obszar Chronionego Krajobrazu Bolimowsko- Radziejowicki z doliną Środkowej Rawki Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu Zespół Przyrodniczo Krajobrazowy Nieborów Puszcza Kampinoska PLC Pradolina Warszawsko- Berlińska PLB Dolina Rawki PLH Polany Puszczy Bolimowskiej PLH Grabinka PLH ,8 km 14,2 km 15,7 km 18,8 km 20 km 20,4 km 9,7 km 17,5 km 4 km 9,4 km 14 km 16,1 km 13,4 km 17,5 km 19 km 9 km 12,7 km 13,7 km 111

112 19 20 Kampinoska Dolina Wisły PLH Pradolina Bzury- Neru PLH ,9 km 19 km 1. Rezerwat Rawka Rezerwat utworzono w celu zachowania ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych typowej rzeki nizinnej średniej wielkości wraz z jej dolinnym krajobrazem. Rezerwat obejmuje koryto rzeki Rawki od źródeł do ujścia (97 km), ujściowe odcinki jej dopływów i 10 metrowej szerokości pasy gruntów po obu stronach brzegu rzeki. Koryto Rawki ma charakter naturalny, prąd wody jest dość szybki, rzeka meandruje tworząc liczne starorzecza. W wielu miejscach brzegi rzeki są strome i podmyte, gdzie indziej wypłycone z wyspami i piaszczystymi ławicami w korycie. Na zboczach wzdłuż całej doliny rosną w rozproszeniu potężne, ponad 200-letnie dęby. Roślinność doliny Rawki tworzy 5 zbiorowisk leśnych, 3 zaroślowe oraz 54 zbiorowiska nieleśne. Flora doliny liczy 540 gatunków roślin naczyniowych, z czego 350 występuje w starorzeczach, w korycie rzeki i nad jej brzegami. Rośnie tu około 30 gatunków roślin chronionych m.in.: goździk pyszny, grzybienie białe, wielosił błękitny i centuria pospolita. Ponad 20 gatunków to rośliny rzadkie w kraju lub na Mazowszu, wśród nich jest wolfia bezkorzeniowa najmniejsza roślina kwiatowa Ziemi. W wodach Rawki odnotowano 361 gatunków glonów. W rzece żyje 18 gatunków ryb, a w jej dolinie stwierdzono około 100 gatunków ptaków. 2. Rezerwat Polana Siwica Rezerwat łąkowo-torfowiskowy utworzono w 1998 roku. Znajduje się on na terenie największej Polany Puszczy Bolimowskiej. Zajmuje podmokłe łąki, pastwiska, jeziorka potorfowe oraz fragmenty terenów leśnych na obrzeżach Polany. Nazwa Siwica pochodzi od porannych i wieczornych siwych i srebrnych mgieł unoszących się nad mokradłami. Powierzchnia rezerwatu to 68,55 ha. Celem jego utworzenia jest zachowanie i ochrona największej śródleśnej Polany Puszczy Bolimowskiej wraz z całą różnorodnością jej zbiorowisk łąkowych i torfowiskowych. Jest to teren bardzo podmokły, niebezpieczny i niedostępny dla człowieka. Rezerwat objęty jest zakazem wstępu. Można go zwiedzać wyłącznie w towarzystwie pracownika Nadleśnictwa Skierniewice, bądź Dyrekcji Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Florę rezerwatu stanowi ponad 220 gatunków roślin. Do najcenniejszych należą: starodub łąkowy - gatunek wymieniony w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej, goździk pyszny, goryczka wąskolistna, nasięźrzał pospolity oraz 112

113 różne gatunki storczyków. Teren ten szczególnie upodobała sobie zwierzyna. Spośród ptaków wodno-błotnych lęgną się tu gęś gęgawa, derkacz, łąbędź niemy, bąk, bekas kszyk, czapla siwa. Na przelotach Polanę odwiedzają dzikie gęsi i żurawie. Ssaki reprezentują: sarny, przechadzające się dumnie łosie i watahy dzików. Z płazów i gadów na Siwicy mieszka kilka gatunków żab, zaskrońce, żmije zygzakowate oraz jaszczurki zwinki. Bogato reprezentowany jest świat owadów, wśród których spotkać możemy gatunki ważek, muchówek czy szarańczaków. 3. Rezerwat Kopanicha Utworzony w 1980 roku dla ochrony i zachowania mozaiki wilgotnych i bagiennych lasów liściastych i mieszanych: olsu, łęgu olszowego, boru bagiennego i grądu z wielogatunkowym runem i różnorodnym drzewostanem. Rezerwat położony jest na terenie gminy Skierniewice na powierzchni 43,67 ha. Obejmuje swoim zasięgiem półkoliste obniżenie terenu, stanowiące fragment doliny Rawki. Z uwagi na silnie podmokły, miejscami nawet zabagniony teren i gęstwinę rosnących tam roślin, rezerwat jest raczej niedostępny dla ludzi, dzięki czemu stanowi on cichą i spokojną ostoję dla zwierząt. W warstwie drzew rezerwatu odnaleźć możemy ponad 200-letnie dęby szypułkowe. Flora liczy ponad 350 gatunków roślin naczyniowych i około 50 gatunków mszaków. Licznie wystepują rośliny chronione. Spotkać możemy lilię złotogłów, listerę jajowatą, storczyka szerokolistnego, kruszczyka szerokolistnego, widłaka jałowcowatego, widłaka goździstego, żurawinę błotną, czy bagno zwyczajne. W 1992 roku fragment rezerwatu zniszczony został przez trwający dwa tygodnie pożar. Miejsce dawnego pogorzeliska porasta obecnie brzoza omszona. Tutejsza fauna składa się z 5 gatunków płazów, 2 - gadów, 36 - ptaków lęgowych i około 10 gatunków ssaków. Na uwagę zasługują: rzekotka drzewna, traszka zwyczajna, zaskroniec, bocian czarny, dzięcioły czarni i średni, nornik północny, ryjówka aksamita i rzęsorek rzeczek. Spotkać tu można między innymi: bociana czarnego, łosia, dziki, sarny, lisy, zające, daniele oraz bardzo rzadko jelenie. 4. Rezerwat Ruda Chlebacz To najmniejszy powierzchniowo rezerwat znajdujący się na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Zajmuje jedynie 12,42 ha. Został utworzony w 1980 roku. Nazwa rezerwatu jest dwuczłonowa. Pochodzi od wydobywanej tu niegdyś rudy darniowej oraz od "chlibotania" wody w uginającym się, podmokłym, miękkim podłożu rezerwatu. Niegdyś teren ten był stale podmokły i porośnięty olsem. Obecnie na skutek zmiany stosunków wodnych i obniżania się poziomu wód gruntowych, ols przekształcił się w las łęgowy. Rezerwat zajmuje zagłębienie terenu, będące niegdyś starorzeczem przepływającej nieopodal 113

114 Rawki. W warstwie drzew dominuje olsza, ale zakradają się tu coraz częściej dąb, brzoza oraz wszędobylska sosna zwyczajna i topola osika. W rezerwacie rośnie ok. 170 gatunków roślin. Do najcenniejszych należą: reprezentujące krzewy - kruszyna pospolita i trzmielina zwyczajna oraz rośliny runa leśnego: czartawa drobna, ostrożeń błotny, gwiazdnica długolistna, turzyca darniowa, narecznica błotna i szerokolistna, a także psianka słodkogórz i chmiel zwyczajny - dwie "liany", które malowniczo oplatają pnie rosnących tu drzew i krzewów. Największą ciekawostką przyrodniczą rezerwatu jest występowanie widłaka wrońca - chronionej rośliny górskiej, rzadko występującej w Polsce środkowej. 5. Rezerwat Puszcza Mariańska Utworzony w 1983 roku, zajmuje powierzchnię 132,23 ha i jest największym leśnym rezerwatem na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Utworzony został dla ochrony typowej dla Mazowsza mozaiki lasów liściastych o charakterze naturalnym z licznymi gatunkami roślin chronionych. Florę rezerwatu tworzy ok. 320 gatunków. Wśród najcenniejszych należy wymienić: bluszcz pospolity, dwa gatunki widłaków: goździsty i jałowcowaty, lilię złotogłów, kruszczyka szerokolistnego, roślinę bezzieleniową - gnieźnika leśnego, gatunki górskie - nerecznicę szerokolistną i trzcinnika owłosionego oraz roślinę o błyszczących ciemnozielonych, skórzastych liściach - kopytnika pospolitego. Równie bogaty jest świat zwierząt. Spotkać tu można między innymi dziki, sarny, a spośród drobnej zwierzyny - wiewiórki, jeże, rzęsorka rzeczka, ryjówki - aksamitną i malutką, zaskrońce, padalce, ropuchy i żaby. 6. Rezerwat Rzepki Rezerwat położony jest w gminie Iłów w Obrębie Gąbin w Leśnictwie Rzepki. Powierzchnia rezerwatu wynosi 43,94 ha. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie unikalnych dla doliny Wisły starodrzewów sosnowych z domieszkom dębów, grabów i innych gatunków wraz z bogatym runem. Teren rezerwatu położony jest na utworach trzeciorzędowych, na które składają się: piaski, żwiry i iły. Wśród 125 gatunków roślin naczyniowych, jakie występują na terenie rezerwatu, stwierdzono 4 gatunki roślin chronionych, a kolejne 3 zaliczają się do gatunków rzadkich w tej części Polski. Ochronie całkowitej podlega: lilia złotogłów (Lilium martagon), a częściowej: kruszyna pospolita (Frangula alnus), kalina koralowa (Viburnum opulus), konwalia majowa (Convallaria maialis). 7. Bolimowski Park Krajobrazowy Bolimowski Park Krajobrazowy utworzony został w 1986r. Dziś liczy ha. Położony jest w centralnej części Polski, między Łodzią a Warszawą. Administracyjnie leży na terenie: 114

115 województwa łódzkiego: powiat łowicki, powiat skierniewicki oraz województwa mazowieckiego: powiat żyrardowski. Pod względem fizjograficznym obszar Parku położony jest na nizinie środkowopolskiej. W północnej części jest to równina Łowicko-Błońska. Na zachodzie rozciągają się Wzniesienia Łódzkie, nazywane miejscowo Wysoczyzną Skierniewicką, zaś na wschodzie wysoczyzna Rawska. Fauna: Największym zwierzęciem w Parku jest łoś. Spotkać go można przechadzającego się wzdłuż Rawki lub jej dopływów, w nadrzecznych zapustach, lub żerującego na leśnych uprawach. Nie ma on dziś naturalnych wrogów i nie jest przy tym zwierzęciem szczególnie bojaźliwym, toteż przy odrobinie szczęścia można go po cichu podejść dla zrobienia efektownego zdjęcia. Łoś jest gatunkiem wędrownym - nieustannie przemieszcza się, zmieniając żerowiska i miejsca postoju. Jego liczbę szacuje się na 4-7 sztuk. Trudno powiedzieć, czy zadomowił on się na stałe w Puszczy Bolimowskiej. Prawdopodobnie większość osobników przybywa z Puszczy Kampinoskiej i zatrzymuje się tu na jakiś czas w swej nieustającej wędrówce. Gatunkiem bardzo rzadkim i na pewno przechodnim jest jeleń europejski. Pojedyncze osobniki, głównie męskie, pojawiają się czasem na krótko w leśnych ostępach Parku, podczas swej wędrówki z Kampinosu na południe, zapewne w kierunku Lasów Spalskich. Daniele, przybyłe do Europy z Azji Mniejszej, są jedną z osobliwości Puszczy Bolimowskiej. Sprowadzone tu w XVII wieku, znalazły doskonałe warunki i zadomowiły się na stałe. Ich stado, zwane chmarą ocenia się na około 30 sztuk. Z innych ssaków, żyjących w Parku warto m.in. wymienić: zająca, dzikiego królika, wiewiórkę, piżmaka amerykańskiego, jeża, lisa, borsuka, jenota, kunę leśną, wydrę, rzęsorka rzeczka - jedynego w Polsce jadowitego ssaka oraz bobra. Te ostatnie introdukowano w dolinie Rawki w 1983 roku. Były to 4 pary dorosłych i 3 młode. Dziś liczbę bobrów szacuje się na około 100 sztuk. Nie wznoszą one tam i nie budują żeremi z powodu zbyt szybkiego nurtu rzeki, lecz gnieżdżą się w norach wykopanych w wysokich piaszczystych brzegach Rawki. Ostatnio zaczęły zasiedlać także dolne odcinki jej dopływów, gdzie można już zauważyć ich pierwsze konstrukcje inżynierskie. Ślady żerowania bobrów widoczne są wzdłuż całej Rawki. Wszędzie spotkać można poobgryzane i pościnane drzewa, a czasem nawet całe bobrze zręby. Najchętniej ścinają osiki, wierzby i czeremchy. Lista gatunków ptaków obejmuje ponad 130 pozycji. Warto zanotować wśród nich obecność np. łabędzia niemego, żurawia, budującego efektowne gniazda remiza czy błękitnie upierzonego zimorodka, który zadomowił się w dolinie Rawki. Na osobną uwagę zasługuje bocian czarny - ptak w Europie Zachodniej w zasadzie już nie występujący, który na terenie Puszczy Bolimowskiej założył 3 gniazda. Jego kuzyn - bocian 115

116 biały - jest o wiele liczniejszy. Przeprowadzona w 2010 r. inwentaryzacja wykazała 43 gniazda zasiedlone na terenie Parku i najbliższych okolic. Ciekawie również przedstawia się entomofauna Parku. W trakcie badań entomologicznych, przeprowadzonych w latach stwierdzono występowanie 656 gatunków owadów, wśród nich 67 gatunków rzadkich i interesujących. Zaliczają się do nich efektowne motyle: paź królowej, witeź żeglarz, mieniak stróżnik, a także liczne chrząszcze, np.: kozioróg dębosz czy groźnie wyglądający rohatyniec. Znaleziono również motyle znajdujące się na Czerwonej Liście: Acathopsyche citra i Spatalia argentina - wymieniany jako gatunek w Polsce już nie występujący. Zatem dolina rzeki Grabinki, gdzie go odkryto, jest w tej chwili jedynym stanowiskiem tego motyla w kraju. Do innych nowości należy zaliczyć małego chrząszcza Aderus penatatomus, nigdy dotąd w Polsce nie odnotowanego i bardzo rzadkiego w Europie Środkowej. Flora: Świat roślinny Parku jest nieprawdopodobnie bogaty. Spośród około 2200 gatunków roślin naczyniowych Polski, tu występuje niemal połowa. Są to nie tylko gatunki właściwe Polsce środkowej, lecz także charakterystyczne dla pogórza, a także okolic nadmorskich. Ze względu na znaczną dominację terenów zalesionych (ponad 60%) Park Bolimowski jest w zasadzie parkiem leśnym. Lasy te, z pozoru jednolite i nieciekawe, tworzą w rzeczywistości mozaikę różnorodnych drzewostanów sosnowych z niewielkimi domieszkami brzozy, czasem osiki. Pojedynczo występują w nich dąb, grab, lipa i klon, rzadziej jesion. Sośniny te pokrywają duże połacie ubogich gleb, często porolnych. Żyźniejsze miejsca porastają fragmenty grądów lub resztki starych, ponad 150-letnich dąbrów, będących wspomnieniem dawnej świetności. W podmokłych zagłębieniach terenu, wzdłuż cieków wodnych, wokół oczek i starorzeczy wykształciły się olsy i łęgi. W Parku można znaleźć ponad 40 gatunków objętych ochroną i ponad 100 uznanych za zagrożone i ginące. Należą do nich np. rzadkie już w tej części Polski widłaki, tworzące niewielkie płaty, czy też pojedynczo rosnące kolorowe storczyki. Dość licznie występuje, widywany raczej w miejskich parkach, niż w lasach, oplatający drzewa i wysoko się wspinający bluszcz pospolity. Na wielu pniach spotkać można porosty, świadczące o czystości powietrza. W jednym ze starorzeczy Rawki znaleźć można najmniejszą na świecie roślinę kwiatową - wolfię bezkorzeniową a także rosiczkę okrągłolistna, czy też wawrzynek wilczełyko. Prawdziwą rzadkością jest zimoziół północny - borealna, delikatna krzewinka, charakterystyczna dla tundry i mszystych lasów szpilkowych, mająca w Parku 1 stanowisko na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Skierniewice. Do bardzo rzadkich już dziś roślin należy także pachnąca kumaryną turówka wonna, kojarzona raczej z Puszczą Białowieską, niż z lasami Polski środkowej. Z innych - niegdyś dość 116

117 pospolitych, a znajdujących przy tym zastosowanie praktyczne, warto wspomnieć m.in.: pierwiosnkę lekarską, marzankę wonną, kopytnika pospolitego, naparstnicę zwyczajną, mącznicę lekarską, czy wreszcie bagno zwyczajne. Rośliny rzadkie i chronione, będące niewątpliwie ozdobą Bolimowskiego Parku Krajobrazowego występują na ogół na rozproszonych, czasem wręcz pojedynczych stanowiskach. Ich ilość nieustannie maleje - w miarę jak nieubłaganie ubożeje nasze środowisko przyrodnicze. Niektóre stanowiska - np. wielosiła błękitnego czy widłaka spłaszczonego znane są już tylko z literatury, bądź wcześniejszych opisów. Do roślin chronionych należy również pospolita w Parku (i będąca jego symbolem) konwalia majowa. Pokrywa ona nieraz duże połacie lasu, tworząc tzw. konwaliowiska. 8. Kampinoski Park Narodowy Kampinoski Park Narodowy leży w województwie mazowieckim tuż przy północno zachodnich rogatkach Warszawy. Obejmuje rozległe tereny Puszczy Kampinoskiej w pradolinie Wisły w zachodniej części Kotliny Warszawskiej. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie stolicy państwa. Kampinoski Park Narodowy utworzony został uchwałą Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 r. (atualna podst. prawna ochrony i funkcjonowania parku - rozporządzenie rady ministrów w sprawie KPN z dnia r. Dz U 132 poz 876). Pierwotnie zajmował prawie ha. Największe zasługi w jego utworzeniu mieli Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy na terenie Puszczy Kampinoskiej w latach 30-tych prowadzili szerokie badania florystyczno-fitosocjologiczne (R.Kobendza) i geomorfologiczno-geologiczne (J.Kobendzina). Aktualna powierzchnia parku wynosi ha, w tym 68 ha zajmuje Ośrodek Hodowli Żubrów im. prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim. Pod ochroną ścisłą ha (22 wydzielone obszary). Ustanowiona w 1977 r. strefa ochronna wokół Parku, zwana otuliną, ma powierzchnię ha. Ponad 70% powierzchni Parku zajmują lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominującym siedliskiem bór świeży. W krajobrazie Parku, niezwykle urozmaiconym, dominują dwa kontrastujące ze sobą elementy - wydmy i bagna. Park jest obszarem sieci NATURA 2000 oraz Rezerwatem Biosfery (UNESCO MaB ). Obszar znajduje się na Nizinie Środkowo mazowieckiej w południowo-zachodniej części Kotliny Warszawskiej. Położona jest w pradolinie Wisły na tarasach nadzalewowych. Od wschodniej strony bezpośrednio graniczy Warszawą. Teren ten charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem morfologicznym na tle otaczających ją terenów równinnych. Występują tu naprzemianległe obszary wydmowe i bagienne. Ukształtowanie tego terenu pochodzi z okresu 117

118 zlodowacenia Wisły ok. 20 tys. lat temu. Rzeka Wisła zbierała wody z obszaru południowej i wschodniej Polski oraz wody wypływające spod lodowca. Utworzyła wtedy koryto o szerokości ok. 18 km i o przebiegu równoleżnikowym, a następnie wypełniła je piaskami fluwioglacjalnymi. Piaski te obecnie tworzą najstarszy taras nadzalewowy uformowany w postaci dwóch pasów wydmowych. Wydmy na terenie ostoi należą do jednych z najlepiej wykształconych w Europie wydm śródlądowych, tworząc łuki, parabole, wały, grzędy i zespoły wydmowe o wysokościach względnych do 30 m. W czasie następujących później zmian klimatu wykształciły się kolejne koryta rzeczne, które obecnie stanowią pasy bagienne z płytkimi pokładami torfu i licznymi drobnymi ciekami wodnymi. Ten kontrast suchych wydm i obniżeń ze stagnującą przez 2-3 miesiące wodą powierzchniową jest charakterystyczną cechą krajobrazu ostoi. Obszar znajduje się na obszarze węzła hydrologicznego. Łączą się tu duże rzeki: Bug, Narew Wkra, Bzura. Koryta tych rzek stanowią korytarze ekologiczne, a Puszcza Kampinoska stanowi węzeł korytarzy o randze europejskiej. Roślinność Puszczy Kampinoskiej, uwarunkowana zróżnicowanym charakterem rzeźby terenu i podłoża, wykazuje się charakterystycznym układem przestrzennym, w którym wyróżniają się dwa główne, naprzemiennie ułożone elementy porośnięte głównie borami sosnowymi i mieszanymi pasy wydmowe oraz w znacznej mierze bezleśne pasy bagienne z roślinnością szuwarową i łąkową, a także coraz mniej już licznymi pastwiskami i polami uprawnymi. Lasy zajmują łącznie ponad 70% powierzchni obszaru. Dominującymi gatunkami w drzewostanach są: sosna zwyczajna (66 %), olsza czarna (12 %), dąb szypułkowy (10 %) brzoza brodawkowata i omszona (8 %) Przeważającą powierzchnię pasów wydmowych zajmują: bory mieszane świeże Querco roboris-pinetum, subkontynentalne bory świeże Peucedano-Pinetum, rzadziej suboceaniczne bory Leucobryo-Pinetum i nieokreślone zbiorowiska ze związku Dicrano-Pinion. Wilgotne zagłębienia między wydmowe zajmują bory wilgotne Molinio-Pinetum i bory mieszane wilgotne Querco roboris-pinetum molinietosum. Bory chrobotkowe Cladonio-Pinetum występują bardzo nielicznie, jako zbiorowisko pionierskie na przewiewanych piaskach. Bardzo rzadki w puszczy jest bór bagienny Vaccinio uliginosi-pinetum, cenny ze względu na obecność Chamaedaphne calyculata. Na terenach bagiennych powierzchnia lasów została znacznie ograniczona, zachowało się jedynie kilka kompleksów z dojrzałymi drzewostanami. Charakterystycznym zespołem dla Puszczy jest ols porzeczkowy Ribo nigri-alnetum, natomiast ols torfowcowy Sphagno squarossi-alnetum występuje sporadycznie. Łęg olszowo-jesionowy Fraxino- 118

119 Alnetum w wielu miejscach wykształcił się prawdopodobnie w wyniku przesuszenia siedlisk olsowych. Wyniesienia mineralne wśród terenów bagiennych stanowią siedliska grądów subkontynentalnych Tilio-Carpinetum, jednak jedynie na niewielkiej powierzchni zachowały się dobrze wykształcone fitocenozy. Ubogi wariant grądu Tilio-Carpinetum calamagrostietosum z dominującą sosną w drzewostanie wykształca się także na Żyźniejszych stokach wydm. Sporadycznie stoki wydm o wystawie południowej lub wschodniej porasta dąbrowa świetlista Potentillo albae-quercetum pochodzenia antropozoogenicznego. Na obszarach wydmowych jedynie na niewielkich powierzchniach pozbawionych drzewostanu wykształciły się murawy napiaskowe Spergulo-morisonii-Corynephoretum i ciepłolubne ze związku Koelerion glaucae. Wśród zbiorowisk nieleśnych dużą rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe i turzycowe. W klasie Phragmitetea największe powierzchnie zajmują szuwary turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis, turzycy błotnej Caricetum acutiformis i turzycy sztywnej Caricetum elatae, a w miejscach o zaburzonych stosunkach wodnych zbiorowiska z trzcinnikiem lancetowatym Calamagrostis canescentes. W związku z zaniechaniem użytkowania, na łąkach o różnej wilgotności dominująca rolę pełni zespół śmiałka darniowego Deschampsietum caespitosae. Do najcenniejszych zespołów łąkowych należą: łąki rajgrasowe Arrhenatheretum elatioris, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinietum caeruleae i ziołorośla Valeriano- Filipenduletum. Wśród torfowisk mszysto-turzycowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea najczęściej spotykanym zespołem jest Carici-Agrostietum caninae. W mozaice roślinności udział swój mają ponadto fitocenozy zespołów wodnych, psiar, wrzosowisk, muraw napiaskowych. Rzadkością są fitocenozy wysokotorfowiskowe z klasy Oxycocco- Sphagnetea. Flora Puszczy Kampinoskiej, wśród odnotowanych dotychczas ponad 1400 gatunków roślin naczyniowych, zawiera wiele elementów różnego pochodzenia, których obecność warunkuje ścieranie się wpływów klimatu atlantyckiego i kontynentalnego. Wiele z nich jest reliktami dawnych epok klimatycznych, do których należą m.in. stanowiące najcenniejszy element flory Parku relikty glacjalne oraz gatunki psamnofilne i kserotermiczne. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 45. Obszar wchodzi w skład Rezerwatu Biosfery "Puszcza Kampinoska". Obszar ważny jako ostoja derkacza. Na terenie ostoi udokumentowano występowanie ponad ok. 150 lęgowych gatunków ptaków. Obszar ma duże znaczenia dla zachowania bioróżnorodności w centralnej Polsce. Fauna Puszczy Kampinoskiej szacowana jest na ok gatunków. Wśród kręgowców występuje: 13 gat. 119

120 płazów, 6 gat. gadów, 52 gat. ssaków, w tym trzy po udanej reintrodukcji: łoś (w 1951 r.), bóbr (1980 r.) i ryś (1992 r.). W 1994 roku przeprowadzono inwentaryzację zbiorowisk roślinnych pod kierownictwem doc. Jerzego Solona, na potrzeby planu ochrony z 1997 r. Wykonano wówczas Mapę roślinności rzeczywistej, która jednak jest mocno zgeneralizowana (wykonana jest w skali 1:25 000) i utraciła aktualność (Solon, 1995). W 2002 r. w związku z planowanym utworzeniem obszaru Natura 2000 zaistniała potrzeba bardziej dokładnego określenia powierzchni zajmowanych przez poszczególne siedliska przyrodnicze. Przeprowadzona wówczas wstępna inwentaryzacja polegała na weryfikacji płatów danych siedlisk wykazanych na Mapie roślinności rzeczywistej z 1997 roku. Objęła 12 siedlisk z pośród 13 wyłonionych na podstawie dostępnych wcześniej danych, przy czym łącznie potraktowano ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe i wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. Nie odnaleziono wówczas nizinnych torfowisk zasadowych o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (dane KPN). 9. Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Warszawsko- Berlińskiej Przedmiotem ochrony jest zachowanie walorów przyrodniczych fragmentu powstałej w plejstocenie Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, łączącej dolinę Wisły z doliną Warty, a dalej także Odry i Sprewy. Na chronionym obszarze pradolinę wykorzystuje przede wszystkim Bzura, której dolina osiąga tu 2 km szerokości. Występują tu liczne torfowiska, kanały melioracyjne i podmokłe łąki. Odnotowano tu występowanie 7 gatunków ptaków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt i 28 gatunków Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. O. Ch. K. pokrywa się w dużej części z Obszarem Natura 2000 "Pradolina Warszawsko-Berlińska" oznaczonym kodem PLB Obszar Chronionego Krajobrazu Bolimowsko- Radziejowicki z doliną Środkowej Rawki Obszar ten został utworzony na mocy uchwały Nr XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Skierniewicach z dnia 26 września 1986 r. (zaktualizowany późniejszymi rozporządzeniami). Na terenie Nadleśnictwa Grójec obejmuje gminy Kowiesy, Mszczonów, Radziejowice. Obszar ten jest ważnym ciągiem ekologicznym łączącym tereny Bolimowskiego Parku Krajobrazowego z Chojnowskim Parkiem Krajobrazowym. 11. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu 120

121 Układ powiązanych przestrzennie terenów w województwie mazowieckim (pierwotnie w województwie stołecznym warszawskim), wyróżniających się krajobrazowo, o zróżnicowanych ekosystemach, cennych ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem, lub stanowiących istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Wiąże on te tereny z krajowym systemem obszarów chronionych. Przed 1997 rokiem obszary chronionego krajobrazu wyznaczano w planie zagospodarowania przestrzennego województwa warszawskiego. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu utworzono w dniu 29 sierpnia 1997 rozporządzeniem wojewody warszawskiego (później nowelizowanym oraz zmienionym). Liczy on ,1 ha. Obejmuje tereny dolin rzecznych Wisły i Narwi wraz z dopływami oraz towarzyszącymi im kompleksami lasów. Tworzy otulinę dla terenów objętych wyższą formą ochrony parków krajobrazowych, parku narodowego, rezerwatów (zatwierdzonych i projektowanych) oraz powiązań między nimi, obejmuje też obszary pomników przyrody, zabytkowych parków podworskich, a także zorganizowanych terenów wypoczynkowych, zabudowy letniskowej i podmiejskich ogródków działkowych. Pełni rolę systemu korytarzy ekologicznych, pozwalających na swobodne rozprzestrzenianie się gatunków. 12. Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar położony w Obrębie Pelplin, obejmuje część doliny Wisły oraz leżące wyżej tereny pojezierne. Występują tu znaczne deniwelacje, rozcięcia erozyjne urozmaicające rzeźbę terenu. Większość obszaru pokrywają lasy w przewadze sosnowe, często w zmieszaniu z innymi gatunkami zarówno iglastymi jak i liściastymi. Znajdują się tu 4 rezerwaty: Opalenie Górne, Opalenie Dolne, Wiosło Duże i Wiosło Małe oraz wstępnie projektowany rezerwat Potłowskie Zbocza. Spotkać tu można roślinność stepową o charakterze kserotermicznym, wskazującą na wyjątkowe warunki klimatyczne tego obszaru. Ograniczenia i zalecenia sprowadzają się do podjęcia ochrony czynnej szaty roślinnej, ochrony stoków doliny Wisły i dolinek erozyjnych przed erozją oraz uporządkowanie gospodarki wodnościekowej w rejonie wsi Tymawa. 13. Zespół Przyrodniczo Krajobrazowy Nieborów brak informacji 14. Puszcza Kampinoska PLC W Kampinoskim Parku Narodowym dominują lasy około 71 %, a wśród nich bory mieszane. Obecnie kompleksy leśne zajmują powierzchnię około 240 km2. Podwarszawski bór ma przewagę sosny nad drzewami liściastymi zwłaszcza na piaskach i wydmach. Niektóre sosny mają nieco powyżej 200 lat i sięgają nawet 28 metrów wysokości, przy 2,5 metrowym obwodzie. Większość drzewostanu jest, wbrew pozorom, dość młoda, ponieważ przez 121

122 kilkaset lat zadrzewienie było systematycznie niszczone przez bezmyślny wyrąb. Dziś w 80 procentach składa się z drzew nie starszych niż stuletnie. Niektóre z nich, sadzone tu przez junaków w ramach "uproduktywnienia nieużytków", rosną nawet równymi rządkami. To, że kampinoskie drzewa wyglądają tak dostojnie, jest zasługą bogatego w minerały podłoża. Słoje przyrastają dwa razy szybciej. Generalnie krajobraz Puszczy Kampinoskiej, składa się z wydm, bagien oraz łosia, który jest niejako oficjalnym znakiem firmowym puszczy. Oprócz łosi są tu także inne zwierzaki: dziki, jelenie, sarny, czyli typowa ekipa jak na puszczę przystało, a także: lisy, borsuki, zające, kuny, łasice, bobry i najbardziej nieufne z europejskich drapieżników - rysie. Obszar Kampinoskiego Parku Narodowego ze względu na swą specyficzną mozaikę środowisk o skrajnie odmiennych warunkach (np. żyzności i wilgotności gleby, rzeźby terenu, zbiorowisk roślinnych) stwarza dogodne warunki do życia wielu gatunkom zwierząt m.in. stanowi cenny teren lęgowy ptaków i ważne miejsce na trasie ich wędrówek. Z powodu swej różnorodności biologicznej obszar KPN jest jedną z najważniejszych ostoi fauny niżu polskiego, został także uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery, a przez Parlament Europejski za ostoję ptaków o randze europejskiej. Wśród gatunków lęgowych można zaliczyć: bocian czarny i biały, trzmielojad, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, kropiatka, zielonka, żuraw, brodziec leśny, sowa błotna, rybitwa zwyczajna, rybitwa białoczelna, zimorodek, lelek, dzięcioł czarny, dzięcioł syryjski, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł średni, dzięcioł zielonosiwy, skowronek borowy, świergotek polny, jarzębatka, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, gąsiorek czy ortolan oraz wiele innych. 15. Pradolina Warszawsko- Berlińska PLB Obszar położony na Równinie Łowicko-Błońskiej, na południe od Równiny Kutnowskiej. Równinę przecinają rzeczki, spływające do Bzury z Wzniesień Południowo- mazowieckich. Obszary zalesione zajmują niewielką powierzchni ostoi. Występują tu stawy rybne, z których najważniejsze to Psary, Okręt i Rydwan, Borów i Walewice. Najważniejsza z rzek ostoi to Bzura, której dolina jest silnie zatorfiona, pokryta mozaiką szuwarów turzycowych i roślinności łąkowej; średnia szerokość doliny rzecznej wynosi ok. 2 km. Dolina pocięta jest gęstą siecią rowów melioracyjnych, a sama rzeka jest uregulowana; brak tu starorzeczy. Zawiera ostoje ptasie o randze europejskiej E 43 (Dolina Neru) oraz o randze krajowej K 46, K 47 i K 48 (Dolina Bzury, Stawy Psary, Stawy Okręt i Rydwan). Obszar stanowi bardzo ważną ostoje ptaków wodno-błotnych. Występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) 122

123 następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), błotniak stawowy, błotniak łąkowy, kropiatka, podróżniczek (PCK), rybitwa białowąsa (PCK), rybitwa czarna, cyranka, krwawodziób, płaskonos, rybitwa białoskrzydła (PCK), rycyk i zausznik; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiągają: bocian biały, derkacz, czajka i śmieszka. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C3) gęsi zbożowej; stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga: batalion, gęś białoczelna, świstun. 16. Dolina Rawki PLH Dolina Rawki obejmuje obszar leżący między Żydomicami a Bolimowem. Położona jest w centralnej części Niziny Środkowopolskiej, na obszarze granicznym dwóch mezoregionów: Równiny Łowicko-Błońskiej oraz Wysoczyzny Rawskiej. Głównym jej elementem jest rzeka Rawka i jej dolina. 42 km odcinek obszaru Dolina Rawki znajduje się na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Rzeka Rawka wraz ze swą doliną stanowi naturalną oś, przecinającą obszar parku w układzie południkowym. Jest to jednocześnie bardzo ważny element hydrologiczny, biocenotyczny i krajobrazowy BPK. Rawka należy do nielicznych w Polsce niżowej rzek o naturalnym, meandrującym korycie oraz brzegach porośniętych roślinnością łęgową i łąkową. Liczne starorzecza i zagłębienia są miejscem występowania interesującej roślinności: wodnej, bagiennej, szuwarowej i zaroślowej. Średnia szerokość koryta Rawki wynosi ok. 10 m, a głębokość 1,5 m. Wzdłuż całej Rawki występują gleby bagienne, mułowo-bagienne, torfowe i murszowe. Dolina Rawki znajduje się na obszarze trzykrotnego nasunięcia lądolodów plejstoceńskich. Najistotniejszym był okres zlodowacenia środkowopolskiego stadium Warty. Zlodowacenie to uformowało złożoną glacjalną rzeźbę i budowę geologiczną warstw przypowierzchniowych. Interglacjał mazowiecki uformował głęboką i szeroką dolinę Rawki, wypełnioną osadami rzecznymi. Obszar Dolina Rawki obejmuje trzy rezerwaty przyrody: krajobrazowo-wodny Rawka, leśne: Ruda-Chlebacz i Kopanicha. Usytuowanie Doliny Rawki w środkowej części kraju, między Łodzią a Warszawą, nadaje temu obiektowi szczególną rangę. Centralne położenie, ale przede wszystkim walory przyrodnicze tego terenu, zdecydowały o jego miejscu w sieci ekologicznej ECONET-PL jako ważnego węzła ekologicznego. Rzeka Rawka wraz z doliną i dopływami jest jednym z najcenniejszych elementów przyrody w tej części Polski. Duże zróżnicowanie siedlisk decyduje o jej bogactwie i różnorodności flory i fauny. W dolinie Rawki stwierdzono ponad 540 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich co najmniej 27 gatunków chronionych i kilkadziesiąt rzadkich w skali krajowej lub regionalnej. Najcenniejsze z nich to starodub łąkowy (Załącznik II DS.), widłak wroniec i wielosił błękitny. Roślinność doliny Rawki buduje: 5 zespołów leśnych, 3 zespoły zaroślowe oraz 54 zespoły i zbiorowiska 123

124 nieleśne. Duże zróżnicowanie cechuje zbiorowiska naturalnych i półnaturalnych łąk, szuwarów i torfowisk. Zbiorowiska i zespoły trzech klas: Phragmitetea (szuwary wysokie i turzycowe), Molinio-Arrhenatheretea (łąki i pastwiska wilgotne i świeże) oraz Scheuchzerio- Caricetea (torfowiska przejściowe i niskie) obejmują aż 30 z ogólnej liczby 54 jednostek roślinności nieleśnej. Obszar Dolina Rawki to także siedlisko wielu cennych gatunków zwierząt. Na terenie obszaru Dolina Rawki znajdują się trzy rezerwaty. Dwa wśród nich to rezerwaty leśne. Rezerwat Kopanicha chroni zespoły leśne olsu, łęgu olszowego, boru bagiennego i grądu oraz torfowisko przejściowe z rzadkimi i chronionymi roślinami. Stanowi on również ważną ostoję zwierząt np. jest miejscem gniazdowania bociana czarnego. Przedmiotem ochrony w rezerwacie Ruda-Chlebacz jest łęg olszowy ze stanowiskami widłaka wrońca i narecznicy szerokolistnej. Rezerwat krajobrazowo-wodny Rawka to siedlisko wielu cennych gatunków roślin. Są wśród nich takie gatunki chronione jak: grzybień biały, grążel żółty, konwalia majowa, kukułka szerokolistna. W Rawce żyje 18 gatunków ryb i 1 gatunek minoga. Kilka z nich jak: głowacz białopłetwy, koza, piskorz czy minóg strumieniowy; są wymienione w Załączniku II DS. Rezerwat Rawka to takŝe miejsce lęgu dla około 100 gatunków ptaków. Na szczególną uwagę zasługują tu: bąk, bocian czarny, bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, kropiatka czy zimorodek. Wśród ssaków (Załącznik II DS.) związanych z rzeką występują tu bobry (reintrodukowane z powodzeniem w 1983r.) i wydry. Wypłycone starorzecza oraz płytkie rozlewiska dość licznie zasiedla kumak nizinny. Niektóre gatunki płazów, jak np.: traszka grzebieniasta (Załącznik II DS.), traszka zwyczajna, żaba trawna czy moczarowa, gromadzą się tu licznie w okresie godowym. 17. Polany Puszczy Bolimowskiej PLH Obszar "Motyle Puszczy Bolimowskiej" składa się z czterech, starych, śródleśnych polan, z których dwie najcenniejsze mają pochodzenie autogeniczne (Strożyska, Siwica), a dwie - antropogeniczne (Olszówka, Bielawy). Zaproponowane do objęcia ochroną polany to ostatnie refugia półnaturalnych łąk ze związków Molinion i Arrhenatherion tak starych, że odznaczają się stabilnością pozwalającą im trwać mimo permanentnego niedoboru wód gruntowych i wieloletniego braku użytkowania. Na wszystkich polanach zaznacza się sukcesyjna presja zbiorowisk zaroślowych i leśnych. Jest to spowodowane obniżeniem poziomu wód gruntowych i wieloletnim brakiem tradycyjnego, kośnego użytkowania. Właściwa polanom śródleśnym przyroda najlepiej zachowała się na polanach autogenicznych (Siwica, Strożyska). Przyczyny tego stanu rzeczy to: - wyższa odporność polan autogenicznych na procesy sukcesyjne, 124

125 - zabiegi ochrony czynnej (późne koszenie, podniesienie poziomu wód gruntowych) wykonywane w rezerwacie "Polana Siwica" przez zarządcę - Nadleśnictwo Skierniewice - koszenie części polany Strożyska przez prywatnych właścicieli gruntów. Bardzo istotnym aspektem ochrony charakteryzowanego obszaru jest fakt, iż położone wśród lasów Puszczy Bolimowskiej polany, chronione w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego, są poddawane stosunkowo znikomej antropopresji; fakt ten sprzyja zachowaniu bogatej różnorodności biologicznej polan oraz może dodatkowo wzmocnić efekt ochrony czynnej. Stosunkowo dobrze zachowane ekosystemy łąkowe i ziołoroślowe, ustabilizowane wielowiekowym użytkowaniem łąkarskim terenu. Na uwagę zasługują tu, zanikające w szybkim tempie w całej Europie, łąki trzęślicowe, z zestawem gatunków charakterystycznych: kosaćca syberyjskiego, goryczki wąskolistnej i goździka pysznego. Na dwóch polanach (Siwica, Strożyska) stwierdzono występowanie unikalnego w regionie Polski Środkowej staroduba łąkowego - gatunku z zał. II Dyrektywy Siedliskowej (na polanie Strożyska znajdują się jedne z ostatnich w rejonie Puszczy Bolimowskiej stanowiska kosaćca syberyjskiego i goryczki wąskolistnej). Funkcjonujące tu populacje modraszków: alkona (na polanie Strożyska, dzięki występowaniu tu goryczki wąskolistnej), telejusa i nausitousa (na polanach Strożyska i Siwica, dzięki występowaniu krwiściąga lekarskiego) są silne, liczne i niepowtarzalne w skali Polski Środkowej. Stabilna jest również populacja czerwończyka nieparka. Towarzyszy im szereg innych cennych i ginących owadów, również tych zapisanych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt i na Polskiej Czerwonej Liście Zwierząt, m.in. smukwa kosmata (gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt). Ciekawostką związaną z przyrodą nieożywioną charakteryzowanego obszaru jest obecność w północnej części polany Bielawy, na powierzchni gleby, różnej wielkości brył rudy darniowej. 18. Grabinka PLH Obszar w całości położony na terenie Lasów Państwowych i podlega nadleśnictwu Radziwiłłów. Obejmuje niewielki ciek (Grabinka), wraz z wąską doliną i fragmentami terenów przylegających. Grabinka prowadzi wodę głównie wczesną wiosną od marca do maja. W latach gorących, suchych, z małą ilością opadów, Grabinka jest prawie całkowicie wyschnięta, a niewielkie ilości wody stagnują w obniżeniach w pobliżu tam bobrów. Zręby dzisiejszej rzeźby terenu całego regionu ukształtowane zostały w trakcie zlodowacenia środkowopolskiego (stadiał Warty). Dolina Grabinki wycięta jest w utworach zbudowanych z piasków i żwirów holoceńskich. Dno doliny i w mniejszym stopniu jej stoki, wypełniają żyzne gleby brunatne i gleby rdzawe, a miejscami torfowe. Gospodarka leśna w rejonie doliny Grabinki jest ekstensywna. W samej dolinie nie prowadzono prac leśnych mogących 125

126 pogorszyć stan gatunków lub siedlisk leśnych. Lasy w dolinie należą do grupy lasów ochronnych. Na analizowanym terenie dominują siedliska grądowe (w typologii leśnej - Lw, Lśw, LMśw), a drzewostany są budowane przez sosnę, dąb, grab, olszę, oraz (w mniejszej ilości) lipę, wiąz, brzozę. Ostoja Dolina Grabinki ma na celu ochronę dwóch siedlisk Natura 2000 w stosunkowo dobrym stanie zachowania. W szczególności grądy reprezentują różne typy ekologiczne (od wysokich, przez typowe do niskich). Występują również 4 gatunki ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Ponadto analizowany obszar charakteryzuje się: (a) bardzo bogatym światem bezkręgowców wodnych (w tym dużą liczbą gatunków wymienionych na czerwonych listach), (b) występowaniem 14 gatunków roślin chronionych, rzadkich i zagrożonych, (c) obecnością przynajmniej 28 chronionych gatunków zwierząt kręgowych. Obszar charakteryzuje się naturalnością doliny i koryta cieku oraz wysokim stopniem naturalności szaty roślinnej. W szerszym kontekście trzeba podkreślić, że dolina Grabinki łączy się z doliną Rawki (zatwierdzoną ostoją Natura 2000) i tworzy z nią całość przyrodniczo-przestrzenną. 19. Kampinoska Dolina Wisły PLH Obszar obejmuje odcinek doliny Wisły pomiędzy Warszawą, a Płockiem. Pod względem fizjograficznym położony jest w obrębie Kotliny Warszawskiej (318.73) i częściowo w Kotlinie Płockiej (315.36). Wisła na tym odcinku płynie swoim naturalnym korytem o charakterze roztokowym z licznymi namuliskami. Koryto kształtowane jest dynamicznymi procesami erozyjno-akumulacyjnymi, warunkującymi powstawanie naturalnych fitocenoz leśnych i nieleśnych w swoistym układzie przestrzennym. W dolinie zachowały się liczne starorzecza tworzące charakterystyczne ciągi otoczone mozaiką zarośli wierzbowych, lasów łęgowych oraz ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk. Północna krawędź doliny jest wyraźnie zarysowana i osiąga wysokość względną dochodzącą do ok. 35m. Od strony południowej rozciąga się szeroki taras zalewowy. Obszar obejmuje fragment naturalnej doliny dużej rzeki nizinnej o charakterze roztokowym wraz z charakterystycznym strefowym układem zbiorowisk roślinnych reprezentujących pełne spektrum wilgotnościowe i siedliskowe w obrębie obu tarasów. Jednocześnie obszar jest fragmentem jednego z najważniejszych europejskich korytarzy ekologicznych. Charakterystycznym elementem tutejszego krajobrazu są lasy łęgowe (*91E0). Bezpośrednio z korytem Wisły związane są ginące w skali Europy nadrzeczne łęgi wierzbowe Salicetum albo-fragilis (*91E0-1) i topolowe Populetum albae (*91E0-2), których występowanie ograniczone jest do międzywala i starszych wysp. Największe i najcenniejsze fragmenty tych lasów znajdują się w okolicy Zakroczymia w rezerwacie "Zakole Zakroczymskie" oraz na 126

127 dużych wyspach w rezerwacie "Ławice Kiełpińskie" położonym w gminie łomianki i dzielnicy Warszawa - Białołęka. Pomiędzy Młodzieszynkiem a Dobrzykowem na odcinku około 40 km, tereny przyskarpowe wieńczące dolinę Wisły, porastają łęgi olszowo-jesionowe Fraxino-Alnetum (*91E0-3). Prezentują one różne fazy rozwojowe, od dojrzałych i reprezentatywnych płatów po stosunkowo młode fitocenozy z niedojrzałym drzewostanem, stanowiące początkową fazę regeneracyjną. Dopełnieniem krajobrazu leśnego tego obszaru są łęgi wiązowo-jesionowe Ficario ulmentum minoris typicum (91F0) oraz grądy subkontynentalne Tilio carpinetum typicum (9170). Zajmują one bardzo niewielkie powierzchnie głównie w strefie przejściowej pomiędzy dnem doliny, a jej wysokimi, partiami krawędziowymi charakteryzującymi się mozaiką wąwozów erozyjnych i południową ekspozycją. Z działalnością dużej nieuregulowanej rzeki nizinnej nierozerwalnie związane są starorzecza (3150), zwane wiśliskami. Największe i najcenniejsze zbiorniki to: Jeziorko Kiełpińskie będące jednocześnie rezerwatem przyrody, Jeziorko Secymińskie oraz starorzecza w okolicy Nowosiadła, Kępy Polskiej i Bód Borowickich. Z innych, typowych dla rzek siedlisk przyrodniczych godne podkreślenia są ziołorośla nadrzeczne (6430) oraz muliste zalewane brzegi (3270). Pierwsze reprezentowane są przez ze zbiorowiska ze związku Convolvutetalia sepium: Cuscuto-Calystegietum sepium, Urtico-Calystegietum sepium oraz Calystegio-Eupatorietum. Drugie stanowią miejsca występowania dla roślinności namuliskowej ze związku Bidention tripartiti reprezentowane przez zbiorowiska -Polygono brittingeri-chenopodietum rubri i Chenopodietum rubri. W obrębie doliny znaczący udział w krajobrazie mają łąki reprezentujące wszystkie wyższe jednostki syntaksonomiczne w obrębie klasy Molinio-Arrhenatheretea. Do najcenniejszych należą ekstensywnie użytkowane łąki rajgrasowe Arrhenatherion elatioris (6510-1) zróżnicowane pod względem wilgotności i żyzności podłoża na kilka podzespołów, łąki wiechlinowo- kostrzewowe Poa-Festucetum rubrae (= zbiorowisko Festuca rubra i Poa pratensis)(6510-2) oraz bardzo rzadkie w obrębie tarasu zalewowego zmiennowilgotne łąki trzęślicowe ze związku Molinietalia (6410). Luźne piaski akumulacyjne naniesione przez rzekę w obrębie tarasy zalewowej, porastają ciepłolubne murawy napiaskowe z klasy Koelerio glaucae-corynephoretea canescentis (6120), reprezentowane m.in. przez murawy z lepnicą tatarską Corynephoro-Silenetum tataricae i lepnicą wąskopłatkową Sileno otitis-festucetum. Różnorodność siedlisk warunkuje znaczne bogactwo gatunkowe zwierząt i roślin, w tym wielu chronionych i zagrożonych wymarciem. Na szczególną uwagę zasługuje ichtiofauna rzeki, która pomimo znacznego jej zanieczyszczenia jest bogata w gatunki. Przetrwała ona i utrzymuje się w stanie zdolnym do samoistnej regeneracji w przypadku zahamowania dalszego pogarszania się stanu siedlisk, w 127

128 tym przypadku wód. W obrębie obszaru występuje jedna z najliczniejszych w Polsce populacji bolenia Aspius aspius (1130). Z korytem rzeki nierozerwalnie związane są stabilne i silne liczebnie populacje bobra Castor fiber (1337) oraz wydry Lutra lutra (1355). Starorzecza z kolei stanowią siedlisko życia dla kumaka nizinnego Bombina bombina (1188) i traszki grzebieniastej Triturus cristatus (1166). Obszar pełni kluczową rolę dla ptaków zarówno w okresie lęgowym, jak i podczas sezonowych migracji. Znaczna część gatunków wymienionych jest w I Załączniku Dyrektywy Ptasiej. 20. Pradolina Bzury- Neru PLH Charakteryzowany obszar obejmuje odcinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej pomiędzy Łowiczem, a Dąbiem. Pradolina jest obecnie wykorzystywana przez wiele cieków, z których najważniejsze to: Bzura (we wschodniej części Pradoliny) i Ner (w zachodniej części Pradoliny). Koryta większości cieków, w tym Bzury i Neru, są silnie zmienione i uregulowane. Do skanalizowania koryt rzek Pradoliny doszło na szeroką skalę w latach 60. i 70. Większa część charakteryzowanego obszaru zajmowana jest przez użytki zielone (łąki kośne, pastwiska) i użytki rolne. Niemal cały teren jest użytkowany rolniczo, miejscami intensywnie. Niewielkie kompleksy lasów łęgowych zachowały się nad Bzurą w okolicy miejscowości Ktery i Pęcławice oraz nad Nerem - w okolicy miejscowości Leszno. Istotnym zjawiskiem w Pradolinie jest obecnie regeneracja lasów łęgowych na porzuconych łąkach wzdłuż cieków. Przykładem takiego spontanicznie odtwarzającego się (od około 20 lat) łęgu, może być las na wschód od miejscowości Młogoszyn. Głównym walorem płatów roślinności łęgowej spontanicznie odtwarzających się na porzuconych łąkach łęgów jest naturalność zachodzących tam procesów przyrodniczych. Stosunkowo dużą część Pradoliny Warszawsko- Berlińskiej zajmują kanały melioracyjne, starorzecza i torfianki - pozostałość po dawnej eksploatacji cennych pokładów torfu. W wielu miejscach torf uległ wypaleniu podczas pożarów spowodowanych wypalaniem łąk i celowymi podpaleniami (np. wielki pożar pomiędzy Kterami, a Młogoszynem, podczas którego w przeciągu kilku dni wypalił się pokład torfu o miąższości 4 m). Silne odwodnienie opisywanego terenu, spowodowane wadliwie działającymi melioracjami, doprowadziło do znaczącego zubożenia różnorodności biologicznej Pradoliny oraz do rozpoczęcia procesu mineralizacji pokładów torfu. Obecnie w wietrzne dni nad Pradoliną unoszą się chmury pyłu pochodzącego ze zmurszałego torfu. Bardzo ważnym elementem przyrody Pradoliny są rozległe połacie łąk i pastwisk. Stanowią one istotną ostoję różnorodności biologicznej; można tam spotkać wiele ginących gatunków roślin oraz zwierząt, szczególnie ptaków siewkowatych. Elementem antropogenicznym lecz na stałe wpisanym w krajobraz i przyrodę Pradoliny są stawy rybne, utrzymywane tu od 128

129 stuleci stawy rybne. Stanowią one istotną w skali Europy ostoję ptaków wodno-błotnych, ważną szczególnie podczas wiosennych i jesiennych przelotów. Stawy rybne zapewniają również przetrwanie wielu gatunkom roślin związanych ze zbiornikami wodnymi. Warty podkreślenia jest fakt, iż silnie zanieczyszczone do niedawna wody Neru i Bzury obecnie stopniowo oczyszczają się, między innymi dzięki procesom samooczyszczania. Do cieków płynących przez Pradolinę wróciło już bobry oraz 18 gatunków ryb, a za nimi - wydry. Przenikanie się przyrody i efektów działalności gospodarczej człowieka w granicach Pradoliny zaowocowało wytworzeniem się specyficznej mozaiki siedlisk przyrodniczych złożonych z łąk, pastwisk, pól uprawnych, turzycowisk, zarośli wierzbowych, łęgów, starorzeczy, stawów i cieków. Na skutek interpelacji przyrodników Ministerstwo Środowiska zdecydowało się ujednolicić granice obu obszarów Natura 2000 ustanowionych w obrębie Pradoliny. W związku z powyższym nastąpiło dopasowanie granic obszaru mniejszego (PLH Pradolina Bzury-Neru) do przebiegu granic obszaru o większej powierzchni (PLB Pradolina Warszawsko-Berlińska). Granice Pradoliny Bzury - Neru poprowadzono zgodnie z wytycznymi do Planu Ochrony obszaru Pradolina Warszawsko-Berlińska, dzięki czemu uzyskano dokładność przebiegu granic do pojedynczych działek ewidencyjnych. Charakteryzowany odcinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, objęty ochroną w granicach obszaru Natura 2000 Pradolina Bzury-Neru, jest najcenniejszym obszarem bagiennym w środkowej części Polski. W dużej części ostoi zachodzi sukcesja regeneracyjna na skutek wycofywania się rolnictwa. Efektem tego procesu jest odtwarzanie się lasów łęgowych, olsowych, zarośli wierzbowych oraz szuwarów. Pradolina Bzury-Neru ma również duże znaczenie jako ostoja roślinności halofilnej. Wciąż można tu napotkać płaty zbiorowisk tego typu roślinności, jednak jest ona w zdecydowanym odwrocie. Szczególnie istotny jest fakt, potwierdzony przez liczne ostatnio badania przyrodnicze w granicach Pradoliny, iż mimo kompleksowego zmeliorowania tego terenu, wciąż posiada on unikatową wartość przyrodniczą. Potwierdzają to liczne stanowiska roślin chronionych i ginących (np. goryczka wąskolistna i groszek błotny) oraz liczne występowanie zwierząt, w szczególności ptaków związanych z obszarami wodno-błotnymi. Podsumowując, Pradolina Warszawsko-Berlińska, objęta ochroną w postaci dwóch obszarów Natura 2000 (PLH Pradolina Bzury-Neru oraz PLB Pradolina Warszawsko-Berlińska), mimo niemal tysiącletniego użytkowania gospodarczego, stanowi ważną w skali regionu, kraju i całej sieci obszarów Natura 2000, ostoję różnorodności biologicznej. 129

130 Podsumowanie Wszystkie wymienione obszary chronione znajdują się poza zasięgiem oddziaływania projektowanego przedsięwzięcia zarówno na etapie jego budowy, eksploatacji jak i likwidacji. Planowana inwestycja z uwagi na dzielącą odległość nie wpłynie negatywnie na przedmioty i elementy ochrony, dla których te obszary zostały powołane. Omawiane obszary i ich odległości od planowanej inwestycji zostały przedstawione w załączniku 5. Graficzne zobrazowanie lokalizacji obszarów chronionych przedstawiono na mapie nr 5 załącznik nr Działania minimalizujące negatywny wpływ inwestycji na awifaunę Teren objęty monitoringiem leży na trasie przelotów gęsi i w mniejszym stopniu, innych gatunków. Większość przelotów odbywa się na dużej wysokości, jednakże obserwuje się lokalne przeloty na niskim pułapie oraz żerowanie niektórych ptaków na okolicznych polach, dlatego należy podjąć pewne działania minimalizujące ryzyko negatywnego oddziaływania turbiny na awifaunę. 1. Zastosować umiarkowane oświetlenie turbiny, na ile jest to konieczne. Silne oświetlenie mogłoby spowodować przyciąganie ptaków migrujących, nawet z dużej odległości. 2. Łopaty śmigła turbiny pomalować na czerwono na długości 1/3 od końców, w celu zwiększenia widoczności turbiny dla ptaków. 3. Nie dopuścić do powstawania zadrzewień i zakrzewień o powierzchni 0,1 ha w promieniu ok.200 m od wieży turbiny. 4. Na polach wokół turbiny nie powinny być wprowadzone uprawy roślin zalegających długo jesienią, w szczególności kukurydzy. Długo pozostawione na polach kukurydza lub inne rośliny będą przyciągać ptaki. 5. Montaż elektrowni przeprowadzić w okresie od września do lutego. W tym czasie nie będzie to znacząco oddziaływać na awifaunę. 130

131 6. W czasie trwania remontów i prac konserwacyjnych wykorzystywać jak najmniejszą powierzchnię wokół turbiny, żeby jak najmniej szkodzić ptakom gniazdującym na ziemi. 12. Monitoring porealizacyjny Roczny monitoring przedrealizacyjny pozwala prognozować oddziaływanie planowanego projektu wiatrowego na populacje ptaków. Ocena wpływu eksploatowanej siłowni wiatrowej bądź parku wiatrowego na awifaunę musi być poparta wynikami uzyskanymi z trzyletniego monitoringu powykonawczego przeprowadzanego w czasie pierwszych 5 lat użytkowania projektu wiatrowego zgodnie z zaleceniami zawartymi w dokumencie Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (PSEW, Szczecin 2008). Celem badań porealizacyjnych jest weryfikacja prognoz odnośnie możliwego negatywnego oddziaływania elektrowni na populacje ptaków, w szczególności: ocena zmiany natężenia wykorzystania terenu przez ptaki w porównaniu z okresem przedrealizacyjnym, oszacowanie śmiertelności ptaków w wyniku kolizji. Wytyczne do monitoringu porealizacyjnego 1. Monitoring porealizacyjny należy prowadzić przez 3 lata w czasie pierwszych 5 lat eksploatacji przedmiotowej turbiny wiatrowej. 2. Monitoring porealizacyjny powinien być powtórką wszystkich modułów badawczych, które zostały ujęte w badaniach przedrealizacyjnych. 3. Liczenie transektowe i liczenie z punktu obserwacyjnego powinno być odbyte na tych samych lokalizacjach. 4. Dodatkowo przeprowadzić badania kolizyjności. Badania kolizyjności obejmują poszukiwanie ciał ofiar kolizji wg następujących zasad: 1. Poszukiwanie ciał ofiar w czasie kontroli terenowych co 7 10 dni lub częściej. 2. Nie należy ograniczać się do jednego okresu fenologicznego np. okresu migracji wiosennej czy jesiennej. Badaniami należy objąć wszystkie okresy fenologiczne. 131

132 3. Poszukiwanie potencjalnych ofiar kolizji ma polegać na penetracji powierzchni podłoża w promieniu m od wieży siłowni wiatrowej, na okręgach o promieniach zwiększających się co 8 10 m, od wieży turbiny do największego okręgu, 4. W poszukiwaniach należy uwzględniać nie tylko ciała potencjalnych ofiar kolizji, ale też szczątki będące pozostałością konsumpcji przez padlinożerców. Wykonawca monitoringu porealizacyjnego może zaproponować inną metodę poszukiwania ofiar kolizji, stosować się do ewentualnych wytycznych dotyczących monitoringu porealizacyjnego określonych przez RDOŚ w Warszawie. 13. Podsumowanie Lokalizacja turbin, choć położona w dość bogatym ornitologicznie terenie, wydaje się być do zaakceptowania z punktu widzenia ochrony ptaków. Różnorodność gatunkowa jest znaczna, lecz większość ptaków pozostaje poza bezpośrednim oddziaływaniem rotora turbin wiatrowych. Na podstawie otrzymanych wyników dokonano prognozowanej oceny oddziaływania na obszary chronione i środowisko przyrodnicze, w szczególności na ptaki. Nie przewiduje się znaczącego negatywnego oddziaływania ze strony przedsięwzięcia, w tym oddziaływania skumulowanego na środowisko przyrodnicze i integralność obszarów chronionych. Przy zastosowaniu wyżej wymienionych działań minimalizujących i zaleceń co do trzyletniego monitoringu porealizacyjnego, przedmiotowa elektrownia wiatrowa nie powinna znacząco negatywnie wpłynąć na populacje przedstawicieli awifauny. 132

133 14. Załączniki Załącznik 1. Punkt kontrolny i linia transektu 133

134 14.2. Załącznik nr 2. Mapa przedstawiająca MPPL. 134