KONSPEKT PIERWSZEGO SEMINARIUM KIERUNEK IV LEKARSKI 2014/2015

KONSPEKT PIERWSZEGO SEMINARIUM KIERUNEK IV LEKARSKI 2014/2015 Skóra Budowa i funkcje Dermatologia Dziedzina zajmująca się rozpoznawaniem, leczeniem i zapobieganiem chorób skóry, błon śluzowych, tkanki podskórnej oraz infekcji/chorób przenoszonych drogą płciową. Obejmuje także diagnostykę alergologiczną i leczenie alergii skóry oraz diagnostykę zespołu objawów przewlekłej niewydolności żylnej. FUNKCJE SKÓRY Skóra osłania narządy wewnętrzne przed wpływami środowiska zewnętrznego oraz utrzymuje równowagę między ustrojem i otoczeniem. Funkcje skóry: Ochrona przed czynnikami mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi i bakteryjnymi Regulacja cieplna Czynność wydzielnicza i regulacja równowagi wodno-elektrolitowej Czynność resorpcyjna (wchłanianie) Metabolizm białek, lipidów, węglowodanów, witamin Rola w procesach odpornościowych ustroju Narząd czucia Bierne i aktywne funkcje skóry Budowa skóry naskórek skóra właściwa

tkanka podskórna Ponadto: przydatki (gruczoły łojowe, potowe, mieszki włosowe, paznokcie) naczynia krwionośne i chłonne zakończenia nerwowe Naskórek (epidermis) Pochodzenie ektodermalne Warstwy: 1. podstawna (basale), 2. kolczysta (spinosum), 3. ziarnista (granulosum), 4. strefa pośrednia ( stratum intermediale), 5. rogowa (corneum) Budowa naskórka Skóra właściwa (Corium, Dermis) Pochodzenie mezodermalne Zbudowana jest z włókien tkanki łącznej, zawiera komórki łącznotkankowe, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry. Granica skórno-naskórkowa ma przebieg falisty schorzenia, w których w proces chorobowy wciągnięta jest granica skórno- naskórkowa to liszaj płaski, toczeń rumieniowaty Skóra właściwa: warstwa brodawkowata (stratum papillare) obejmuje brodawki, zawierająca liczne drobne naczynia krwionośne warstwa siateczkowata (stratum reticulare) obejmuje głębsze warstwy aż do tkanki podskórnej ; różni się bardziej zbitym układem kolagenu Podścielisko łącznotkankowe

Trzy rodzaje włókien: kolagenowe, sprężyste i retikulinowe, wtopione w bezpostaciową masę, złożoną głównie z mukopolisacharydów: kwasu chondroitynosiarkowego i hialuronowego oraz kompleksów polisacharydowo-białkowych. Komórki tkanki łącznej występujące w skórze właściwej fibrocyty i fibroblasty ( wytwarzają kolagen) histocyty = makrofagi pochodzące z monocytów krwi komórki tuczne = mastocyty (nieliczne) pojedyncze komórki krwi ( limfocyty) Tkanka podskórna (subcutis) zraziki tłuszczowe przedzielone zbitą tkanką łączną włóknistą części wydzielnicze gruczołów potowych naczynia krwionośne włókna i upostaciowione zakończenia nerwowe Układ naczyniowy skóry regulacja cieplna, funkcja odżywcza, funkcja oczyszczająca z produktów metabolizmu głęboki splot naczyniowy na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej powierzchniowy splot podbrodawkowy- zaopatruje brodawki skórne, naczynia krwionośne nie wnikają do naskórka; naskórek jest odżywiany przez krążenie limfy. Unerwienie skóry rozgałęziona sieć nerwowa wolne zakończenia nerwowe (świąd) upostaciowione zakończenia: Vatera-Paciniego - ucisk, Meissnera - dotyk, Krausego, Ruffiniego - funkcje receptorowe 3 - gruczoł łojowy Gruczoły łojowe większość wykazuje związek z mieszkami włosowymi (wyjątek wargi i narządy płciowe)

należą do gruczołów holokrynowych ( proces wytwarzania łoju łączy się z niszczeniem komórek wydzielniczych) rola łoju: ochrona przed czynnikami mechanicznymi, chemicznymi i bakteryjnymi 4 - gruczoł potowy ekrynowy 5 - gruczoł potowy apokrynowy Gruczoły ekrynowe występują w całej skórze odgrywają rolę w regulacji cieplnej skład chemiczny potu zależy od: pokarmów, warunków klimatycznych, wpływów hormonalnych pot = rozcieńczony roztwór soli + związki mineralne ( K, Ca, Mg, Fe) + lipidy + inne Rola układu nerwowego w wydzielaniu potu wpływ pobudzający: środki cholinergiczne (acetylocholina, pilokarpina) wpływ hamujący: środki przeciwcholinergiczne (atropina), sympatectomia Gruczoły apokrynowe związane z mieszkami włosowymi występują głównie w okolicach pachowych, płciowych, odbytu, brodawek sutkowych, powiek zaczynają funkcjonować po okresie pokwitania regulowane przez włókna adrenergiczne Włos Włosy Włosy są to gładkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka. Rodzaje : meszek, łonowe, włosy pachy, nozdrzy przednich, brody, w otworze słuchowym i w okolicach odbytu, brwi, rzęsy i włosy głowy Okres wzrastania 5-6 lat, długość 50-60cm, choć mogą być nieraz dłuższe, w obrębie głowy występuje również owłosienie typu meszkowego. Czynnikiem sterującym wykształcenie różnych typów owłosienia jest różna wrażliwość mieszków włosowych na hormony. Włosy nie ustawiają się do powierzchni skóry prostopadle lecz skośnie i dlatego też mogą się układać w pasma. Najcieńsze włosy to meszek, najgrubsze brody. Budowa włosa

Budowa włosa W przekroju podłużnym wyróżniamy: - łodygę - korzeń włosa - cebulkę (opuszkę) - brodawkę włosową Włosy na przekroju poprzecznym składają się z : - rdzenia - występuje w włosach grubszych jest stałym ich składnikiem - kory - powłoczki włosa - tkanek otaczających włos (przekrój na wysokości mieszka włosowego) Cykl włosowy W każdym mieszku włosowym następują po sobie w rytmicznej kolejności trzy fazy: 1. wzrostu i pełnej czynności - ANAGEN 2. inwolucji - KATAGEN 3. spoczynkowa - TELOGEN Trójfazowa kolejność cyklu włosowego jest stała, a cykl włosowy powtarza się wielokrotnie za życia np.; w obrębie owłosienia skóry głowy w fazie anagenu znajduje się ok. 90% włosów. Faza katagenu polega na zwyrodnieniu macierzy włosa co zbiega się z oddzieleniem brodawki włosa, równolegle ulega inwolucji pochewka naskórkowa włosa, która przekształca się w woreczek z tkwiącym w nim włosem. Włos kolbowaty wypada łatwo samoistnie lub przy lekkim pociąganiu. Wytworzenie się włosa kolbowatego stanowi zakończenie fazy katagenu i rozpoczęcie fazy telogenu. Trwa on różnie długo aż do czasu, gdy nieokreślony bliżej bodziec wychodzący ze skóry spowoduje wykształcenie nowej macierzy włosa i sprzężenie jej z odradzającą się brodawką. Powoduje to odrost nowego włosa który zaczyna przesuwać się od swej macierzy ku górze i tkwi mocno w części naskórkowej mieszka włosowego. Obliczono, że u człowieka w obrębie owłosionej skóry głowy faza wzrostu włosa trwa kilka lat, faza katagenu 2-3 tygodnie, a telogenu kilka miesięcy Paznokcie Budowa paznokcia Na przekroju poprzecznym wyróżniamy: obrąbek naskórkowy

macierz paznokcia łoże płytki paznokciowej płytkę paznokciową Paznokcie W skład jednostki paznokciowej wchodzą; macierz, blaszka i łoże paznokcia oraz zrośnięta z nim tkanka okołopaznokciowa. Paznokieć jest zrogowaciałą giętką blaszką, która pokrywa powierzchnię grzbietową większej części dalszych paliczków palców rąk i stóp. Części tylne i boczne ułożone są w fałdzie naskórkowym zwanym wałem. Obrąbek naskórkowy pokrywa płytkę paznokciową od strony wału i chroni ją przed urazami. Paznokcie rosną w sposób ciągły, szybciej u rąk niż u stóp. Średni dobowy przyrost płytki kciuka wynosi 0,1 mm. Najszybciej rosną w 2 i 3 dekadzie życia, później rosną coraz wolniej. Latem obserwuje się szybszy wzrost płytek niż zimą. Symptomatologia ogólna chorób skóry WYKWITY SKÓRNE są objawami przedmiotowymi choroby skóry ich ocena stanowi podstawę rozpoznania poszczególnych dermatoz Wykwity pierwotne Plama (macula) Bąbel pokrzywkowy (urtica) Grudka (papula) Guzek (nodulus) Guz (nodus, tumor) Pęcherzyk (vesicula) Pęcherz (bulla) Krosta (pustula)- zmiana pierwotna w łuszczycy krostkowej Wykwity wtórne- zazwyczaj powstające z pierwotnych Łuska (squama) Strup (crusta) Nadżerka (erosio) Przeczos (excoriatio) Pęknięcie i rozpadlina (fissura et rhagas)

Owrzodzenie (ulcus) Blizna (cicatrix) Krosta (pustula)-zmiana wtórna jeśli powstaje w wyniku nadkażenia bakteryjnego pęcherzyków PLAMA wykwit leżący w poziomie skóry, niewyczuwalny przy dotyku, różni się od otaczającej skóry jedynie zabarwieniem Rodzaje plam: barwnikowe np.znamiona, piegi (ephelides), przebarwienia w rumieniu trwałym lub tatuażu oraz odbarwienia( np. bielactwo- vitiligo) zapalne (rumień- erythema) naczyniowe: wynaczynienia (petechiae), trwałe rozszerzenia naczyń (teleangiektazje) złogowe ( ciemnoszare plamy w srebrzycy lub zatruciu rtęcią) Plama soczewicowata Plama soczewicowata na policzku Rumień w kształcie motyla w toczniu rumieniowtym układowym Wynaczynienia i krwawe wylewy podskórne na skórze 12-letniego chłopca-jako symptomy ostrej białaczki szpikowej Plamy powstałe po stawianiu baniek na skórze pleców 6-letniego chłopca Przyłuszczyca plackowata Przyłuszczyca palczasta Mycosis fungoides Choroba Schonleina-Henocha Wynaczynienia na skórze pleców 7-letniego chłopca poddawanego chemioterapii(trombocytopenia) BĄBEL POKRZYWKOWY wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, barwy porcelanowobiałej lub różowej, szybko powstający i szybko ustępujący bez pozostawienia śladu. istotą jest obrzęk skóry właściwej występuje w pokrzywce (urtricaria) i po oparzeniu pokrzywą

Uogólniona pokrzywka wywołana Duracefem GRUDKA wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, o rozmaitych wymiarach, dość wyraźnie odgraniczony, różniący się od skóry otaczającej spoistością i ustępujący bez pozostawienia śladu Grudki: naskórkowe - związane głównie z przerostem naskórka np. brodawki (verrucae) mieszane - skórno-naskórkowe (tzn. dotyczące zarówno naskórka jak i skóry właściwej) np. łuszczyca (psoriasis), liszaj płaski (lichen planus) Grudki łuszczycowe Łuszczyca Łuszczyca zwyczajna Liszaj płaski( lichen planus) Pityriasis lichenoides et varioliformis acuta GUZEK wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, związany ze zmianami w skórze właściwej, często ulegający rozpadowi i ustępujący z pozostawieniem blizny np. guzki gruźlicze (tbc luposa) Włókniak (fibroma) Włókniak (fibroma) Włókniak Lymphocytoma Mastocytoma Rak podstawnokomórkowy skóry GUZ większy wykwit obejmujący również tkankę podskórną - zapalne: np..rumień guzowaty (erythema nodosum), czyrak (furunculus) - nowotworowe: łagodne (np..włókniaki), złośliwe (np..guzowata postać ziarniniaka grzybiastego oraz nowotwory skóry Rumień guzowaty (erythema nodosum)

Duży klinicznie nietypowy włókniak Guzowata postać ziarniniaka grzybiastego (mycosis fungoides) PĘCHERZYK wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, wypełniony płynem i ustępujący bez pozostawienia blizn, średnica < 0,5 cm Pęcherzyki mogą być wynikiem gromadzenia się płynu: w przestrzeniach międzykomórkowych naskórka (tzw. stan gąbczasty, charakterystyczny dla wyprysku) śródkomórkowo, w samych komórkach naskórka, co prowadzi do ich zwyrodnienia wodniczkowego (zwyrodnienie balonowate, charakterystyczne dla opryszczki i półpaśca) Ospa wietrzna pęcherzyk Ospa wietrzna pęcherzyk PĘCHERZ wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, wypełniony płynem i ustępujący bez pozostawienia blizny średnica> 0,5 cm Rodzaje pęcherzy podrogowe- płyn gromadzi się tuż pod warstwą rogową np. liszajec, pęcherzyca liściasta, śródnaskórkowe- akantolityczne w wyniku utraty łączności między komórkami warstwy kolczystej naskórka, np. pęcherzyca zwykła podnaskórkowe- pokrywę pęcherza stanowi cały naskórek np. pemphigoid dermolityczne- pęcherz powstaje poniżej błony podstawnej np. w postaci dystroficznej pęcherzowego oddzielania się naskórka Pęcherzyca zwykła (Pemphigus vulgaris) Pęcherz śródnaskórkowy Epidermolysis bullosa Pęcherz dermolityczny

KROSTA wykwit typu pęcherzyka lub pęcherza zawierający od początku treść ropną np. w łuszczycy krostkowej (psoriasis pustulosa) albo przekształcający się z pęcherzyków lub pęcherzy w wyniku wtórnego zakażenia bakteryjnego Psoriasis pustulosa Krosty na podeszwie stopy w łuszczycy krostkowej ŁUSKA płat naskórka częściowo oddzielony, częściowo trzymający się skóry powstaje albo jako zejście stanu zapalnego, albo w następstwie nadmiernego rogowacenia (hiperkeratoza) lub niepełnego, przyspieszonego rogowacenia (parakeratoza) w łuszczycy Łuski w przebiegu łuszczycy STRUP powstaje w wyniku zasychania na powierzchni skóry płynu wysiękowego albo ropnej treści pęcherzyków i pęcherzy, lub też na podłożu nadżerek i owrzodzeń np. powstawanie strupa w wyniku wtórnej infekcji - zliszajcowacenia (impetiginisatio) NADŻERKA ubytek naskórka powstający w wyniku jego zniszczenia np.. maceracja w fałdach skórnych, lub po przerwaniu pokrywy pęcherzyków i pęcherzy, ustępujący bez pozostawienia blizny Nadżerki w pemfigoidzie Nadżerki w zespole Lyella PRZECZOS nadżerka, powstająca w skórze uprzednio niezmienionej, najczęściej pod wpływem drapania np.. świerzb (scabies), wszawica (pediculosis), świerzbiączka (prurigo) Pediculosis pubis przeczosy PĘKNIĘCIE I ROZPADLINA linijne ubytki dotyczące głębszych warstw skóry właściwej mogą pozostawiać blizny np. pobruzdowania w rogowcu dłoni i stóp lub w hiperkeratotycznym wyprysku dłoni i stóp (eczema tyloticum)

Pęknięcia skóry (szczeliny i rozpadliny) w wyprysku OWRZODZENIE ubytek skóry właściwej ustępuje z pozostawieniem blizny powstaje z guzków, guzów lub krost, niekiedy bez poprzedzających zmian pod wpływem czynników chemicznych (kwasy), fizycznych (odmrożenia), mechanicznych (odleżyny) lub w wyniku zmian naczyniowych tętniczych lub żylnych Owrzodzenie Owrzodzenie na kostce przyśrodkowej Owrzodzenia Owrzodzenie Owrzodzenie Piodermia zgorzelinowa Rak kolczystokomórkowy skóry BLIZNA powstaje w wyniku uszkodzenia skóry właściwej i zastąpienia jej tkanką łączną włóknistą pozostałość po owrzodzeniach, po guzkach nie ulegających rozpadowi (sarkoidoza) - blizny przerostowe- keloid pooparzeniowy - blizny zanikowe- przewlekły toczeń rumieniowaty, liszaj twardzinowy i zanikowy Blizny Erytrodermia Stan kliniczny gdy procesem chorobowym zajęte jest więcej niż 90% powierzchni skóry Trudny problem diagnostyczny i terapeutyczny Przyczyny erytrodermii zależne od wieku pacjenta Erytrodermia Dzieci: - SSSS staphylococcal scaled skin syndrome - Zespół Leinera

- AZS Dorośli: - Łuszczyca - Pityriasis rubra pilaris - AZS - Polekowe Osoby starsze - ŁZS - Łuszczyca - Polekowe Staphylococcal scaled skin syndrome Zespół Sezary ego Pityriasis rubra pilaris choroba Devergie Zespół Lyella