BIBLIOTECZKA REGIONALNEGO OŚRODKA POLITYKI SPOŁECZNEJ W TORUNIU Wybrane elementy pomocy społecznej w województwie kujawsko- -pomorskim w latach 2009-2012
Wybrane elementy pomocy społecznej w województwie kujawsko- -pomorskim w latach 2009-2012 ANALIZA PORÓWNAWCZA NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW TORUŃ, 2014 ROK
Wydawca: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu ul. Słowackiego 114 87-100 Toruń www.ropstorun.home.pl Skład i druk: Białystok, 85 868 40 60, druk@bialykruk.com Nakład: 600 egzemplarzy Egzemplarz bezpłatny ISBN: 978-83-63907-08-2 Copyright by Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody Wydawcy. http://www.ropstorun.home.pl Człowiek najlepsza inwestycja Publikacja współfinasowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet i Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej. Niniejsze opracowanie zostało przygotowane na podstawie następujących danych: Sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009, 2010, 2011, 2012 Sprawozdania z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocyw Rodzinie za rok 2009, 2010, 2011, 2012 Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok 2009, 2010, 2011, 2012
Spis treści Wstęp........................................................................................ 5 Województwo na tle innych województw w ujęciu terytorialnym i ludnościowym................................................. 6 1. Natężenie korzystania z pomocy społecznej.......................................... 8 1.1 Natężenie korzystania z pomocy społecznej w kraju....................................... 8 1.2 Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie............................. 14 2. Charakterystyka klientów pomocy społecznej....................................... 17 2.1 Klienci pomocy społecznej z miast i obszarów wiejskich.................................. 17 2.2 Typy rodzin objętych pomocą społeczną w kraju......................................... 21 3. Środki finansowe przeznaczone na środowiskową pomoc społeczną na zadania własne.................................................................... 30 4. Wybrane powody korzystania z pomocy społecznej................................ 32 4.1 Ubóstwo.............................................................................. 32 4.2 Bezrobocie............................................................................ 35 4.3 Niepełnosprawność................................................................... 38 4.4 Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego............................................................................ 41 5. Kadra pomocy społecznej............................................................. 44 5.1 Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w kraju w latach 2009 2012.................. 44 5.2 Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim................................................................... 46 6. Wybrane formy pomocy świadczone przez instytucje pomocy społecznej........ 50 6.1 Praca socjalna.......................................................................... 50 6.2 Asystentura rodziny.................................................................... 57 6.3 Poradnictwo specjalistyczne............................................................ 59 6.4 Usługi opiekuńcze...................................................................... 63 6.5 Kierowanie do domów pomocy społecznej............................................... 68 7. Infrastruktura pomocy społecznej.................................................... 71 7.1 Domy pomocy społecznej.............................................................. 71 7.2 Dzienne domy pomocy................................................................. 74 3
7.3 Środowiskowe domy samopomocy...................................................... 77 7.4 Ośrodki interwencji kryzysowej.......................................................... 79 7.5 Schroniska i noclegownie dla osób bezdomnych........................................ 82 7.6 Punkty konsultacyjne.................................................................. 84 7.7 Mieszkania chronione................................................................. 86 WNIOSKI KOŃCOWE........................................................................ 89 REKOMENDACJE........................................................................... 94 4
Wstęp Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu jako jednostka organizacyjna Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego realizuje m.in. zadania z zakresu pomocy społecznej. W ramach tych zadań do obowiązków ROPS należy m.in. prowadzenie analiz oraz monitorowanie sytuacji w pomocy społecznej w naszym województwie. Niniejsze opracowanie zawiera wybrane elementy pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim na tle innych województw w latach 2009 2012 celem przedstawienia zmian zachodzących na przestrzeni tych czterech lat. Materiał składa się z siedmiu rozdziałów, zawierających dane na temat natężenia korzystania z pomocy społecznej, charakterystyki klientów pomocy społecznej, środków finansowych przeznaczonych na środowiskową pomoc społeczną, w ybranych powodów korzystania ze świadczeń pomocy społecznej, kadry pomocy społecznej, wybranych form pomocy świadczonych przez instytucje pomocy, a także infrastruktury pomocy społecznej. Najistotniejszym walorem tego opracowania jest prezentacja danych na tle innych regionów. W ten sposób stworzona została możliwość do porównania niektórych aspektów funkcjonowania systemu pomocy społecznej w poszczególnych województwach. Tego rodzaju opracowania analityczne są niezbędne do wytyczania kierunków regionalnej polityki społecznej oraz planowania działań pomocowych w takim zakresie, w jakim zdiagnozowano największe zapotrzebowanie i najmniejszą skalę realizowanych usług. Przedstawione informacje zostały oparte na danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009-2012, sprawozdania z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za lata 2009-2012 r ok oraz GUS pochodzących z Banku Danych Lokalnych za lata 2009-2012. 5
Województwo na tle innych województw w ujęciu terytorialnym i ludnościowym Pod względem terytorialnym w naszym kraju największym z województw jest (35 558 km 2 ), po nim wielkopolsk ie (29 826 km 2 ) i lubelskie (25 122 km 2 ). Województwo jest dziesiąte z kolei pod względem powierzchni. Biorąc pod uwagę liczbę ludności najwięcej mieszkańców występuje w województwach: mazowieckim (5,3 mln) oraz śląskim (4,6 mln). Podobnie jak pod względem wielkości terytorium, tak również biorąc pod uwagę liczbę ludności nasze województwo plasuje się na 10 miejscu w kraju. W tabeli 2 zaprezentowany został wykaz województw naszego kraju obrazujący podział terytorialny (liczbę powiatów i gmin, w tym miejskich, wiejskich i miejsko wiejskich, w poszczególnych województwach). Tabela 1. Gęstość zaludnienia w podziale na miasto i wieś Wyszczególnienie wieś Gęstość zaludnienia miasto POLSKA 52 1082 50 919 49 1524 lubelskie 48 1036 lubuskie 28 1004 łódzkie 54 1387 127 990 57 1577 opolskie 56 691 75 743 podlaskie 25 777 pomorskie 46 1347 śląskie 121 945 64 855 25 1441 54 1287 25 839 Źródło: dane BDL GUS za 2012 rok 6
W przypadku gęstości zaludnienia można wskazać, iż najgęściej zaludnione jest województwo śląskie (374 osoby na km 2 ) i (221 osób na km 2 ). Kujawsko-pomorskie zajmuje 8 miejsce w tej kategorii, z zaludnieniem 117 osób na k m 2. Wyróżniająca cecha wyłania się z analizy danych dotyczących gęstości zaludnienia w podziale na miasto i wieś. W przypadku terenów miejskich województwo osiągnęło w 2012 roku wartość 1 524 osoby na 1 km², co znacznie przekracza średnią wartość dla kraju (1 082) oraz sytuuje nasze województwo na drugiej pozycji zaraz po województwie mazowieckim (z gęstością zaludnienia w miastach na poziomie 1 577 osób na 1 km²). Tabela 2. Wykaz województw w ujęciu terytorialnym Województwo Powierzchnia w km² Ludność Gęstość zaludnienia na km² Liczba powiatów Liczba gmin ogółem miejskie wiejskie miejskowiejskie POLSKA 312 679 38 533 299 123 314 2 479 306 1 571 602 19 947 2 914 362 146 26 169 36 78 55 kujawsko- -pomorskie 17 972 2 096 404 117 19 144 17 92 35 lubelskie 25 122 2 165 651 86 20 213 20 171 22 lubuskie 13 988 1 023 317 73 12 83 9 41 33 łódzkie 18 219 2 524 651 139 21 177 18 133 26 15 183 3 354 077 221 19 182 14 121 47 35 558 5 301 760 149 37 314 35 229 50 opolskie 9 412 1 010 203 107 11 71 3 36 32 17 846 2 129 951 119 21 160 16 110 34 podlaskie 20 187 1 198 690 59 14 118 13 78 27 pomorskie 18 310 2 290 070 125 16 123 25 81 17 śląskie 12 333 4 615 870 374 17 167 49 96 22 11 711 1 273 995 109 13 102 5 71 26 warmińsko- -mazurskie 24 173 1 450 697 60 19 116 16 67 33 29 826 3 462 196 116 31 226 19 117 90 22 892 1 721 405 75 18 114 11 50 53 Źródło: dane GUS Powierzchnia i ludności w przekroju terytorialnym w 2013 r. 1 1 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_powierzchnia_i_ludnosc_przekroj_terytorialny_2013.pdf 7
1. Natężenie korzystania z pomocy społecznej 1.1. Natężenie korzystania z pomocy społecznej w kraju W kraju w 2012 roku ze świadczeń pomocy społecznej skorzystały ogółem 1 218 692 rodziny, w tym 3 250 112 osób w tych rodzinach. W porównaniu do roku 2011 nastąpił spadek o blisko 5% liczby rodzin korzystających ze świadczeń (tj. o ponad 60 tys. rodzin) oraz spadek liczby osób w tych rodzinach o ponad 6% (tj. o ponad 207 tys. osób). Przyglądając się zmianom zachodząc ym na przestrzeni lat 2009-2012 w natężeniu korzystania z pomocy społecznej można zauważyć, iż: w 2010 roku w porównaniu z rokiem poprzednim, w 4 województwach nastąpił spadek liczby rodzin (lubuskim spadek o 2,9%; dolnośląskim spadek o 1,5%; lubelskim spadek o 1,3%; warmińsko-mazurskim spadek o 0,5%), a liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej zmniejszyła się w 11 województwach (największy spadek odnotowano w województwie lubuskim o 8,6%, a najniższy w opolskim o 0,9%); w 2011 roku w porównaniu z rokiem poprzednim, we wszystkich 16 województwach spadła liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej, jak i osób w tych rodzinach (największy spadek zarówno w przypadku liczby rodzin, jak i osób w rodzinach dotyczył województwa opolskiego odpowiednio o 6,9% i 9,4% w porównaniu z rokiem 2010, a najniższy spadek liczby rodzin odnotowano w województwach pomorskim i zachodniopomorskim o 1,0%, w przypadku liczby osób w rodzinach w zachodniopomorskim o 1,6%); w 2012 roku w porównaniu z rokiem 2011 we wszystkich 16 województwach odnotowano spadek zarówno liczby rodzin korzystających ze świadczeń, jak i osób w tych rodzinach (liczba rodzin i osób w rodzinie uległa największemu spadkowi w województwie zachodniopomorskim odpowiednio o 7,9% i 10,9% w porównaniu z rokiem 2011, a najmniejszy spadek w obu przypadkach odnotowano w kujawsko-pomorskim o 1,2% i 2,2%). 8
Tabela 3. Rodziny korzystające ze świadczeń pomocy społecznej w latach 2009-2012 Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) 2009 2010 2011 2012 Województwo Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach POLSKA 1 310 442 3 737 808 1 327 992 3 681 464 1 278 745 3 457 170 1 218 692 3 250 112 95 283 237 787 93 859 227 425 88 877 207 004 81 931 186 135 94 106 269 884 96 058 263 927 92 462 249 981 91 340 244 570 lubelskie 77 844 246 993 76 867 239 971 73 576 227 358 70 098 215 541 lubuskie 46 146 126 925 44 786 115 984 42 257 106 822 39 344 96 297 łódzkie 93 286 234 649 95 025 235 158 90 697 219 037 87 042 207 971 85 006 257 279 87 501 259 381 82 879 245 459 79 041 230 130 159 920 441 827 161 537 436 956 155 328 409 908 145 864 382 084 opolskie 29 108 76 488 29 796 75 836 27 734 68 733 26 278 62 678 80 440 280 464 81 683 273 459 76 647 255 071 74 223 245 759 podlaskie 45 618 136 681 46 008 134 477 45 245 129 000 44 352 123 800 pomorskie 78 821 223 798 81 245 226 576 80 436 215 210 75 460 202 296 śląskie 112 063 302 452 116 547 304 646 113 720 281 424 107 189 260 012 55 625 169 364 57 028 165 698 54 170 152 018 53 005 146 496 80 376 232 103 80 003 225 004 78 117 212 877 76 800 205 836 105 848 303 622 106 046 297 431 103 329 280 966 99 230 265 638 70 952 197 492 74 003 199 535 271 196 302 67 495 174 869 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009 2012 9
Wykres 1. Liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w poszczególnych województwach w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie 2009 2012 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Porównując rok 2009 z rokiem 2012 można stwierdzić, iż we wszystkich 16 województwach spadła zarówno liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej, jak i osób w tych rodzinach. Jeśli dokonamy analizy wielkości spadku liczby rodzin klientów pomocy społecznej można wskazać, iż zestawiając dane z lat 2009 i 2012, najwyższy spadek odnotowano w województwach: lubuskim (o 15%), dolnośląskim (o 14%) i lubelskim (o 10%). W najmniejszym stopniu liczba rodzin objętych pomocą społeczną spadła w województwie podlaskim (o 2,8%). W województwie kujawsko-pomorskim odnotowany został spadek na poziomie 2,9% (druga najniższa wartość spadku). Średnia dla kraju w tym zakresie wynosiła 7% spadek. Pod względem liczby osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej największy spadek został odnotowany również w województwie lubuskim (o 24%) i dolnośląskim (o 22%). W najmniejszym zakresie zmniejszeniu uległa liczba osób w rodzinach klientów ops w województwach: kujawsko-pomorskim i podlaskim (o 9%). Dane ilustruje poniższa tabela. Tabela 4. Liczba rodzin ogółem objętych pomocą społeczną oraz osób w tych rodzinach (porównanie roku 2012 z rokiem 2009) Spadek w latach 2009-2012 w % Województwo Liczby rodzin objętych pomocą społeczną Liczby osób w tych rodzinach POLSKA 7,0 13,0 14,0 21,7 2,9 9,4 lubelskie 10,0 12,7 lubuskie 14,7 24,1 łódzkie 6,7 11,4 10
Województwo Spadek w latach 2009-2012 w % Liczby rodzin objętych pomocą społeczną Liczby osób w tych rodzinach 7,0 10,6 8,8 13,5 opolskie 9,7 18,1 7,7 12,4 podlaskie 2,8 9,4 pomorskie 4,3 9,6 śląskie 4,3 14,0 4,7 13,5 4,4 11,3 6,3 12,5 4,9 11,5 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 11
Mapa 1. Procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa w 2009 roku, a także liczba osób w tych rodzinach przypadająca na 10 tys. mieszkańców poniżej 10% osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (7 województw) od 10% i więcej osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (9 województw) W nawiasie podano liczbę osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadającą na 10 tys. mieszkańców w 2009 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 oraz BDL GUS W 2009 roku procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa wahał się od 7% do 16%. Najmniej korzystnie prezentowała się sytuacja na ścianie północnej i wschodniej kraju w każdym z województw procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w ogóle mieszkańców wynosił 10% i więcej. Łącznie tego rodzaju województw (z największym natężeniem korzystania z pomocy społecznej, tj. 10% i więcej) było 9. Biorąc pod uwagę liczbę osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej przypadającą na 10 tys. mieszkańców można wskazać, iż największa war tość wskaźnika występowała w województwie warmińsko-mazurskim, następnie w podkarpackim i świętokrzyskim. Szczegóły prezentuje mapa 1. 12
Mapa 2. Procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa w 2012 roku, a także liczba osób w tych rodzinach przypadająca na 10 tys. mieszkańców poniżej 10% osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (9 województw) od 10% i więcej osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (7 województw) W nawiasie podano liczbę osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadającą na 10 tys. mieszkańców w 2012 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2012 oraz BDL GUS Procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa w 2012 roku wahał się pomiędzy 6% a 14%. Najmniej korzystnie sytuacja przedstawiała się na ścianie wschodniej naszego kraju, gdzie w każdym z województw procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców wynosił 10% i więcej. Łącznie odnotowano 7 województw, w których występowało największe natężenie korzystania z pomocy społecznej. Rozpatrując zróżnicowanie regionalne w zakresie udziału liczby osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w 2012 roku na 10 tys. mieszkańców danego regionu można zauważyć, iż najwięcej osób korzystających ze świadczeń odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim, na drugim miejscu w województwie kujawsko-pomorskim i w trzeciej kolejności w województwie podkarpackim. Szczegóły prezentuje mapa 2. Analizując dane pod względem natężenia korzystania z pomocy społecznej można zauważyć, iż na przestrzeni lat 2009-2012 natężenie korzystania z pomocy społecznej zmniejszyło się we wszystkich województwach w kraju. 13
1.2. Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie Mapa 3. Liczba osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadająca na tysiąc mieszkańców w województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 oraz BDL GUS 14
Mapa 4. Liczba osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadająca na tysiąc mieszkańców w województwie kujawsko-pomorskim w 2012 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2012 oraz BDL GUS Porównując dane za rok 2009 i 2012, warto zwrócić uwagę jak zmieniała się sytuacja natężenia korzystania z pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim. Liczba gmin, w których odnotowano najniższy wskaźnik natężenia (do 100 kor zystających na 1000 mieszk ańców), wzrosła o ponad 100% 15
16 (z 11 do 23 gmin). O blisko 50% (z 11 do 6 gmin) spadła jednocześnie liczba gmin, w których występowało największe natężenie korzystających z pomocy społecznej (powyżej 300 osób na 1000 mieszkańców). Najkorzystniejsza sytuacja w tym zakresie występuje w największych miastach regionu, tj. w Bydgoszczy i Toruniu. Uwzględniając 10 gmin, w których odnotowano najmniejszą liczbę osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców w okresie 2009-2012 corocznie plasowały się 4 gminy: Bydgoszcz, Toruń, Białe Błota, Osielsko. Na przestrzeni lat 2009-2012 zwiększała się liczba gmin o najniższej liczbie korzystających z pomocy społecznej (tj. do 100 korzystających na 1 000 mieszkańców): w 2009 roku 11 gmin (najniższa wartość w Toruniu: 54 osoby); w 2010 roku 16 gmin (najniższa wartość w Bydgoszczy: 53 osoby); w 2011 roku 20 gmin (najniższa wartość w gminie Białe Błota: 50 osób); w 2012 roku 23 gminy (najniższa wartość w gminie Białe Błota: 48 osób). Najmniej korzystnie pod względem natężenia korzystania z pomocy społecznej prezentują się gminy położone na ścianie wschodniej nasz ego województwa. Wśród 10 gmin, w których odnotowano największą liczbę osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców, w latach 2009-2012 corocznie plasowało się 6 gmin: Bobrowniki Radziejów (gmina wiejska) Radzyń Chełmiński Rogowo (powiat rypiński) Rypin (gmina wiejska) Wielgie. Analizując wskaźnik liczby osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców można wskazać, iż w latach 2009-2011 systematycznie malała liczba gmin osiągających najwyższe wartości wskaźnika, tj. ponad 300 osób na 1 000 mieszkańców: w 2009 roku 11 gmin; w 2010 roku 7 gmin; w 2011 5 gmin; w 2012 6 gmin. W województwie kujawsko-pomorskim w 2012 roku ze świadczeń pomocy społecznej skorzystało 91 340 rodzin, w tym 244 570 osób w tych rodzinach. W porównaniu do roku 2011 nastąpił spadek o ponad 1,2% rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (tj. o ponad 1 120 rodzin) oraz spadek liczby osób w tych rodzinach o blisko 2,2% (tj. o ponad 5 400 osób w tych rodzinach).
2. Charakterystyka klientów pomocy społecznej 2.1. Klienci pomocy społecznej z miast i obszarów wiejskich Poniższe tabele prezentują szczegółowe dane za lata 2009-2012 dotyczące liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej, z uwzględnieniem obszarów miast i wsi oraz osób w tych rodzinach. Tabela 5. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2009 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA 1 310 442 578 208 732 234 3 737 808 95 283 31 469 63 814 237 787 94 106 42 206 51 900 269 884 lubelskie 77 844 46 336 31 508 246 993 lubuskie 46 146 19 793 26 353 126 925 łódzkie 93 286 33 496 59 790 234 649 85 006 44 795 40 211 257 279 159 920 67 361 92 559 441 827 opolskie 29 108 13 486 15 622 76 488 80 440 54 059 26 381 280 464 podlaskie 45 618 19 491 26 127 136 681 pomorskie 78 821 35 154 43 667 223 798 śląskie 112 063 21 646 90 417 302 452 55 625 30 923 24 702 169 364 80 376 40 031 40 345 232 103 105 848 48 068 57 780 303 622 70 952 29 894 41 058 197 492 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2009 17
Tabela 6. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2010 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA 1 327 992 585 710 742 282 3 681 464 93 859 31 040 62 819 227 425 96 058 42 095 53 963 263 927 lubelskie 76 867 46 032 30 835 239 971 lubuskie 44 786 19 720 25 066 115 984 łódzkie 95 025 33 833 61 192 235 158 87 501 46 926 40 575 259 381 161 537 68 151 93 386 436 956 opolskie 29 796 13 957 15 839 75 836 81 683 53 537 28 146 273 459 podlaskie 46 008 19 603 26 405 134 477 pomorskie 81 245 36 542 44 703 226 576 śląskie 116 547 22 732 93 815 304 646 57 028 33 234 23 794 165 698 80 003 39 988 40 015 225 004 106 046 47 944 58 102 297 431 74 003 30 376 43 627 199 535 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2010 Tabela 7. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2011 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA 1 278 745 561 707 717 038 3 457 170 88 877 29 437 59 440 207 004 92 462 41 314 51 148 249 981 lubelskie 73 576 43 761 29 815 227 358 lubuskie 42 257 18 742 23 515 106 822 łódzkie 90 697 32 251 58 446 219 037 82 879 44 235 38 644 245 459 155 328 65 835 89 493 409 908 opolskie 27 734 12 903 14 831 68 733 18
Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach 76 647 51 253 25 394 255 071 podlaskie 45 245 18 629 26 616 129 000 pomorskie 80 436 35 774 44 662 215 210 śląskie 113 720 21 573 92 147 281 424 54 170 31 544 22 626 152 018 78 117 38 768 39 349 212 877 103 329 45 894 57 435 280 966 73 271 29 794 43 477 196 302 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011 Tabela 8. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2012 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA 1 218 692 539 407 679 285 3 250 112 81 931 27 421 54 510 186 135 91 340 40 642 50 698 244 570 lubelskie 70 098 42 293 27 805 215 541 lubuskie 39 344 17 254 22 090 96 297 łódzkie 87 042 30 609 56 433 207 971 79 041 42 638 36 403 230 130 145 864 62 644 83 220 382 084 opolskie 26 278 12 098 14 180 62 678 74 223 49 807 24 416 245 759 podlaskie 44 352 18 501 25 851 123 800 pomorskie 75 460 34 536 40 924 202 296 śląskie 107 189 20 739 86 450 260 012 53 005 30 694 22 311 146 496 76 800 38 539 38 261 205 836 99 230 43 393 55 837 265 638 67 495 27 599 39 896 174 869 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2012 19
Aspektem poddanym analizie była struktura rodzin korzystających z pomocy społecznej pod względem miejsca zamieszkania (miasto/wieś). Na przestrzeni lat 2009-2012 nie występowały znaczne różnice w udziale rodzin z obszarów wiejskich w ogólnej liczbie rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Najmniejszy odsetek rodzin na wsi odnotowano w województwie śląskim (ponad 19% ogółu), a największy (ok. 67% ogółu) w województwie podkarpackim. Województwo znajduje się w najliczniejszej grupie 9 województw, w których odsetek rodzin na wsi waha się w przedziale 40-50% ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej. W 4 województwach odsetek ten był wyższy (w małopolskim 54%, świętokrzyskim 58%, lubelskim 60% i podkarpackim 67%). Z kolei w trzech województwach odsetek rodzin korzystających z pomocy społecznej zamieszkujących na terenach wiejskich wyniósł od 19 do 36% (śląskie, i łódzkie). Tabela 9. Procentowy udział rodzin na wsi wśród ogółu rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej % udział liczby rodzin na wsi wśród ogółu rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 POLSKA 44,1 44,1 43,9 44,3 33,0 33,1 33,1 33,5 44,8 43,8 44,7 44,5 lubelskie 59,5 59,9 59,5 60,3 lubuskie 42,9 44,0 44,4 43,9 łódzkie 35,9 35,6 35,6 35,2 52,7 53,6 53,4 53,9 42,1 42,2 42,4 42,9 opolskie 46,3 46,8 46,5 46,0 67,2 65,5 66,9 67,1 podlaskie 42,7 42,6 41,2 41,7 pomorskie 44,6 45,0 44,5 45,8 śląskie 19,3 19,5 19,0 19,3 55,6 58,3 58,2 57,9 49,8 50,0 49,6 50,2 45,4 45,2 44,4 43,7 42,1 41,0 40,7 40,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 2012 20
Wykres 2. Liczba rodzin na wsi korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w poszczególnych województwach w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie 2009 2012 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Porównując rok 2009 i 2012 pod względem liczb y rodzin z obszarów wiejskich objętych pomocą społeczną można stwierdzić, iż we wszystkich województwach nastąpił jej spadek (najmniejszy w województwie świętokrzyskim o 0,7%, największy zaś w województwie dolnośląskim o 12,9%). Procentowy udział liczby rodzin mieszkających na wsi do ogółu rodzin klientów pomocy społecznej zmalał o 3,7%. 2.2. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w kraju Biorąc pod uwagę typy rodzin objętych pomocą społeczną w okresie 2009-2012 można zauważyć następujące zmiany: we wszystkich województwach nastąpił spadek liczby rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną (w 12 województwach, w tym w kujawsko-pomorskim, spadek ten na przestrzeni lat 2009-2012 był systematyczny); Porównując rok 2009 z rokiem 2012, można zauważyć, iż liczba rodzin z dziećmi wśród rodzin objętych pomocą społeczną w największym stopniu spadła w województwie opolskim o 28,5%, najmniejszy spadek dot yczył województwa śląskiego 4,3% (w województwie kujawsko- -pomorskim o 10,4%); we wszystkich 16 województwach w latach 2009-2012 systematycznie malała liczba rodzin wielodzietnych (z 3 i więcej dzieci) wśród ogółu rodzin objętych pomocą społeczną; Porównując rok 2009 z rokiem 2012 można zauważyć, iż liczba r odzin wielodzietnych wśród rodzin korzystających z pomocy społecznej spadła najbardziej w województwie świętokrzyskim o 30,4%, w najmniejszy sposób w województwie śląskim o 9,9% (w województwie kujawsko- -pomorskim o 20,9%); we wszystkich 16 województwach w okresie 2009-2012 nastąpił syst ematyczny spadek liczby rodzin niepełnych wśród korzystających z pomocy społecznej; 21
Porównując rok 2009 z rokiem 2012 największy spadek liczby rodzin niepełnych objętych pomocą społeczną wystąpił w województwie opolskim (o 36,6%), najmniejszy w województwie kujawsko- -pomorskim (o 13,1%); we wszystkich województwach na przestrzeni lat 2009-2012 nastąpił spadek liczby rodzin emerytów i rencistów w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną (w 15 województwach, w tym w kujawsko-pomorskim, odnotowano systematyczny spadek); Porównując rok 2009 z rokiem 2012, liczba r odzin emerytów i rencistów wśród ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej spadła najbardziej w województwie warmińsko-mazurskim o 30,4%, w najmniejszym stopniu w województwie opolskim o 13,6% (w województwie kujawsko- -pomorskim spadek o 25,7%). Tabela 10. Rodziny z dziećmi w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2009-2012 WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin z dziećmi korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin z dziećmi w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej 2009 2012 2009 2012 POLSKA 674 691 583 912 45,9 42,4 40 298 31 638 38,8 34,5 50 955 45 637 50,5 46,8 lubelskie 44 189 37 614 52,2 48,1 lubuskie 23 290 17 767 47,1 41,7 łódzkie 42 843 37 304 42,8 37,4 46 036 39 646 45,0 39,5 86 136 73 481 44,4 41,8 opolskie 13 934 9 968 42,6 34,5 51 850 45 620 56,3 52,3 podlaskie 24 814 21 867 50,8 47,1 pomorskie 39 690 36 385 46,4 43,2 śląskie 50 295 48 133 39,1 40,2 30 250 25 379 53,2 46,8 43 854 37 642 45,7 43,0 57 987 50 346 47,7 45,2 28 270 25 485 38,8 36,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 2012 22
Tabela 11. Rodziny wielodzietne w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2009-2012 WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin wielodzietnych korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin wielodzietnych w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej 2009 2012 2009 2012 POLSKA 220 245 175 956 15,0 12,8 11 387 8 753 11,0 9,6 14 893 11 787 14,7 12,1 lubelskie 15 613 12 125 18,4 15,5 lubuskie 6 876 4 829 13,9 11,3 łódzkie 10 967 9 141 10,9 9,2 18 807 15 204 18,4 15,1 29 484 23 856 15,2 13,6 opolskie 3 983 2 912 12,2 10,1 19 739 15 258 21,4 17,5 podlaskie 9 190 7 474 18,8 16,1 pomorskie 14 008 12 387 16,4 14,7 śląskie 14 806 13 338 11,5 11,1 9 405 6 546 16,5 12,1 13 614 10 277 14,2 11,7 19 205 15 218 15,8 13,7 8 268 6 851 11,3 9,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 2012 Tabela 12. Rodziny niepełne w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2009-2012 WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin niepełnych korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin niepełnych w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej 2009 2012 2009 2012 POLSKA 226 064 180 306 15,4 13,1 17 672 13 113 17,0 14,3 16 778 14 586 16,6 14,9 lubelskie 12 425 9 296 14,7 11,9 lubuskie 8 894 6 522 18,0 15,3 23
WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin niepełnych korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin niepełnych w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej 2009 2012 2009 2012 łódzkie 16 287 12 562 16,3 12,6 13 506 10 379 13,2 10,3 26 961 21 947 13,9 12,5 opolskie 5 689 3 605 17,4 12,5 11 218 8 121 12,2 9,3 podlaskie 7 684 6 590 15,7 14,2 pomorskie 13 645 11 066 16,0 13,1 śląskie 21 968 18 823 17,1 15,7 7 590 6 272 13,4 11,6 15 440 12 287 16,1 14,0 17 716 15 285 14,6 13,7 12 591 9 852 17,3 14,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 2012 Tabela 13. Rodziny emerytów i rencistów w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2009-2012 WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin emerytów i rencistów korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin emerytów i rencistów w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej 2009 2012 2009 2012 POLSKA 317 985 241 338 21,6 17,5 22 016 15 370 21,2 16,8 19 833 14 738 19,6 15,1 lubelskie 19 884 15 641 23,5 20,0 lubuskie 9 790 6 826 19,8 16,0 łódzkie 22 078 15 561 22,0 15,6 25 236 21 595 24,7 21,5 42 014 30 409 21,7 17,3 opolskie 7 486 6 467 22,9 22,4 23 595 18 368 25,6 21,1 24
WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin emerytów i rencistów korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin emerytów i rencistów w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej 2009 2012 2009 2012 podlaskie 7 729 6 330 15,8 13,6 pomorskie 19 793 14 332 23,1 17,0 śląskie 25 744 19 919 20,0 16,6 12 881 9 751 22,7 18,0 18 605 12 945 19,4 14,8 27 163 22 556 22,3 20,2 14 138 10 530 19,4 15,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 2012 Analizując udział procentowy poszczególnych typów rodzin wśród ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2012 roku można zauważyć, iż: rodziny z dziećmi wśród rodzin objętych pomocą społeczną występowały najczęściej w województwie podkarpackim (52,3% ogółu), najrzadziej w województwie dolnośląskim i opolskim (34,5%); w województwie kujawsko-pomorskim rodziny z dziećmi stanowiły 46,8% ogółu korzystających z pomocy społecznej (4-te województwo pod względem największego odsetka rodzin z dziećmi); największy udział rodzin wielodzietnych (z 3 i więcej dzieci) w ogóle rodzin objętych pomocą społeczną odnotowano w województwie podkarpackim (17,5%), a najmniejszy w łódzkim (9,2%); w województwie kujawsko-pomorskim udział rodzin wielodzietnych w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej stanowił 12,1% (środkowe 8 miejsc e ex aequo z województwem świętokrzyskim); rodziny niepełne stanowiły największy odsetek wśród ogółu rodzin objętych pomocą społeczną w województwie śląskim (15,7%), a najniższy w podkarpackim (9,3%); w województwie kujawsko-pomorskim rodziny niepełne to 14,9% rodzin korzystających z pomocy społecznej (3-cie województwo pod względem największego odsetka rodzin niepełnych); rodziny emerytów i rencistów w grupie rodzin objętych pomocą społeczną w największym stopniu występują w województwie opolskim (22,4% ogółu r odzin), w najmniejszym zaś w województwie podlaskim (13,6%); w województwie kujawsko-pomorskim udział rodzin emerytów i rencistów stanowi 15,1% ogółu rodzin objętych pomocą społeczną (3-cie województwo pod względem najmniejszego udziału tego typu rodzin w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej). Poniższe wykresy obrazują zmiany, jakie zaszły na przestrzeni lat 2009-2012 pod względem liczebności rodzin korzystających z pomocy społecznej (ze względu na zaokrąglenia, dane prezentowane na wykresach mogą się nie sumować do 100%). 25
Wykres 3. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2009 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 Wykres 4. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2010 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2010 2 Zgodnie z terminologią obowiązującą w sprawozdaniu MPiPS-03 wyróżniona została kategoria: rodziny 1-osobowe, w rozumieniu 1-osobowych gospodarstw domowych. 26
Wykres 5. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2011 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2011 Wykres 6. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2012 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2012 27
Analizując przedstawione powyżej dane dot. liczebności osób w rodzinie w latach 2009-2012 można zauważyć następujące zmiany: we wszystkich 16 województwach nastąpił wzrost liczby rodzin 1-osobowych (w tym w 12 województwach, również w województwie kujawsko-pomorskim, liczba ta wzrastała w sposób systematyczny) od 2 p.p. w województwie łódzkim do 9 p.p. w województwach opolskim i lubuskim (w województwie kujawsko-pomorskim był to wzrost na poziomie 6 p.p.); Wykres 7. Procentowy udział rodzin 1-osobowych w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie 2009 2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 i 2012 liczba rodzin 2-osobowych wśród klientów pomocy społecznej utrzymywała się na mniej wię - cej równym poziomie (w 9 województwach porównując rok 2009 i 2012 można zauważyć, iż nie nastąpiła żadna zmiana % pod względem udziału rodzin 2-osobowych w populacji klientów ops); w pozostałych województwach udział ten wahał się od wzrostu o 2 p.p. w województwie łódzkim, o 1 p.p. w 2 województwach do spadku o 1 p.p. w 4 województwach (w tym w kujawsko-pomorskim); w przypadku rodzin 3-osobowych w 13 województwach nastąpił spadek ich udziału w ogólnej liczbie klientów pomocy społecznej (w granicach od 3 p.p. do 1 p.p., w województwie kujawsko-pomorskim o 1 p.p.); udział rodzin 4-osobowych i więcej zmalał we wszystkich 16 województwach (najbardziej, o 7 p.p. w województwie lubuskim, najmniej o 2 p.p. w województwach: mazowieckim i lubelskim; w województwie kujawsko-pomorskim odnotowany został spadek na poziomie 4 p.p.). 28
Wykres 8. Procentowy udział rodzin 4-osobowych i więcej w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie 2009 2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 i 2012 29
3. Środki finansowe przeznaczone na środowiskową pomoc społeczną na zadania własne Zróżnicowanie regionalne w zakresie kwoty środków finansowych przeznaczonych na świadczenia w ramach zadań własnych w przeliczeniu na 1 rodzinę korzystającą z pomocy społecznej Poniższe zestawienie zostało opracowane przy uwzględnieniu środków na udzielone świadczenia w ramach zadań własnych gmin zestawionych z liczbą rodzin korzystających z pomocy (sprawozdanie MPiPS-03, dział 2B, wiersz 1, kol. 4 i 5). Analizując kwoty środków przeznaczone na realizację zadań własnych w poszczególnych województwach w latach 2009-2012 można stwierdzić następujące zmiany: Rok 2009 W województwie kujawsko-pomorskim średnio rocznie na jedną rodzinę korzystającą z pomocy wydano 1820 zł (wydatkowana w naszym województwie kwota była niższa o 3% od średniej dla całego kraju, która wynosiła 1874 zł); W pozostałych województwach wysokość przeznaczonych na ten cel środków kształtowała się (w przeliczeniu na 1 rodzinę) na poziomie od 1691 złot ych w województwie łódzkim do 2224 złotych w województwie opolskim; Poniżej średniej dla kraju znajdowało się 10 województw. Rok 2010 Średnio na jedną rodzinę objętą pomocą społeczną przeznaczono w województwie kujawsko- -pomorskim kwotę 2219 zł (kwota ta była niższa o 4,3% od średniej dla kraju, która kształtowała się na poziomie 2318 zł); W poszczególnych województwach kwota przyznana na realizację zadań własnych w przeliczeniu na 1 rodzinę wynosiła od 2090 w województwie lubelskim do 2566 w opolskim; Poniżej średniej krajowej uplasowało się 7 województw. Rok 2011 W województwie kujawsko-pomorskim na 1 rodzinę uzyskującą pomoc przypadała kwota 2335 zł (mniej o 3% od średniej krajowej wynoszącej 2405 zł); Nadal najniższą kwotę przeznaczono na ten cel w województwie lubelskim (2184 zł), a najwyższą w opolskim (2853 zł); Poniżej średniej krajowej nadal plasowało się 7 województw. Rok 2012 Średnio rocznie na jedną rodzinę korzystającą z pomocy społecznej w województwie kujawsko- -pomorskim wydano 2521 zł (udało przekroczyć się średnią krajową, która wynosiła 2520 zł); Najniższą kwotę przyznano w tym zakresie w województwie lubelskim i mazowieckim (2310 zł), a najwyższą niezmiennie w województwie opolskim (2931 zł); Poniżej średniej krajowej znalazło się 6 województw. Szczegółowe dane dla województw przedstawia poniższa tabela. 30
Tabela 14. Środki finansowe przeznaczone na świadczenia w ramach zadań własnych w przeliczeniu na jedną rodzinę korzystającą z pomocy społecznej Województwo Kwota za rok 2009 Kwota za rok 2010 Kwota za rok 2011 Kwota za rok 2012 Wzrost między rokiem 2009 a 2012 w % POLSKA 1874 2318 2405 2520 34,5 1999 2514 2571 2776 38,9 1820 2219 2335 2521 38,5 lubelskie 1727 2090 2184 2310 33,8 lubuskie 1725 2482 2579 2633 52,6 łódzkie 1691 2272 2383 2495 47,5 1711 2134 2332 2384 39,3 1773 2277 2287 2310 30,3 opolskie 2224 2566 2853 2931 31,8 1831 2095 2238 2380 30,0 podlaskie 2034 2385 2418 2560 25,9 pomorskie 1828 2404 2460 2568 40,5 śląskie 2218 2500 2515 2671 20,4 1748 2140 2312 2421 38,5 1838 2390 2464 2583 40,5 1993 2351 2430 2535 27,2 1980 2452 2524 2671 34,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 2012 Porównując rok 2009 z 2012 można zauważyć, iż wzrosła liczba województw przyznających środki w wysokości powyżej średniej krajowej (z 6 do 10), sytuacja ta dot yczy m.in. województwa kujawsko- -pomorskiego. Wzrost kwoty środków przeznaczonych na świadczenia w ramach zadań własnych gmin w przeliczeniu na jedną rodzinę korzystającą z pomocy na przestrzeni lat 2009-2012 wyniósł w województwie kujawsko-pomorskim 38,5%. W pozostałych województwach wzrost ten wahał się w przedziale od 20,4% w województwie śląskim do 52,6% w województwie lubuskim (w przypadku średniej dla kraju wyniósł 34,5%). 31
4. Wybrane powody korzystania z pomocy społecznej 4.1. Ubóstwo Rok 2009 W województwie kujawsko-pomorskim na 94 106 rodzin korzystających z pomocy społecznej 62% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc było ubóstwo (57 999 rodzin). W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 46% w województwie wielkopolskim do 64% w województwie pomorskim (średnia dla kraju wynosiła 53%). Rok 2010 Rok 2010 w województwie kujawsko-pomorskim przyniósł ze sobą wzrost zarówno ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, jak i liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa. Jednak ta tendencja wzrostowa nie przełożyła się na wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 61% jest to bardzo niewielki spadek w porównaniu z rokiem poprzednim. W innych województwach odsetek rodzin objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa wahał się w granicach od 41% (województwo ) do 65% (pomorskie). Średnia dla kraju wynosiła 54%. W 10 województwach odsetek rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa wzrósł w porównaniu z rokiem poprzednim, w 3 zmalał i w 3 utrzymał się na tym samym poziomie. Rok 2011 W województwie kujawsko-pomorskim odnotowujemy dalszy spadek procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczb y rodzin do 60%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin, jak i liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu ubóstwa. W pozostałych województwach odsetek ten przybierał wartość, tak jak w roku poprzednim, od 41% (województwo ) do 65% (pomorsk ie). Średnia dla kraju wynosiła również 54%. W 8 województwach udział rodzin klientów pomocy społecznej z powodu ubóstwa wzrósł, w 4 zmalał i w 4 nie zmienił się. Rok 2012 Rok 2012 w województwie kujawsko-pomorskim przyniósł ze sobą, pomimo spadku ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa (o 4,3%). Wpłynęło to na zwiększenie procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 64%. W innych województwach udział rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa wynosił od 45% () do 69% (pomorskie). Średnia krajowa to 58%. 32
We wszystkich województwach nastąpił wzrost odsetka rodzin klientów pomocy społecznej objętych pomocą z powodu ubóstwa. Wykres 9. Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w roku 2009 i 2012 POLSKA POLSKA lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie 2009 2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Porównując rok 2009 z rokiem 2012 można zauważyć, iż w 15 województwach nastąpił wzrost procentowego udziału rodzin objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa w ogóle rodzin klientów pomocy społecznej (wyjątek stanowi województwo, gdzie odsetek ten spadł o 6 p.p.). W poszczególnych województwach odsetek ten wzrósł od 12 p.p. w województwie dolnośląskim do 2 p.p. w kujawsko-pomorskim. Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 33
Tabela 15. Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy 2009 2010 2011 2012 Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-ba rodzin korzystających z pomocy społ. z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-ba rodzin korzystających z pomocy społ. z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-a rodzin korzystających z pomocy społ z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-a rodzin korzystających z pomocy społ. z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Wyszczególnienie POLSKA 1 310 442 691 457 53 1 327 992 710 588 54 1 278 745 692 613 54 1 218 692 708 005 58 95 283 47 791 50 93 859 49 757 53 88 877 50 258 57 81 931 50 791 62 94 106 57 999 62 96 058 59 053 61 92 462 55 866 60 91 340 58 290 64 kujawsko- -pomorskie lubelskie 77 844 39 983 51 76 867 43 770 57 73 576 42 684 58 70 098 43 015 61 lubuskie 46 146 26 641 58 44 786 27 805 62 42 257 25 997 62 39 344 26 746 68 łódzkie 93 286 47 506 51 95 025 48 478 51 90 697 45 334 50 87 042 47 708 55 85 006 45 201 53 87 501 48 229 55 82 879 45 378 55 79 041 45 969 58 159 920 81 925 51 161 537 84 077 52 155 328 82 469 53 145 864 83 885 58 opolskie 29 108 14 692 50 29 796 15 095 51 27 734 14 360 52 26 278 15 043 57 80 440 43 515 54 81 683 42 508 52 76 647 41 568 54 74 223 42 706 58 podlaskie 45 618 26 384 58 46 008 28 418 62 45 245 27 619 61 44 352 28 596 64 pomorskie 78 821 50 665 64 81 245 53 047 65 80 436 51 913 65 75 460 52 033 69 śląskie 112 063 56 006 50 116 547 58 447 50 113 720 58 128 51 107 189 59 404 55 55 625 28 197 51 57 028 23 230 41 54 170 22 412 41 53 005 23 802 45 80 376 37 451 47 80 003 37 240 47 78 117 37 660 48 76 800 39 174 51 warmińsko- -mazurskie 105 848 49 022 46 106 046 50 143 47 103 329 51 809 50 99 230 51 795 52 70 952 38 479 54 74 003 41 291 56 73 271 39 158 53 67 495 39 048 58 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009-2012 34
4.2. Bezrobocie Rok 2009 W województwie kujawsko-pomorskim na 94 106 rodzin korzystających z pomocy społecznej 57% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc było bezrobocie (53 633 rodzin). Był to najwyższy odsetek w całym kraju. W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 34% w województwie małopolskim do 52% w województwie warmińsko-mazurskim. Średnia dla kraju wynosiła 45%. Rok 2010 Rok 2010 przyniósł ze sobą wzrost w województwie kujawsko-pomorskim zarówno ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, jak i wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia. Ta tendencja wzrostowa przełożyła się również na wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 58% jest to jednak bardzo niewielki wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim (o 1 p.p.). We wszystkich 16 województwach nastąpił wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w porównaniu z rokiem poprzednim. Najwyższy odsetek odnotowano nadal w województwie kujawsko-pomorskim (58%) i warmińsko-mazurskim (57%), a najniższy w małopolskim (36%). Średnia krajowa to 48%. Rok 2011 W województwie kujawsko-pomorskim odnotowujemy dalszy wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w stosunku do ogólnej liczby rodzin do 59%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy oraz spadku liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu bezrobocia w porównaniu do roku 2010. W 10 województwach wzrósł odsetek rodzin objętych pomocą z powodu bezrobocia, w 3 zmalał i w 3 pozostał bez zmian. Nadal najwyższą wartość przyjął ten wskaźnik w województwie kujawsko-pomorskim (59%) i warmińsko-mazurskim (57%), a najniższą w małopolskim (38%). Średnia dla kraju wynosiła 49%. Rok 2012 W 2012 roku w województwie kujawsko-pomorskim nastąpił kolejny wzrost odsetka rodzin objętych pomocą z powodu bezrobocia w odniesieniu do ogółu rodzin klientów pomocy społecznej do 62%. We wszystkich 16 województwach nastąpił wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w porównaniu z rokiem poprzednim. Nadal najwyższy wskaźnik odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (62%) i warmińsko-mazurskim (60%), a najniższy w małopolskim (42%). Średnia krajowa to 53%. 35
Wykres 10. Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w roku 2009 i 2012 POLSKA POLSKA lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie 2009 2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Zestawiając dane z roku 2009 i 2012 można stwierdzić, iż odsetek rodzin objętych pomocą społeczną z powodu bezrobocia wzrósł we wszystkich 16 województwach. Największy wzrost (o 11 p.p.) wystąpił w województwie podlaskim, najmniejszy zaś (o 5 p.p.) w kujawsko-pomorskim i świętokrzyskim. Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 36