Kazimierz ZARĘBSKI, Jan ZAWIŚLAK, Sebastian GÓRA Pomiar-GIG Sp. z o.o., Lublin

Materiały Symp. str. 81 91 Kazimierz ZARĘBSKI, Jan ZAWIŚLAK, Sebastian GÓRA Pomiar-GIG Sp. z o.o., Lublin Wyniki monitoringu hydrogeologicznego jako dane wyjściowe w planowaniu zagospodarowania powierzchni obszaru górniczego Puchaczów IV Streszczenie W artykule przedstawiono metodykę rozpoznania warunków hydrogeologicznych przypowierzchniowych warstw czwartorzędu których budowa geologiczna decyduje o warunkach tworzenia się zalewisk poeksploatacyjnych. Nakreślono obraz kształtowania się zalewisk na terenie obszaru górniczego do roku 2015. Przedstawiono propozycje zagospodarowania terenu, w tym koncepcje budowy obiektów hydrotechnicznych oparte na wynikach badań hydrogeologicznych. 1. Wstęp Skutki oddziaływania eksploatacji podziemnej złóż obserwowane na powierzchni terenu zależą w znacznym stopniu od przyjętych rozwiązań technologicznych /system eksploatacji/, od warunków naturalnych /ukształtowanie terenu, uwarunkowania hydrogeologiczne/ oraz od stosowanych na powierzchni terenu zabiegów technicznych zwalczających wymienione skutki eksploatacji /systemy odwadniania/. Planowanie zagospodarowania powierzchni poeksploatacyjnej jest więc ułatwione o tyle, o ile warunki hydrogeologiczne aktualne i prognozowane, które są głównym czynnikiem wpływającym na powstawanie zalewisk, zostały poprawnie rozpoznane i prawidłowo ekstrapolowane w zmieniających się warunkach geomorfologicznych (Zarębski i in. 2000, 2003). Trudno przewidywalne elementy procesu oddziaływania eksploatacji na powierzchnię to głównie: zmiany systemu i zasięgu eksploatacji i odwadniania w stosunku do wcześniejszych założeń, ekstremalne zmiany naturalnych warunków klimatycznych w stosunku do warunków przeciętnych. W artykule przedstawiono formowanie się nowych, wywołanych eksploatacją zmienionych warunków hydrogeologicznych na obszarze kopalni w Bogdance (rys. 1.1 i 1.2). W oparciu o prowadzone obserwacje zmian zasięgu osiadań terenu wywołanego podziemną eksploatacją złóż węgla kamiennego oraz na podstawie pomiarów zwierciadła wód I-ego piętra wodonośnego przedstawiono prognozę kształtowania się zalewisk dla horyzontu czasowego 2015 r. (Zarębski i Zawiślak 2003), tj. po wybraniu pokładów 382 i 385/2. 81

K. ZARĘBSKI, J. ZAWIŚLAK, S. GÓRA Wyniki monitoringu hydrogeologicznego... Rys. 1.1. Schemat obiegu wód powierzchniowych i podziemnych w rejonie kopalni w Bogdance Fig. 1.1. Scheme of surface and underground water circulation on Bogdanka Coal Mine area Należy zaznaczyć, że rozwój deformacji i powstawanie dalszych obniżeń powierzchni od roku 2015 aż do zakończenia eksploatacji stanowi odrębną jakościowo i ilościowo grupę zagadnień. 2. Badania terenowe dla rozpoznania zmienności warunków hydrogeologicznych Warunki hydrogeologiczne formowane są zawsze przez następujące równorzędne czynniki: budowę geologiczną i związaną z nią genetycznie geomorfologię obszaru, warunki klimatyczne aktualne; ważne są jednak również warunki paleoklimatyczne, które formowały reżim głębszych wód podziemnych. Poprawna ocena budowy geologicznej i oddziaływań klimatu na stany zwierciadła wód podziemnych w zmieniającej się morfologii obszaru, gwarantują najlepszą ocenę ostatecznych skutków wpływu eksploatacji na powierzchnię terenu. Poszczególne grupy zagadnień, które były obiektem badań w LZW dla sformowania takiej oceny omówiono niżej. Wiercenia głębokie (1000 1800 m p.p.t.), pozwalały rozpoznać budowę geologiczną karbonu i zasoby złóż węgli. Obiektem badań były: wody głębinowe pośrednio związane z powierzchnią lub izolowane od powierzchni głębsze piętra wodonośne oraz wody wgłębne z niższych partii piętra czwartorzędowo kredowego, praktycznie kredy górnej. Głębokie piezometry (dostosowane wymienione odwierty) monitorują oddziaływanie kopalni na wody głębinowe i wgłębne. Wiercenia specjalne badawcze w nadkładzie karbonu (jura i kreda) i w stropowych utworach karbonu, obejmowały specjalne otwory hydrogeologiczne, za pomocą których 82

rozpoznano wielkość dopływów z I-ego (kreda górna) i II-ego (kreda środkowa, jura i strop karbonu) z kompleksu wodonośnego. Jedynie otwór BPB-1 w północnej części O.G Puchaczów, ma rozpoznane 100% profilu do stropu karbonu, w tym wykonane badania tzw. kredy nieprzepuszczalnej oraz badania zróżnicowania wysokości naporów w warstwach wodonośnych I-ego piętra wodonośnego (Zarębski i in. 1993, 1994). Rys. 1.2. Zalewiska poeksploatacyjne na terenie obszaru górniczego Puchaczów IV w roku 2015 Fig. 1.2. Prediction of post-mining over-flow land range on Puchaczów IV mine area in 2015 Wiercenia hydrogeologiczne dla celów monitoringu (piezometry płytkie do 20 m i studnie wiercone); lokalizowane wokół obiektów powierzchniowych lub w celu ujęcia wód I-ego piętra wodonośnego. Przedmiotem badań są tutaj wody gruntowe i wgłębne 83

K. ZARĘBSKI, J. ZAWIŚLAK, S. GÓRA Wyniki monitoringu hydrogeologicznego... (czwartorzęd, niekiedy strop kredy). Należy wspomnieć o spotykanych jeszcze piezometrach instalowanych ręcznie do 3 5 m p.p.t. ujmujących wody gruntowe a niekiedy przypowierzchniowe (płytkie wody gruntowe zwane czasem płytkimi wodami podziemnymi). Piezometry płytkie ujmujące wody gruntowe i przypowierzchniowe są obiektem badań wykorzystywanych bezpośrednio dla celów projektowych i opracowań ekologicznych. Wieloletni monitoring zapewnia dużą ilość danych do interpretacji i symulacji zróżnicowania warunków naturalnych. Prospekcja geofizyczna (sondowania elektryczne i geotermiczne) realizowane w północnej części Centralnego Rejonu Węglowego w celu rozpoznania rzeźby podłoża czwartorzędu (stropu kredy), rozprzestrzeniania warstw izolujących i wodonośnych w czwartorzędzie oraz stref descenzji i ascenzji wód pionowych strumieni przy krawędziach dolinnych i oknach hydrogeologicznych. Badania te wniosły wiele informacji n/t położenia stref wymiany bezpośredniej i pośredniej wód przypowierzchniowych, gruntowych i wgłębnych. Kartowanie hydrogeologiczne pierwszej warstwy wodonośnej czwartorzędowej polegające na pomiarach hydrogeologicznych studni gospodarskich, wierceniach badawczych ręcznych dla rozpoznania litologii tej warstwy i jej podłoża. Wyniki wierceń i pomiarów opracowano dla niektórych części obszaru górniczego w skali 1:10000. Celem badań była interpretacja zmienionych osiadaniami warunków hydrogeologicznych określenia nowych działów wodnych i stref drenażu płytkich wód podziemnych (gruntowych i przypowierzchniowych) dla projektowania nowego i korekty starszego systemu rowów melioracyjnych oraz rozpoznanie zmienionych warunków hydrogeochemicznych. Pomiary geodezyjne; niwelacja punktów geodezyjnych (reperów) rozmieszczonych w granicach terenu górniczego wykonywana jest regularnie przez służby miernicze kopalni. Wyniki pomiarów obniżeń przedstawiane są na mapach w skali 1 : 10 000. W tej samej skali wartości obniżeń 0,5; 1,0; 1,5; 2,0; 2,5 m przedstawione są w prognozach docelowych 2015 r. 3. Interpretacja skutków eksploatacji w świetle wyników badań poszczególnych systemów monitorujących Syntezę budowy geologicznej i badań hydrogeologicznych głębszych pięter wodonośnych zawierają: z wierceń głębokich; dokumentacje geologiczne złóż poszczególnych obszarów badań z częścią hydrogeologiczną, uaktualniana dokumentacja hydrogeologiczna kopalni, dokumentacje otworów specjalnych tzw. otworowe oraz dokumentacje monitoringu prowadzonego piezometrami głębokimi, sporządzone okresowo (2 4 razy w roku) relacjonują głównie rozwój leja depresji w obrębie II-ego kompleksu wodonośnego i w karbonie, a w mniejszym stopniu (lokalnie) w dewonie i kredzie górnej, z wierceń hydrogeologicznych dla celów monitoringu; dokumentacje (sprawozdania) z wyników wiercenia i równoległych badań oraz periodycznie sporządzane dokumentacje zmienności sezonowej warunków hydrodynamicznych z danymi (analizy chemiczne) n/t oddziaływania monitorowanych obiektów (składowiska odpadów, zbiorniki) na wody podziemne i powierzchniowe. Syntezę budowy geologicznej piętra wodonośnego czwartorzędowego (i stropu kredy) zawierają: 84

dokumentacje badań geofizycznych elektrooporowych. Pomocniczą rolę w ocenie pionowej migracji wód zawiera dokumentacja geofizycznych badań geotermicznych dla obszaru kopalni, dokumentacje (sprawozdanie) z wyników kartowania hydrogeologicznego (pomiary w studniach gospodarskich, płytkie wiercenia ręczne) dla pierwszej warstwy wodonośnej i jej nieprzepuszczalnego lub słaboprzepuszczalnego podłoża. W obrębie tych dwóch serii skalnych zachodzą najważniejsze zmiany widoczne na powierzchni związane z obniżeniami deformacyjnymi, formowaniem zalewisk oraz przejściowymi zmianami hydrogeochemicznymi wód podziemnych i powierzchniowych. Temat badawczy realizowany w latach 2001 2003 umożliwił rozpoznanie i interpretację zjawiska tworzenia się zalewisk oraz wyodrębnienie specyficznej strefowości pola objętego deformacjami jako funkcji budowy geologicznej stropu czwartorzędu przy jednakowym oddziaływaniu osiadań (rys. 3.1). 4. Oddziaływanie eksploatacji na powierzchnię a model warunków hydrogeologicznych Obszar objęty deformacjami powierzchni na terenie górniczym kopalni w Bogdance w świetle dotychczasowych badań (patrz literatura) klasyfikuje się następująco: a) ze względu na charakter deformacji; pas zewnętrzny wokół obszaru osiadań, tj. 0,0 - W max, gdzie W max to maksymalna wartość osiadań dla danej miąższości warstwy wybieranej eksploatacją i danych warunków reologicznych górotworu. W strefie tej występują również przemieszczenia (naprężenia) poziome, występują siły tnące tworzą się spękania w skałach zwięzłych, obszar wewnętrzny strefy osiadań gdzie osiągnęły one wartość docelową w danych warunkach reologicznych górotworu, zaś przemieszczenia końcowe skał były wyłącznie pionowe. b) ze względu na pierwotną morfologię obszaru; dna dolin lokalnych cieków; płytkie zaleganie zwierciadła wody podziemnej, obszar wysoczyzn; zaleganie zwierciadła wody (m p.p.t.); płytkie, mniejsze lub zbliżone do wielkości osiadania maksymalnego lub zaleganie zwierciadła wody (m p.p.t.) znacznie większe aniżeli wartość osiadania maksymalnego. c) ze względu na reżim hydrogeologiczny wód podziemnych; obszar występowania wód gruntowych o zwierciadle swobodnym, obszar występowania wód gruntowych o zwierciadle napiętym. Wymienione grupy czynników (elementów) decydujące o obserwowanych na powierzchni terenu efektach deformacji nadkładu nad eksploatowanym złożem oddziaływują równocześnie, ale w różnych miejscach. Z punktu widzenia zasad kombinatoryki statystycznej możliwości tworzenia się obszarów w których jeden lub dwa z w/w czynników są dominujące, jest następująca: ze względu na charakter deformacji dwie klasy deformacji w danym punkcie nie występujące równocześnie, ze względu na morfologię (i głębokość zalegania zwierciadła wody) dwie klasy głębokości zalegania zwierciadła wody względem wielkości osiadania (wykluczające się w danym punkcie), ze względu na reżim hydrogeologiczny wód podziemnych dwie klasy reżimu hydrogeologicznego (wykluczające się w danym punkcie). 85

K. ZARĘBSKI, J. ZAWIŚLAK, S. GÓRA Wyniki monitoringu hydrogeologicznego... Rys. 3.1. Przekrój hydrogeologiczny przewyższony A A: jezioro Piaseczno przepust w Dratowie Fig. 3.1. Exceeded hydro-geological intersection A-A; Piaseczno lake-pass in Dratów 86

Ilość Permutacji w/w czynników obserwowana i mająca znaczenie praktyczne dla każdego z dwóch obszarów deformacji jest następująca: Pn = 3! = 6 permutacji. W każdej ze stref deformacji (wewnętrznej i zewnętrznej) może więc wystąpić 6 permutacji głównych czynników uporządkowanych według wagi ich oddziaływania. Jeżeli dodamy, że jakąś rolę odgrywa odległość powstającego zalewiska od podstawy drenażu obszaru i występowanie w funkcji czasu warunków przejściowych między różniącymi się strefami (sezonowa zmienność stanów zwierciadła wód podziemnych), wówczas zarysowuje się obraz olbrzymich trudności w zgeneralizowaniu wagi poszczególnych czynników przy sporządzaniu prognozy. W tej sytuacji celem uproszczenia modelu oddziaływań eksploatacji przyjęto szereg założeń: pas zewnętrzny deformacji stanowi mały procent ogólnej powierzchni i podobnie jak małe zagłębienia bezodpływowe wewnątrz obszaru wymaga indywidualnych interwencji w danych warunkach (sposobu odwadniania), obszar wewnętrzny niecki osiadań wymaga generalnego rozwiązania odwodnienia, przy czym o jego zastosowaniu lub o formowaniu zbiorników decydują rzędne wylotów dolin odwadniających obszar, tj. Rowu A, Rowu Żelaznego i rzeki Świnki na granicy terenu górniczego, badanie oddziaływania i wzajemnych związków w/w czynników (elementów) powinny dotyczyć dla danej strefy osiadań (lub geomorfologicznej) prostych relacji dla wyznaczenia przedziałów zmienności, które będą przydatne ze względów praktycznych. Cele te realizowano przez monitoring i prace badawcze rozszerzające znajomość budowy geologicznej i dynamikę płytkich wód podziemnych. Oddziaływanie eksploatacji w aspekcie zmian warunków hydrogeologicznych wyraża się ciągiem przyczynowo skutkowym o następującej kolejności: 1) obniżenie rzędnych terenu o W max, tj. o miąższość wybranej przestrzeni, pomniejszoną o współczynnik eksploatacji mniejszy od jedności (w LZW 0,7 0,9), 2) ciśnienie geostatyczne warstw skalnych w strefie zawału wywołuje krótkotrwałe i zmienne co do znaku i wartości zmiany ciśnienia w nadległych warstwach wodonośnych już we wczesnej fazie osiadań, 3) skutki osiadania na powierzchni wyrażają się powstawaniem nad strefą zawału zagłębień bezodpływowych. Jeżeli eksploatacja jest wznawiana w sąsiednim pokładzie, następuje dalsza modyfikacja kształtu lokalnych niecek, 4) w zależności od budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych przed rozpoczęciem eksploatacji możliwe są następujące scenariusze przebiegu i oddziaływania osiadań na powierzchnię: a) miąższość strefy aeracji większa od wielkości obniżeń względne podniesienie zwierciadła wody w studniach, wzrost zawilgocenia upraw rolnych w obniżeniach, b) miąższość strefy aeracji mniejsza niż wielkość osiadań ostatecznych; dla przepuszczalnych warstw przypowierzchniowych (model I, rys. 4.1): występuje naturalny podziemny drenaż niecek bezodpływowych, a drenaż sztuczny teoretycznie może powodować odwadnianie warstw na znacznej przestrzeni w sąsiedztwie kopalni, dla warunków z nieprzepuszczalnymi warstwami przypowierzchniowymi mogą występować krótkotrwałe i incydentalne samowypływy z odwiertów (studni), ale odwadnianie powierzchniowe zalewisk nie wywiera żadnych skutków na 1-szy poziom wodonośny lub też skutki są zauważalne, ale niewielkie. 87

K. ZARĘBSKI, J. ZAWIŚLAK, S. GÓRA Wyniki monitoringu hydrogeologicznego... W przypadku kopalni w Bogdance, występuje najczęściej drugi przypadek (model II, rys. 4.1.) w stropie czwartorzędu zalega wielometrowa seria utworów bardzo słabo przepuszczalnych udokumentowana m.in. na etapie kartowania hydrogeologicznego. Utwory te rozrywają więź hydrauliczną płytkich wód podziemnych na Pojezierzu i płytkich warstw wodonośnych ujmowanych studniami kopanymi na terenie obszaru górniczego. Możliwy i stosowany jest więc na niewielką skalę drenaż powierzchniowy powstałych zalewisk rowem: E Żelazny, rowami A i C oraz innymi lokalnymi rowami, bez istotnego wpływu na stan warunków hydrodynamicznych warstw głębszych powiązanych hydraulicznie z Pojezierzem. Stosowany drenaż powierzchniowy połączony z przyszłym formowaniem obwałowań wokół większych zalewisk, które pozostaną do zagospodarowania jako zbiorniki, ma na celu jak najdłuższe lub trwałe utrzymanie użytkowania gospodarczego powierzchni po wpływach eksploatacji. Rys. 4.1. Hipotetyczny model przemieszczania się płytkich wód gruntowych w trakcie osiadania powierzchni terenu wywołanego podziemną eksploatacją złóż węgla kamiennego Fig. 4.1 Hypothetical model of shallow ground water displacement during land surface subsidence due to underground exploitation of bituminous coal deposits 88

5. Monitoring hydrogeologiczny i proponowane rozwiązania techniczne Wyniki badań polowych przeprowadzonych w ostatnim dziesięcioleciu i przedstawione w licznych opracowaniach wskazują, że wpływy deformacji poeksploatacyjnych na powierzchnię do roku 2015 i sposoby rekultywacji proponowane w Ocenie Oddziaływania na Środowisko (OOS) pozostały nadal aktualne. Monitoring zalewisk prowadzony w tym okresie przyczynił się do uściślenia, głębszego uzasadnienia i rozszerzenia przedłożonych w OOS propozycji (Tabor i in. 1995). Wymieniona idea rekultywacji opiera się na kilku istotnych, ogólnych elementach: 1) Zalewiska poeksploatacyjne uformowane nie będą odwadniane docelowo dla przywrócenia użytkowania rolnego. Pozostawione zbiorniki, których głębokość przekracza np. 1,0 m należy obwałować; tu rozważano system kaskadowy (kilka zbiorników) lub jeden głębszy zbiornik. 2) Rzędna zwierciadła wody w zbiornikach powinna być zbliżona do warunków naturalnych sprzed uruchomienia eksploatacji. 3) Docelowo płytkie partie zalewisk, do głębokości np. 1,0 m można drenować rowami opaskowymi, jednakże ze względu na dość korzystne parametry geochemiczne byłaby wskazana likwidacja tych obniżeń odpadami karbońskimi. Takie rozwiązanie umożliwia zapobieżenie okresowym poroztopowym podtopieniom (funkcjonowanie spływu powierzchniowego) i rekultywację biologiczną. 4) Na całym obszarze w okresie nieustabilizowanych osiadań i okresowego występowania niecek bezodpływowych jest możliwość odwadniania rowami przekraczającymi powstające nowe działy wodne w ciągu kilku do kilkunastu lat (zwierciadło wody do 1,0 m p.p.t.), tj. do rzędnej zwierciadła wody u wylotu z terenu górniczego następujących cieków: a) rzeka Świnka + 167,4 m n.p.m. (Podgłębokie) + 164,8 m n.p.m. (Wesołówka) b) rów Żelazny + 164,8 m n.p.m. (Wesołówka) c) rów A + 167,0 m n.p.m. (Dratów) W obszarze formujących się zalewisk wydzielić można dwie strefy przestrzenno czasowe: a) w zewnętrznej strefie niecki osiadania formujące się małe zagłębienia bezodpływowe; zbierającą się wodę można odprowadzić krótkimi rowami lub studniami chłonnymi do drugiej warstwy wodonośnej w stropie czwartorzędu, co przy niskim nakładzie kosztów odsunie w czasie zarówno meliorację płytkich zalewisk jak i wywłaszczenia w tej strefie, b) w obszarze wewnętrznym niecki osiadania drenaż doraźny zarówno powstających małych niecek bezodpływowych jak i zlewni cieków głównych przestaje funkcjonować sprawnie po obniżeniu się zwierciadła zalewisk do rzędnych jak wyżej. Jest to moment, w którym powinno następować formowanie obwałowań nowopowstających sztucznych zbiorników w miejsce zalewisk poeksploatacyjnych różnej głębokości. 5) Złoża torfu i gruntów organicznych w dolinie Świnki i rowu A; przed przystąpieniem do budowy zbiorników należy je wyeksploatować (torf i grunty do wykorzystania w rekultywacji) co zabezpieczy powstające zbiorniki przed wypływaniem torfu na powierzchnię i blokowaniem urządzeń hydrotechnicznych. 6) Przepływowo naporowy reżim warunków hydrodynamicznych w obszarze kopalni między działem wodnym na Pojezierzu i rzekami: Świnką i Wieprzem gwarantuje stosunkowo szybką wymianę wód w sztucznych zbiornikach powierzchniowych poeksploa- 89

K. ZARĘBSKI, J. ZAWIŚLAK, S. GÓRA Wyniki monitoringu hydrogeologicznego... tacyjnych i ich naturalizację jeszcze przed zakończeniem eksploatacji. Dowodem na takie twierdzenie jest naturalna rekultywacja zalewiska w Nadrybiu przez florę i faunę. Rzędne zwierciadła wód w jeziorach Pojezierza Łęczyńskiego wynoszą: stan max 167,2 172,1 m n.p.m. stan śr. 166,9 171,9 m n.p.m. stan min. 166,7 171,7 m n.p.m. Regionalna podstawa drenażu rzeka Wieprz: w m. Łęczna + 157,2 m n.p.m. w m. Zawieprzyce + 152,0 m n.p.m. (ujście Bystrzycy) Podane rzędne zwierciadła wody w obszarze zasilania (Pojezierza) i u podstawy drenażu, generują przepływ do podstawy drenażu przy różnicy ciśnień hydrostatycznych, średnio: a) do doliny Świnki h = 3 5 m, b) do doliny Wieprza h = 12 18 m. Przewidywane rzędne zalewisk w rejonach: a) Nadrybie ok. + 167,0 m n.p.m., b) Kol. Szczecin ok. + 165 167 m n.p.m. co odpowiada lokalnej różnicy naporów 3 5 m, podobnie jak wyżej do doliny Świnki, ale na krótszym dystansie, a więc z większym gradientem. 7) Zalewiska będą drenować otoczenie, szczególnie w przypadku odwadniania ich rowami na powierzchni. Dla zachowania pierwotnej różnicy naporów i natężenia przepływu na trasie: Pojezierze rzeka drenująca, zalewiska powinny mieć spiętrzenie podobnie jak obecnie zbiornik Dratów, dla ograniczenia wzrostu gradientów. Zagadnienie to jest bardzo poważne ze względu na możliwość drenażu w pasie osłony Poleskiego Parku Narodowego i powinno być szczegółowo rozpoznane dodatkowymi badaniami. Projektowanie zagospodarowania powierzchni terenu przekształconego deformacjami poeksploatacyjnymi powinno zawierać oszacowanie elementu ryzyka dla projektów technicznych. Z kolei ocena poziomu ryzyka wiąże się z rozpoznaniem mechanizmów wpływających na znaczne zróżnicowanie efektów oddziaływania deformacji poeksploatacyjnych na powierzchnię. Czynnikiem wyznaczającym to zróżnicowanie jak również możliwość oddziaływania technicznego przywracającego stan użyteczności powierzchni są warunki hydrogeologiczne zmienione przez deformacje. Literatura [1] Tabor A. i in. 1995: Ocena oddziaływania na środowisko kopalni węgla kamiennego Bogdanka S.A. Dokumentacja GIG Katowice. [2] Zarębski K. 1987: Stan przeobrażenia i badania środowiska hydrogeochemicznego wód I-ego piętra wodonośnego w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. W: Określenie dróg przenoszenia abiotycznego i ekologicznego głównych polutantów w regionie LZW. Prace naukowe Politechniki Lubelskiej 171. Budownictwo 26. [3] Zarębski K. i in. 1993 1994: Projekt celowy nr 9907591C pt.: Projekt instalacji sieci pomiarowo kontrolnej dla ochrony zasobów wód i powierzchni oraz zapobiegania zagrożeniom wodnym w rejonie Bogdanka. Cz. 1 7. Dokumentacja GIG OT Lublin. [4] Zarębski K. i in. 2001: Ocena zmian warunków hydrodynamicznych i hydrogeochemicznych płytkich wód podziemnych na terenie obszaru górniczego Puchaczów IV w związku z prowadzoną eksploatacją. Dokumentacja Pomiar-GIG, Lublin. [5] Zarębski K., Zawiślak J. 2000: Zmiany stanów wodnych w związku z eksploatacją węgla kamiennego i składowaniem odpadów w obszarze LZW. Materiały konferencji XXV lat Lubelskiego Zagłębia Węglowego. 90

[6] Zarębski K., Zawiślak J. 2003: Projekt kompleksowego odwodnienia terenu górniczego Puchaczów IV kontynuacja badań. Podsumowanie prac realizowanych w latach 2002 2003 r. Dokumentacja Pomiar-GIG, Lublin. [7] Zarębski K., Zawiślak J., Góra S. 2003: Zmiany warunków wodnych powierzchni kopalni w Bogdance jako skutek eksploatacji podziemnej. Materiały konferencji Udział Politechniki Lubelskiej w rozwoju Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Results of hydrogeological monitoring as an initial data in designing the land management of Puchaczów IV mine area The paper presents the methodology of recognition the hydro-geological conditions of Quaternary upper layers whose geological structure determines the conditions for post-mining overflow lands formation. A perspective of overflow land shaping on the mine area till 2015 was presented, as well as propositions of land management including concepts of hydrotechnical objects which base on hydro-geological study results. Przekazano: 30 marca 2005 r. 91