Medycya Pracy 29;6(3):67 78 Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi http://medpr.imp.lodz.pl Urszula Wilczyńska Neoila Szeszeia-Dąbrowska Wiesław Szymczak PRACA ORYGINALNA CHOROBY ZAWODOWE STWIERDZONE W POLSCE W 28 R. OCCUPATIONAL DISEASES IN POLAND, 28 Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź Zakład Epidemiologii Środowiskowej Streszczeie Wstęp: Celem doiesieia jest prezetacja podstawowych daych liczbowych o chorobach zawodowych stwierdzoych w 28 r. Materiał i metody: Podstawą opracowaia były wystawioe w 28 r. Karty stwierdzeia chorób zawodowych, które wpłyęły do Cetralego Rejestru Chorób Zawodowych. Dae przedstawioo z uwzględieiem jedostek chorobowych, płci i wieku osób chorych, okresu arażeia w miejscu pracy a czyiki szkodliwe powodujące stwierdzoą patologię, oraz w zależości od działów gospodarki arodowej i województw. Zapadalość scharakteryzowao za pomocą współczyików obliczaych w stosuku do liczby zatrudioych lub do liczby pracujących. Wyiki: W 28 r. stwierdzoo 3546 przypadków chorób zawodowych. Współczyik zapadalości wyosił 34,7 przypadków a tys. zatrudioych. Najwyższą zapadalością charakteryzowały się: choroby zakaźe lub pasożyticze (9,4 a tys.), przewlekłe choroby arządu głosu (7,9 a tys.) i pylice płuc (6,8). U 77,9 osób z chorobą zawodową okres arażeia a czyik szkodliwy wyosił co ajmiej 2 lat. W przemyśle ajwyższą zapadalość odotowao wśród zatrudioych w górictwie węgla (46,3 przypadków a tys.). Województwami o ajwyższych współczyikach zapadalości są: lubelskie (75,5), śląskie (66,3) i podlaskie (6,7). Wioski: Liczba przypadków chorób zawodowych w stosuku do poprzediego roku wzrosła o 26, tj. o 7,9, współczyik zapadalości wzrósł o 3,6. W liczbach bezwzględych ajwiększy wzrost odotowao w chorobach zakaźych lub pasożyticzych (o 285 przypadków, tj. o 42,5) i przewlekłych chorobach układu ruchu (o 22 przypadki, tj. 22,4). Med. Pr. 29;6(3):67 78 Słowa kluczowe: choroby zawodowe, rejestr, zapadalość Abstract Backgroud: The aim of the paper was to preset basic statistical data o occupatioal diseases diagosed i 28. Material ad methods: The work was based o the data compiled from Occupatioal Disease Reportig Forms received by the Cetral Register of Occupatioal Diseases i 28. The data comprised iformatio o osologic uits, geder ad age of patiets, ad duratio of occupatioal exposure to harmful agets resposible for the developmet of specified pathologies. These data were further classified by sectors of the atioal ecoomy ad voivodeships. The icidece was specified i terms of the umber of cases i relatio to paid employees or to employed persos. Results: The umber of occupatioal diseases diagosed i 28 accouted for 3546 cases. The icidece rate was 34.7 cases per paid employees. The highest icidece rates were oted for ifectious ad parasitic diseases (9.4/ ), chroic voice disorders (7.9) ad peumocoioses (6.8). As may as 77.9 of patiets affected by occupatioal diseases had bee exposed to harmful agets for loger tha 2 years. I idustrial sectors of the atioal ecoomy, the highest icidece rate was oted i the coal miig idustry (46.3 cases per ). The highest icidece rates were recorded i the Lubelskie (75.5), Silesia (66.3) ad Podlaskie (6.7) voivodeships. Coclusios: A icrease of 26 (7.9) cases of occupatioal diseases ad a icrease of 3.6 i their icidece rate over the previous year were oted i 28. The greatest icrease was oted i ifectious ad parasitic diseases (of 285 cases, i.e. 42.5) ad chroic diseases of the locomotor system (of 22 cases i.e. 22.4). Med Pr 29;6(3):67 78 Key words: occupatioal diseases, register, icidece Adres autorów: Zakład Epidemiologii Środowiskowej, Istytut Medycyy Pracy, ul. św. Teresy 8, 9-348 Łódź, e-mail: wies@imp.lodz.pl Nadesłao: 22 kwietia 29 Zatwierdzoo: 6 maja 29 WSTĘP Choroby zawodowe podlegają w Polsce obowiązkowej rejestracji, co daje podstawę do systematyczych aaliz zjawiska, a astępie podejmowaia działań w zakresie zdrowia pracujących i ochroy pracy. * Praca wykoaa w ramach zadaia fiasowaego z dotacji a działalość statutową r IMP.4 pt. Tworzeie bazy daych Cetralego Rejestru Chorób Zawodowych (badaie ciągłe). Kierowik zadaia: prof. dr hab. med. N. Szeszeia-Dąbrowska. Proces stwierdzaia choroby zawodowej jest ureguloway Rozporządzeiem Rady Miistrów z dia 3 lipca 22 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowaia w sprawach zgłaszaia, podejrzeia, rozpozawaia i stwierdzaia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach, oraz Rozporządzeiem Miistra Zdrowia z dia sierpia 22 r. w sprawie sposobu dokumetowaia chorób zawodowych i skutków tych chorób ().
68 U. Wilczyńska i wsp. Nr 3 Celem iiejszego doiesieia jest przedstawieie podstawowych iformacji o przypadkach chorób uzaych za zawodowe w ubiegłym roku. MATERIAŁ I METODY W pracy przedstawioo dae o chorobach zawodowych stwierdzoych w 28 r. i zgłoszoych przez stacje saitaro-epidemiologicze do Cetralego Rejestru Chorób Zawodowych, prowadzoego w Istytucie Medycyy Pracy w Łodzi. Dokumetem źródłowym jest Karta stwierdzeia choroby zawodowej wypełiaa dla każdego przypadku. Dae dotyczące chorób zawodowych przedstawioo według jedostek chorobowych, płci i wieku osób, u których stwierdzoo chorobę zawodową, przyczy wywołujących patologię, długości trwaia arażeia a czyiki szkodliwe w środowisku pracy oraz rodzaju działalości a podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalości (PKD). Podao także współczyiki zapadalości a choroby zawodowe (a tys. zatrudioych oraz a tys. pracujących). Do ich obliczeia przyjęto ajświeższe dostępe dae, tj. dotyczące roku 27. Liczba zatrudioych wyosiła wtedy 22,8 tys., a pracujących 3 77, tys. (2). WYNIKI Choroby zawodowe według jedostek chorobowych W 28 r. stwierdzoo w Polsce 3546 przypadków chorób zawodowych. Najlicziej rozpozawae były choroby zakaźe lub pasożyticze, albo ich astępstwa 956 przypadków, tj. 27, ogółu chorób zawodowych. Zdecydowaie przeważała tu borelioza, z liczbą 72 przypadków, co staowi 73,4 tej grupy. U 49 osób rozpozao wirusowe zapaleie wątroby (5,6 wszystkich chorób zakaźych), w 9 przypadkach było to wzw typu C, a w 3 typu B. Orzeczoo 65 przypadków gruźlicy pochodzeia zawodowego, co staowi 6,8 wszystkich chorób zakaźych. Drugą grupą pod względem liczby przypadków były przewlekłe choroby arządu głosu spowodowae admierym wysiłkiem głosowym 89 (22,8). Domiowały tu iedowłady stru głosowych 53 stwierdzeń (65,5 w tej grupie) i wtóre zmiay przerostowe fałdów głosowych 27 (26,8). Na trzecim miejscu zalazły się pylice płuc 697 przypadków (9,6 ogółu patologii zawodowych). Domiowały pylice górików kopalń węgla z liczbą 46 przypadków (66,2 w tej grupie), pylica azbestowa 2 (6,) i pylica krzemowa 2 (4,6). Koleją grupę staowił obustroy trwały ubytek słuchu typu ślimakowego 24 przypadków, co daje 6,8 wszystkich chorób zawodowych. Łączy udział czterech wymieioych grup patologii wyosił 76,2 wszystkich chorób zawodowych (ryc. ). Pozostałe jedostki chorobowe zgłaszae były z częstością miejszą iż 5. Pylice płuc / Peumocoioses 9,6 Przewlekłe choroby układu ruchu / Chroic deseases of locomotor system 3,4 Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases of peripheral ervous system 4,5 Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases 27, Choroby skóry / Ski diseases 3,5 Ubytek słuchu / Hearig loss 6,8 Choroby arządu głosu / Voice disorders 22,8 Pozostałe / Other 2,4 Ryc.. Struktura chorób zawodowych w Polsce w 28 r. Fig.. Structure of occupatioal diseases i Polad, 28. Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego stwierdzoo u 6 osób (4,5 wszystkich przypadków). W 42 przypadkach był to zespół cieśi w obrębie adgarstka (88,8 w tej grupie), a w 8 zespół rowka erwu łokciowego (,2). Choroby skóry z liczbą 25 przypadków zalazły się a szóstym miejscu, staowiąc 3,5 ogólej liczby chorób zawodowych. Największy udział w tej grupie (76,8) miały alergicze kotaktowe zapaleia skóry rozpozae u 96 osób. Nieco miej liczą kategorią były przewlekłe choroby układu ruchu 2 przypadków (3,4 wszystkich patologii). Odotowao przypadków owotworów, w tym 85 kwalifikowaych w grupie 7. wykazu chorób zawodowych (owotwory złośliwe powstałe w astępstwie działaia czyików występujących w środowisku pracy, uzaych za rakotwórcze u ludzi) oraz 5 przypadków w grupie 6. (spowodowaych promieiowaiem joizującym) (). Wśród tych pierwszych jako czyik przyczyowy ajczęściej wymie-
Nr 3 Choroby zawodowe w Polsce w 28 r. 69 iao azbest (45 przypadków) i WWA (7 przypadków), a ajlicziejsze były raki płuca (43 przypadki) i międzybłoiaki opłucej (4 przypadków). W owotworach złośliwych spowodowaych arażeiem a promieiowaie joizujące odotowao 2 umiejscowieia płuco (4 przypadków) i sutek żeński ( przypadek). Stwierdzoo 89 przypadków astmy oskrzelowej (2,5 wszystkich chorób). U 84 osób (2,4) rozpozao zespół wibracyjy. Domiowały w im zmiay kosto-stawowe, które występowały u 43 osób (5,2 w tej grupie). Zaburzeia aczyiowo-erwowe stwierdzoo u 7 osób (2,2), a u 24 zmiay o charakterze mieszaym (28,6). Alergiczy ieżyt osa orzeczoy został u 48 osób (,4), a choroby opłucej lub osierdzia spowodowae pyłem azbestu u 4 osób (,). Odotowao 26 przypadków (,7 wszystkich chorób) ostrych i przewlekłych zatruć substacjami chemiczymi lub ich astępstw. Ich ajczęstszym czyikiem przyczyowym ( przypadków) był dwusiarczek węgla. Ie substacje powodowały ajwyżej po 2 przypadki zatruć. Zatruciom ostrym, tz. takim, których objawy wystąpiły po arażeiu ieprzekraczającym jedej zmiay roboczej, uległo 6 osób. Udział każdej iej patologii zawodowej, poza wyżej wymieioymi, ie przekraczał,5. Wszystkie grupy chorób odotowae w 28 roku przedstawioe są w tabeli. Tabela. Choroby zawodowe w Polsce w 28 r. według jedostek chorobowych Table. Occupatioal diseases i Polad i 28, by osologic uits Lp. Order o. Choroby zawodowe Occupatioal diseases Przypadki Cases Współczyik a zatrudioych Icidece rate per paid employees Współczyik a pracujących Icidece rate per employed persos Ogółem / Total 3546 34,7 25,7 Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich astępstwa / Acute ad chroic itoxicatios ad their sequels 26,2,2 2 Gorączka metalicza / Metallic fever 3 Pylice płuc / Peumocoioses 697 6,8 5, 4 Choroby opłucej lub osierdzia wywołae pyłem azbestu / Diseases of pleura or pericardium iduced by asbestos dust 4,4,3 5 Przewlekłe obturacyje zapaleie oskrzeli / Chroic obstructive brochitis,, 6 Astma oskrzelowa / Brochial asthma 89,9,6 7 Zewątrzpochode alergicze zapaleie pęcherzyków płucych / Extrisic allergic alveolitis 5,, 8 Ostre uogólioe reakcje alergicze / Acute geeral allergic reactios 9 Byssioza / Byssiosis Beryloza / Berylliosis Choroby płuc wywołae pyłem metali twardych / Lug diseases iduced by heavy metals dust 3,, 2 Alergiczy ieżyt osa / Allergic rhiitis 48,5,3 3 Zapaleie obrzękowe krtai o podłożu alergiczym / Oedematous larygitis iduced by allergy 4 Przedziurawieie przegrody osa / Nasal septum perforatio 4,, 5 Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders 89 7,9 5,9 6 Choroby wywołae działaiem promieiowaia joizującego / Diseases caused by ioizig radiatio 6,2,
7 U. Wilczyńska i wsp. Nr 3 Tabela. Choroby zawodowe w Polsce w 28 r. według jedostek chorobowych cd. Table. Occupatioal diseases i Polad i 28, by osologic uits cot. Lp. Order o. Choroby zawodowe Occupatioal diseases Przypadki Cases Współczyik a zatrudioych Icidece rate per paid employees Współczyik a pracujących Icidece rate per employed persos 7 Nowotwory złośliwe / Maligat eoplasms 85,8,6 8 Choroby skóry / Ski diseases 25,2,9 9 Przewlekłe choroby układu ruchu / Chroic diseases of locomotor system 2,2,9 2 Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases of peripheral ervous system 6,6,2 2 Ubytek słuchu / Hearig loss 24 2,3,7 22 Zespół wibracyjy / Vibratio sydrome 84,8,6 23 Choroby wywołae pracą w warukach podwyższoego ciśieia atmosferyczego / Diseases iduced by work uder icreased atmospheric pressure 24 Choroby wywołae działaiem wysokich, albo iskich temperatur otoczeia / Diseases iduced by high or low temperature of the eviromet,, 25 Choroby układu wzrokowego / Diseases of visual system 6,2, 26 Choroby zakaźe lub pasożyticze albo ich astępstwa / Ifectious ad parasitic diseases ad their sequels 956 9,4 6,9 27* Przewlekłe zaikowe, przerostowe i alergicze ieżyty bło śluzowych osa, gardła, krtai i tchawicy, wywołae działaiem substacji o silym działaiu drażiącym lub uczulającym / Chroic atrophic, hypertrophic ad allergic iflammatio of mucous membraes of ose, pharyx, laryx ad trachea iduced by highly irritat or sesitizig agets,, * Grupa chorób ze starej listy. Wykazao tu przypadek zgłoszoy w 28 r., poieważ zgodie z Rozporządzeiem Rady Miistrów z 3 lipca 22 r. (DzURP z 22 r. r 32, poz. 5, ) w karcie stwierdzeia choroby zawodowej wpisywaa jest azwa jedostki chorobowej według listy obowiązującej w chwili rozpoczęcia procesu orzecziczego / This item comprises diseases, which are ot specified i the curret list of occupatioal diseases, but were icluded i 28 because accordig to the provisios of the decree of the Coucil of Miisters issued o August 9, 22 (Official Gazette 32, item 5, ) the specificatio i the occupatioal disease reportig form should be selected from the list valid at the date of startig the diagosig process. Choroby zawodowe w porówaiu z rokiem poprzedim W 28 r. liczba owo stwierdzoych chorób zawodowych w porówaiu do 27 r. wzrosła o 26 przypadków, tj. o 7,9 (3). W liczbach bezwzględych ajwiększy wzrost odotowao w chorobach zakaźych lub pasożyticzych (o 285 przypadków), co daje wskaźik wzrostu o 42,5 i w przewlekłych chorobach arządu ruchu (o 22 przypadki, tj. o 22,4). Choroby zawodowe według płci, stażu pracy w arażeiu i wieku w chwili rozpozaia W strukturze chorób zawodowych w 28 r. według płci, aalogiczie do lat poprzedich, przeważali mężczyźi, u których stwierdzoo 275 przypadków, tj. 58,5 ogółu chorób zawodowych. Najczęściej stwierdzaą chorobą zawodową u mężczyz była pylica płuc (3,4), a u kobiet schorzeia arządu głosu (48,3). Rycia 2. obrazuje różice w strukturze patologii zawodowych kobiet i mężczyz. Mężczyźi staowili większość wśród osób z rozpozaiem pylicy, choroby zakaźej lub pasożyticzej, ubytku słuchu, zespołu wibracyjego, owotworu złośliwego, astmy oskrzelowej, choroby opłucej lub osierdzia wywołaej pyłem azbestu, alergiczego ieżytu osa, zatrucia, choroby wywołaej promieiowaiem joizującym, choroby układu wzrokowego, przewlekłego obturacyjego zapaleia oskrzeli, zewątrzpochodego zapaleia pęcherzyków płucych oraz chorób płuc wywołaych pyłem metali twardych (tab. 2).
Nr 3 Choroby zawodowe w Polsce w 28 r. 7 Mężczyźi / Males: 275. Nowotwory złośliwe / Maligat eoplasms 3,6 Pylice płuc / Peumocoioses 3,4 Pozostałe / Other 4,9 Zespół wibracyjy / Vibratio sydrome 3,7 Choroby arządu głosu / Voice disorders 4,7 Choroby zakaźe lub pasożyticze / fectious ad parasitic diseases 3,4 Ubytek słuchu / Hearig loss,3 Kobiety / Females: 47. Pozostałe / Other 7,4 Choroby obwodowego układu erwowego / Diseases of peripheral ervous system 8,5 Choroby układu ruchu / Diseases of locomotor system 5,4 Choroby arządu głosu / Voice disorders 48,3 Pylice płuc / Peumocoioses 3, Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases 22,2 Choroby skóry / Ski diseases 5, Ryc. 2. Struktura chorób zawodowych wśród mężczyz i kobiet w Polsce w 28 r. Fig. 2. Structure of occupatioal diseases amog males ad females i Polad, 28. Tabela 2. Choroby zawodowe stwierdzoe w większości u mężczyz w Polsce w 28 r. Table 2. Categories of occupatioal diseases more frequet amog males, Polad, 28 Lp. Order o. Jedostka chorobowa Nosologic uits Ogółem Total W tym mężczyźi Of which males Pylice płuc / Peumocoioses 697 652 93,5 2 Choroby zakaźe lub pasożyticze, albo ich astępstwa / Ifectious ad parasitic diseases ad their sequels 956 63 65,9 3 Ubytek słuchu / Hearig loss 24 24, 4 Zespół wibracyjy / Vibratio sydrome 84 76 9,5 5 Nowotwory złośliwe / Maligat eoplasms 85 75 88,2 6 Astma oskrzelowa / Brochial asthma 89 53 59,6 7 Choroby opłucej i osierdzia wywołae pyłem azbestu / Diseases of pleura or pericardium iduced by asbestos dust 4 32 8, 8 Alergiczy ieżyt osa / Allergic rhiitis 48 3 62,5 9 Zatrucia ostre lub przewlekłe, albo ich astępstwa / Acute ad chroic itoxicatios ad their sequels 26 6 6,5 Choroby wywołae działaiem promieiowaia joizującego / Diseases caused by ioizig radiatio 6 5 93,7 Choroby układu wzrokowego / Diseases of visual system 6 3 8,2 2 Przewlekłe obturacyje zapaleie oskrzeli / Chroic obstructive brochitis, 3 Zewątrzpochode zapaleie pęcherzyków płucych / Extrisic allergic alveolitis 5 66,7 4 Choroby płuc wywołae pyłem metali twardych / Lug diseases iduced by heavy metals dust 3 2 66,7 Większy udział kobiet zazaczył się atomiast w chorobach arządu głosu, obwodowego układu erwowego, układu ruchu i skóry. Tylko u kobiet stwierdzoo chorobę wywołaą działaiem iskich tempera- tur otoczeia oraz przerostowy ieżyt błoy śluzowej krtai wywołay działaiem substacji o silym działaiu drażiącym (po przypadku) (tab. 3).
72 U. Wilczyńska i wsp. Nr 3 Tabela 3. Choroby zawodowe stwierdzoe w większości u kobiet w Polsce w 28 r. Table 3. Occupatioal diseases more frequet amog females, Polad, 28 Lp. Order o. Jedostka chorobowa Nosologic uits Ogółem Total W tym kobiety: Of which females: Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders 89 7 87,9 2 Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases of peripheral ervous system 6 25 78, 3 Przewlekłe choroby układu ruchu / Chroic diseases of locomotor system 2 8 66,7 4 Choroby skóry / Ski diseases 25 75 6, 5 Choroby wywołae działaiem wysokich albo iskich temperatur otoczeia / Diseases iduced by high or low temperature of the eviromet, 6* Przewlekłe zaikowe, przerostowe i alergicze ieżyty bło śluzowych osa, gardła, krtai i tchawicy, wywołae działaiem substacji o silym działaiu drażiącym lub uczulającym / Chroic atrophic, hypertrophic ad allergic iflammatio of mucous membraes of ose, pharyx, laryx ad trachea iduced by highly irritat or sesitizig agets, * Patrz tab. / See Table. Podobie jak w latach poprzedich, większość stwierdzoych w Polsce w 28 r. chorób zawodowych powstała w wyiku wieloletiej ekspozycji a czyiki szkodliwe i uciążliwe. Po wyłączeiu z aalizy tych chorób, dla których okres arażeia a czyik etiologiczy ie odgrywał istotej roli w ich powstaiu (tj. chorób zakaźych i iwazyjych oraz o podłożu alergiczym) okazało się, że 92,3 stwierdzoych przypadków powstało po miimum -letim, zaś 77,9 po 2-letim okresie pracy w kotakcie z czyikiem, który był przyczyą zachorowaia (tab. 4). Zalazło to rówież odzwierciedleie w strukturze chorób zawodowych według wieku. Ogółem 9,7 stwierdzeń dotyczy osób powyżej 4. roku życia. Najlicziejsza była grupa osób w wieku 5 59 lat 48, ogółu przypadków (tab. 5). Choroby zawodowe wg zawodów Najlicziejszą kategorią zawodową wśród osób ze stwierdzoą chorobą zawodową byli roboticy przemysłowi i rzemieślicy, staowiący 34,8 ogółu (233 przypadki). W tej liczbie domiowali góricy i roboticy budowlai (466 osób) oraz roboticy obróbki metali i mechaicy maszy i urządzeń (395 osób). Tabela 4. Choroby zawodowe stwierdzoe w 28 r. według okresu arażeia* i płci Table 4. Occupatioal diseases i 28 by duratio of exposure* ad geder Okres arażeia (w latach) Duratio (years) ogółem / total Przypadki / Cases mężczyźi / males kobiety / females < 4 93 3,8 57 4,2 36 3,3 5 9 94 3,9 54 4, 4 3,7 4 33 5,5 76 5,6 57 5,3 5 9 28 8,9 38,2 8 7,4 > 2 897 77,9 26 76, 87 8,3 Ogółem / Total 2 435, 35, 84, * W tabeli ie uwzględioo przypadków (724 u mężczyz, 387 u kobiet), w których okres arażeia ie miał zaczeia / cases (724 i males, 387 i females) with exposure data ot available or applicable are excluded.
Nr 3 Choroby zawodowe w Polsce w 28 r. 73 Tabela 5. Choroby zawodowe stwierdzoe w 28 r. wg wieku i płci Table 5. Occupatioal diseases i 28 by age ad geder Wiek (w latach) Age (years) ogółem / total Przypadki / Cases mężczyźi / males kobiety / females < 29 68,9 42 2, 26,8 3 39 262 7,4 55 7,5 7 7,3 4 49 764 2,5 487 23,5 277 8,8 5 59 72 48, 843 4,6 859 58,4 > 6 75 2,2 548 26,4 22 3,7 Ogółem / Total 3 546, 2 75, 47, Tabela 6. Choroby zawodowe o ajwyższych współczyikach zapadalości w Polsce w 28 r. według płci Table 6. Occupatioal diseases with the highest icidece rate i Polad, 28 by geder Jedostka chorobowa Nosologic uits Współczyik a zatrudioych Rate per paid employees ogółem / total mężczyźi / males kobiety / females Ogółem / Total 34,7 38,4 3,6 Choroby zakaźe lub pasożyticze, albo ich astępstwa / Ifectious ad parasitic diseases ad their sequels 9,4,6 6,8 Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders 7,9,8 4,8 Pylice płuc / Peumocoioses 6,8 2,,9 Obustroy trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodoway hałasem / Bilateral permaet oise-iduced hearig loss of cochlear type 2,3 4,3, Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases of peripheral ervous system,6,6 2,6 Choroby skóry / Ski diseases,2,9,6 Przewlekłe choroby układu ruchu / Chroic diseases of locomotor system,2,7,7 Udział astępej pod względem liczebości kategorii specjalistów wyosił 27, (962 osoby). Zdecydowaą większość tej kategorii zawodowej (82,) staowili specjaliści z zakresu szkolictwa (789 osób). Zaczie miej licza była grupa pracujących w dziedziie auk biologiczych i ochroy zdrowia (97 osób). Współczyiki zapadalości a choroby zawodowe Roczy współczyik zachorowalości a choroby zawodowe w 28 r. wyiósł 34,7 przypadków a tys. zatrudioych. Najwyższe współczyiki zachorowalości dotyczyły chorób zakaźych lub pasożyticzych, przewlekłych chorób arządu głosu, pylic płuc, ubytku słuchu, chorób obwodowego układu erwowego, chorób skóry i chorób układu ruchu (tab. 6). Zachorowalość wśród mężczyz była wyższa iż wśród kobiet. Współczyiki wyosiły odpowiedio 38,4 i 3,6 przypadków a tys. zatrudioych. Jedostkami chorobowymi o ajwyższej zapadalości u mężczyz były pylice płuc, choroby zakaźe lub pasożyticze i ubytek słuchu. Wśród kobiet, podobie jak w miioych latach, ajwyższą zapadalością charakteryzowały się przewlekłe choroby arządu głosu. Na kolejych miejscach zalazły się choroby zakaźe lub pasożyticze i choroby obwodowego układu erwowego (tab. 6). Zapadalość a choroby zawodowe zwiększyła się w stosuku do roku ubiegłego o 3,6. W tabeli 7. przedstawioo współczyiki zapadalości dla ajczęstszych chorób zawodowych w roku 28 w porówaiu z rokiem 27. Spośród ich zaczie wzrosła zapadalość a choroby zakaźe lub pasożyticze (o 38,2), a zmiejszył się współczyik ubytku słuchu, pylic i schorzeń arządu głosu.
74 U. Wilczyńska i wsp. Nr 3 Współczyik a tys. zatrudioych Rate per thous. paid employees 4 35 3 25 2 5 5 989 99 99 992 993 994 995 996 997 998 999 2 2 22 23 24 25 26 27 28 Ch. arządu głosu / Voice disorders Ubytek słuchu / Hearig loss Pylice płuc / Peumocoioses Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases) Ryc. 3. Zapadalość a wybrae choroby zawodowe w Polsce w latach 989 28. Fig. 3. Selected categories of occupatioal diseases i Polad, 989 28. Tabela 7. Zapadalość a ajczęstsze choroby zawodowe w Polsce w roku 28 w porówaiu z rokiem 27 Table 7. Icidece rates of the most frequet occupatioal diseases i Polad i 28 compared with 27 Ogółem / Total Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders Pylice płuc / Peumocoioses Jedostka chorobowa Nosologic uits Choroby zakaźe lub pasożyticze albo ich astępstwa / Ifectious ad parasitic diseases ad their sequels Obustroy trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodoway hałasem / Bilateral permaet oise-iduced hearig loss of cochlear type Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases of peripheral ervous system Współczyik zapadalości a zatrudioych Icidece rate per paid employees rok 27 rok 28 33,5 8, 7, 6,8 2,6,6 34,7 7,9 6,8 9,4 2,3,6 Wzrost/spadek w stosuku do 27 r. Icrease/decrease i relatio to 27 [] +3,6 2,5 4,3 +38,2,5 Zapadalość a choroby zawodowe według rodzajów działalości społeczo-gospodarczej Zachorowalość a choroby zawodowe w Polsce w 28 r. w poszczególych rodzajach działalości społeczo-gospodarczej zakładów pracy (według Polskiej Klasyfikacji Działalości PKD (4)), była w zaczym stopiu zróżicowaa. Wyikało to ze specyfiki przedsiębiorstw różiących się między sobą zarówo rodzajem lub poziomem ekspozycji a czyiki szkodliwe i uciążliwe, jak i liczebością załóg wykoują- Od 28 r. obowiązuje owa Polska Klasyfikacja Działalości, zwaa w skrócie PKD-27 (5). Z uwagi jedak a, wyikający z termiów publikowaia daych o zatrudieiu, sposób obliczaia współczyików zapadalości (tj. w stosuku do liczby zatrudioych w roku poprzedim, w tym przypadku w 27) podae tu współczyiki dotyczą rodzajów działalości społeczo-gospodarczej wg starej klasyfikacji z 24 r.
Nr 3 Choroby zawodowe w Polsce w 28 r. 75 cych pracę w określoych warukach higieiczych. Uwzględiając liczbę odotowaych przypadków i poziom zapadalości, wyłoioo z całego materiału statystyczego i poddao aalizie te rodzaje działalości społeczo-gospodarczej przedsiębiorstw, w których problem chorób zawodowych jest szczególie widoczy. Poiżej przedstawioo iektóre z uzyskaych wyików. Rolictwo, łowiectwo i leśictwo (Sekcja A wg PKD-24) W 28 r. w tej sekcji działalości gospodarki arodowej stwierdzoo 745 chorób zawodowych (487,4 przypadków a tys. zatrudioych). Wśród ich zdecydowaie przeważały choroby zakaźe lub pasożyticze (66 stwierdzeń). Następe pod względem liczby przypadków były: astma (26 stwierdzeń), zespół wibracyjy (5 stwierdzeń), choroby skóry (2 stwierdzeń) i zewątrzpochode zapaleie pęcherzyków płucych (2 stwierdzeń). Najczęstszą z grupy chorób zakaźych lub pasożyticzych była borelioza, której udział wyosił 96,8. Budowictwo (Sekcja F wg PKD-24) W 28 r. w przedsiębiorstwach zajmujących się działalością budowlaą stwierdzoo 5 chorób zawodowych. Liczba przypadków w przeliczeiu a tys. zatrudioych wyiosła 8,8. Najwięcej było rozpozań pylic (45 przypadków), obustroego trwałego ubytku słuchu (22 przypadki), zespołu wibracyjego ( przypadków) i owotworów (9 przypadków). Przemysł (wg PKD-24) W 28 r. w przemyśle obejmującym górictwo (w PKD sekcja C), przetwórstwo przemysłowe (D) oraz wytwarzaie i zaopatrywaie w eergię elektryczą, gaz, wodę (E) stwierdzoo 355 chorób zawodowych (45,9 przypadków a tys. zatrudioych). W stosuku do 27 r. liczba chorób zawodowych w przemyśle zmiejszyła się o 58 przypadków. Wśród stwierdzoych chorób domiowały pylice płuc (64 stwierdzeń), obustroy trwały ubytek słuchu (99 stwierdzeń), a astępie choroby obwodowego układu erwowego (5), owotwory złośliwe (82 przypadki, w tym 2 wywołaych promieiowaiem joizującym), przewlekłe choroby układu ruchu (65 stwierdzeń), choroby skóry (52 stwierdzeia), zespół wibracyjy (5 stwierdzeń), astma oskrzelowa (42 stwierdzeia), choroby opłucej lub osierdzia wywołae pyłem azbestu (38 stwierdzeń), alergiczy ieżyt osa (3 stwierdzeń) i zatrucia ostre albo przewlekłe, lub ich astępstwa (9 stwierdzeń). W poszczególych działach przemysłu, ze względu a specyfikę produkcji i związae z ią arażeie a czyiki szkodliwe, struktura chorób zawodowych oraz poziomy zapadalości były róże. Niektóre dae a te temat przedstawioo w tabeli 8. Tabela 8. Domiujące choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 28 r. w wybraych działach gospodarki arodowej według Polskiej Klasyfikacji Działalości (z 24 r.) Table 8. Major categories of occupatioal diseases i the selected NACE (previous versio) divisios i Polad, 28 Dział Divisio Współczyik a zatrudioych Rate per paid employees Przypadki Cases Domiujące schorzeia Major categories of occupatioal diseases azwa / ame 2 Leśictwo / Forestry 25, 526 Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases 96,6 Zespół wibracyjy / Vibratio sydrome 2,8 Górictwo węgla / Miig of coal 46,3 578 Pylice płuc / Peumocoioses 76,6 Ubytek słuchu / Hearig loss 2,3 Rolictwo i łowiectwo / Agriculture ad hutig 97,7 29 Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases 69,9 Astma oskrzelowa / Brochial astma,9 27 Produkcja metali / Maufacture of basic metals 62,6 6 Pylice płuc / Peumocoioses Ubytek słuchu / Hearig loss 4,5 9,
76 U. Wilczyńska i wsp. Nr 3 Edukacja (sekcja M wg PKD-24) Liczba chorób zawodowych stwierdzoych w Polsce w 28 r. w placówkach zajmujących się szkolictwem wyiosła 798. Współczyik zapadalości w tej sekcji wyosił 79, przypadków a tys. zatrudioych. Wśród stwierdzoych schorzeń domiowały przewlekłe choroby arządu głosu wywołae admierym wysiłkiem głosowym, które staowiły 97,7 w tej grupie. W porówaiu z 27 r. astąpił wzrost zachorowań o 2 przypadków. Ochroa zdrowia i pomoc społecza (sekcja N wg PKD-24) Wśród pracowików zajmujących się tego rodzaju działalością stwierdzoo 36 chorób zawodowych, w tym 67, staowiły choroby zakaźe lub pasożyticze (22 przypadków), 8,5 chorób skóry (27 przypadków), 7 przewlekłe choroby arządu głosu (22 przypadki), 6,6 chorób obwodowego układu erwowego (2 stwierdzeń). W porówaiu z 27 r. w ochroie zdrowia astąpił spadek o przypadków. Współczyik zapadalości a choroby zawodowe wyosił 48,2 przypadków a tys. zatrudioych. W obecie obowiązującej wersji PKD-27 te rodzaj działalości ozaczoy jest jako sekcja Q opieka zdrowota i pomoc społecza (5). Stwierdzoo w iej 39 przypadków chorób zawodowych, w tym 29 zakaźych lub pasożyticzych. Najlicziejsze wśród chorób zakaźych były wirusowe zapaleia wątroby (4 przypadków, tj. 67,5) ajczęściej typu C (2 przypadków) lub typu B (29 przypadków) oraz gruźlica (6 przypadków, tj. 29,2). W celu pogłębieia iformacji o chorobach zawodowych wśród zatrudioych w opiece zdrowotej i pomocy społeczej (sekcja Q) dokoao aalizy daych w poszczególych grupach działalości. Okazało się, że większość chorób zawodowych stwierdzoo wśród zatrudioych w opiece zdrowotej 28 przypadków, tj. 9,9 ogółu schorzeń występujących w sekcji Q. Domiowały choroby zakaźe lub pasożyticze 2 przypadków, w tym 37 wirusowego zapaleia wątroby i 57 gruźlicy. Z pozostałych wymieić ależy choroby skóry (26 przypadków), choroby obwodowego układu erwowego (2 przypadków) i choroby układu ruchu (7 przypadków). Rozpatrując występowaie chorób zawodowych w wybraych zawodach tej grupy, stwierdzoo, że ajwięcej zachorowań dotyczyło pielęgiarek 46 przypadków (52,). Według miejsc pracy ajwięcej chorób powstało a oddziałach szpitalych 8 schorzeń, tj. 64,4 ogółu chorób stwierdzoych w całej grupie pracowików opieki zdrowotej. Zróżicowaie terytoriale zapadalości a choroby zawodowe W 28 r. ajwyższe, zaczie przekraczające poziom ogólokrajowy, współczyiki zapadalości a choroby zawodowe a tys. zatrudioych odotowao w województwach: lubelskim (75,5), śląskim (66,3), podlaskim (6,7), świętokrzyskim (53,5), małopolskim (48,4) i dolośląskim (45,5). Najiższy był współczyik zapadalości w województwie mazowieckim (,8). Wielkość współczyików jest związaa z występującymi a daym tereie zagrożeiami dla zdrowia pracujących. Terytoriale zróżicowaie zapadalości a klasycze choroby zawodowe, takie jak pylice płuc czy ubytek słuchu, jest odzwierciedleiem zróżicowaia obecości szczególie szkodliwych przemysłów w poszczególych województwach. Wśród domiujących obecie chorób zawodowych zajdują się jedak schorzeia iezwiązae z przemysłem (tj. choroby zakaźe lub pasożyticze), występujące główie wśród rolików, leśików i pracowików opieki zdrowotej, oraz przewlekłe choroby arządu głosu powodowae admierym wysiłkiem głosowym, dotyczące w zdecydowaej większości auczycieli. Te dwie grupy chorobowe w zaczej mierze decydują o wielkości współczyików w wielu województwach (tab. 9). W celu uzyskaia iformacji o główych źródłach powstawaia chorób zawodowych sporządzoo listę przedsiębiorstw, w których w 28 r. stwierdzoo i więcej przypadków tego rodzaju chorób. Zalazło się a iej 28 przedsiębiorstw, główie kopalń węgla kamieego. Ogółem w zakładach tych stwierdzoo 792 przypadki chorób zawodowych, co staowiło 22,3 wszystkich zachorowań w Polsce. Jeśli weźmiemy pod uwagę grupy ajczęściej rozpozawaych chorób zawodowych, to w tych 28 przedsiębiorstwach skupiło się 7, wszystkich pylic płuc, 42,3 zatruć ostrych albo przewlekłych, 45, chorób opłucej i osierdzia wywołaych pyłem azbestu, 38, przypadków zespołu wibracyjego i 33, owotworów (licząc także spowodowae promieiowaiem joizującym).
Nr 3 Choroby zawodowe w Polsce w 28 r. 77 Tabela 9. Zapadalość a choroby zawodowe według województw i ajczęściej stwierdzae jedostki chorobowe w Polsce w 28 r. Table 9. Icidece rates of occupatioal diseases by voivodeships ad the most frequet osologic uits, Polad, 28 Współczyik zapadalości / Rate Województwo Voivodeship a zatrudioych per paid employees a pracowików per. employed persos Najczęstsze choroby zawodowe Most frequet osologic uits Dolośląskie 45,5 36,8 Choroby zakaźe lub pasożyticze, pylice płuc, przewlekłe choroby arządu głosu / Ifectious ad parasitic diseases, peumocoioses, chroic voice disorders Kujawsko-pomorskie 27,2 9,4 Przewlekłe choroby arządu głosu, choroby zakaźe lub pasożyticze / Chroic voice disorders, ifectious ad parasitic diseases Lubelskie 75,5 4,7 Choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu, pylice / Ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders, peumocoioses Lubuskie 27,7 2,6 Przewlekłe choroby arządu głosu, choroby zakaźe lub pasożyticze / Chroic voice disorders, ifectious ad parasitic diseases Łódzkie 6,,8 Choroby zakaźe lub pasożyticze, astma oskrzelowa, przewlekłe choroby arządu głosu / Ifectious ad parasitic diseases, brochial asthma, chroic voice disorders Małopolskie 48,4 34,6 Przewlekłe choroby arządu głosu, choroby zakaźe lub pasożyticze, pylice / Chroic voice disorders, ifectious ad parasitic diseases, peumocoioses Mazowieckie,8 8,5 Choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu, pylice / Ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders, peumocoioses Opolskie 24,6 7,6 Przewlekłe choroby arządu głosu, choroby zakaźe lub pasożyticze / Chroic voice disorders, ifectious ad parasitic diseases Podkarpackie 29,8 9,8 Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases Podlaskie 6,7 34,2 Choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu / Ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders Pomorskie 2, 5,9 Przewlekłe choroby arządu głosu, ubytek słuchu, choroby zakaźe lub pasożyticze / Chroic voice disorders, hearig loss, ifectious ad parasitic diseases Śląskie 66,3 55, Pylice płuc, ubytek słuchu, przewlekłe choroby arządu głosu / Peumocoioses, hearig loss, chroic voice disorders Świętokrzyskie 53,5 3,5 Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases, Warmińsko-mazurskie 34,9 25,8 Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases Wielkopolskie 38, 28,3 Przewlekłe choroby arządu głosu, pylice, choroby zakaźe lub pasożyticze / Chroic voice disorders, peumocoioses, ifectious ad parasitic diseases Zachodiopomorskie 34,8 26,6 Choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu / Ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders Zakłady poza graicami Polski / Eterprise divisio abroad Choroby zakaźe lub pasożyticze / Ifectious ad parasitic diseases x brak daych o liczbie zatrudioych i pracujących / o data o umber of paid employees ad employed persos. PODSUMOWANIE. W 28 r. stwierdzoo w Polsce 3546 chorób zawodowych (o 26 stwierdzeń więcej w porówaiu z rokiem 27). Największy wzrost, w liczbach bezwzględych, odotowao w chorobach zakaźych lub pasożyticzych (o 285 przypad- 2. 3. ków) i przewlekłych chorobach układu ruchu (o 22 przypadki). Przy ogólym wzroście liczby chorób zawodowych w 28 r. odotowao w porówaiu z poprzedim rokiem spadek liczby przypadków chorób skóry (o 22). Zachorowalość ogólą a choroby zawodowe w Polsce w 28 r. kształtowały główie: choroby
78 U. Wilczyńska i wsp. Nr 3 4. 5. 6. 7. zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu, pylice płuc, obustroy trwały ubytek słuchu. Staowiły oe w sumie 76,2 stwierdzoych przypadków. Większość chorób zawodowych, tj. 92,3 ogółu stwierdzoych w Polsce w 28 r., powstała po miimum -letim okresie pracy w arażeiu a czyik szkodliwy. Większość przypadków chorób zawodowych (6,8) stwierdzoo poza przemysłem. Zapadalość a choroby zawodowe w Polsce w 28 r. wyrażała się współczyikiem 34,7 przypadków a tys. zatrudioych, a ajwyższą zapadalość odotowao w astępujących działach gospodarki arodowej (wg PKD): leśictwo, łączie z działalością usługową (25,), górictwo węgla (46,3), rolictwo i łowiectwo (97,7) oraz produkcja metali (62,6). Najwyższą zapadalością a choroby zawodowe charak- teryzowało się województwo lubelskie (75,5 a tys. zatrudioych), a ajiższą mazowieckie (,8). PIŚMIENNICTWO. Rozporządzeie Rady Miistrów z dia 3 lipca 22 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowaia w sprawach zgłaszaia podejrzeia, rozpozawaia i stwierdzaia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. DzURP z 22 r. r 32, poz. 5 2. Główy Urząd Statystyczy. Pracujący w gospodarce arodowej w 27 r. Urząd, Warszawa 28 3. Wilczyńska U., Szeszeia-Dąbrowska N., Szymczak W.: Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 27 r. Med. Pr. 28;59(2):3 22 4. Rozporządzeie Rady Miistrów z dia 2 styczia 24 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalości (PKD). DzURP z 24 r., załączik do r. 33, poz. 289 5. Polska Klasyfikacja Działalości. DzURP z 27 r. r 25, poz. 885