Raport z partycypacji społecznej Programu rewitalizacji dla Miasta i Gminy Kańczuga Opracowany przez Zespół WGS84 Polska Sp. z o.o. ul. Warszawska 14 lok. 5 05-822 Milanówek www.wgs84.pl
Spis treści 1. Wprowadzenie... 3 2. Informacja i promocja projektu... 5 3. Ankietyzacja... 8 4. Warsztaty i spotkania informacyjno-konsultacyjne... 14 5. Spacer studyjny... 15 6. Wnioski z partycypacji społecznej... 22 2 S t r o n a 2
1. Wprowadzenie Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie programu rewitalizacji. 1 Program rewitalizacji to inicjowany, opracowany i uchwalony przez radę gminy, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn.zm.), wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. 2 Wytyczne w zakresie realizowania całego procesu rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 określają konieczność zapewnienia zasad partnerstwa i partycypacji w odniesieniu do programu rewitalizacji. Dotyczy to zarówno etapu przygotowania programu, jak również etapu jego wdrażania i oceny osiągniętych efektów. Zaangażowanie lokalnej społeczności w zakresie działań dotyczących wytyczania kierunków, współpracy partnerskiej, realizacji przedsięwzięć i utrzymania efektów wprowadzanych zmian jest elementem procesu rewitalizacji. Proces partycypacji społecznej zapewnia aktywny udział wszystkich interesariuszy: mieszkańców, właścicieli i użytkowników wieczystych, podmioty zarządzające nieruchomościami, podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić działalność gospodarczą na obszarze gminy, podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić działalność społeczną, a także jednostki samorządu terytorialnego oraz organy władzy publicznej realizujące uprawnienia Skarbu Państwa na obszarze rewitalizacji. Zgodnie z Wytycznymi Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 oraz ustawą z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, proces ten polega w szczególności na: poznaniu potrzeb i oczekiwań interesariuszy oraz dążeniu do spójności planowanych działań z tymi potrzebami i oczekiwaniami, prowadzeniu działań edukacyjnych i informacyjnych o procesie rewitalizacji, inicjowaniu, umożliwianiu i wspieraniu działań służących rozwijaniu dialogu między interesariuszami oraz ich integracji wokół rewitalizacji, zapewnieniu udziału interesariuszy w przygotowaniu dokumentów dotyczących 1 Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, Dz.U. 2017, poz. 1023. 2 Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, dostępne: https://www.mr.gov.pl/media/23916/wytyczne_dot_rewitalizacji_po_aktualizacji-zatwierdzone02082016clear.pdf 3 S t r o n a 3
rewitalizacji, wspieraniu inicjatyw zmierzających do zwiększania udziału interesariuszy w przygotowaniu i realizacji programu rewitalizacji, zapewnieniu w czasie przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji możliwości wypowiedzenia się przez interesariuszy. Wszyscy interesariusze Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Kańczuga zostali zaangażowani na wszystkich etapach realizacji Programu. Zostali włączeni w proces opracowania diagnozy stanu, wyboru obszaru rewitalizacji, a także mieli możliwość wskazania istniejących w gminie problemów i pożądanych kierunków działań mających na celu wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego. W kolejnych rozdziałach przedstawione zostały wyniki uzyskane w trakcie działań partycypacyjnych, uwzględniające zaangażowanie wszystkich interesariuszy uczestniczących w procesie przygotowania i opracowania programu rewitalizacji. 4 S t r o n a 4
2. Informacja i promocja projektu Stopień zaangażowania interesariuszy w proces przygotowania i prowadzenia programu rewitalizacji uzależniony jest w dużej mierze od jakości i skuteczności prowadzonych działań informacyjnych i promocyjnych związanych z realizacją Programu. Przygotowanie Programu rewitalizacji dla Miasta i Gminy Kańczuga poprzedzone zostało szeroko zakrojoną akcją informacyjną obejmującą takie elementy jak: plakaty informacyjne, ulotki, informacje na stronie internetowej Urzędu Miasta i Gminy oraz ogłoszenia na tablicach informacyjnych znajdujących się na terenie Miasta i Gminy. Informacje zamieszczane na stronie internetowej Urzędu Miasta i Gminy Kańczuga dotyczyły najważniejszych etapów przygotowania i opracowania Programu rewitalizacji, począwszy od informacji o otrzymaniu dofinansowania w ramach konkursu dotacji, aż do uchwalenia Programu. Rys. 1. Informacja dotycząca uzyskania dofinansowania na opracowanie Programu Rewitalizacji. Wśród interesariuszy Programu, w szczególności wśród mieszkańców Miasta i Gminy Kańczuga, rozprowadzone zostały również ulotki informacyjne, których zadaniem było zapoznanie odbiorców z podstawowymi założeniami dotyczącymi Programu rewitalizacji oraz 5 S t r o n a 5
zachęcenie ich do włączenia się w proces jego tworzenia. Ten kanał informacyjny wspierany był dodatkowo poprzez plakaty informacyjne, rozmieszczone w strategicznych miejscach na terenie gminy. Rys. 2: Plakat informacyjny dotyczący Programu rewitalizacji 6 S t r o n a 6
Dostępność informacji o podejmowanych działaniach oraz zapewnienie transparentności tych działań było jednym z ważniejszych czynników zapewniających wysokiej jakości poziom partycypacji społecznej. Mieszkańcy, przedsiębiorcy oraz inni działacze związani z Miastem i Gminą Kańczuga mieli możliwość wyrażenia swojej opinii oraz wpływania na kształt Programu na każdym etapie jego tworzenia, a także z wykorzystaniem różnych metod komunikacji: od bezpośrednich rozmów podczas spotkań i warsztatów, aż po możliwość anonimowego zgłoszenia za pośrednictwem ankiety elektronicznej. Rys. 3: ulotka informacyjna do Programu rewitalizacji Wszyscy zainteresowani zapisami Programu zostali zaproszeni, za pośrednictwem wymienionych powyżej środków, do składania propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych do ujęcia w Programie rewitalizacji Miasta i Gminy Kańczuga. Zgłaszane przez interesariuszy pomysły powinny się przyczyniać do ożywienia społeczno-gospodarczego i poprawy warunków i jakości życia w gminie, a proponowane projekty mogą dotyczyć kwestii społecznych, gospodarczych i infrastrukturalnych oraz odpowiadać na potrzeby lokalnej społeczności. 7 S t r o n a 7
3. Ankietyzacja W ramach przygotowania procesu partycypacji społecznej przeprowadzono ankietyzację wśród interesariuszy programu rewitalizacji. Przygotowano ankiety, które zostały rozdystrybuowane w formie papierowej oraz w formie elektronicznej. Ankiety w formie papierowej dostępne były między innymi w Urzędzie Miasta i Gminy Kańczuga (rys. 2). Istniała również możliwość pobrania formularza ankiety za pośrednictwem strony internetowej www.kanczuga.pl. Rys. 4. Informacja dotycząca ankietyzacji zamieszczona na stronie internetowej Zakres tematyczny przygotowanej ankiety obejmował wskazanie proponowanego obszaru do rewitalizacji i propozycji działań, które należałoby podjąć na tym obszarze, wskazanie istniejących problemów w sferze społecznej, środowiskowej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej, a także wskazanie najważniejszych projektów rewitalizacyjnych wraz z oczekiwanymi efektami ich realizacji oraz grupy docelowe działań rewitalizacyjnych. Ankiety zawierały podstawowe informacje dotyczące statusu osoby ankietowanej (płeć, wiek, wykształcenie oraz stosunek do pracy zawodowej). 8 S t r o n a 8
Rys. 5. Formularz ankiety udostępnionej w formie papierowej 9 S t r o n a 9
Ankiety w formie elektronicznej udostępnione zostały na publicznej stronie Urzędu Miasta i Gminy Kańczuga. Zakres tematyczny ankiety pokrywał się z zakresem objętym przez ankiety papierowe. Rys. 6. Ankieta udostępniona w formie elektronicznej Wyniki ankiet, zarówno w formie papierowej jak i elektronicznej, gromadzone były w ustrukturyzowanej bazie danych. Pozwoliło to na prowadzenie szczegółowych analiz obejmujących wszystkie aspekty wynikające z procedury prowadzenia procesu partycypacji społecznej. W trakcie prowadzenia akcji ankietyzacyjnej wpłynęło 56 ankiet, zarówno w formie papierowej jak i elektronicznej. Najwięcej ankiet wpłynęło od interesariuszy zamieszkałych w jednostkach Kańczuga i Krzeczowice (łącznie 44 ankiety). Z pozostałych jednostek wpłynęło łącznie 12 ankiet. 10 S t r o n a 10
Dla 15% ankietowanych najbardziej istotnym negatywnym zjawiskiem w sferze społecznej jest odpływ młodych mieszkańców gminy poza jej granice. Jest to zjawisko, które uwidacznia się również w danych demograficznych, a pośrednim skutkiem, wskazywanym przez 9% ankietowanych, jest starzejące się społeczeństwo. Osoby wskazujące powyższe problemy proponowały jednocześnie konieczność podejmowania działań zmierzających do organizacji większej liczby imprez o charakterze kulturalnym i sportowym, budowy nowych placów zabaw i obiektów sportowych, a także dodatkowe zajęcia dla uczniów. Kolejnym zjawiskiem negatywnie oddziałującym na poziom życia w gminie jest zanieczyszczenie środowiska naturalnego, które zostało wskazane przez 12% ankietowanych interesariuszy jako problem nurtujący mieszkańców. Dla 10% interesariuszy przepytanych w ankietach istotnym problemem jest niewystarczający dostęp do infrastruktury drogowej lub też jej zły stan techniczny. Również niewystarczająca infrastruktura bezpieczeństwa na drogach została wskazana przez 10% badanych. Osoby te najczęściej wskazywały jednocześnie na konieczność poprawy stanu technicznego dróg oraz konieczność budowy ścieżek rowerowych i chodników. Wykres nr 1. Problemy zdiagnozowane przez mieszkańców Miasta i Gminy Kańczuga 2% 2% 6% 3% 3% 1% 2% 2% 1% 1% 1% 1% odpływ młodych ludzi poza Gminę 1% 15% 12% zanieczyszczenie środowiska naturalnego niewystarczająca infrastruktura bezpieczeństwa na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe) niewystarczający dostęp do infrastruktury drogowej lub jej zły stan techniczny starzejące się społeczeństwo bezrobocie 6% niska świadomość ekologiczna mieszkańców 6% 6% 9% 10% 10% niewystarczający dostęp do infrastruktury wodno-kanalizacyjnej niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców niewystarczające oświetlenie publiczne na terenie gminy słabo rozwinięta infrastruktura sportowa i rekreacyjna Bezrobocie na obszarze objętym badaniami ankietowymi zostało wskazane jako istotny problem przez 6% interesariuszy. Taki sam odsetek wskazywał na niską przedsiębiorczość mieszkańców. Oba zjawiska są ze sobą powiązane, a ich niwelowanie wymaga działań ukierunkowanych na organizację zajęć szkoleniowo-doradczych oraz promowanie różnego rodzaju form samozatrudnienia. 11 S t r o n a 11
Wśród problemów dotyczących sfery przestrzenno-funkcjonalnej ankietowani wskazywali na niewystarczający dostęp do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej (6%), niewystarczające oświetlenie publiczne (3%) oraz słabo rozwiniętą infrastrukturę sportową i rekreacyjną (3%). Ankietowani wskazywali również pożądane kierunki działań mających na celu rewitalizację obszarów zdegradowanych i wyprowadzenie ich ze stanu kryzysowego. Dla 20% interesariuszy biorących udział w ankiecie projekty rewitalizacyjne powinny skupiać się na poprawie stanu technicznego infrastruktury drogowej. Kolejne 18% badanych wskazało dodatkowo na potrzebę budowy ścieżek rowerowych i chodników, które przyczynią się do poprawy bezpieczeństwa poprzez rozdzielenie ruchu pieszego i rowerowego od ruchu samochodowego, ale także do zwiększenia aktywności mieszkańców poprzez zachętę do wykorzystania roweru jako środka transportu i sposobu na rekreację. Wykres nr 2. Pożądane przez interesariuszy kierunki przedsięwzięć rewitalizacyjnych 1% poprawa stanu technicznego dróg 5% 4% 4% 3% 20% budowa ścieżek rowerowych i chodników zajęcia dodatkowe dla uczniów w szkołach nowe place zabaw, obiekty sportowe 5% 9% 18% organizacja większej liczby imprez o charakterze kulturalnym i sportowym rozbudowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej termomodernizacja budynków użyteczności publicznej szkoleniowo-doradcze 9% włączenie osób starszych w realizowane projekty promowanie form samozatrudnienia 10% 12% poprawa stanu technicznego budynków komunalnych i socjalnych inne Duża grupa mieszkańców wskazała w ankietach potrzebę organizacji zajęć dodatkowych dla uczniów (12%). Podnoszenie poziomu edukacji będzie w przyszłości owocować zmniejszeniem bezrobocia, a także przyczyni się do ograniczenia odpływu młodych ludzi z gminy. Zwiększenie atrakcyjności gminy powinno być, według 10% ankietowanych, realizowane także poprzez budowę nowych placów zabaw i obiektów sportowych. Dodatkowo 9% interesariuszy wskazuje na potrzebę organizacji większej liczby imprez o charakterze kulturalnym i sportowym, co również wymaga dostępności odpowiednich obiektów służących do tego celu. Podniesienie jakości życia w gminie wymaga również działań w zakresie 12 S t r o n a 12
infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. Konieczność rozbudowy sieci wodociągowej i kanalizacyjnej została wskazana przez 9% ankietowanych. Pozostałe zgłaszane propozycje przedsięwzięć rewitalizacyjnych dotyczyły termomodernizacji budynków użyteczności publicznej (5%), zapewnienia zajęć szkoleniowodoradczych (5%), włączenie osób starszych w realizowane projekty (4%), promowanie form samozatrudnienia (4%) oraz poprawa stanu technicznego budynków komunalnych i socjalnych (3%). 13 S t r o n a 13
4. Warsztaty i spotkania informacyjno-konsultacyjne W trakcie konsultacji zorganizowane zostały warsztaty i spotkania informacyjne dla mieszkańców, przedsiębiorców, przedstawicieli organizacji pozarządowych i innych interesariuszy. W warsztatach i spotkaniach wzięli udział: przedstawiciele Urzędu Miasta i Gminy Kańczuga, przedstawiciele Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, nauczyciele, sołtysi, osoby prowadzące działalność gospodarczą na terenie gminy oraz mieszkańcy. Spotkania dotyczyły istoty procesu rewitalizacji, kierunków jej prowadzenia, a także możliwych do podjęcia działań rewitalizacyjnych i zasad ich prowadzenia. Ich celem było również omówienie i ocena propozycji wyznaczenia obszaru rewitalizacji gminy, a także wyrażenie opinii, zgłaszanie propozycji i uwag, a także zgłaszania propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych. W ich trakcie wykorzystane zostały materiały tekstowe, prezentacje multimedialne oraz infografiki. W trakcie warsztatów przeprowadzono także wywiady pogłębione z interesariuszami Programu. W ramach wywiadów pogłębionych członkowie lokalnej społeczności mieli możliwość wskazania potencjału gminy i jej atutów, które mogłyby wspierać proces rewitalizacji, a także mogli w szczegółowo przedstawić swoje spostrzeżenia dotyczące zarówno problemów nękających gminę jak też sposobów ich eliminacji. W trakcie spotkań potwierdzona została przez interesariuszy istotność wyboru Kańczugi i Krzeczowic jako obszaru rewitalizacji. Mieszkańcy wskazywali jednocześnie na atrakcyjne położenie gminy, które jest niewątpliwym atutem niosącym duży potencjał wspierający wychodzenie z sytuacji kryzysowej. Dziedzictwo kulturowe zostało wskazane jako ważny element w odniesieniami do dbałości o zabytkowe budynki, ich stan techniczny i zagospodarowane najbliższej okolicy. Dla mieszkańców ważnym czynnikiem była ponadto świadomość historyczna interesariuszy i konieczność jej upowszechniania wśród młodszych mieszkańców, także w ramach organizowanych wydarzeń kulturalnych czy innych propozycji aktywnego, wspólnego spędzania wolnego czasu. Pozwoli to bowiem wspomóc budowę więzi społecznych, które w aspekcie rewitalizacji obszarów zdegradowanych odgrywają bardzo ważną rolę. Interesariusze zostali również poproszeni o wskazanie aspektów wymagających ich zdaniem poprawy. W odpowiedzi podnosili oni głównie zagadnienia związane z brakiem pracy oraz niską jakością infrastruktury drogowej (głównie w odniesieniu do braku chodników, ścieżek rowerowych i ławek w ciągach komunikacyjno-pieszych). Zdaniem uczestników spotkań poprawy wymagają również elementy należące do sfery społecznej, takie jak więzi międzysąsiedzkie i międzypokoleniowe, aktywność osób starszych i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Dodatkowo wskazywano na potrzebę zagospodarowania terenów publicznych, których obecny stan jest niezadowalający, zarówno pod względem wyposażenia, jak również pod względem technicznym i estetycznym. 14 S t r o n a 14
5. Spacer studyjny W ramach partycypacji społecznej w sprawie wyznaczenia obszaru rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Kańczuga zorganizowany został spacer studyjny po obszarze zdegradowanym przewidzianym do rewitalizacji w gminie. W trakcie spaceru można było zapoznać się z obszarem wybranym do rewitalizacji oraz wyrazić opinie, co do miejsc wymagających podjęcia działań interwencyjnych. Zbierane były także wnioski i uwagi, a także propozycje przedsięwzięć rewitalizacyjnych. W trakcie spaceru studyjnego uczestnicy odwiedzili najistotniejsze z punktu widzenia programu rewitalizacji miejsca, dokonując oględzin w terenie. Pozwoliło to naocznie przekonać się o stanie obiektów znajdujących się na proponowanym obszarze rewitalizacji, a także potwierdzić zasadność podejmowanych działań wskazanych w programie rewitalizacji. Oględzinom poddane zostały między innymi obiekty i obszary związane z następującymi planowanymi działaniami: Rozbudowa plenerowej siłowni zewnętrznej: 15 S t r o n a 15
Modernizacja przestrzeni publicznej w rynku: 16 S t r o n a 16
Poprawa estetyczności budynków komunalnych: 17 S t r o n a 17
Budowa trybun na stadionie sportowym: 18 S t r o n a 18
19 S t r o n a 19
Rewitalizacja parku miejskiego: 20 S t r o n a 20
Renowacja zbiornika wodnego Landa: 21 S t r o n a 21
6. Wnioski z partycypacji społecznej Kierunki rewitalizacji pożądane przez mieszkańców to przede wszystkim poprawa stanu technicznego dróg oraz budowa ścieżek rowerowych i chodników, poprawiających stopień bezpieczeństwa na drogach. Mieszkańcy zidentyfikowali także potrzebę dodatkowych zajęć dla dzieci i młodzieży, rozwijających ich zainteresowania i podnoszących umiejętności. Nowe place zabaw i obiekty sportowe mają znaczenie dla interesariuszy rewitalizacji jako miejsc wspólnego spędzania wolnego czasu i integracji, w tym międzypokoleniowej. Mieszkańcy identyfikowali także potrzebę zagospodarowania przestrzeni wspólnych, miejsc zieleni urządzonej, a także możliwości bezpiecznego poruszania się, tj. ciągi pieszo-rowerowe czy poprawa bezpieczeństwa przez rozbudowę monitoringu i oznakowania ulic. Jest to także związane ze wskazaną potrzebą organizowania imprez o charakterze kulturalnym i sportowym, zapewniającym mieszkańcom możliwość wspólnego i aktywnego spędzania wolnego czasu. Niezbędnym jest wobec tego modernizacja i budowa odpowiedniej infrastruktury temu służącej, tj. budowa boisk, zapewnienia infrastruktury sportowej, siłowni zewnętrznych. Poprawa stanu środowiska była istotnym elementem zgłaszanym przez mieszkańców, zwłaszcza w odniesieniu do poprawy stanu technicznego i termomodernizacji budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, co w istotny sposób w opinii mieszkańców wpłynie także na estetykę przestrzeni. Ważnym było zachowanie dziedzictwa kulturowego i remont przydrożnych kapliczek, ale również odnowienie zabytkowego parku i przywrócenie mu pierwotnych cech i przeznaczenia. Interesariusze wskazywali na pożądane dla nich prowadzenie działań szkoleniowo-doradczych, w tym różnego rodzaju kursów i spotkań. W cały proces rewitalizacji powinny zostać zaangażowane osoby starsze, co było wskazywane przez mieszkańców. Jednocześnie mieszkańcy podkreślali, iż działania, mające na celu poprawę jakości kapitału społecznego powinny być dedykowane przede wszystkim rodzinom. Działaniem, które mogłoby wspomóc proces zmniejszania bezrobocia, było podnoszone przez mieszkańców promowanie form samozatrudnienia i zakładania własnej działalności gospodarczej, istotne zwłaszcza w obliczu zidentyfikowanego niskiego stopnia przedsiębiorczości mieszkańców. 22 S t r o n a 22