Aleksandra Bek Alina Kowalczykowa Piotr Łuszczykiewicz Mirosław Skrzypczyk z wykorzystaniem tekstów Jerzego Bartmińskiego Język polski Cele kształcenia 1. Sprawność językowa i komunikacyjna w mówieniu, czytaniu, rozumieniu tekstu i pisaniu na poziomie umożliwiającym uczestnictwo we współczesnym życiu umysłowym i kulturalnym oraz kontynuowanie nauki. 2. Poznanie dzieł literackich wchodzących w skład polskiego i europejskiego dziedzictwa oraz podstawowych zasad analizy i interpretacji tekstów kultury. 3. Tożsamość narodowa i europejska w kontekście i konfrontacji z tradycją i współczesnością. 4. Umiejętność rozpoznawania, oceny, kształtowania hierarchii i dokonywania wyboru wartości poznawczych, etycznych i estetycznych. Szkoła podstawowa, klasy I III Treść kształcenia 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Słowo i obraz jako sposoby porozumiewania się ludzi. 1.2. Komunikacja: kto mówi, do kogo, o czym? 1.3. Zasady dobrej wypowiedzi: poprawność, jasność i zwięzłość. 2. Gatunki mowy 2.1. Gatunki potoczne i użytkowe: powitanie, pożegnanie; przedstawianie się, uprzejme zwracanie się do innych; pytanie, odpowiedź; prośba, rozkaz, podziękowanie; zaproszenie; życzenie; list prywatny; rozmowa. 3. Komunikacja medialna 3.1. Telewizyjne programy dla dzieci: gry i zabawy. 3.2. Rozmowa na temat filmu, programu telewizyjnego, reklamy; wspólne ocenianie przekazu. 4. Analiza tekstu literackiego 4.1. Wiersz, rym, rytm. 4.2. Samogłoska, spółgłoska, sylaba. 4.3. Zwrotka, refren 4.4. Opowiadanie, opis. 4.5. Tytuł. Rozwinięcie, zakończenie. Spis treści. 4.6. Świat utworu jako świat zmyślony. 4.7. Zdarzenie, bohater, czas i miejsce akcji. 4.8. Autor, postać mówiąca. 4.9. Znaczenie tekstu. Morał. 5. Wartości 5.1. Dobro i zło oraz piękno i brzydota jako kryteria oceniania.
5.2. Dom rodzinny. Przyjaźń 6. Umiejętności językowe 6.1. Mówienie ze świadomością emocjonalnego nacechowania wypowiedzi. 6.2. Poprawne wymawianie wyrazów. 6.3. Gromadzenie słownictwa dotyczącego wybranych tematów (w tym: dom, rodzina i otoczenie, przyjaźń, zabawa, szkoła). 6.4. Podejmowanie różnych tematów w rozmowie i opowiadaniu (w tym: o lekturach, filmie, audycjach radiowych). 6.5. Zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi. 6.6. Formułowanie wypowiedzi dotyczących relacji czasowych i przestrzennych. 6.7. Uważny odbiór wypowiedzi, odczytywanych tekstów, przekazów radiowych i telewizyjnych. 6.8. Podejmowanie rozmowy na wysłuchany temat (w tym: własny komentarz). 6.9. Zapis dosłowny (dyktando). 6.10. Czytanie głośne ze zwróceniem uwagi na płynność i ekspresję. 6.11. Czytanie ze zrozumieniem, czyli z uwzględnieniem sensu dosłownego i znaczeń przenośnych. 6.12. Pisanie liter, łączenie ich w sylaby, pisanie wyrazów i zdań. 6.13. Przepisywanie wyrazów, zdań, kilkuzdaniowych tekstów. 6.14. Pisanie kilkuzdaniowych tekstów na wskazany temat. 6.15. Pisanie: życzenia, zaproszenie, list, opowiadanie, opis (przedmiotu, obrazka, postaci rzeczywistej). 6.16. Znajomość podstawowych zasad ortografii. 6.17. Wykorzystywanie informacji z encyklopedii dla dzieci i ze słownika ortograficznego. Lektury Baśnie: Hans Christian Andersen Brzydkie kaczątko; Charles Perrault Śpiąca królewna; Janina Porazińska Szewczyk Dratewka; Wiersze: Jan Brzechwa Kaczka Dziwaczka, Samochwała; Aleksander Fredro Paweł i Gaweł; Stanisław Jachowicz Chory kotek; Joanna Papuzińska Nasza mama czarodziejka; Ewa Szelburg-Zarembina Idzie niebo ciemną nocą; Julian Tuwim Lokomotywa, Ptasie radio; Opowiadania: Adam Bahdaj Pilot i ja; Alina i Czesław Centkiewiczowie Zaczarowana zagroda; Powieści: Joanna Kulmowa Wio, Leokadio; Astrid Lindgren Dzieci z Bullerbyn; Alan Aleksander Milne Kubuś Puchatek; Anna Onichimowska Dobry potwór nie jest zły. Wymagania 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Nawiązać rozmowę z innymi ludźmi. 1.2. Nazwać uczucia wpisane do tekstu. 1.3. Brać udział w rozmowie na temat filmu, programu telewizyjnego, reklamy; oceniać przekaz. 2. Gatunki mowy 2.1. Artykułować i zapisywać wypowiedzi zgodnie z regułami języka. 2.2. Różnicować słowa i zdania zależnie od okoliczności. 3. Komunikacja medialna 3.1. Zrelacjonować audycję telewizyjną. 4. Analiza tekstu literackiego 4.1. Znać rolę samogłoski i spółgłoski jako składników rymu i instrumentacji. 4.2. Rozpoznawać morał utworu. 4.3. Rozumieć pojęcia: bajka, baśń, legenda, opowiadanie, zagadka. 5. Wartości 2
5.1. Określić, po czym się poznaje ludzi dobrych i rzeczy piękne. 6. Umiejętności językowe 6.1. Jasno przekazać myśl w mowie i piśmie. 6.2. Wypowiedzieć się w obecności innych osób. 6.3. Uczestniczyć w rozmowie. 6.4. Prawidłowo artykułować słowa. 6.5. Recytować z pamięci wiersz. 6.6. Słuchać ze zrozumieniem wypowiedzi adresowanych do dzieci. 6.7. Odczytywać i rozumieć polecenia. 6.8. Samodzielnie czytać książki dla dzieci. 6.9. Opowiedzieć własnymi słowami wysłuchany lub przeczytany tekst. 6.10. Wyodrębnić wydarzenia w utworze zgodnie z chronologią. 6.11. Wymienić i scharakteryzować postacie występujące w utworze. 6.12. Samodzielnie ocenić charakter i zachowania postaci występujących w utworze. 6.13. Pisać czytelnie, wiernie przepisać tekst. 6.14. Tworzyć kilkuzdaniowe wypowiedzi pisemne: opowiadanie, opis obrazka, przedmiotu, postaci rzeczywistej; krótki tekst użytkowy. 6.15. Rozpoznawać znaki interpunkcyjne: kropka, przecinek, wykrzyknik. 6.16. Korzystać ze słownika ortograficznego i encyklopedii dla dzieci. Szkoła podstawowa, klasy IV VI Treść kształcenia 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Nawiązywanie i utrzymywanie znajomości, przekazywanie informacji. 1.2. Słowo, zdanie, równoważnik zdania jako elementy komunikacji językowej: 1.2.1. części mowy odmienne (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, zaimek) i nieodmienne (przysłówek, przyimek, spójnik), 1.2.2. kategorie gramatyczne rodzaj; liczba, przypadek; czasy gramatyczne; osoba (tu: formy nieosobowe czasownika), tryby czasownika, 1.2.3. części zdania podmiot, orzeczenie, określenie, 1.2.4. zdanie pojedyncze (proste i rozwinięte) i złożone współrzędnie, oznajmujące, pytające, rozkazujące, równoważnik zdania. 1.3. Nadawca i odbiorca komunikatu. 1.4. Kontakt bezpośredni i pośredni między nadawcą i odbiorcą: publikacja, korespondencja, telefon, e-mail. 1.5. Uczucia wpisane do tekstu. 1.6. Poprawność, jasność i zwięzłość wypowiedzi jako warunki dobrej komunikacji. 1.7. Język werbalny: słowo mówione i pisane. Język niewerbalny: mimika, gest, głos, ubiór. 1.8. Odbiór tekstu kultury medialnej: program telewizyjny, film, reklama. 2. Gatunki mowy 2.1. Gatunki potoczne i użytkowe: powitanie, pożegnanie; przedstawianie się, uprzejme zwracanie się do innych; pytanie, odpowiedź; prośba, rozkaz, żądanie; podziękowanie; zaproszenie; obietnica, przysięga; gratulacje, życzenia; list prywatny; rozmowa, dyskusja. 2.2. Gatunki urzędowe: przemówienie, ogłoszenie; instrukcja. 3. Komunikacja medialna 3.1. Telewizyjne programy dla dzieci: gry i zabawy, film, film animowany, programy przyrodnicze. Pojęcia: animacja. 3.2. Język radia: słowo, dźwięk (w tym muzyka). Język telewizji: słowo, dźwięk (w tym muzyka), ruchomy obraz. 3
3.3. Radio i telewizja: informacja, edukacja, rozrywka. 3.4. Przekonywanie odbiorcy. Słowo, obraz i dźwięk w reklamie telewizyjnej. 3.5. Oglądanie przedstawień teatralnych i filmów. Gra aktora. 4. Analiza tekstu literackiego 4.1. Wiersz, wers, rym, rytm, wyraz dźwiękonaśladowczy. 4.2. Samogłoska, spółgłoska, sylaba. 4.3. Wyraz bliskoznaczny, zdrobnienia i zgrubienia. 4.4. Wers, refren, zwrotka. 4.5. Przenośnia, epitet, porównanie, ożywienie, uosobienie. 4.6. Scena, akt. 4.7. Opowiadanie, opis. 4.8. Tytuł. Wstęp, rozwinięcie, zakończenie. Spis treści. 4.9. Świat utworu jako świat zmyślony. Realizm i fantastyka. 4.10. Motyw, zdarzenie, temat, akcja, bohater, czas i miejsce akcji. 4.11. Autor, narrator, podmiot liryczny. 4.12. Mowa niezależna i zależna. 4.13. Znaczenia tekstu. Morał. 5. Wartości 5.1. Wartości etyczne: dobro i zło. 5.2. Wartości estetyczne: piękno. 5.3. Dom rodzinny. Miłość i przyjaźń. 5.4. Ojczyzna i patriotyzm. Hymn narodowy jako podniosły wyraz miłości ojczyzny. 6. Umiejętności językowe 6.1. Mówienie z uwzględnianiem różnorodnych sytuacji, ról i kontaktów międzyludzkich, z precyzją znaczeniową, ze świadomością emocjonalnego nacechowania wypowiedzi. 6.2. Formułowanie pytań i udzielanie odpowiedzi. 6.3. Uważne słuchanie wypowiedzi, odczytywanych tekstów, przekazów radiowych i telewizyjnych. 6.4. Podejmowanie rozmowy na wysłuchany temat (w tym własny komentarz). 6.5. Zapis dosłowny (dyktando). 6.6. Sporządzanie notatek na podstawie wysłuchanego tekstu; przekładanie wyrażeń na inne równoznaczne (parafrazowanie). 6.7. Czytanie głośne i recytacja z uwypukleniem sensu tekstu: dykcja, intonacja, pauza, akcentowanie. 6.8. Czytanie ze zrozumieniem, czyli z uwzględnieniem sensu dosłownego i znaczeń przenośnych. 6.9. Czytanie krytyczne: ocena jakości, wiarygodności tekstu czytanego; formułowanie uwag o możliwych kontynuacjach zaprezentowanych w tekście wątków i idei. 6.10. Pisanie tekstów: opowiadanie, opis przedmiotu, krajobrazu, obrazu, charakterystyka postaci rzeczywistej i literackiej, teksty użytkowe (zaproszenie, zawiadomienie, ogłoszenie, przepis; tekst prywatny: list. 6.11. Komponowanie własnego tekstu: układanie planu; wybór tytułu, wstęp, rozwinięcie, zakończenie. 6.12. Przekształcanie tekstu: streszczanie, skracanie, rozwijanie. 6.13. Przekształcanie zdań w tekście: zamiana mowy niezależnej na zależną; łączenie zdań pojedynczych w złożone; przekształcanie równoważników zdań na zdania. 6.14. Praca redakcyjna z własnym tekstem: znajomość zasad i poprawianie błędów językowych, ortograficznych, punkcyjnych. 6.15. Samodzielne zbieranie informacji. Korzystanie z encyklopedii, ze słowników: ortograficznego, wyrazów obcych, języka polskiego; z Internetu. Wykorzystywanie przekazów ustnych przy pisaniu własnego tekstu. Robienie notatek z lektur. 4
Lektury Mity: Herakles, Złote runo; Baśnie: Bolesław Leśmian Przygody Sindbada Żeglarza (Przygoda wstępna, Przygoda szósta, Zakończenie); Bajki: Ignacy Krasicki Dzieci i żaby; Adam Mickiewicz Przyjaciele; Ballada: Adam Mickiewicz Pani Twardowska; Wiersze: Adam Asnyk Ulewa; Miron Białoszewski Ballada o zejściu do sklepu; Konstanty Ildefons Gałczyński Rozmowa liryczna; Julia Hartwig Kot Maurycy; Zbigniew Herbert Chciałbym opisać; Jan Kochanowski Na zdrowie; Ludmiła Marjańska Wszystko dla babci; Czesław Miłosz Ojciec w bibliotece; Tadeusz Różewicz Oblicze ojczyzny; Wisława Szymborska Jarmark cudów; Jan Twardowski Mamusia; Danuta Wawiłow Rupaki; Józef Wybicki Mazurek Dąbrowskiego; Opowiadania: Sławomir Mrożek Słoń; Bolesław Prus Z legend dawnego Egiptu; Tove Jansson Opowiadania z Doliny Muminków (jedno opowiadanie); Powieści: René Goscinny, Jean Jacques Sempé Mikołajek i inne chłopaki; Francis Hodges Burnett Tajemniczy ogród; John Ronald Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem. Dramat: William Szekspir Sen nocy letniej (Akt III, scena I); Szkic: Leszek Kołakowski O podróżach; Komiks: Albert Uderzo Asterix (wybrany tom). Wymagania 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Nawiązać kontakt językowy z innymi ludźmi. 1.2. Rozumieć pojęcia: nadawca, odbiorca. 1.3. Odczytać znaczenie wypowiedzi, gestu i zachowania. 1.4. Nazwać uczucia wpisane do tekstu. 1.5. Rozumieć rolę poprawności i jasności wypowiedzi. 1.6. Ocenić program telewizyjny, film, reklamę pod względem zgodności z ich celami. 2. Gatunki mowy 2.1. Artykułować i zapisywać wypowiedzi zgodnie z regułami języka. 2.2. Dostosować wypowiedź do sytuacji mówiącego i do słuchacza. 2.3. Reagować na wypowiedź stosownie do celów komunikacji. 2.4. Wzbudzić u słuchaczy zainteresowanie prezentowanym tematem. 2.5. Odróżnić wypowiedź udaną od nieudanej. 3. Komunikacja medialna 3.1. Rozróżniać cechy języka radia i telewizji. 3.2. Opowiedzieć o tym, co się ogląda w telewizji i czego słucha się w radiu. 3.3. Wyrazić opinię na temat obejrzanych programów telewizyjnych i reklam. 3.4. Odróżniać treści edukacyjne od rozrywkowych. 3.5. Opowiedzieć o obejrzanym spektaklu teatralnym i filmie. 4. Analiza tekstu literackiego 4.1. Wyjaśnić rolę samogłosek i spółgłosek w rymie i instrumentacji. 4.2. Rozróżniać rymy męskie i żeńskie. 4.3. Rozpoznawać synonimy. 4.4. Rozpoznawać wyrazy obce i gwarowe. 4.5. Rozpoznawać zdrobnienia i zgrubienia. 4.6. Odróżniać pytanie zwykłe od retorycznego. 4.7. Rozróżniać dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów. 4.8. Rozpoznać w tekście przenośnię, porównanie, epitet, ożywienie, uosobienie. 4.9. Rozpoznać w tekście puentę i morał, rozumieć ich rolę. 4.10. Rozumieć różnicę między fikcją literacką a prawdą. 4.11. Wyodrębniać elementy świata przedstawionego, określać związki pomiędzy nimi. 5
4.12. Rozróżniać bohatera tytułowego i postacie drugoplanowe. 4.13. Rozróżniać gatunki: komedia, powieść, opowiadanie, komiks, legenda, hymn, bajka, baśń, fraszka, przysłowie, zagadka, dowcip. 4.14. Opisać związki literatury z malarstwem i filmem. 5. Wartości 5.1. Podać cechy związane z pojęciem dobra. 5.2. Podać cechy związane z pojęciem piękna. 5.3. Podać przykłady zachowań dobrych i pięknych ukazanych w tekstach kultury. 6. Umiejętności językowe 6.1. Jasno przekazać myśl w mowie i piśmie. 6.2. Wypowiadać się w obecności innych osób. 6.3. Uczestniczyć w rozmowie i dyskusji, bronić własnego zdania. 6.4. Prawidłowo artykułować słowa. 6.5. Recytować wiersz z pamięci. 6.6. Słuchać ze zrozumieniem wypowiedzi adresowanych do dzieci i młodzieży. 6.7. Odczytywać i rozumieć polecenia. 6.8. Wydobywać najważniejsze informacje z wypowiedzi ustnej. 6.9. Odnajdywać główną myśl tekstu. 6.10. Charakteryzować postacie występujące w tekście 6.11. Wyrażać opinię o tekście literackim. 6.12. Tworzyć teksty poprawne pod względem składni i odmiany wyrazów. 6.13. Przekształcać teksty i zdania w tekście: streszczać, skracać, rozwijać. 6.14. Badać poprawność zdań i jasność wywodu, eliminować zbędne wyrażenia, usuwać wieloznaczność. 6.15. Korzystać ze słowników: ortograficznego, języka polskiego, wyrazów obcych oraz z encyklopedii. 6.16. Gromadzić, utrwalać i wykorzystywać informacje ( technologia informacyjna). Gimnazjum Treść kształcenia 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Nawiązywanie i utrzymywanie łączności, przekazywanie informacji. 1.2. Słowo, zdanie, równoważnik zdania jako jednostki komunikacji językowej: 1.2.1. części mowy odmienne (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, zaimek) i nieodmienne (przysłówek, przyimek, spójnik), 1.2.2. kategorie gramatyczne rodzaj, liczba, przypadek, czasy gramatyczne; osoba (tu: formy nieosobowe czasownika), tryby czasownika, strona bierna i czynna, stopniowanie, 1.2.3. części zdania podmiot, orzeczenie, dopełnienie, okolicznik, przydawka, 1.2.4. zdanie pojedyncze (proste i rozwinięte) i złożone (współrzędnie i podrzędnie), zdanie oznajmujące, pytające, rozkazujące, równoważnik zdania. 1.3. Nadawca i odbiorca komunikatu: jednostka i zbiorowość. 1.4. Powiadomienie o uczuciach, intencjach i opiniach nadawcy. 1.5. Oddziaływanie na uczucia opinie i zachowania odbiorcy. 1.6. Kontakt między nadawcą i odbiorcą. Mówiona i pisemna forma kontaktu. Kontakt bezpośredni. Kontakt pośredni: publikacja, korespondencja, (list, e-mail), telefon, sms. 1.7. Język jako system znaków: znaki naturalne i umowne. 1.8. Poprawność, jasność, zwięzłość i jednoznaczność jako warunki skutecznej komunikacji. 6
1.9. Kultura języka: poprawność wypowiedzi, bogactwo słownictwa; etykieta językowa: zależność wypowiedzi od okoliczności. 1.10. Wpływ lektur na wzbogacanie zasobów poznawczych. 1.11. Znaczenie kontekstu dla rozumienia komunikatu. 1.12. Niewerbalne środki komunikowania się: mimika, gest, głos, ubiór. 2. Gatunki mowy 2.1. Gatunki potoczne i użytkowe: powitanie, pożegnanie; przedstawianie się, zwracanie się do innych (etykieta językowa); pytanie, odpowiedź; prośba, rozkaz, żądanie; podziękowanie; zaproszenie; obietnica, przysięga; gratulacje, życzenia; list prywatny; wspomnienie; rozmowa, dyskusja. 2.2. Gatunki urzędowe: przemówienie; zawiadomienie, ogłoszenie; instrukcja, zażalenie, reklamacja; podanie (do urzędu); życiorys, list (oficjalny, otwarty); sprawozdanie; opinia, ocena; notatka. 2.3. Gatunki naukowe i popularnonaukowe: wykład; artykuł, rozprawa; szkic, podręcznik. 3. Komunikacja medialna 3.1. Gatunki publicystyczne: komunikat, artykuł, reportaż, wywiad, recenzja. 3.2. Podstawowe funkcje tekstu medialnego: informacyjna, edukacyjna i perswazyjna. 3.3. Charakter czasopisma a zakres informacji. Typy czasopism: prasa młodzieżowa, prasa popularnonaukowa, sportowa, hobbistyczna. 3.4. Perswazja (przekonywanie odbiorcy); intencje nadawcy i sposoby ich wyrażania. 3.5. Manipulacja jako nadużycie perswazji: ukrywanie intencji wypowiedzi, wyolbrzymianie i pomniejszanie rangi zjawisk. 3.6. Język prasy: komunikatywność, zwięzłość, logika argumentacji; tytuł prasowy jako gra z czytelnikiem. 3.7. Audycja radiowa, program telewizyjny (informacja; publicystyka polityczna, społeczna, kulturalna, rozrywka), Internet, gra komputerowa. 3.8. Reklama: rola słowa, warstwy wizualnej i dźwiękowej. 3.9. Przestrzeń teatru: scena, widownia, światło, kurtyna. Scenografia: rekwizyt teatralny, kostium, maska, charakteryzacja. 3.10. Reżyser teatralny jako twórca oraz koordynator pracy aktora, scenografa, kostiumologa i ekipy technicznej. 3.11. Dramat w teatrze: tekst literacki a inscenizacja; skróty i przeróbki tekstu. 3.12. Film jako połączenie sztuki i techniki. 3.13. Rodzaje filmu: fabularny, dokumentalny, animowany. 3.14. Gatunki filmowe: film obyczajowy, historyczny, przygodowy, western, komedia. 3.15. Warstwa wizualna: obraz z kamery, realizm i magiczność, efekty komputerowe. Warstwa dźwiękowa filmu: dialogi, muzyka filmowa, budowanie nastroju. 4. Analiza tekstu literackiego 4.1. Analiza tekstu jako wyodrębnienie elementów składowych i powiązań między nimi. 4.1.2. Poziom brzmieniowy: samogłoska, spółgłoska, sylaba; rym, wiersz, rytm, instrumentacja głoskowa (w tym: dźwiękonaśladowcza), akcent wyrazowy i zdaniowy. 4.1.3. Poziom słowotwórczy: wyraz, synonim, antonim, neologizmy, archaizmy, zapożyczenia, wyrazy złożone. Słownictwo gwarowe, gwara młodzieżowa. Wulgaryzmy; zdrobnienia, zgrubienia. 4.1.4. Powtórzenie, refren. Przestawienie szyku zdania; przerzutnia. 4.1.5. Poziom znaczeniowy: przenośnia, epitet, porównanie, ożywienie, uosobienie; puenta, dygresja, morał; alegoria, symbol; ironia. 4.1.6. Odwołania intertekstualne: aluzja, cytat, parodia. 7
4.1.7. Analiza kompozycji tekstu. Segmentacja: tytuł, dedykacja, motto, prolog, wstęp, zakończenie; rozdział, akapit, wers, strofa (zwrotka), akt, scena, didaskalia, epilog; spis treści. 4.1.8. Fikcyjność świata przedstawionego; odwzorowanie i przekształcania rzeczywistości; realizm i fantastyka, groteska, absurd. 4.1.9. Jednostki kompozycyjne. Motyw, zdarzenie, epizod; temat; wątek główny, wątek poboczny; fabuła, akcja; bohater; czas (czas narracji, czas fabuły); miejsce akcji. Odnajdywanie dominanty kompozycyjnej. 4.1.10. Formy narracyjne: narracja pierwszoosobowa i trzecioosobowa; opowiadanie, opis. Mowa niezależna i zależna. Monolog, dialog. 4.1.11. Autor dzieła, narrator, podmiot liryczny, mówiący bohater. 4.1.12. Gatunki literackie i folklorystyczne: tragedia, komedia, dramat; epos (epopeja), powieść, nowela, opowiadanie, komiks, legenda, pieśń, hymn, erotyk, bajka, baśń, fraszka, ballada, dziennik; przysłowie, zagadka, dowcip. 4.2. Elementy interpretacji tekstu literackiego 4.2.1. Znaczenia i ogólny sensu tekstu. 4.2.2. Utwór w kontekstach biograficznym i kulturowym. 4.2.3. Jawne i ukryte intencje autora. 4.2.4. Twórcza rola odbiorcy: własny wkład w odczytanie utworu. 4.2.5. Interpretacja dominanty problemowej tekstu. 4.2.6. Ocena zawartych w dziele wartości. 5. Proces historycznoliteracki 5.1. Wprowadzenie pojęć: epoka, prąd artystyczny, periodyzacja. 5.2. Rodzaje literackie. Pojęcia: liryka, epika, dramat. 5.3. Wprowadzenie pojęć: dziedzictwo kulturowe, tradycja. 5.4. Słownictwo dawne i nowe, archaizmy, neologizmy. 5.5. Obecność wątków biblijnych i mitycznych w późniejszych tekstach kultury. 5.6. Różnorodność wzorców życia człowieka, wpisanych do utworów literackich z różnych epok. 6. Wartości i wartościowanie 6.1. Normy postępowania i ustalone kanony piękna a własne kryteria wartościowania. 6.2. Wartości poznawcze, etyczne i estetyczne odnajdywane w tekście kultury. 6.3. Wartości poznawcze, zawarte w tekstach kultury. Pojęcia: prawda, fałsz. 6.4. Wartości etyczne (i antywartości), w tym: dobro i zło, odwaga i tchórzostwo, wierność i zdrada; wolność, odpowiedzialność, uczciwość, honor, bohaterstwo. 6.5. Wartości estetyczne, w tym: piękno i brzydota. 6.6. Dom jako wartość: gniazdo rodzinne, symbolika domu. Pojęcia: rodzina (matka, ojciec, dziecko); bezdomność, miłość. 6.7. Ojczyzna i mała ojczyzna jako wartości. Pojęcia: patriotyzm i nacjonalizm. 7. Umiejętności językowe 7.1. Mówienie jasne wyrażanie intencji, uwzględnianie różnorodnych sytuacji, ról i kontaktów międzyludzkich, precyzja znaczeniowa, świadomość emocjonalnego nacechowania wypowiedzi. Głoska. 7.2. Uważne słuchanie wypowiedzi i sporządzanie notatek na ich podstawie; analiza i ocena cudzej wypowiedzi. 7.3. Czytanie głośne i recytacja z uwypukleniem sensu tekstu: dykcja, intonacja, pauza, akcentowanie. Zasady recytacji: poprawność dykcji i płynność mowy. 7.4. Czytanie ze zrozumieniem, czyli z uwzględnienie sensu, znaczeń metaforycznych i treści symbolicznych. 8
7.5. Czytanie krytyczne: ocena wartości i wiarygodności tekstu czytanego; formułowanie uwag o możliwych kontynuacjach zaprezentowanych w tekście wątków i idei. 7.6. Pisanie tekstów: rozprawka, przemówienie, referat, wywiad, recenzja, korespondencja osobista, opowiadanie, opis, charakterystyka postaci, analiza, interpretacja. Teksty użytkowe: podanie, życiorys, list urzędowy. 7.7. Komponowanie własnego tekstu: układanie planu, stawianie tez, argumentowanie, wnioskowanie; wybór tytułu, wstęp, zakończenie, dzielenie na rozdziały i akapity, segmentacja na wersy i zwrotki, sporządzenie bibliografii. 7.8. Praca redakcyjna z własnym tekstem: znajomość zasad i poprawianie błędów językowych, ortograficznych, interpunkcyjnych. 7.9. Przekształcanie zdań w tekście: zamiana mowy niezależnej na zależną; zamiana strony czynnej na bierną (zmiana perspektywy); łączenie zdań pojedynczych w złożone; przekształcanie równoważników zdań na zdania. 7.10. Samodzielne zbieranie informacji. Korzystanie ze źródeł utrwalonych (encyklopedia, słowniki: ortograficzny, wyrazów obcych, poprawnej polszczyzny, frazeologiczny, słownik języka polskiego; prasa, Internet) oraz z przekazów ustnych. Wykorzystywanie zgromadzonych informacji w wypowiedziach ustnych i pisemnych. Lektury Literatura polska Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (fragmenty: o porach roku; o dobrej żonie, o człowieku poćciwym); Jan Kochanowski: wybrane fraszki (Na lipę, Na dom w Czarnolesie, Do fraszek [Fraszki moje...], pieśni (Pieśń XXV [Czego chcesz od nas, Panie...], Pieśń świętojańska o Sobótce, fragment: Pieśń panny XII; Tren VIII); Jan Andrzej Morsztyn Do trupa; Ignacy Krasicki: Hymn do miłości ojczyzny; bajki Jagnię i wilcy, Ptaszki w klatce; satyra Pijaństwo; Adam Mickiewicz: ballady (Lilie, Świteź), wiersze (Niepewność), Dziady cz. II; Juliusz Słowacki: Balladyna (akt II, fragment sceny 1 zbieranie malin i zabójstwo); Testament mój. Cyprian Kamil Norwid: Moja piosnka II, W Weronie; Aleksander Fredro Zemsta; Henryk Sienkiewicz Potop; Bolesław Prus Kamizelka; Adam Asnyk Do młodych; Stefan Żeromski Syzyfowe prace; Stanisław Ignacy Witkiewicz: Szalona lokomotywa (akt I); Bolesław Leśmian Dusiołek, W malinowym chruśniaku; Leopold Staff Wysokie drzewa; Jarosław Iwaszkiewicz Jeszcze gdzieś zakwitły bzy... [z cyklu Gry i zabawy], Europa; Miron Białoszewski Ach, gdyby, gdyby nawet piec zabrali, Namuzowywanie; Tadeusz Różewicz Warkoczyk, Prawa i obowiązki; Zbigniew Herbert Pan od przyrody, Przesłanie Pana Cogito; Wisława Szymborska Niektórzy lubią poezję, Nic dwa razy...; Czesław Miłosz Piosenka o końcu świata, Który skrzywdziłeś; Jan Twardowski O wróblu; Mrówko, ważko, biedronko; Stanisław Lem Dzienniki gwiazdowe Ijona Tichego (fragment: Podróż siódma); Sławomir Mrożek Wesele w Atomicach; Małgorzata Musierowicz, jeden tom z cyklu o rodzinie Borejków; Witold Gombrowicz Dziennik (1953, rozdział 1, pięć dni początkowych oraz wyodrębniony szkic Sienkiewicz); Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec. 9
Klasyka światowa Biblia (O miłosiernym Samarytaninie, O synu marnotrawnym); Mitologia (Dedal i Ikar, Orfeusz i Eurydyka); Homer Iliada (Tarcza Achillesa, Pojedynek Achillesa z Hektorem); Sofokles Antygona; Pieśń o Rolandzie (Śmierć Rolanda); William Szekspir Romeo i Julia (akt II, sc. 2; akt III, sc. 5); Miguel de Cervantes Don Kichote (początkowa prezentacja bohatera, walka z wiatrakami); Charles Dickens Opowieść wigilijna; Anton Czechow Kameleon; Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę; George Orwell Folwark zwierzęcy. Wymagania 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Rozumieć pojęcia: nadawca, odbiorca. 1.2. Znać główne zasady nawiązania i podtrzymania komunikacji. 1.3. Różnicować własne wypowiedzi w zależności od przewidywanego odbiorcy. 1.4. Wiedzieć, jak oddziaływać na uczucia opinie i zachowania odbiorcy. 1.5. Znać i stosować zasady kultury języka i etykiety językowej. 1.6. Odnajdywać w tekście fragmenty powiadamiające o uczuciach, intencjach i opiniach nadawcy. 1.7. Odnajdywać w tekście treść poznawczą. 1.8. Rozumieć związek między sposobem przekazywania informacji a skutecznością i wiarogodnością komunikatu. 1.9. Rozpoznawać zmiany znaczenia komunikatu wskutek zmiany kontekstu, rozumieć konsekwencje zmian. 2. Gatunki mowy 2.1. Artykułować i zapisywać wypowiedzi zgodnie z regułami języka. 2.2. Dostosować wypowiedź do sytuacji mówiącego oraz do osoby i sytuacji słuchacza. 2.3. Respektować uznane konwencje językowe. 2.4. Reagować na wypowiedź stosownie do celów komunikacji, podejmować próby wywarcia wpływu na słuchaczy. 2.5. Odróżnić wypowiedź udaną od nieudanej. 2.6. Wskazać cechy tekstu świadczące o naukowym charakterze tekstu. 3. Komunikacja medialna 3.1. Rozumieć pojęcia: informacja, publicystyka (polityczna, społeczna, kulturalna), reklama. 3.2. Rozpoznawać podstawowe gatunki prasowe: komunikat, artykuł, reportaż, wywiad, recenzja. 3.3. Wyodrębnić główną myśl tekstu publicystycznego i sprawdzić spójność tekstu (zdań, akapitów). 3.4. Odróżniać fakt (sąd o stanie rzeczy) od opinii, interpretacji i oceny. 3.5. Wykrywać sprzeczności w zestawieniu faktów. 3.6. Ocenić zgodność wniosków z przesłankami (argumentami) przedstawionymi w tekście. 3.7. Odróżniać perswazję od manipulacji. 3.8. Ocenić wybrane czasopismo młodzieżowe. 3.9. Ocenić wartość gry komputerowej. 3.10. Rozpoznać elementy literatury, muzyki, plastyki i tańca w dziele teatralnym. 3.11. Opisać przestrzeń teatru i rolę poszczególnych elementów. 3.12. Znać role twórców spektaklu teatralnego i zasady ich współdziałania. 3.13. Opisać różnice między żywym spektaklem teatralnym (bezpośredni kontakt z aktorem, niepowtarzalność przedstawienia) a obrazem filmowym. 10
4. Analiza tekstu literackiego 4.1. Wyjaśnić rolę samogłosek i spółgłosek w rymie i instrumentacji. 4.2. Rozumieć rolę rymu w tekście, rozróżniać rymy męskie i żeńskie. 4.3. Rozpoznawać intonacje: wznoszącą i opadającą w poszczególnych wersach tekstu. 4.4. Rozpoznawać i tworzyć synonimy i antonimy. 4.5. Rozpoznawać wyrazy obce, archaizmy i wyrazy gwarowe. 4.6. Znać rolę zdrobnień i zgrubień. 4.7. Odróżniać pytanie zwykłe od retorycznego. 4.8. Rozpoznać dosłowne i przenośne znaczenie wyrazu. 4.9. Rozpoznać przenośnię, porównanie, epitet, ożywienie, uosobienie w tekście poetyckim i prozatorskim. 4.10. Rozpoznać w tekście puentę i morał, rozumieć ich rolę. 4.11. Rozpoznać nawiązanie do innego tekstu, rozumieć cel takiego zabiegu. 4.12. Rozpoznać stylizację gatunkową, archaiczną i gwarową. 4.13. Rozumieć różnicę między fikcją literacką a prawdą historyczną, rozpoznawać elementy fantastyki, groteski. 4.14. Rozróżniać narrację pierwszoosobową i trzecoosobową. 4.15. Rozróżniać gatunki literackie i folklorystyczne: tragedia, komedia, dramat; epos (epopeja), powieść, nowela, opowiadanie, komiks, legenda, pieśń, hymn, erotyk, bajka, baśń, fraszka, ballada, dziennik; przysłowie, zagadka, dowcip. 4.16. Rozumieć rolę kontekstów dzieła, w tym kontekstu biograficznego. 4.17. Opisać związki literatury z malarstwem, teatrem i filmem. 4.18. Stawiać i sprawdzać hipotezy dotyczące zawartości myślowej dzieła (idea przewodnia, problem). 4.19. Rekonstruować wartości promowane przez dzieło. 5. Proces historycznoliteracki 5.1. Rozumieć pojęcia: dziedzictwo kulturowe (to, co pozostało po przodkach) i tradycja (wybrana, żywa część dziedzictwa). 5.2. Rozumieć pojęcie epoki w dziejach kultury. 5.3. Znać odwołania do Biblii i mitów w późniejszych tekstach kultury. 5.4. Rozumieć pojęcia: tragizm, komizm. Rozpoznać elementy tragiczne i komiczne w tekście kultury. 5.5. Porównywać wzorce życia człowieka wpisane do utworów literackich z różnych epok. 6. Wartości i wartościowanie 6.1. Rozpoznać wartości etyczne, estetyczne i poznawcze wpisane w dzieło kultury. 6.2. Rozpoznać w tekstach kultury wartości związane z pojęciami: dom, ojczyzna, Europa, nacjonalizm i antysemityzm. 6.3. Badać podobieństwa i różnice wartości własnych i wartości wyznawanych w bliższym i dalszym środowisku społecznym. 7. Umiejętności językowe 7.1. Kształtować wypowiedź ustną odpowiednio do sytuacji. 7.2. Czytać na głos i recytować z uwypukleniem sensu tekstu: dykcja, intonacja, pauza, akcentowanie. 7.3. Słuchać ze zrozumieniem: wyodrębniać główne punkty usłyszanej informacji. 7.4. Analizować tekst literacki, odnajdywać fragmenty potrzebne do argumentacji. 7.5. Pisać teksty o różnych formach i rodzajach, kierowane do różnych adresatów. 7.6. Badać poprawność zdań i spójność tekstu, usuwać zbędne wyrażenia i wieloznaczność. 7.7. Napisać recenzję, opowiadanie, wspomnienie, list prywatny. 7.8. Poszukiwać informacji w słownikach, encyklopediach, Internecie ( technologia informacyjna). 7.9. Korzystać z katalogów, porównywać i porządkować informacje z kilku źródeł. 7.10. Sporządzić notatkę. 11
Szkoła średnia kończąca się maturą Treść i wymagania w zakresie podstawowym są podzbiorem zakresu rozszerzonego. Zagadnienia poprzedzone gwiazdką należą do zakresu rozszerzonego. Treść kształcenia 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Nawiązywanie i utrzymywanie łączności, przekazywanie informacji 1.2. Słowo, zdanie, równoważnik zdania jako jednostki komunikacji językowej: 1.2.1. części mowy odmienne (rzeczownik, czasownik, imiesłów, przymiotnik, liczebnik, zaimek) i nieodmienne (przysłówek, przyimek, spójnik), 1.2.2. kategorie gramatyczne rodzaj; liczba, przypadek, czasy gramatyczne; osoba (tu: formy nieosobowe czasownika), strona bierna i czynna, tryby czasownika, stopniowanie, 1.2.3. części zdania podmiot, orzeczenie, dopełnienie, okolicznik, przydawka, 1.2.4. zdanie pojedyncze (proste i rozwinięte) i złożone (współrzędnie i podrzędnie), zdanie oznajmujące, pytające, rozkazujące, równoważnik zdania. 1.3. Nadawca komunikatu (twórca tekstu): indywidualny i zbiorowy, znany i nieznany. Odbiorca komunikatu: jednostka, zbiorowość; określony, nieokreślony. 1.4. Funkcja ekspresywna: powiadomienie o uczuciach, intencjach i opiniach nadawcy. Ekspresja jako twórcze wyrażenie osobowości. 1.5. Funkcja impresywna jako zgodne z intencją nadawcy oddziaływanie na odbiorcę. 1.6. Kontakt między nadawcą i odbiorcą. Mówiona i pisemna forma kontaktu. Kontakt bezpośredni. Kontakt pośredni: publikacja, korespondencja (list, e-mail), telefon, czat, sms. 1.7. Znajomość języka (kodu) tekstu przez nadawcę i odbiorcę jako warunek sprawnej komunikacji. Język jako system znaków. Znaki naturalne i umowne. Pojęcie: kod językowy. 1.8. Skuteczność komunikacji. Poprawność, jasność, zwięzłość, jednoznaczność i zgodność z rzeczywistością jako jej warunki. Informowanie, przekonywanie, tworzenie nowej rzeczywistości za pomocą słów. 1.9. Kultura języka: znajomość norm językowych, estetyka wypowiedzi, bogactwo słownictwa. Etykieta językowa: zwyczaje, konwencje zależne od okoliczności (sytuacja prywatna i oficjalna). 1.10. Informatywna funkcja tekstu. Wzbogacanie zasobów poznawczych. 1.11. Znaczenie kontekstu dla rozumienia komunikatu. *Manipulacyjne konsekwencje wyrywania słów z kontekstu. 1.12. Niewerbalne środki komunikowania się: mimika, gest, głos, ubiór, fryzura, makijaż. Zgodność i sprzeczność między komunikacją językową a niewerbalną. *Człowiek jako tekst (mowa, strój, maniery jako komunikaty o charakterze, poglądach i preferencjach). 2. Gatunki mowy 2.1. Gatunki potoczne i użytkowe: powitanie, pożegnanie; przedstawianie się, zwracanie się do innych (etykieta językowa); pytanie, odpowiedź; prośba, rozkaz, żądanie; podziękowanie; zaproszenie; obietnica, przysięga; gratulacje, życzenia; list prywatny; rozmowa, dyskusja, *dyskusja panelowa, *negocjacje. 2.2. Gatunki urzędowe: przemówienie; zawiadomienie, ogłoszenie; instrukcja, regulamin, kodeks; skarga, zażalenie, reklamacja; podanie (do urzędu); życiorys, cv (curriculum vitae); list (oficjalny, motywacyjny, otwarty, intencyjny); upoważnienie; protokół, sprawozdanie. 2.3. Gatunki naukowe i popularnonaukowe: wykład; artykuł, rozprawa; szkic; podręcznik. 3. Komunikacja medialna 12
3.1. Gatunki publicystyczne: komunikat, komentarz, artykuł, reportaż, wywiad, recenzja, felieton. 3.2. Funkcje tekstu medialnego: informacyjna, edukacyjna i perswazyjna. 3.3. Charakter czasopisma a zakres informacji. Typy czasopism: prasa młodzieżowa, sportowa, hobbistyczna, prasa popularno-naukowa, społeczno-polityczna, kulturalna. 3.4. Perswazja (nakłanianie odbiorcy do uznania pożądanych przez nadawcę poglądów i zachowań). Intencje nadawcy i sposoby ich prezentacji. 3.5. Manipulacja jako nadużycie perswazji: ukrywanie intencji wypowiedzi (insynuacja), zatajanie i przeinaczanie faktów, wyolbrzymianie i pomniejszanie rangi zjawisk, argumentacja atakująca osobę. 3.6. Język prasy. Analiza tekstu: słownictwo, logika argumentacji; tytuł prasowy jako gra z czytelnikiem. Porównywanie tekstu z innymi źródłami informacji. 3.7. Audycja radiowa, program telewizyjny (informacja, publicystyka polityczna, społeczna, kulturalna, rozrywka), Internet, gra komputerowa. 3.8. Oddziaływanie reklamy: informowanie o produkcie, oswajanie z marką, nawiązywanie do głębokich potrzeb odbiorcy. Rola słowa, warstwy wizualnej i dźwiękowej. 3.9. Teatr jako synteza sztuk: literatury, muzyki, plastyki, tańca. 3.10. Teatr klasyczny i awangardowy; rola teatru narodowego; teatr telewizji, teatry eksperymentalne. 3.11. Przestrzeń teatru: scena, widownia, światło, rampa, kurtyna, kulisy. Scenografia: dekoracje, rekwizyt teatralny, kostium, maska, charakteryzacja. 3.12. Reżyser teatralny jako twórca oraz koordynator pracy aktora, scenografa, charakteryzatora, kostiumologa i ekipy technicznej. 3.13. Dramat w teatrze: tekst literacki a inscenizacja; skróty i przeróbki tekstu. 3.14. Film jako połączenie sztuki i techniki. 3.15. Rodzaje filmu: fabularny, dokumentalny, animowany. 3.16. Gatunki filmowe: film obyczajowy, historyczny, przygodowy, western, komedia. 3.17. Warstwa wizualna: obraz z kamery, realizm i magiczność, efekty komputerowe. Warstwa dźwiękowa filmu: dialogi, muzyka filmowa, budowanie nastroju. 4. Analiza i interpretacja tekstu literackiego 4.1. Analiza tekstu jako wyodrębnienie elementów składowych i powiązań między nimi. 4.1.1. Poziom brzmieniowy: samogłoska, spółgłoska, sylaba; rym (żeński i męski), wiersz (biały i rymowany), rytm (wiersz rytmiczny, wiersz wolny), instrumentacja głoskowa (w tym: dźwiękonaśladowcza), akcent wyrazowy i zdaniowy, intonacja, pauza. 4.1.2. Poziom słowotwórczy: wyraz, synonim, antonim, homonim, neologizm, archaizm, zapożyczenie; słownictwo gwarowe i regionalne, żargon środowiskowy (w tym: gwara młodzieżowa) i zawodowy; użycie gwary (dialektyzacja) w literaturze; zdrobnienie, zgrubienie, wulgaryzm. 4.1.3. Powtórzenie, refren; pytanie retoryczne, apostrofa, inwokacja. 4.1.4. Przestawienie szyku zdania; przerzutnia. 4.1.5. Poziom znaczeniowy: przenośnia (metafora), epitet, porównanie, ożywienie, uosobienie; paradoks, puenta, dygresja, morał; wyolbrzymienie (*hiperbola); pomniejszenie, złagodzenie (*eufemizm); alegoria, symbol; ironia. 4.1.6. *Związki frazeologiczne stałe i łączliwe.> 4.1.7. Odwołania intertekstualne: aluzja, cytat, przeróbka, pastisz, parodia; stylizacja. 4.1.8. Analiza kompozycji tekstu. Segmentacja: tytuł, dedykacja, motto, prolog, wstęp, zakończenie; rozdział, akapit, wers, zwrotka (strofa), akt, scena, didaskalia, epilog; przypis, spis treści, bibliografia. 4.1.9. Fikcyjność świata przedstawionego; odwzorowanie i przekształcania rzeczywistości; realizm i fantastyka, groteska, absurd, poetyka snu. 13
4.1.10. Jednostki kompozycyjne: motyw, motyw przewodni, topos; zdarzenie, epizod; temat; wątek główny, wątek poboczny; fabuła, akcja; postać literacka (charakterystyka bezpośrednia i pośrednia), bohater (indywidualny i zbiorowy); czas (czas narracji, czas fabuły); miejsce akcji, przestrzeń w utworze; dominanta kompozycyjna; forma otwarta, forma zamknięta. 4.1.11. Formy narracyjne: opowiadanie i opis, narracja pierwszoosobowa i trzecioosobowa. Mowa niezależna i zależna. Monolog, dialog. 4.1.12. Autor dzieła, narrator, podmiot liryczny, mówiący bohater. 4.1.13. Gatunki literackie i folklorystyczne: tragedia, komedia, dramat; epos (epopeja), powieść, nowela, opowiadanie, komiks, legenda, pieśń, hymn, erotyk, bajka, baśń, fraszka, ballada, dziennik; przysłowie, zagadka, dowcip. 4.2. Interpretacja dzieła literackiego 4.2.1. Znaczenia i ogólny sensu tekstu; objaśnienie i komentarz jako działania uzupełniające interpretację. 4.2.2. Konteksty: biograficzny, gatunkowy, historyczny, kulturowy. 4.2.3. Oryginalne cechy utworu na tle wybranych kontekstów. 4.2.4. Jawne i ukryte intencje autora. 4.2.5. Subiektywny charakter odbioru dzieła literackiego i jego oceny. 4.2.6. Twórcza rola odbiorcy: własny wkład w odczytanie utworu. 4.2.7. Interpretacja porównawcza tekstów z tych samych i różnych epok literackich, obszarów językowych i kulturowych, tekstów kultury wysokiej i kultury popularnej. 4.2.8. Interpretacja zawartości problemowej tekstu. 4.2.9. Interpretacja i ocena zawartych w dziele wartości. 5. Proces historycznoliteracki 5.1. Proces historycznokulturowy jako ciąg przemian: 5.1.1. żywotność kultury narodziny, rozkwit i schyłek prądów artystycznych, gatunków, konwencji. 5.1.2. pojęcia epoka, prąd artystyczny, periodyzacja. 5.2. Rodzaje literackie. Pojęcia: liryka, epika, dramat. 5.3. Gatunki literackie jako elementy procesu historycznoliterackiego. 5.4. Dziedzictwo kulturowe a tradycja: 5.4.1. Biblia i antyk jako źródła kultury śródziemnomorskiej; pojęcie mitu, 5.4.2. tradycja średniowiecza w kształtowaniu kultury europejskiej: chrześcijaństwo i jego wpływ na hierarchię wartości, poezja religijna, ideały rycerskie w literaturze, 5.4.3. tradycja renesansu: opozycyjność wobec ideałów średniowiecza; antropocentryzm; humanistyczny model kultury. Pojęcia: humanizm, antropocentryzm, 5.4.4. tradycja sarmacka w literaturze i malarstwie (obyczaje, portret sarmacki). Pojęcia: sarmatyzm, 5.4.5. tradycja Oświecenia: literatura zlaicyzowana; racjonalizm; dydaktyzm literatury, 5.4.6. tradycja romantyczna człowiek wobec Boga; indywidualizm, koncepcja natury, patriotyzm romantyczny. Pojęcia: indywidualizm, naród, ojczyzna, mała ojczyzna, orientalizm, ludowość, *ironia romantyczna. 5.5. Konwencja: trwałość i proces przemian; konwencje a dążenia nowatorskie w literaturze i kulturze współczesnej, konwencja a styl indywidualny. 5.6. Dziedzictwo przeszłości i zmiany w języku: słownictwo dawne i nowe. 5.7. Style artystyczne i ich związek z kulturą epoki: 5.7.1. styl romański, 14
5.7.2. styl gotycki, 5.7.3. klasycyzm renesansowy, 5.7.4. *styl barokowy, 5.7.5. klasycyzm oświecenia, 5.7.6. styl realistyczny. 5.7.7. symbolizm, ekspresjonizm, *antytradycjonalizm, *eksperyment, *nowatorstwo, *awangarda; *postmodernizm, *dekonstrukcja. 5.8. Kategorie estetyczne: tragizm, komizm. 5.9. Korespondencja sztuk i *intertekstualność. *Przekład intersemiotyczny. 6. Wartości i wartościowanie 6.1. Normy postępowania i ustalone kanony piękna a własne kryteria wartościowania. 6.2. Wartości i antywartości zawarte w tekście kultury: 7.2.1. wartości poznawcze; pojęcia: prawda, fałsz, 7.2.2. wartości etyczne; pojęcia: dobro i zło, odwaga i tchórzostwo, wierność i zdrada; wolność, odpowiedzialność, uczciwość, honor, bohaterstwo, 7.5. wartości estetyczne, pojęcia: piękno i brzydota. 6.3. Dom jako wartość: gniazdo rodzinne, symbolika domu. Pojęcia: rodzina (matka, ojciec, dziecko); miłość; bezdomność. 6.4. Ojczyzna i mała ojczyzna jako wartości. Pojęcia: patriotyzm i nacjonalizm. 7. Umiejętności językowe 7.1. Retoryka, czyli sztuka skutecznego mówienia: 7.1.1. rodzaje perswazji w retoryce: przekonująca, nakłaniająca (propaganda) i pobudzająca (agitacja). 7.1.2. przygotowanie i wygłaszanie mowy, zasady recytacji: poprawność dykcji i płynność mowy. 7.1.3. podtrzymywanie kontaktu z rozmówcą, kierowanie rozmową, dyskusją. 7.2. Analiza i interpretacja słuchanego tekstu (rozpoznawanie celu wypowiedzi, intencji autora, środków perswazji, ukrytych założeń). 7.3. Czytanie ze zwróceniem uwagi na sens utworu (znaczenia metaforyczne, aluzje literackie, treści symboliczne). 7.4. Pisanie tekstów: 7.4.1. rozprawka, przemówienie, referat, wywiad, recenzja, korespondencja osobista, opowiadanie, opis, charakterystyka postaci, analiza, interpretacja, 7.4.2. teksty użytkowe podanie, cv, list urzędowy, 7.4.3. notowanie. 7.5. Komponowanie własnego tekstu: układanie planu, stawianie tez, argumentowanie, wnioskowanie; wybór tytułu, wstęp, dzielenie na rozdziały i akapity, segmentacja na wersy i zwrotki, zakończenie, sporządzenie przypisu i bibliografii. 7.7. Przekształcanie zdań w tekście: zamiana mowy niezależnej na zależną; zamiana strony czynnej na bierną (zmiana perspektywy); łączenie zdań pojedynczych w złożone; przekształcanie równoważników zdań na zdania. 7.10. Samodzielne zbieranie i wykorzystywanie informacji w wypowiedziach ustnych i pisemnych. 7.11. Korzystanie ze źródeł utrwalonych: encyklopedia, słowniki: ortograficzny, wyrazów obcych, poprawnej polszczyzny, frazeologiczny, słownik języka polskiego; prasa, Internet. Wykorzystywanie przekazów ustnych. Lektury Literatura polska 15
Bogurodzica; Jan Kochanowski Treny (V, X, XIX ); Pieśni (w tym: Pieśń III i Pieśń 24 z Ksiąg wtórych); Mikołaj Sęp Szarzyński Sonet IIII, Sonet V; Jan Andrzej Morsztyn Do tejże, Niestatek (inc.: Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem); Daniel Naborowski Krótkość żywota; Jan Chryzostom Pasek Pamiętnik (fragmenty: Elekcja w Warszawie, Pan Pasek w Danii); Ignacy Krasicki Monachomachia (Pieśń V); Franciszek Zabłocki Fircyk w zalotach (akt I, sc. 2, 3, 4); Adam Naruszewicz Głos umarłych; Stanisław Trembecki Gość w Heilsbergu; Adam Mickiewicz Pan Tadeusz; Dziady cz. III; wiersze: Oda do młodości, Romantyczność, Stepy akermańskie, Czatyrdah, Nad wodą wielką i czystą...; Juliusz Słowacki, Beniowski (Pieśń V); wiersze: Rozłączenie, Grób Agamemnona; *Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia (część III, scena w zamku dyskusja Hrabiego z Pankracym; część IV scena ostatnia); Cyprian Kamil Norwid Klaskaniem mając obrzękłe prawice, Coś ty Atenom zrobił Sokratesie, Pielgrzym; Bolesław Prus Lalka; Eliza Orzeszkowa Gloria Victis; Jan Kasprowicz Krzak dzikiej róży, Dies irae; Kazimierz-Przerwa Tetmajer Melodia mgieł nocnych, Koniec wieku XIX; Leopold Staff Deszcz jesienny, Kowal; Stanisław Wyspiański, Wesele; Władysław Reymont, Chłopi (t. 1: Jesień); Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony, Przedwiośnie, *W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym; Julian Tuwim: Bal w Operze (Bankiet); Jarosław Iwaszkiewicz Panny z Wilka; Witold Gombrowicz Ferdydurke; Bolesław Leśmian Dziewczyna, Topielec; Czesław Miłosz, Obłoki; Campo di Fiori, Dar; Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie, Tadeusz Różewicz Ocalony, bez, Zbigniew Herbert Apollo i Marsjasz, Potęga smaku, Miron Białoszewski Szare eminencje zachwytu, Wisława Szymborska Może to wszystko, Trzy słowa najdziwniejsze, Stanisław Grochowiak Rozbieranie do snu, Julia Hartwig Mówiąc nie tylko do siebie, Do róży; Ryszard Krynicki I naprawdę nie wiedzieliśmy, Stanisław Barańczak Widokówka z tego świata; Sławomir Mrożek Tango; Bruno Schulz Sklepy cynamonowe (Ulica Krokodyli); Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu, Dzień na Harmenzach; Gustaw Herling-Grudziński Wieża; Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem; Tadeusz Konwicki Nowy Świat i okolice (fragmenty: Moje pogróżki, Kot Iwan, Wielka Sobota, Krótki spacer po Nowym Świecie, Pożegnanie z Wilnem); Olga Tokarczuk Najbrzydsza kobieta świata (z tomu Gra na wielu bębenkach); Andrzej Stasiuk Babka (z tomu Opowiadania galicyjskie); Ryszard Kapuściński Imperium (Pińsk, 1939; Workuta, zamarznąć w ogniu); Jerzy Pilch Kot, który trzyma mnie przy życiu (z tomu Bezpowrotnie utracona leworęczność). Zbigniew Herbert Łaska kata (z tomu Martwa natura z wędzidłem), Klasyka światowa Platon Uczta (części 1-7); 16
Biblia Księga Rodzaju (rozdziały I i II); Księga Hioba (rozdziały: I, XL, XLII wersety 10-17); Psalmy (psalm 10, 33); według Biblii Tysiąclecia lub w tłum. Czesława Miłosza); Horacy Pieśni (Exegi monumentum, Do Postuma) William Szekspir Makbet; Hamlet (monolog inc. Być albo nie być...) Johann Wolfgang Goethe Faust w tłum. J. St. Burasa lub A. Pomorskiego (cz. I, scena spotkania Fausta z Mefistofelesem, scena ostatnia w więzieniu; *całość cz. I); Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara; *Joseph Conrad Jądro ciemności; Franz Kafka Proces; *Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata; Bohumil Hrabal Bar świat. Wymagania 1. Komunikacja językowa i jej składniki 1.1. Rozumieć pojęcia: nadawca, odbiorca, kod i znak. 1.2. Znać, wykrywać i wykorzystywać językowe i pozajęzykowe możliwości nawiązywania i podtrzymywania kontaktu. Rozumieć zależności między językiem tekstu a rodzajem kontaktu. 1.3. Różnicować własne wypowiedzi w zależności od przewidywanego odbiorcy. 1.4. Rozpoznawać i tworzyć wypowiedzi realizujące funkcję ekspresywną. 1.5. Rozpoznawać w tekstach literackich wypowiedzi o charakterze impresywnym, odczytywać jawne i ukryte intencje nadawcy. 1.6. Odnajdywać w tekście treść poznawczą. 1.7. Znać i stosować zasady skutecznej komunikacji. 1.8. Rozumieć związek między sposobem przekazywania informacji a skutecznością i wiarogodnością komunikatu. 1.9. Znać i stosować zasady kultury języka i etykiety językowej. Rozpoznawać życzliwość i agresję językową. 1.10. Rozpoznawać zmiany znaczenia komunikatu wskutek zmiany kontekstu, rozumieć konsekwencje zmian. 1.11. *Rozumieć związek między zmianami kontekstu a manipulacją językową. 1.12. *Odczytać znaczenie stroju subkulturowego. 2. Gatunki mowy 2.1. Artykułować i zapisywać wypowiedzi zgodnie z regułami języka. 2.2. Dostosować wypowiedź do sytuacji mówiącego oraz do osoby i sytuacji słuchacza. 2.3. Respektować uznane konwencje językowe. 2.4. Reagować na wypowiedź stosownie do celów komunikacji, podejmować próby wywarcia wpływu na słuchaczy. 2.5. Odróżnić wypowiedź udaną od nieudanej. Badać skuteczność własnej wypowiedzi. 2.6. Wskazać cechy tekstu świadczące o naukowym charakterze tekstu. 2.7. Znać i stosować zasady negocjacji. 3. Komunikacja medialna 3.1. Rozpoznawać podstawowe gatunki prasowe: komunikat, artykuł, reportaż, wywiad, recenzja. 3.2. Wyodrębnić główną myśl tekstu publicystycznego i sprawdzić spójność tekstu (zdań, akapitów). 3.3. Odróżniać fakt (sąd o stanie rzeczy) od opinii, interpretacji i oceny. 3.4. Wykrywać sprzeczności w zestawieniu faktów. 3.5. Ocenić zgodność wniosków z przesłankami (argumentami) przedstawionymi w tekście. 3.6. Odróżniać perswazję od manipulacji. 3.7. Charakteryzować porównawczo kilka czasopism, dokonać oceny jednego z nich. 3.8. Rozumieć pojęcia: informacja; publicystyka polityczna, społeczna, kulturalna; reklama. 3.9. Dokonać oceny treści i formy programu kulturalnego w radiu i telewizji. 17
3.10. Rozpoznać elementy literatury, muzyki, plastyki i tańca w dziele teatralnym, rozumieć ich funkcje w dziele. 3.11. Opisać przestrzeń teatru i funkcje poszczególnych elementów. 3.12. Znać role twórców spektaklu i zasady ich współdziałania. 3.13. Rozpoznawać różnice między tekstem dramatu a jego realizacją w teatrze (na wybranym przykładzie). 3.14. Opisać rodzaje i gatunki filmowe. 3.15. Opisać różnice między żywym spektaklem teatralnym (bezpośredni kontakt z aktorem, niepowtarzalność przedstawienia) a obrazem filmowym. 4. Analiza tekstu literackiego 4.1. Odróżniać analizę od interpretacji i wartościowania. 4.2. Wyjaśnić rolę samogłosek i spółgłosek w rymie i instrumentacji. 4.3. Rozróżniać wiersz rymowany i biały, rymy męskie i żeńskie, rozumieć rolę rymu w tekście. 4.4. Rozpoznawać intonacje: wznoszącą i opadającą w poszczególnych wersach tekstu. 4.5. Rozumieć dramatyczną rolę pauzy oraz milczenia w tekście. 4.6. Rozpoznawać i tworzyć synonimy, antonimy, homonimy i oparte na nich gry słowne. 4.7. Rozpoznawać wyrazy zapożyczone, obce, neologizmy, archaizmy i wyrazy gwarowe. 4.8. Znać rolę zdrobnień, zgrubień oraz słownictwa nacechowanego wulgarnie. 4.9. Odróżniać pytanie zwykłe od retorycznego, odróżniać apostrofę od inwokacji. 4.10. Odróżniać teksty bogate składniowo od ubogich. 4.11. Rozpoznać metaforę, porównanie, epitet, ożywienie i uosobienie w tekście poetyckim i prozatorskim. 4.12. Odróżnić symbol od alegorii, objaśnić ich funkcje w utworze. 4.13. Rozpoznać i znać efekty dygresji, puenty i morału, ironii. 4.14. Rozpoznać nawiązanie do innego tekstu, rozumieć cel takiego zabiegu. 4.15. Rozpoznać stylizację gatunkową, archaiczną i gwarową. 4.16. Rozumieć różnicę między fikcją literacką a prawdą historyczną; rozpoznać elementy fantastyki, groteski, poetyki snu. 4.17. Wyróżniać jednostki kompozycyjne; odnajdywać dominantę kompozycyjną. 4.18. Rozróżniać formy narracyjne w tekście. 4.19. Rozróżniać gatunki literackie i folklorystyczne: tragedia, komedia, dramat; epos (epopeja), powieść, nowela, opowiadanie, komiks, legenda, pieśń, hymn, erotyk, bajka, baśń, fraszka, ballada, dziennik; przysłowie, zagadka, dowcip. 4.20. Rozumieć rolę kontekstów dzieła: biograficznego, gatunkowego, historycznego, kulturowego i wykorzystać je przy interpretacji dzieła. 4.21. *Rozumieć subiektywny charakter interpretacji. 4.22. Znać związki literatury z historią, publicystyką, malarstwem, teatrem, filmem i kulturą popularną. 4.23. Stawiać i sprawdzać hipotezy dotyczące zawartości myślowej dzieła (idea przewodnia, problem, tendencja);. 4.24. Ocenić ideową i artystyczną wartość tekstu oraz identyfikować wartości wpisane w tekst. 5. Proces historycznoliteracki 5.1. Rozumieć ewolucję zjawisk kulturowych. 5.2. *Rozumieć umowność periodyzacji. Przedstawić zmiany periodyzacji na wybranym przez siebie przykładzie. 5.3. Opisać przemiany gatunkowe na przykładzie pojęć: dramat, epos (epopeja), powieść, erotyk. 5.4. Rozróżniać pojęcia dziedzictwa i tradycja. Rozumieć rangę tradycji. 5.5. Ukazać różnorodność wątków ideowych, obyczajowych oraz artystycznych wywodzących się z tradycji średniowiecznej, renesansowej, sarmackiej, oświeceniowej i romantycznej. 18
5.6. Rozumieć rolę konwencji jako łącznika w procesie przemian; *podać przykłady rozbijania konwencji w nurtach awangardowych. 5.7. Rozumieć rolę archaizmów i neologizmów w procesie kulturowym. 5.8. Rozumieć zjawisko historycznej przemienności stylów. 5.9. Podać cechy charakterystyczne stylów: romańskiego (w architekturze), gotyckiego (w architekturze), renesansowego, *barokowego (w literaturze, w tym: *koncept), klasycyzmu oświecenia, realizmu (w powieści) (każdorazowo na dowolnym przykładzie). 5.10. Opisać istotę tragizmu oraz istotę komizmu na dowolnym przykładzie literackim. 5.11. Rozpoznać w tekście kultury elementy różnych sztuk; rozumieć przekładalność języka sztuk. 6. Wartości i wartościowanie 6.1. Przedstawić społeczne zróżnicowanie norm moralnych; rozważyć tezę, że jest ono źródłem bogactwa kultury narodowej. 6.2. Zidentyfikować wartości etyczne, estetyczne i poznawcze wpisane we wskazany tekst kultury. 6.3. Zrekonstruować hierarchię wartości wpisaną w tekst kultury i przemawiającą za nią argumentację autora. 6.4 Rozpoznać w tekstach kultury wartości związane z pojęciami: dom, ojczyzna, Europa. Rozumieć konfliktowy charakter afirmacji tych wartości (bezdomność, nacjonalizm, ksenofobia, antysemityzm). 6.5. *Omówić na dowolnym przykładzie uwarunkowania i następstwa konkretnego konfliktu wartości. 6.6. Przedstawić własną postawę wobec problemu wyboru wartości i wartościowania. Zdawać sobie sprawę z podobieństw i odmienności swoich poglądów względem poglądów podzielanych w bliższym i dalszym środowisku społecznym. 7. Umiejętności językowe 7.1. Jasno przekazać myśl w mowie i piśmie. 7.2. Kształtować wypowiedź ustną odpowiednio do sytuacji. 7.3. Wygłosić mowę: przekonującą, nakłaniającą, pobudzającą audytorium. 7.4. Ocenić mowę według świadomie wybranych kryteriów (w tym: celu wypowiedzi i intencji nadawcy). 7.5. Uczestniczyć w dyskusji: przekonywać, wysuwać i odpierać argumenty, poszukiwać obszarów porozumienia. 7.6. Czytać na głos i recytować z uwypukleniem sensu tekstu: dykcja, intonacja, pauza, akcentowanie. 7.7. Redagować tekst własny i cudzy: sprawdzać spójność tekstu i poprawność zdań, poprawiać błędy językowe, ortograficzne, interpunkcyjne; usuwać zbędne wyrażenia i wieloznaczność. 7.8. Przekształcać tekst: streszczać, skracać, rozwijać. 7.9. *Podejmować własne próby literackie. 7.10. Zbierać informacje z różnych źródeł, tworzyć uporządkowane zasoby informacyjne, wykorzystywać je w rozwiązywaniu problemów ( technologia informacyjna). Zasadnicza szkoła zawodowa Treść kształcenia 1. Poprawne mówienie, czytanie i pisanie; uważne słuchanie i wnikliwe oglądanie. 2. Zasady skutecznej komunikacji, podejmowanie rozmowy i przekazywanie własnych opinii. 3. Popularne formy prasowe i ich cechy charakterystyczne: gazeta codzienna, tygodnik, miesięcznik. Prasa sportowa, prasa kobieca, poradniki. 4. Język mediów: informowanie, przekonywanie, manipulacja. 5. Film: film fabularny, dokumentalny, popularnonaukowy. 19
6. Język filmu: obraz, dźwięk, scenografia, praca reżysera. 7. Radio i telewizja: informacja i muzyka w radiu. Spójność słowa, obrazu i dźwięku w telewizji. 8. Internet jako źródło informacji. Udostępnianie dóbr kultury: zbiory biblioteczne, muzyka i piosenki, film, zbiory dzieł plastycznych. Internet jako rozrywka. 9. Wartości obecne w życiu codziennym. Postawa ekologiczna. Lektury Maria Pawlikowska Jasnorzewska Różowa magia, Miłość (inc.: Nie widziałam cię już od miesiąca); Krzysztof Kamil Baczyński Z głową na karabinie; Tadeusz Różewicz Walentynki (poemat z końca XX wieku) ; Wisława Szymborska Portret kobiecy, Cebula; Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu; Marek Hłasko Pierwszy krok w chmurach; Sławomir Mrożek Wina i kara; Hanna Krall Zbawienie (z tomu Dowody na istnienie); Olga Tokarczuk Najbrzydsza kobieta świata (z tomu Gra na wielu bębenkach); Janusz Głowacki 1989 w Warszawie (z tomu Z głowy); Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem (fragment początkowy); Andrzej Sapkowski Wiedźmin (opowiadanie z tomu Ostatnie życzenie); Bogumił Hrabal Bar świat. Wymagania 1. Poprawnie mówić, komunikować się w różnych sytuacjach i kręgach społecznych, wyrażać własne poglądy, uzasadniać je i bronić ich, przestrzegać kultury języka i etykiety językowej. 2. Czytać ze zrozumieniem teksty literackie i użytkowe (zwłaszcza instrukcje i specyfikacje zawodowe). 3. Poprawnie pisać, jasno wyrażać własne opinie, napisać i zredagować: cv, podanie, notatkę, sprawozdanie, list, e-mail, umieć wypełnić formularze urzędowe ( podstawy przedsiębiorczości). 4. Zdobywać wiedzę o świecie i człowieku z lektury gazet, czasopism, dzieł literackich, filmu, muzyki. Umieć korzystać z zasobów Internetu ( technologia informacyjna). 5. Rozpoznawać zjawiska manipulacji w mediach, podawać przykłady narzucania opinii i przeinaczania faktów. 6. Rozpoznawać wartości zawarte w tekstach kultury i w życiu codziennym, związane z domem, małą ojczyzną, ojczyzną, wspólną Europą. 7. Rozumieć, dlaczego są wartościami: prawda, dobro, piękno (w tym piękno natury), miłość, patriotyzm, tolerancja. 20