SZKOLENIE W ZAKRESIE OBJĘTYM PROJEKTEM UE RIVER SHIELD OCHRONA WÓD PRZED AWARYJNYMI ZANIECZYSZCZENIAMI PRZEMYSŁOWYMI (Gorzów Wielkopolski, 27 listopada 2007 r.) RS/PL/SEM.2/R.5 MOŻLIWOŚCI KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO W ASPEKCIE LIKWIDACJI AWARII I SKUTKÓW ZANIECZYSZCZEŃ WÓD ŚRÓDLĄDOWYCH st. bryg. mgr inż. Zenon Zajdlic KOMENDA WOJEWÓDZKA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ w Gorzowie Wielkopolskim 1. Charakterystyka zagrożeń wód powierzchniowych w województwie lubuskim. Główne rzeki w granicach województwa lubuskiego: r Odra - długość w województwie- około 221 km r Warta - długość w województwie- około 126 km r Bóbr - długość w województwie- około 118 km r Nysa Łużycka - długość w województwie- około 77 km r Noteć - długość w województwie- około 54 km r Kwisa - długość w województwie- około 16 km 1
Najważniejsze porty rzeczne to obecnie Kostrzyn nad Odrą oraz Cigacice. Port w Kostrzynie ma szanse realizacji funkcji logistycznych. Jego znaczenie jest uwarunkowane położeniem na szlaku II paneuropejskiego korytarza, który stwarza szanse aktywizacji portu w obsłudze przewozów międzynarodowych. Istnieją też pomniejsze porty usytuowane na Warcie i Odrze, lecz są wykorzystywane sporadycznie lub ich działalność jest zawieszona. Zauważalne są natomiast ruchy wykonywane przez społeczność samorządową i stowarzyszenia na rzecz rozwoju infrastruktury wodnej w celach rekreacyjnych oraz komercyjnych Gorzów Wlkp., Nowa Sól, Krosno Odrzańskie. Odradzająca się w Gorzowie Wlkp. stocznia remontowa dla małych jednostek może również stać się potencjalnym źródłem zanieczyszczenia Warty, jednakże w jej przypadku bardzo korzystne położenie może wpłynąć na zdecydowane ograniczenie, a nawet całkowite wyeliminowanie przedmiotowego zagrożenia. Znaczne potencjalne zagrożenie stanowić może lokalizacja Bazy Magazynowej nr 93 ORLEN w Nowej Soli, przy czym baza ta jest wyposażona w system zabezpieczeń ograniczający możliwość skażenia wód. Przez teren województwa przebiega trasa rurociągu Przyjaźń. Rurociąg i jego infrastruktura techniczna stanowią potencjalne źródło wycieków, rozszczelnień i wybuchów. W sferze możliwych zdarzeń istnieje również prawdopodobieństwo skażenia środowiska w wyniku rozszczelnienia rurociągu w okolicach cieków, w tym Warty lub Obry. Ponieważ na terenie województwa trwają poszukiwania i eksploatacja złóż ropy i gazu, również w tej dziedzinie można wskazać na potencjalne możliwości powstania skażenia wód. Również na terenie gminy Drezdenko ma powstać kompleks umożliwiający przesył wydobytego surowca za pomocą rurociągu do stacji przeładunkowej w miejscowości Wierzbno. Jednakże największe prawdopodobieństwo skażenia cieków wynika z przebiegu tras komunikacyjnych oraz prowadzenia prac w ich obrębie przez sprzęt zmechanizowany. Możliwe przyczyny wystąpienia skażenia cieków można usystematyzować w następujący sposób: bezpośredni wyciek ze środków transportujących - zarówno materiału transportowanego, jak i płynów eksploatacyjnych; wskutek awarii przemysłowych poprzez wody gruntowe, podskórne, kanalizację, instalacje burzowe, osiadanie na powierzchni wód par, obłoków i mgieł substancji niebezpiecznych, uszkodzenie rurociągów przecinających cieki, świadome działanie czynnika ludzkiego. 2. Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy a działania na wodach śródlądowych. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG) to integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmująca, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń; system ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, 2
inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilno-prawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych. Na terenie województwa lubuskiego KSRG tworzą: Komenda Wojewódzka PSP w Gorzowie Wlkp., 12 Komend Powiatowych/Miejskich PSP, 19 Jednostek Ratowniczo Gaśniczych oraz 97 jednostek ochotniczych straży pożarnych włączonych do systemu. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy zorganizowany jest w sposób zapewniający jego ciągłe funkcjonowanie na poszczególnych poziomach, tj.: r powiatowy, jako podstawowym poziomie wykonawczym działań ratowniczych na obszarze gmin i powiatu, r wojewódzki, jako poziomie wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na obszarze województwa, centralny, jako poziomie wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na obszarze kraju System funkcjonuje w dwóch stanach: r stałym czuwaniu i doraźnym reagowaniu, polegającym na podejmowaniu działań ratowniczych przez własne siły i środki powiatu i gmin, r wykonywaniu działań ratowniczych wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, wtedy uruchamiany jest poziom wspomagania i koordynacji ze szczebla wojewódzkiego, a przy dużych lub złożonych działaniach ratowniczych ze szczebla centralnego (kraju). Na poziomie powiatu przyjmowane są wszelkie zgłoszenia o zdarzeniach wymagających podjęcia działań ratowniczych w oparciu o procedury ujęte w planach ratowniczych. Działania ratownicze realizowane są, również wówczas, gdy siły i środki gminnych podmiotów ratowniczych są niewystarczające i wymagają wsparcia z poziomu wojewódzkiego i krajowego. Struktura KSRG w poszczególnych powiatach zależy od rodzaju zagrożeń i sieci jednostek ratowniczych, a ta jest zależna od możliwości włączenia do systemu, poza jednostkami ochrony przeciwpożarowej, innych służb i podmiotów funkcjonujących na obszarze powiatu, zarówno na podstawie decyzji starosty, jak i umowy cywilno-prawnej podpisanej ze starostą. Poziom wojewódzki spełnia rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, w którym ma miejsce zdarzenie. Podstawowe siły i środki KSRG na poziomie województwa, to wojewódzki odwód operacyjny z grupami specjalistycznymi (wydzielone siły i środki z poziomów powiatowych) oraz krajowa baza sprzętu specjalistycznego. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się poprzez wojewódzkie stanowisko koordynacji ratownictwa PSP, współdziałające z centrami zarządzania kryzysowego wojewodów oraz administracją zespoloną (np. Komendantem Wojewódzkim Policji, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego, Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym) i niezespoloną (Oddziałem Straży Granicznej, Zarządem Gospodarki Wodnej, Urzędem Żeglugi Śródlądowej, WKU i innymi). Istotną rolę w zakresie koordynacji działań jednostek KSRG z podmiotami współdziałającymi z systemem na obszarze województwa pełni wojewoda, poprzez wojewódzki zespół reagowania kryzysowego. 3
Poziom centralny /kraju/ spełnia rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza województwa, w którym ma miejsce zdarzenie. Podstawowe siły i środki krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na poziomie centralnym /kraju/, to centralny odwód operacyjny z grupami specjalistycznymi (wydzielone siły i środki z poziomów wojewódzkich), krajowe bazy sprzętu specjalistycznego oraz siły i środki szkół PSP. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się poprzez Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności (pełniące również funkcje międzyresortowego centrum zarządzania kryzysowego). Uruchamianie poziomów wspomagania / wojewódzkiego i centralnego / następuje na żądanie kierującego działaniami ratowniczymi poprzez powiatowe stanowisko kierowania - przy uruchamianiu poziomu wojewódzkiego i wojewódzkie stanowisko koordynacji ratownictwa - przy uruchamianiu poziomu centralnego. W przypadku zagrożeń wymagających współdziałania na szczeblu centralnym podmiotów KSRG z podmiotami innych resortów, rolę koordynatora pełni minister właściwy do spraw wewnętrznych przy pomocy Zespołu do Spraw Kryzysowych i Centrum Zarządzania Kryzysowego tworzonego na bazie Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności. Specyfika akcji na wodach śródlądowych ( najczęściej na rzekach) w województwie lubuskim, powoduje najczęściej konieczność włączenia do działań sił ponad powiatowych akcje koordynowane są z poziomu stanowiska kierowania Lubuskiego Komendanta Wojewódzkiego PSP, którym jest Wojewódzkie Stanowisko Koordynacji Ratownictwa (WSKR). Realizacja zadań z zakresu ratownictwa ekologicznego na wodach realizowane są w województwie lubuskim przez powołane przez Lubuskiego Komendanta Wojewódzkiego PSP specjalistyczne grupy ratownictwa wodnego na wodach śródlądowych. Grupy powstały w Komendach Miejskiej PSP w Gorzowie Wlkp. oraz Komendzie Powiatowej PSP w Nowej Soli, czyli tam gdzie występuje największe zagrożenie zanieczyszczeń wód głównie Odry i Warty oraz ich dorzecza. Ponadto lokalizacja grup w skrajnych miejscach województwa gwarantuje ich efektywne i szybkie dysponowanie w zależności od miejsca wystąpienia zagrożenia. Poniższy schemat ukazuje strukturę organizacyjną grup na przykładzie grupy gorzowskiej. 4
SCHEMAT ORGANIZACYJNY SPECJALISTYCZNEJ GRUPY RATOWNICTWA WODNEGO GORZÓW -ZAPORA NA WODACH ŚRÓDLĄDOWYCH CENTRALNEGO ODWODU OPERACYJNEGO Rysunek nr 1 DOWÓDCA GRUPY SLOp Polonez JRG PSP w Kostrzynie ZASTĘPCA DOWÓDCY GRUPY Kierownik Prac Podwodnych GBA 2.5/16 Star 266 JRG PSP KOSTRZYN SRWZ Star 200 JRG PSP KOSTRZYN SLRW Lublin+Łódź JRG PSP KOSTRZYN GCBA 5/24 Jelcz JRG nr2 PSP GORZÓW WLKP. ZAPORA ELASTYCZNA NURKOWIE PSP JRG PSP KOSTRZYN RATOWNICY JRG nr 2 PSP GORZÓW WLKP. ZAPORA SZTYWNA SKIMER 5 SEPARATOR
Do zadań tychże grup należą: rozpoznawanie zagrożeń oraz ocenę prognozowania ich rozwoju oraz skutków dla ludzi i środowiska; analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych; ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych skażeniem substancją niebezpieczną; identyfikacje substancji stwarzającej zagrożenie w czasie powstałego zdarzenia; prognozowanie rozwoju skażenia środowiska i ocenę rozmiarów zagrożenia; dostosowanie sprzętu oraz technik ratowniczych do miejsca zdarzenia i rodzaju substancji stwarzającej zagrożenie; przepompowywanie i przemieszczanie substancji niebezpiecznej do nowych lub zastępczych zbiorników; neutralizację substancji niebezpiecznej substancjami chemicznymi; związywanie substancji niebezpiecznej sorbentami; stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagrożonych skutkami rozlania substancji toksycznych; zbieranie substancji niebezpiecznej z powierzchni wody. W zakresie sprzętu specjalistycznego jednostki KSRG woj. lubuskiego dysponują różnymi rodzajami zapór oraz innym sprzętem niezbędnym do działań: zapora sztywna 100 m, zapora płaszczowa 100 m, zapora sorpcyjna 180 m, mata sorpcyjna szt. 2, skimer szt.2, separator oleju szt.2. Jednostki dysponują również 21 łodziami i pontonami z silnikami. Grupy ratownictwa wodnego na wodach śródlądowych wspomagane są podczas działań przez grupy ratownictwa chemicznego z Gorzowa Wlkp. i Zielonej Góry oraz grupę nurków z Komend Powiatowych PSP w Świebodzinie i Międzyrzeczu. Taka organizacja krajowego systemu ratowniczo gaśniczego w województwie gwarantuje podjęcie kompleksowych działań ratowniczych likwidujących skutki wycieków i awarii. 3. Prowadzone działania w zakresie rozwoju procedur ratowniczych oraz wyszkolenia strażaków Specyfika działań jednostek ksrg na wodach wymaga stałego szkolenia, ćwiczeń i manewrów pozwalających na uzyskanie przez ratowników umiejętności niezbędnych do skutecznych działań oraz wypracowanie wniosków w zakresie rozwoju procedur i technik ratowniczych. Cykliczne manewry pozwalają na zapoznanie się z nowym sprzętem, wprowadzają nowych ratowników w procedury działań o takim charakterze. Biorą w nich również udział inne podmioty ratownicze, POLICJA, PRZEDSTAWICIELE WYDZIAŁÓW 6
ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO, OCHRONY ŚRODOWISKA, SAMORZĄDÓW LOKALNYCH. Znaczące manewry na wodach były prowadzone od momentu powstania Komendy Wojewódzkiej PSP w Gorzowie, do najważniejszych z nich można zaliczyć: Zwalczanie rozlewów substancji ropochodnych na dużych ciekach wodnych,, ODRA99 Słubice okolice mostu granicznego - 26 września 1999 roku. Były to manewry na poziomie krajowym, w których oprócz sił i środków wojewódzkich brały udział siły krajowe Centralnego Odwodu Operacyjnego. Ćwiczenia usuwania nadzwyczajnych zanieczyszczeń z wód granicznych RP-RFN w rejonie miejscowości Świecko - 14 września 2000 roku. Ćwiczenia na terenie bazy magazynowej PKN Orlen z epizodem wycieku substancji ropopochodnej do rzeki Odra ORLEN NOWA SÓL 2003-26 czerwiec 2003 r. ODRA 2003 r. w okolicach miejscowości Nowy Lubusz 16 październik 2003 r., ODRA 2007 w okolicach miejscowości Urad 7 wrzesień 2007 r. Podczas tych ćwiczeń realizowano zadania mające na celu wyznaczanie oraz budowę aktywnych i biernych pól, odcinków i obszarów operacyjnych głównie w oparciu o zapory sztywne, technologię oczyszczania brzegów z zanieczyszczeń olejowych oraz ich utylizację. Na terenie województwa lubuskiego od roku 2000 przeprowadzono 41 akcji usunięcia substancji ropochodnych z rzek (głównie Odra i Warta) do poważniejszych zaliczyć należy likwidacja plam substancji ropopochodnych w rejonie Portów Rzecznych w Kostrzynie n/o i Uradzie. Jednakże sytuacje nacechowane znamionami poważnej awarii, zgłaszanej do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, charakteryzujące się następującymi wskaźnikami zanieczyszczenia śródlądowych wód powierzchniowych: cieku naturalnego lub kanału, na długości co najmniej 5 km, jeziora lub innego naturalnego zbiornika wodnego albo sztucznego zbiornika usytuowanego na wodach płynących, o powierzchni co najmniej 1 ha, delty o powierzchni co najmniej 2 ha, poziomów wodonośnych wód podziemnych na obszarze ich zalegania, o powierzchni co najmniej 1 ha. dotychczas nie wystąpiły. 4. Współpraca transgraniczna W dniu 18 lipca 2002 roku, w Słubicach do podpisano porozumienie pomiędzy Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej a Ministrem Spraw Wewnętrznych Brandenburgii o wzajemnej pomocy podczas katastrof, klęsk żywiołowych i innych poważnych wypadków. Porozumienie to uszczegóławia wzajemne zasady współpracy i udzielania sobie pomocy przy likwidacji skutków poważnych zdarzeń stanowiących duże zagrożenie. 7
Z uwagi na fakt, iż rzeka Odra jest rzeką graniczną niezbędne jest współdziałanie w zapobieganiu i zwalczaniu zagrożeń z tym związanych między stroną polską i niemiecką. Odbywają się wspólne ćwiczenia i manewry ze zwalczania skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska oraz cyklicznie prowadzone są ćwiczenia łączności alarmowej między Wojewódzkim Stanowiskiem Koordynacji Ratownictwa a Centrum Ratownictwa Frankfurt n/o. Poniżej formularz z ćwiczenia łączności. 8