PIOTR SAFADER PTAKI PUŁAW. Urząd Miasta Puławy. Wszystkim miłośnikom przyrody oraz tym, którzy nimi zostaną dedykuję Piotr Safader

Transkrypt

1 PIOTR SAFADER PTAKI PUŁAW Urząd Miasta Puławy Wszystkim miłośnikom przyrody oraz tym, którzy nimi zostaną dedykuję Piotr Safader

2 Spis treści 1.Ptaki środowiska miejskiego..6 2.Charakterystyka omawianego terenu obserwacji 8 3.Pospolite gatunki lęgowe Puław 12 4.Jak skłonić ptaki do zamieszkania w mieście?.72 5.Kilka praktycznych porad 76 6.Działania edukacyjne literatura.82

3 Ptaki środowiska miejskiego Miasto to specyficzne zurbanizowane środowisko gdzie każdy obserwator zauważy oprócz wielu gatunków roślin także bogaty świat zwierząt z których na pierwszy plan wysuwają się niewątpliwie ptaki. To właśnie one swoim śpiewem, wyglądem i zachowaniem zwracają uwagę i stanowią miłe urozmaicenie mocno przekształconego środowiska jakim są tereny miejskie. Ptaki to wyjątkowa grupa fauny, która wykazuje niezwykle zdolności adaptacyjne do zmieniających się warunków siedliskowych, dlatego w naszych miastach możemy odnotować sporo gatunków a w ich obrębie duże zmiany w liczebności. Podstawowe czynniki sprzyjające osiedlaniu się ptaków w mieście to: - zasobność pożywienia (dokarmianie oraz odpadki pozostawione przez ludzi na śmietnikach, w koszach, itp.) - bezpieczeństwo powodowane niewielką liczbą naturalnych wrogów, - dogodność wielu miejsc do gniazdowania, - łagodny mikroklimat zwłaszcza zimą sprzyjający przetrwaniu wielu gatunków. Omawiając awifaunę (ptaki) na podkreślenie zasługuje olbrzymia rola jaką spełniają one w środowisku miejskim, a konkretnie: - stanowią ważny składnik łańcucha pokarmowego zjadając olbrzymie ilości owadów w różnych stadiach rozwojowych (jaja, larwy), - spełniają funkcje sanitarne zjadając martwe zwierzęta oraz różnego rodzaju odpadki miejskie, - rozsiewają nasiona roślin, - wzbogacają krajobraz, - stanowią także specyficzny biowskaźnik stanu środowiska miejskiego. W związku z tym coraz większego znaczenia nabiera mało doceniana do tej pory ochrona ptaków w miastach. Opiera się ona na ustawie o ochronie przyrody z dnia roku oraz rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia r., w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną /Dz. U. nr 220 poz.2237./rozporządzenie to ma doniosłe znaczenie dla ochrony gatunków żyjących w miastach bowiem takie gatunki jak pustułka, jeżyk oraz wszystkie gatunki ptaków wróblowatych (jaskółka dymówka, jaskółka oknówka, kawka, kopciuszek, mazurek i wróbel) zostały objęte ochrona ścisłą. Wyjątek stanowi gawron, sroka, wrona siwa, które są objęte ochrona częściową.

4 Charakterystyka omawianego terenu obserwacji Puławy to nowoczesne 50 tysięczne miasto, położone w zachodniej części województwa lubelskiego na nizinie mazowieckiej, w dolinie Wisły, graniczące z Wyżyną Lubelską. Strukturę powierzchni miasta / 50 km 2 / tworzą: - użytki rolne - 12 km 2 - użytki leśne - 21 km 2 - grunty pod zbiorniki wodne,rzeki - 3 km 2 - tereny parkowe i zieleńce - 0,5 km 2 Pozostała część powierzchni /około 14`km 2 / to tereny zabudowane osiedlami i traktami komunikacyjnymi oraz tereny przemysłowe głownie Zakładów Azotowych. Przez miasto przepływa Wisła stanowiąca jego zachodnią granicę oraz wpadająca do niej niewielka Kurówka. To właśnie te rzeki dodają niezwykłego uroku omawianemu terenowi wraz z ukształtowanymi pradolinami. Dodatkowo dolina Wisły odgrywa ważną role korytarza ekologicznego dla migracji wielu gatunków ptaków, głównie jesienią oraz wczesną wiosną. Z puławskimi rzekami związane są ich dawne pozostałości w postaci starorzeczy, z których jedno wiślane znajduje się w miejscowym parku i tworzy malowniczą tzw. łachę, drugie położone w północnej części miasta razem z częścią dużego akwenu wodnego, kanałem i oczkami wodnymi tworzy swoiste rozlewisko niezamarzające zimą. Na terenie miasta występuje kilka obszarów leśnych o niezwykłych walorach przyrodniczych które zostały objęte ochroną. Jednym z nich jest rezerwat leśny Łęg na Kępie chroniący dawny wiślany starodrzew. Możemy sie także poszczycić, że w granicach Puław występują trzy obszary specjalnej ochrony o randze europejskiej wchodzące do tzw. sieci Natura Pierwszy z nich to teren wraz z budynkiem domu dziecka, gdzie odnotowano dużą kolonię chronionego nietoperza nocka dużego (Myotis myotis), następnie Małopolski Przełom Wisły oraz część Płaskowyżu Nałęczowskiego. Omawiany teren obserwacji charakteryzuje się klimatem umiarkowanym przejściowym, przy średniej rocznej temperaturze 8,2 C. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi 18,4 C zaś najchłodniejszego - 2,3 C. Suma roczna opadu atmosferycznego waha się w granicach 580 mm. Największe natężenie opadów przypada w lipcu (około78 mm), a najmniejsze w lutym (26 mm).

5 Pospolite gatunki lęgowe Puław Łabędź niemy ( Cygnus olor) Status. Mało liczny gatunek lęgowy na terenie miasta. Rozmieszczenie i liczebność. W granicach miasta znane są dwa miejsca lęgowe, teren parku (łacha) oraz rozlewisko i starorzecze rzeki Kurówki w północnej części granic miasta. Liczebność tego gatunku na terenie miasta nie przekracza 4 par. Środowisko. Gatunek związany ze środowiskiem wodnym(jeziora, rzeki, stawy) Cechy charakterystyczne. Duży ptak wodny o ubarwieniu śnieżnobiałym, dziób czerwony, młode koloru szarego. Lęgi. Jeden lęg w roku, gniazdo duże na wodzie, dobrze widoczne, zbudowane z luźnych kawałków roślin wodnych. Jaja 5-7, niekiedy do 9, koloru szarozielonego. Migracje. Gatunek pozostający na miejscu lęgowym aż do całkowitego zamarznięcia wód. Przylot z chwilą wystąpienia pierwszych roztopów wiosennych. Zagrożenia. Zmiany środowiska polegające na osuszaniu terenu, prostowanie linii brzegowej, niszczenie roślinności wodnej. Czy wiecie, że: Młode łabędzie osiągają dojrzałość do rozrodu w 4 roku i łączą się w pary raz na całe życie.

6 Łabędź niemy

7 Gawron (Corvus frugilegus) Status. Średnio liczny gatunek lęgowy. Rozmieszczenie i liczebność. Głównym miejscem gniazdowania jest obecnie Aleja Królewska, gdzie w sezonie 2009 stwierdzono 168 zajętych gniazd. Drugim co do wielkości miejscem gniazdowania jest teren Zakładów Azotowych, z ilością 18 gniazd. Liczebność tego gatunku na terenie miasta szacowana jest obecnie na par. Gatunek wykazujący w liczebności silną coroczną fluktuacje. Środowisko. Nie występuje na terenach leśnych, wybiera skupiska wysokich drzew na terenach miejskich lub podmiejskich. Cechy charakterystyczne. Nieco większy od gołębia, jasny długi dziób, czarne upierzenie. Lęgi. Raz w roku, gniazda skupione w koloniach, położone wysoko na drzewach. Jaja 3-5 koloru niebieskozielonego nakrapiane szarymi plamami. Migracje. Gatunek wędrowny, opuszczający nasz teren w październiku. Ptaki widoczne zimą pochodzą z terenów północnej i wschodniej Europy. Przylot pierwszych osobników w pierwszych dniach marca. Zagrożenia. Gatunek którego liczebność się zmniejsza. Podstawową przyczynę upatruje się w zmianach środowiska rolniczego /chemizacja/ z którym ten gatunek jest silnie związany. Czy wiecie, że: Gawron to ptak często mylony z wroną u której dominuje w upierzeniu kolor popielato-siwy.

8 Gawron Kawka (Corvus monedula) Status. Średnio liczny gatunek. Rozmieszczenie i liczebność. Występuje na terenie każdego osiedla, na skwerach, wzdłuż ulic i na terenach przemysłowych. Pospolity gatunek na terenie Zakładów Azotowych (około 50 par). W parku liczebność szacowana jest na 15 par. Środowisko. Osiedla mieszkaniowe, parki, aleje starych drzew, także tereny przemysłowe. Cechy charakterystyczne. Wyraźnie mniejszy ptak od gawrona. Ogólnie ciemne upierzenie, jasnoszara głowa. Lęgi. Jeden raz w roku, gniazdo ukryte w dziupli drzewa lub w murze budynku. Jaja 3-5 jasno niebieskie z szarymi plamami. Migracje. Gatunek osiadły, część osobników może jednak podejmować wędrówki jesienią.

9 Zagrożenia. Gatunek którego liczebność w ostatnim czasie uległa wyraźnemu zmniejszeniu.podstawowa przyczyna tego stanu to prowadzona na dużą skalę termomodernizacja budynków,eliminująca otwory w stropodachach, a więc miejsca gniazdowania gatunku. Czy wiecie, że: Kawka wraz z innymi ptakami krukowatymi (kruk, sroka, gawron, wrona) to prawdziwa elita intelektualna ze względu na szybkość i sprawność dostosowywania się do zmian środowiskowych. Kawka Sroka (Pica pica) Status. Mało liczny gatunek lęgowy. Rozmieszczenie i liczebność. Przez wiele lat gatunek odbywający lęgi przy Alei Małej i Królewskiej. Obecnie znane są stanowiska lęgowe na terenach położonych przy Wiśle. Ogólna liczba par w granicach miasta nie przekracza 10.

10 Środowisko. Ptak związany z krajobrazem rolniczym, także występuje w środowisku miejskim i przemysłowym. Cechy charakterystyczne. Intensywne kontrastowe upierzenie biało-czarne. Ptak wielkości kawki. Lęgi. Charakterystyczne gniazdo w kształcie kuli, umieszczone wysoko na drzewach liściastych. Migracje. Gatunek zimujący. Zagrożenia.Niewielkie, gatunek adaptujący się do szybkich zmian środowiska. Czy wiecie, że: Sroka to gatunek, który potrafi zbierać i gromadzić w gnieździe przedmioty nie spotykane w środowisku naturalnym (często pozostawiane przez ludzi) jak np.: różne świecidełka i błyskotki. Sroka

11 Jerzyk (Apus apus) Status. Średnio liczny gatunek lęgowy. Rozmieszczenie i liczebność. Na terenie miasta występuje na prawie wszystkich osiedlach mieszkaniowych, szczególnie tam gdzie są wysokie budynki /osiedle Niwa par/osiedle przy ulicy Głębokiej par/ budowle przemysłowe Zakładów Azotowych. Liczebność gatunku, która na skutek prowadzonych w ostatnim czasie prac termomodernizacyjnych uległa wyraźnemu zmniejszeniu. Środowisko. Tereny miasta z wysokimi budynkami mieszkalnymi i przemysłowymi. Cechy charakterystyczne. Ptak często mylony z jaskółką, od której jest nieco większy. Ubarwienie ciemnobrązowe na całym ciele. Skrzydła długie, sierpowato wygięte. Lęgi. Gniazdo w różnych szczelinach i zakamarkach muru, umieszczone na znacznej wysokości. Jeden lęg w roku. Jaja 2, koloru białego. Migracje. Gatunek, który bardzo krotko przebywa w naszym mieście. Przylot pierwszych osobników w pierwszym tygodniu maja, odlot już na początku sierpnia. Zagrożenia. Szczególnie zagrożony gatunek w związku z prowadzonymi pracami termomodernizacyjnymi budynków mieszkalnych zakrywanie i niwelowanie otworów i wszelkich szczelin w murach,a więc miejsc w których ptaki zakładają gniazda. Czy wiecie, że: Jerzyk to ptak którego natura wyposażyła w doskonałe zdolności lotnicze co sprawia, że większość swojego życia spędza w locie i nigdy nie siada na ziemi.

12 Jerzyk

13 Zięba (Fringilla coelebs) Status. Dość liczny gatunek lęgowy. Rozmieszczenie i liczebność. Zamieszkuje parki, skwery także lasy miejskie. W parku liczebność sięga 30-40par.Nieco mniej liczna na pozostałym obszarze. Środowisko. Lasy mieszane, iglaste, zieleń miejska. Cechy charakterystyczne. Wielkością porównywana z wróblem. Samiec ładnie ubarwiony, niebieska głowa, dwie białe pręgi na skrzydle. Pozostałe upierzenie koloru brązowego. Lęgi. Gniazdo starannie wykończone mchem, położone w wyższych fragmentach drzewa. Jaja 4-6 o tle niebieskim, dwa legi w roku. Migracje. Gatunek odlatujący w październiku. Niektóre osobniki pozostają w kraju. Przylot pierwszych osobników z początkiem marca. Zagrożenia. Gatunek obecnie w ekspansji, zagrożenia niewielkie. Czy wiecie, że: Zięba to bardzo pospolity gatunek który w dodatku należy do najmniej płochliwych ptaków. Zięba

14 Bogatka (Parus major) Status. Liczny gatunek lęgowy. Rozmieszczenie i liczebność. W granicach miasta częściej spotykana w lasach oraz parkach. Mniej liczna na terenach zurbanizowanych. Środowisko. Lasy liściaste i iglaste,śródpolne zadrzewienia,parki także osiedla Cechy charakterystyczne. Wielkość wróbla, żółty brzuch z czarna pręgą. Lęgi. Gniazdo przeważnie w dziupli. Chętnie korzysta ze skrzynek lęgowych. Jaja 5-10 koloru białego z ciemnymi plamkami. Migracje. Gatunek osiadły. Zagrożenia. Usuwanie dziuplastych drzew, a z czynników naturalnych mroźne zimy. Czy wiecie, że: Bogatka to najbardziej znana i najbardziej pospolita sikora w Polsce. Młoda bogatka

15 Modraszka (Parus caeruleus) Status. Średnio liczny gatunek lęgowy. Rozmieszczenie i liczebność. Bardzo podobne do gatunku poprzedniego. Środowisko. Podobne jak u gatunku poprzedniego. Cechy charakterystyczne. Ptak mniejszy od bogatki. Ogólny ton ubarwienia żółto- niebieski, niebieski wierzch głowy. Lęgi. Gniazdo jak u bogatki. Jaja 6-12 koloru białego z ciemnymi plamkami. Migracje. Gatunek osiadły. Zagrożenia: Podobne jak u bogatki. Czy wiecie, że: W okresie karmienia piskląt ilość zdobywanego pokarmu przez jednego osobnika sikory w ciągu jednego dnia przewyższa znacznie masę jego ciała. Modraszka

16 Dzięcioł czarny (Dryocopus martius) Status. Nieliczny gatunek lęgowy Rozmieszczenie i liczebność. Od czterech lat znane jest pojedyncze stanowisko tego gatunku w parku puławskim. Występuje też w starym drzewostanie nadwiślańskim peryferyjnej części miasta. Środowisko. Stare drzewostany leśne i parkowe. Cechy charakterystyczne. Nasz największy dzięcioł, wielkością dorównujący wronie. Upierzenie czarne, czerwony wierzch głowy. Lęgi. Gniazdo w wykutej dziupli na dużej wysokości. Jaja koloru białego w liczbie 2-3. Migracje. Gatunek osiadły. Zagrożenia. Wycinanie i usuwanie starego drzewostanu. Czy wiecie, że: Wiosenne toki dzięciołów tzw. bębnienie to charakterystyczne stukanie dziobem z dużą częstotliwością w pusty pień drzewa specjalnie do tego celu wyszukiwany przez ptaki. Dzięcioł czarny

17 Puszczyk (Strix aluco) Status. Nieliczny gatunek lęgowy. Rozmieszczenia i liczebność. Spotykany zarówno w centrum miasta (2-3 pary), w parku puławskim(2 pary) jak i w strefie podmiejskiej. Środowisko. Lasy liściaste, aleje ze starymi drzewami, parki, cmentarze zadrzewienia śródpolne. Cechy charakterystyczne. Wielkość większa od gołębia, ubarwienie zmienne jak na gatunek, od brązowego po rdzawe. Oczy intensywnie czarne. Lęgi. Gniazdo w dziupli, jaja w ilości 2-4 koloru białego składane niekiedy już w styczniu, dlatego już w połowie lutego można obserwować pisklęta na drzewach co jest wielką rzadkością wśród ptaków. Migracje. Gatunek który na zimę nie odlatuje. Zagrożenia. Zmniejszająca się ilość dogodnych miejsc do gniazdowania na skutek usuwanie dziuplastych drzew, także skażenie środowiska. Czy wiecie, ze: Sowy to ptaki posiadające doskonały zmysł wzroku oraz słuchu umożliwiający nocą zlokalizowanie ofiary z odległości nawet 50 metrów.

18 Puszczyk

19 Ptaki lęgowe obserwowane w granicach administracyjnych Puław (2009 rok) Lp. Gatunek Status Okres występowania Miejsce występowania 1 Łabędź niemy Cygnus olor nieliczny III-XI park-łacha rozlewisko 2 Krzyżówka Anas platyrchynchos liczny III-XI park-łacha rozlewisko 3 Gągoł Bucephala clangula nieliczny III-VII park-łacha rozlewisko 4 Nurogęś nieliczny III-X Wisła Mergus merganser 5 Kokoszka Gallinua chloropus mało liczny IV-X park-łacha rozlewisko 6 Łyska Fulica atra nieliczny III-X park-łacha rozlewisko 7 Kuropatwa Perdix perdix mało liczny I-XII tereny rolnicze, Zakłady Azotowe 8 Bażant mało liczny I-XII tereny rolnicze Phasianus colchicus 9 Czajka Vanellus vanellus nieliczny III-IX popielniki Z.A. Mokradki 10 Grzywacz Columba palumbus średnio liczny III-X park, las komunalny tereny zurbanizowane 11 Sierpówka Streptopelia decaocto liczny I-XII osiedla mieszkaniowe 12 Siniak nieliczny IV-IX park Columba oenas 13 Jeżyk Apus apus mało liczny V-VIII osiedla mieszkaniowe, 14 Zimorodek nieliczny IV-VII rozlewisko Alcedo atthis 15 Krętogłów nieliczny IV-IX ogrody działkowe Jynx torquilla 16 Dzięcioł zielony nieliczny I-XII park, lasy Picus viridis 17 Dzięcioł czarny nieliczny I-XII park, lasy Dryocopus martius 18 Dzięcioł duży mało liczny I-XII park, lasy Dendrocopos major 19 Dzięcioł średni Dendrocopos medius nieliczny I-XII park, lasy

20 20 Lerka Lullula arborea nieliczny III-X lasy Płaskowyżu Nałęczowskiego 21 Skowronek mało liczny II-X pola uprawne Alauda arvensis 22 Dymówka Hirundo rustica mało liczny IV-IX budynki strefy peryferyjnej 23 Oknówka Delichon urbica średnio liczna IV-IX pałac Marynki, wieżowce 24 Pliszka żólta mało liczny IV-IX pola uprawne Motacilla flava 25 Pliszka siwa mało liczny III-X tereny wiślane Motacilla alba alba 26 Strzyżyk nieliczny III-X rozlewisko Troglodytes troglodytes 27 Pokrzywnica nieliczny IV-IX rozlewisko Prunella modularis 28 Rudzik średnio liczny III-X park, lasy Erithacus rubecula 29 Śłowik szary Luscinia luscinia mało liczny IV-IX park, tereny przy rzekach 30 Kopciuszek mało liczny III-X stare budynki Phoenicurus ochruros 31 Pleszka mało liczny IV-X park, lasy,skwery Phoenicurus phoenicurus 32 Pokląskwa nieliczny IV-IV dolina Kurówki Saxicola rubetra 33 Kos Turdus merula średnio liczny I-XII park,lasy,zieleń miejska 34 Kwiczoł Turdus pilaris mało liczny III-X park, tereny dolin rzecznych, skwery 35 Śpiewak mało liczny III-X park, lasy Turdus philomelos 36 Strumieniówka nieliczny V-IX dolina Kurówki Locustella fluviatilis 37 Świerszczak Locustella naevia nieliczny V-IX dolina Kurówki, Wisły 38 Brzęczka nieliczny V-IX dolina Kurówki Locustella luscinioides 39 Łozówka mało liczna IV-IX tereny przy Wiśle Acrocephalus palustris 40 Trzciniak nieliczny V-IX tereny przy Wiśle Acrocephalus arundinaceus 41 Zaganiacz mało liczny IV-IX park, lasy, skwery Hippolais icterina 42 Piegża mało liczny V-IX park, skwery

21 Sylvia curruca 43 Cierniówka Sylvia communis 44 Gajówka Sylvia borin 45 Kapturka Sylvia atricapilla 46 Świstunka Phyloscopus sibilatrix 47 Pierwiosnek Phyloscopus collybita 48 Muchołówka szara Muscicapa striata 49 Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca 50 Raniuszek Aegithalos caudatus 51 Sikora uboga Parus palustris 52 Sosnówka Parus atem 53 Bogatka Parus major 54 Modraszka Parus caeruleus 55 Kowalik Sitta europaea 56 Pełzacz leśny Certthia familiaris 57 Wilga Oriolus oriolus 58 Gąsiorek Lanius collurio 59 Sójka Garrulus glandarius 60 Sroka Pica pica 61 Kawka Corvus monedula 62 Gawron Corvus frugilegus 63 Wrona siwa Corvus corone 64 Szpak Sturnus vulgaris średnio liczny V-IX średnio liczny V-IX średnio liczny V-IX tereny peryferyjne tereny peryferyjne park, lasy mało liczna V-IX park, lasy średnio liczny IV-X park, lasy, skwery mało liczny V-IX park, tereny peryferyjne nieliczny V-IX las komunalny nieliczny I-XII las komunalny mało liczny I-XII park, lasy nieliczny I-XII lasy iglaste liczny I-XII park, lasy, skwery średnio liczny I-XII park, lasy nieliczny I-XII park, las komunalny nieliczny i-xii park, las komunalny nieliczny V-IX park,las komunalny nieliczny IV-IX tereny peryferyjne nieliczny I-XII park, las komunalny nieliczny I-XII tereny przy Wiśle średnio liczny I-XII park, osiedla średnio liczny I-XI Aleja Królewska, Z.A. Puławy nieliczny I-XII tereny przy Wiśle liczny II-XI park, lasy, tereny miejskie 65 Wróbel liczny I-XII osiedla, skwery

22 Passer domesticus 66 Mazurek Passer montanus 67 Zięba Fringilla coelebs 68 Kulczyk Serinus serinus 69 Dzwoniec Carduelis chloris 70 Szczygieł Carduelis carduelis 71 Makolągwa Carduelis cannabina 72 Dziwonia Carpodacus erythrinus 73 Grubodziób Coccathraustes cocathraustes 74 Trznadel Emberiza citrinella 75 Potrzos Emberiza schoeniclus 76 Jastrząb Accipiter gentilis 77 Krogulec Accipiter nisus 78 Myszołów Buteo buteo 79 Pustułka Falco tinnunculus 80 Puszczyk Strix aluco liczny I-XII park, osiedla, tereny peryferyjne średnio-liczny III-X park, lasy, skwery mało liczny IV-IX park, skwery, tereny peryferyjne mało liczny I-XII skwery, tereny działkowe mało liczny I-XII tereny peryferyjne mało liczny I-XII ogrody działkowe, peryferia nieliczny V-IX tereny przy Wiśle nieliczny I-XII las komunalny nieliczny I-XII tereny rolnicze, peryferia nieliczny III-X tereny przy Wiśle nieliczny I-XII lasy części peryferyjnej nieliczny I-XII lasy iglaste nieliczny I-XII lasy miejskie nieliczny i-xii Z.A. Puławy nieliczny I-XII park, lasy miejskie aleje miejskie