Wybrane narzędzia i metody mechaniki stosowanej w ocenie statystycznej degradacji maszyn i budowli

ŻÓŁTOWSKI Mariusz 1 Wybrane narzędzia i metody mechaniki stosowanej w ocenie statystycznej degradacji maszyn i budowli WPROWADZENIE Osiągnięcie pełnego stanu bezpieczeństwa przy eksploatacji systemów technicznych nie jest możliwe, gdyż ponad 70% wypadków przy pracy jest z nimi związane. Z tego względu wymagane jest, zarówno na etapie projektowania, jak i w trakcie eksploatacji, rozpoznawanie zagrożeń stwarzanych przez systemy techniczne oraz konstrukcje budowlane i szukanie rozwiązań minimalizujących ich skutki [1,2,20]. W tym opracowaniu zasygnalizowano zagrożenia wynikające z degradacji stanu modułowych konstrukcji, nowych i eksploatowanych maszyn oraz wieloletnich konstrukcji budowlanych. Wskazano na dominującą rolę metod badania i oceny zagrożeń, a główny nacisk położono na statystyczne narzędzia opracowywania danych z badania degradacji stanu. W opracowaniu mowa jest o zasadach, metodach, narzędziach - sposobach i technikach, a także innych instrumentach oddziaływania na jakość. Zarządzanie jakością w przedsiębiorstwie ma gwarantować ciągłe doskonalenie wyrobów i usług (oczekiwania klientów) oraz tworzyć warunki do ciągłego i dynamicznego doskonalenia systemu zarządzania [3,4,6,8,9,11,14]. Norma systemowa ISO 9001 wraz z uzupełniającymi ją normami ISO 9000 oraz ISO 9004 tworzą zestaw przepisów dotyczących systemu zarządzania jakością, zalecając ogólną zasadę kształtowania bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy polegającą na tym, że projektanci, producenci i dostawcy maszyn oraz ich użytkownicy: pracodawcy, nadzór i operatorzy przyczyniający się do realizacji procesów pracy, tworzą i odpowiadają za bezpieczeństwo [5,7,10,12,13,14,16,18]. 1 PROJEKTOWANIE MASZYN I KONSTRUKCJI Wytyczne do projektowania, konstrukcji i wytwarzania maszyn i złożonych konstrukcji budowlanych płyną głównie z planowanego sposobu realizacji zadania, które ma ona wykonywać w zaprojektowanym cyklu życia (systemie produkcyjnym). Z jednej strony projekt musi być dostosowany do możliwości inżynierii materiałowej (dostępność odpowiednich tworzyw) oraz musi uwzględniać poziom technologiczności wytwarzania danego zakładu produkcyjnego. Z drugiej strony należy dostosować konstrukcję i sposób wykonania systemu do struktury systemu produkcyjnego i sposobu eksploatacji, który wynika z wybranego sposobu realizacji zadania [5,13,15,17,20]. Unia Europejska wprowadziła koncepcję zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia związanego z systemami technicznymi opartą na wzajemnym współdziałaniu projektantów i producentów z eksploatatorami. Uszczegółowione zostały one w normach zharmonizowanych z tymi dyrektywami, co daje możliwość przeprowadzania oceny ryzyka, jako podstawy do projektowania i wytwarzania systemów zapewniających możliwie najwyższy poziom bezpieczeństwa [6,18,19]. W fazie eksploatacji obiektów zachodzą różne procesy, a w szczególności: użytkowania obiektów; zużycia obiektów; diagnozowania, genezowania i prognozowania stanów obiektów; obsługiwania obiektów; przetwarzania, przechowywania i przedstawiania informacji; zarządzania eksploatacją i inne. Dobry projekt eksploatacji daje w praktyce przedsiębiorstw możliwość nadzorowania zmian stanu, lokalizacji uszkodzeń i minimalizacji skutków uszkodzeń i zagrożeń bezpieczeństwa ze strony eksploatowanych systemów technicznych [11]. 1 Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy, Wydział Zarządzania 85-950 Bydgoszcz; Fordońska 430. Tel: +48 791 626 848, mazolto@utp.edu.pl 11872

2 DEGRADACJA STANU MASZYN I KONSTRUKCJI Stan początkowy systemów technicznych, maszyn, budynków i budowli jako podstawowych środków produkcji i usług ulega procesowi ewolucyjnej destrukcji - rys.1 - wskutek destrukcyjnych oddziaływań zewnętrznych, zmęczenia materiałów, nadmiernych obciążeń, zużycia wskutek tarcia (luzy) itp. Potencjał użytkowy systemu może być definiowany jako zasób materiałowo - energetyczny nadzorowanego obiektu zapewniający jego zdolność do użytkowania. Ten potencjał maleje w czasie działania (w życiu), a jednocześnie rośnie potencjał obsługowy. Potencjał obsługowy jest interpretowany jako zasób materiałowo - energetyczny niezbędny do odnowienia potencjału użytkowego obiektu. Oba te rodzaje potencjału tworzą potencjał eksploatacyjny, który charakteryzuje właściwości systemu do zastosowania (wykorzystania) zgodnie z potrzebami, do których został on przysposobiony w fazach projektowania, konstruowania i wytwarzania [11,13,14]. R(t) 1 B A Stan wyjściowy Rys.1. Krzywe degradacji stanu systemu technicznego Stan eksploatacyjny Ɵ Podczas działania (istnienia) obiektu następuje zmniejszanie potencjału użytkowego, a jednocześnie narasta jego potencjał obsługowy. Odnowa potencjału użytkowego obiektu jest celem działania jego użytkownika, natomiast obsługiwanie - sposobem odtworzenia potencjału użytkowego. Działanie dowolnego obiektu może być rozumiane: jako wymagane (D W ), które jest niezbędne do wykonania zadania, do którego realizacji został dany obiekt przysposobiony w fazie projektowania i wytwarzania. Także, jako działanie możliwe (D M ), które może dany obiekt zrealizować będąc w określonym stanie technicznym i funkcjonując w ustalonych warunkach eksploatacyjnych. Potencjał eksploatacyjny można określić bardziej szczegółowo, jako: potencjał użytkowy: zasób godzin poprawnej pracy, lata istnienia, moc największa możliwa do uzyskania, maksymalna prędkość obrotowa, zapas części (elementów podzespołów) wymiennych, maksymalny zasób zakumulowanej energii, maksymalny zasób czynników energetycznych, jakimi trzeba zasilać obiekty itp.; potencjał obsługowy: zasób pracy niezbędny do odnowienia stanu budowli, maszyny, poziom uzupełnienia zapasu materiałów i części wymiennych, poziom uzupełnienia zasobu energii, poziomy uzupełnień zapasów czynników energetycznych itp. Obniżenie trwałości systemu technicznego może wystąpić w wyniku ewolucyjnego procesu destrukcji lub w wyniku chwilowych przeciążeń. Może to prowadzić do przedwczesnych zużyć, uszkodzeń, a nawet katastrofy. Własności początkowe systemów jak i eksploatacyjne czynniki wymuszające mają charakter losowy, także intensywności uszkodzeń (λ(t)) jako miara degradacji stanu, jest losowa. Obserwując większą zbiorowość różnych obiektów zaobserwować można pewne prawidłowości w przebiegu funkcji intensywności uszkodzeń λ(t) rys.2. 11873

Rys.2. Typowy przebieg intensywności uszkodzeń Przebieg zmian intensywności uszkodzeń zależy w dużym stopniu od rodzaju i intensywności oddziaływania eksploatacyjnych czynników wymuszających, a ta zależy od sposobu wykorzystania tych obiektów oraz od tego jak są realizowane procesy eksploatacji. Najsilniej na λ(t) oddziaływają procesy użytkowania, a także wpływ jakości utrzymania zdatności i obsługiwania systemów [11,12]. Zadaniem zaplecza obsługowego jest utrzymywanie zdatności obiektów poprzez zapobieganie uszkodzeniom, ich usuwanie - czyli przywracanie stanu zdatności. Struktura systemu obsługowo - naprawczego winna obejmować dla poszczególnych rodzajów obiektów następujące informacje: rodzaje realizowanych obsługiwań i napraw, okresy międzyobsługowe i międzynaprawcze, zakres czynności objętych daną obsługą oraz naprawą profilaktyczną, pracochłonność poszczególnych obsługiwań, wymagane środki techniczne potrzebne przy realizacji danej obsługi [11]. 2.1 Metody stosowane do analizy dynamicznej maszyn i konstrukcji w budownictwie Najwięcej wymagań wiąże się ze sferą eksploatacji wyrobów i konstrukcji. Jest to zrozumiałe, gdy za rację bytu obiektu uznamy jego użytkowanie. W tym zakresie można wyróżnić: wymagania trwałościowo - niezawodnościowe, wymagania związane z efektywnością stosowania wyrobów (sprawność, wydajność, niskie koszty eksploatacji), wymagania związane bezpośrednio z użytkowaniem (uniwersalność, łatwość obsługiwań, podatność odnowy, automatyzacja), wymagania związane z oddziaływaniem na otoczenie (cichobieżność, bezpieczeństwo, ergonomia, zanieczyszczenie środowiska). Do badań dynamiki obiektów stosuje się następujące metody: Metoda elementów skończonych (MES) Cechą charakterystyczną MES jest modelowanie i obliczanie własności dynamicznych obiektu oraz możliwość szybkiego wprowadzania zmian w konstrukcji i oceny ich wpływu na drgania. Metoda sztywnych elementów skończonych (MSES) Metoda ta w porównaniu z MES jest metodą uproszczoną, ale znacznie szybszą i mniej pracochłonną. Może ona być stosowana przy użyciu małych komputerów, dając konstruktorowi pewien pogląd na zachodzące zależności. Główną jej zaletą jest łatwość interpretacji i obliczeń. Za pomocą metody SES można w sposób prosty badać jakościowo wpływ niektórych zabiegów konstrukcyjnych na poziom drgań i generowanego hałasu. Opracowany program umożliwia porównanie poziomu drgań i hałasu wytwarzanego przez płyty gładkie lub użebrowane o żądanej masie i sztywności. Płytę modeluje się, stosując sztywne elementy skończone (SES) i elementy sprężysto - tłumiące (EST). Analiza modalna Celem analizy modalnej jest pobudzenie obudowy do drgań za pomocą wibratora lub młotka i pomiar odpowiedzi (przyspieszenia drgań) w wielu punktach obudowy, służącej ustaleniu struktury modelu oraz wyznaczeniu jego parametrów. Parametry modelu: częstości własne, tłumienie oraz wektory własne (zwane postaciami drgań) określane są podczas identyfikacji w eksperymencie. Cechą charakterystyczną analizy modalnej jest animacja postaci drgań, umożliwiająca optymalizację dynamiki konstrukcji systemów technicznych. 11874

Odtworzenie drgań z wykorzystaniem interferometrii laserowej (VPI) Metoda ta umożliwia szybkie seryjne sprawdzanie dynamiki systemów technicznych, poprzez uzyskanie kolorowego - trójwymiarowego obrazu drgań. Wykonanie pomiaru możliwe jest dzięki wykorzystaniu zjawiska interferencji fal, przy czym jako źródło promieniowania stosuje się laser. Promień laserowy sprawdza bezstykowo stan przemieszczeń drgań powierzchni obudowy. Holografia akustyczna Holografia akustyczna zajmuje się sporządzaniem i wykorzystaniem zapisu informacji o amplitudzie i fazie promieniowania spójnego odbitego od danego obiektu. Stosując dwie wiązki promieniowania i wykorzystując zjawisko interferencji uzyskuje się stan przemieszczeń powierzchni obudowy utrwalony na hologramie. Przedstawione treści są próbą zgromadzenia i wyjaśnienia w możliwie prosty sposób pewnej liczby zasad, metod i wytycznych postępowania - w obszarze projektowania racjonalnej i bezpiecznej eksploatacji konstrukcji budowlanych i maszyn - o wartości uznanej przez wielu badaczy [11,12,14]. 3 BADANIA DEGRADACJI STANU METODAMI DIAGNOSTYKI DRGANIOWEJ W inżynierii mechanicznej rozwijająca się diagnostyka techniczna opierająca się głównie na wykorzystaniu informacji o zmieniającym się stanie degradacji potrafi nadzorować postępującą destrukcję systemu w całym cyklu jego życia. Zmiany stanu nadzorowane miarami diagnozowania - zapobiegają przyczynom i skutkom uszkodzeń. Uszkodzenie jest jednym z istotnych zdarzeń w procesie użytkowania obiektów, determinującym ich niezawodność, efektywność wykorzystania, proces obsługiwania, a także zakres potrzeb diagnostyki technicznej [10,11]. W zastosowaniach praktycznych często w zagadnieniach identyfikacji stanu wykorzystuje się procesy drganiowe, uznawane za dobre nośniki informacji [2,4,7,19]. Przez drgania mechaniczne rozumie się ruchy oscylacyjne cząstek lub ciał o określonych masach, zachodzące w stosunku do wybranego układu odniesienia. Opisuje się je za pomocą trzech głównych parametrów: przemieszczenia, prędkości i przyspieszenia [8,9,10,20]. Podstawowe typy drgań mechanicznych występujące w technice, podlegające pomiarowi i analizie są następujące: 1. drgania harmoniczne (np. rezonatory); 2. drgania okresowe o kształcie dowolnym (poliharmoniczne), ( np. wibracje silników); 3. drgania prawie okresowe ( np. wibracje samolotu śmigłowego); 4. drgania przejściowe tzw. udary (np. uderzenie młota); 5. drgania przypadkowe (np. wibracje karoserii samochodu). W odniesieniu do właściwości dynamicznych układu drgającego rozróżnia się drgania: swobodne, wymuszone parametryczne i samowzbudne. Pod względem zmienności amplitud w czasie mogą występować drgania: ustalone, rosnące, malejące, pulsujące, itp. Dla wytrzymałości konstrukcji najbardziej niebezpieczne są drgania własne związane z rezonansem ruchomych części lub zespołów. Przemieszczenie x [m], prędkość v [m/s] i przyspieszenie a [m/s2] są związane w ruchu harmonicznym następującymi zależnościami: x(t) = X sinωt (1) v(t) = dx/dt = ωx cosωt = V cosωt (2) a(t) = dv/dt = d2x/dt = -ω2x sinωt = -A sinωt (3) gdzie: X, V, A amplitudy: przemieszczenia, prędkości i przyspieszenia Przy większych częstotliwościach najłatwiejszy jest pomiar przyspieszenia, ponieważ ma ono największą amplitudę (ω2x) mierzalną jeszcze wtedy, gdy amplitudy prędkości i przemieszczenia giną już w szumach aparatury. Dla założonego płaskiego widma przyspieszeń, spadki charakterystyk widmowych prędkości i przemieszczeń wynoszą odpowiednio 6 i 12 db/oktawę. Zgodnie z zależnościami (1, 2, 3), mając np. przebieg przyspieszenia w postaci: a = A sinωt (4) i stosując operację całkowania, można otrzymać: 11875

v = a dt = -A / ω cosωt (5) lub x = a dt = v dt = - A / ω 2 sinωt (6) Przy pomiarach drgań mierzymy tylko jeden parametr, pozostałe otrzymujemy w drodze całkowania (różniczkowania) [10,20]. 3.1 Przetwornik piezoelektryczny Stanowi go masa sejsmiczna m jest zamocowana na sprężynie o liniowej charakterystyce, która z kolei mocowana jest do obudowy przetwornika (rys.3). Masa sejsmiczna pod wpływem drgań bazy wywiera siłę na kryształ piezoelektryczny, pracujący w granicach sprężystości. Siła ta skierowana jest równolegle do jego osi elektrycznej lub mechanicznej, powoduje powstanie ładunku elektrycznego na ścianach prostopadłych do osi elektrycznej. - sprężyna F = m a - Q = d x F -masa sejsmiczna Rys.3. Schemat budowy przetwornika piezoelektrycznego Ładunek ten jest proporcjonalny do mierzonego przyspieszenia i wyraża się zależnością: Q = c 0 U (7) c 0 pojemność własna elementu piezoelektrycznego, U napięcie wyjściowe Po przekształceniu: U = Q/c 0 ponieważ: Q = d F (8) gdzie: d współczynnik piezoelektryczności [c/n], F = m a [N] działająca siła, a- przyspieszenie, m- masa sejsmiczna Otrzymujemy ostatecznie wzór na napięcie wyjściowe przetwornika: U = (d m a) / (c 0 + c m ) (9) c m - pojemność kabli stosowanych przy cechowaniu przetwornika Stosunek sygnału wyjściowego wytworzonego pod wpływem działania przyspieszenia do wartości tego przyspieszenia nazywamy czułością przetwornika: S a = U/a [V s 2 /m] (10) Piezoelektryczne przetworniki przyspieszeń stosowane są głównie do pomiaru przyspieszeń o wartościach od 10-4 g do powyżej 10 4 g. Dolna granica zakresu dynamiki przetwornika ograniczona jest do poziomu szumów własnych współpracującego z nim wzmacniacza. Górna granica zależy od indywidualnych cech konstrukcyjnych. Przetwornik piezoelektryczny do pomiaru przyspieszeń mocowany jest do elementu mechanicznego, który badamy. Pasmo przenoszenia przetwornika zależy między innymi od sposobu jego zamocowania. Charakterystyka częstotliwościowa przetwornika podana na jego karcie kalibracyjnej uzyskiwana jest dla najsztywniejszego mocowania (przetwornik przymocowany śrubą do polerowanej powierzchni metalowej). Zalety przetworników piezoelektrycznych: eliminacja źródeł zasilania, szerokie pasmo przenoszenia, 11876

prosta konstrukcja i wytrzymałość mechaniczna, duży zakres dynamiki (80 db), duża stabilność parametrów i niezawodność działania, brak części ruchomych, łatwość cechowania, niewielka wrażliwość na zmiany warunków otoczenia. Wady przetworników piezoelektrycznych: duża wartość impedancji wyjściowej, konieczność stosowania specjalnych przedwzmacniaczy dopasowujących. Konieczność oceny stanu jest uwarunkowana potrzebą podejmowania decyzji związanych z eksploatacją danego obiektu oraz sposobem dalszego postępowania z obiektem. Ocena stanu realizowana jest na podstawie przeprowadzonych badań diagnostycznych, polegających na dokonaniu pomiarów (rys.4) i przeprowadzeniu analizy statystycznej otrzymanych wyników [8,9]. Rys.4 System akwizycji danych pomiarowych Każdy stan degradacji maszyny i konstrukcji budowlanej może być wyrażony przez liczny (wielowymiarowy) zbiór wartości liczbowych zmiennych fizycznych charakteryzujących jego strukturę oraz intensywność procesów zachodzących podczas funkcjonowania (istnienia). Te liczne zbiory pozyskiwane w badaniach degradacji stanu są pozyskiwane i opracowywane zgodnie z zasadami statystyki [10,16,17]. 4 STATYSTYCZNE NARZĘDZIA OCENY DEGRADACJI Zasady, metody i narzędzia zarządzania jakością są wykorzystywane w statystycznym opracowywaniu danych oceniających stan degradacji maszyn (zagrożeń zdatności, bezpieczeństwa, środowiska), a można zdefiniować je następująco [3,15]: zasady zarządzania jakością - ogólne normy postępowania w oddziaływaniu na jakość, metody zarządzania jakością - planowe i powtarzalne sposoby postępowania dla osiągnięcia celu realizacji zadań związanych z zapewnieniem jakości, narzędzia zarządzania jakością - służą do bezpośredniego oddziaływania w różnych procesach zapewnienia jakości. Zasady oraz narzędzia są stosowane w działaniach jakościowych w całym cyklu istnienia wyrobu/usługi, natomiast zastosowanie metod jest ograniczone do konkretnych etapów cyklu. Najczęstszym kryterium klasyfikującym instrumenty jakości jest ich przeznaczenie (cel), dla którego są stosowane [5,6,15,18]: zasady (ZJ) - określają stosunek przedsiębiorstwa i jego pracowników do ogólnie rozumianych problemów jakości, metody (MJ) - to połączenie koncepcji, modeli i procedur postępowania przy realizacji zadań związanych z zarządzaniem jakością, narzędzia (NJ) - służą do zbierania i przetwarzania danych związanych z różnymi aspektami działań projakościowych. Zasady i narzędzia są wykorzystywane na wszystkich etapach życia wyrobu, a metody w określonych fazach w życiu wyrobu, co przedstawiono na rys.5. 11877

Rys.5. Instrumentarium jakości w cyklu życia wyrobu [5,6] Metody zarządzania jakością bazując na konkretnych algorytmach postępowania, stanowią szczegółową pomoc przy realizacji zadań związanych z zarządzaniem jakością [3]. Poniżej wymieniono, przedstawione szczegółowo w pracy [3,4,5,6,15,19] popularne i efektywne metody utożsamiane z zarządzaniem jakością, takie jak: metody projektowania jakości QFD, FMEA, Taguchi, metody doskonalenia jakości 5S, JIT, Six Sigma, Servqual, metody kontroli SKO, SPC. Narzędzia zarządzania jakością służą do zbierania i przetwarzania danych związanych z różnymi aspektami jakości. Są instrumentami nadzorowania (monitorowania) i diagnozowania procesów projektowania, wytwarzania, kontroli, montażu oraz wszelkich innych działań występujących w cyklu istnienia wyrobu. Schemat podziału narzędzi jakości przedstawiono na rys.6 [3,4,5,6,15,20]. 11878

Rys.6. Trójelementowa klasyfikacja narzędzi jakości [6,15,20] Tradycyjne narzędzia jakości tworzą grupę analityczno-graficznego opisu procesu w zakresie wykrywania błędów i ich analizy. Narzędzia te dają elementarną wiedzę o przebiegu procesu i są podstawą do jego usprawnień - rys.7. Rys.7. Schematy tradycyjnych narzędzi jakości [5,15] Wraz z rozwojem zarządzania jakością powstało siedem nowych narzędzi, które usprawniają oraz porządkują przebieg informacji w przedsiębiorstwie - rys.8. 11879

Rys.8. Schematy nowych narzędzi jakości [3,5,6] Wiele procesów zachodzących w obszarze zagrożeń bezpieczeństwa maszyn i w ich otoczeniu ma charakter stochastyczny, a powstające w nich dane powinny być przetwarzane przy użyciu narzędzi statystycznych - rys.9. Rys.9. Schematy statystycznych narzędzi jakości [3,5,6,15] Skuteczność przedstawionych narzędzi jakości, zarówno starych, jak i nowych, będzie dopiero właściwa, gdy informacje użyte w analizach staną się pełne i maksymalnie zidentyfikowane. Pomocnymi w realizacji tego celu są narzędzia (metody) pomocnicze, których klasyfikację [7,11,12,15] pokazano na rys.10. 11880

Rys.10. Schematy pomocniczych narzędzi jakości [6,15] WNIOSKI System eksploatacji obiektów technicznych jest jednym z ważnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstw, często decydującym o uzyskaniu niezbędnego poziomu jakości wyrobów, niskich kosztów, a w rezultacie uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Różnorodność własności systemu eksploatacji maszyn i realizowanych zadań implikuje różnorodność metod i środków badawczych, w tym także narzędzia i metody rozwiązań informatycznych systemów obsługi i wspomagania zarządzania. Mechanika stosowana i teoria statystyki matematycznej dają podstawy skutecznego rozpoznawania stanu degradacji konstrukcji i systemów technicznych. Potrzeba efektywnego gospodarowania w przedsiębiorstwach, szczególnie wymuszona przez reguły reformy gospodarczej, wyznacza konieczność racjonalnego i bezpiecznego wykorzystania środków produkcji. W tym opracowaniu zwrócono uwagę na problem zagrożenia bezpieczeństwa maszyn od strony narzędzi statystycznych w opisie badań degradacji stanu nadzorowanego metodami diagnostyki technicznej. Streszczenie Artykuł przedstawia zagrożenia systemów technicznych i konstrukcji budowlanych w ujęciu degradacji stanu podczas ich eksploatowanych. Wskazano tu na dominującą rolę metod diagnostyki technicznej w ocenie zagrożeń, a główny nacisk położono na statystyczne narzędzia opracowywania danych z badania degradacji stanu. W opracowaniu mowa jest o zasadach, metodach, narzędziach - sposobach i technikach, a także innych instrumentach oddziaływania na jakość. Zasady, metody i narzędzia zarządzania jakością są wykorzystywane w statystycznym opracowywaniu danych oceniających stan degradacji systemów (zagrożeń zdatności, bezpieczeństwa, środowiska). Selected tools and methods in applied mechanics of the statistical degradation in the assessment of machinery and structures Abstract The article presents the risk of technical systems and structures in terms of the degradation state of the exploited them. Show this on the predominant part of the methods of technical diagnostics in the opinion of threats, and put the cardinal pressure on the statistical tools the data handling from the investigation of the state degradation. The speech is about principles, methods, tools in the study - ways and technicians, and also 11881

different instruments of influence on quality. Principles, method and the tool of the management the quality are used in the statistical data handling estimating the degradation condition of machine (the threats of fitness, safety, medium). BIBLIOGRAFIA 1. Gościński J.: Cykl życia organizacji. PWE, Warszawa, 1998. 2. Griffin R. W.: Podstawy organizacji, PWN, Warszawa 1996. 3. Hamrol A., Mantura W.: Zarządzanie jakością. PWN, Warszawa 1998. 4. Jazdon A.: Doskonalenie zarządzania jakością. Ofic. Wydaw., Bydgoszcz 2002. 5. Słowiński B.: Inżynieria eksploatacji maszyn. Wyd. PK, Koszalin 2011. 6. Słowiński B.: Inżynieria zarządzania procesami logistycznymi. PK, Koszalin 2010. 7. Stefanowicz B.: Informacyjne systemy zarządzania. SGH, Warszawa 1997. 8. Tylicki H., Żółtowski B.: Rozpoznawanie stanu maszyn. ITE - PIB, Radom 2010. 9. Tylicki H., Żółtowski B.: Genezowanie stanu maszyn. ITE - PIB, Radom 2012. 10. Żółtowski B., Cempel C.: Inżynieria diagnostyki maszyn. ITE - PIB, Radom, 2004. 11. Żółtowski B., Niziński S.: Modelowanie procesów eksploatacji. ITE - PIB, Radom 2010. 12. Żółtowski B., Landowski B., Przybyliński B.: Projektowanie eksploatacji maszyn. ITE - PIB, Radom - Bydgoszcz 2012. 13. Żółtowski B.: Metody inżynierii wirtualnej w badaniach stanu, zagrożeń bezpieczeństwa i środowiska eksploatowanych maszyn. UTP, Bydgoszcz 2012. 14. Żółtowski M.: Informatyczne systemy zarządzania w inżynierii produkcji. ITE - PIB, Radom 2011. 15. Żółtowski M.: Komputerowe wspomaganie zarządzania systemem eksploatacji w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Zintegrowane Zarządzanie. Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole 2011r. 16. Żółtowski M.: Komputerowy system wspomagania zarządzania systemem eksploatacji w przedsiębiorstwie produkcyjnym. UTP Bydgoszcz 2010r. 17. Żółtowski M.: Narzędzia zarządzania jakością wytworów w zakładzie, UTP Bydgoszcz 2010r. 18. Żółtowski M.: Analiza modalna w badaniu materiałów budowlanych. ITE - PIB, Radom 2011s.167. 19. Żółtowski M.: Operacyjna analiza modalna w badaniach konstrukcji budowlanych. WU UTP, Bydgoszcz 2012 s.210. 20. Żółtowski M.: Informatyczne systemy zarządzania w inżynierii produkcji. ITE - PIB, Radom 2011. 11882