Prof. dr hab. Mirosław Chaberek Sopot, dnia 30 kwietnia 2014r. Katedra Logistyki Uniwersytet Gdański RECENZJA dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego dr. inż. Grzegorza Chodaka w związku z postępowaniem nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego w dziedzinie nauk ekonomicznych, w dyscyplinie nauki o zarządzaniu 1 Formalne podstawy recenzji Podstawą prawną prowadzonego postępowania habilitacyjnego dr. inż. Grzegorza Chodaka jest art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn. zmian.) jak też Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, z dnia 1 września 2011 r w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz. U. Nr 196, poz. 1165). Kolejnym elementem podstawy formalnej sporządzenia niniejszej recenzji jest pismo Prodziekan Wydziału Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej dr inż. Agnieszki Bieńkowskiej, z dnia 02.02.2015, informujące o decyzji Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów z dnia 20 stycznia o wyznaczeniu mnie na recenzenta w postępowaniu o nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu dr. inż. Grzegorzowi Chodakowi. W załączeniu otrzymałem dokumentację dotyczącą aktywności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej dr. inż. G. Chodaka, w polskiej i angielskiej wersji językowej tj.:
- wniosek dr. inż. G. Chodaka o wszczęcie postępowania habilitacyjnego w dziedzinie nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu, - dane osobowe, - kopię dyplomu uzyskania stopnia naukowego doktora nauk ekonomicznych, - autoreferat, - informację o osiągnięciach dydaktycznych, o współpracy z instytucjami i towarzystwami naukowymi, - wykaz opublikowanych prac naukowych (po osiągnięciu stopnia doktora nauk ekonomicznych), - kserokopie 6 artykułów - książkę G. Chodaka: Wybrane zagadnienia logistyki w sklepach internetowych modele, badania rynku. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2014. Dostarczoną mi dokumentację uznałem za wystarczającą do napisania zleconej recenzji. Równocześnie, w związku z wymogami Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów oświadczam, że nie jestem współautorem żadnej z opublikowanych przez dr. inż. G. Chodaka prac naukowych. 2. Krótka informacja o Kandydacie do tytułu doktora habilitowanego Pan dr inż. Grzegorz Chodak ukończył studia na Wydziale Informatyki i Zarządzania, na Kierunek Informatyka, specjalność Systemy Informacji Naukowo Technicznej, uzyskując w roku 1997 stopień magistra nauk informatycznych. W 1997 r. rozpoczął studia doktoranckie na Wydziale Informatyki i Zarządzania w Instytucie Organizacji i Zarządzania. W marcu 2002 r. obronił rozprawę doktorską pt. System wspomagania decyzji w gospodarce magazynowej w sferze dystrybucji, którą napisał pod kierunkiem prof. dr. hab. Witolda Kwaśnickiego. Pracę na uczelni rozpoczął w roku 2002 jako asystent w Instytucie Organizacji i Zarządzania, Wydział Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej. Od 2002 do 30 września 2014 był wykładowcą w Instytucie Finansów Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie. Od 2004 jest zatrudniony na stanowisku adiunkta, w Instytucie Organizacji i Zarządzania Wydziału Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej. 2
3. Opinia o monografii: Wybrane zagadnienia logistyki w sklepach internetowych modele, badania rynku Przedmiotem oceny jest praca autorstwa dr. inż. Grzegorza Chodaka pt.: Wybrane zagadnienia logistyki w sklepach internetowych modele, badania rynku, wydana przez Oficynę Wydawniczą Politechniki Wrocławskiej we Wrocławiu w 2014r. Monografia obejmuje dwa główne, wzajemnie powiązane, kierunki eksploracji naukowej. Pierwszy z nich obejmuje charakterystykę handlu elektronicznego jako istotną część współczesnego systemu dystrybucji dóbr. Praktyczny wymiar logistyki urzeczywistnia się dopiero w momencie określenia, zdefiniowania tego, co ma być obsługiwane przez procesy i systemy logistyczne. Jest to bardzo ciekawa, oryginalna w swoim podejściu część monografii, zwracająca uwagę na specyficzne cechy funkcjonowania internetowych kanałów dystrybucji, z punktu widzenia ich obsługi logistycznej, które powinny mieć odzwierciedlenie w stosowanych rozwiązaniach logistycznych. Następnie Autor dokonał bardzo interesującego, twórczego zdefiniowania modeli logistycznych w sklepach internetowych, łącznie z określeniem tak istotnych elementów jak: określenie zmiennych decyzyjnych, zdefiniowanie parametrów modelu, zbudowanie funkcji użyteczność. Druga, komplementarna część monografii poświęcona jest prezentacji wyników przeprowadzonych badań polskiego rynku sklepów internetowych oraz zaprezentowaniu wielu autorskich rozwiązań, racjonalizujących procesy decyzyjne odnośnie do obsługi logistycznej zidentyfikowanych form handlu elektronicznego i związanych z nimi form obsługi logistycznej. Problematyka funkcjonowania internetowego kanału sprzedaży detalicznej i konieczna w związku z tym potrzeba jego logistycznej obsługi, interesuje Autora od wielu lat, czego wyrazem były prowadzone samodzielnie i zespołowo bezpośrednie badania tego segmentu rynku detalicznego. Cel pracy Jak Autor stwierdza we Wstępie recenzowanej monografii, jej celem było zebranie wyników badań Autora dotyczących wybranych zagadnień logistyki sklepów internetowych. Zakreślony w taki lapidarny sposób cel badawczy monografii nie oddaje całości jej bogactwa merytorycznego, jej przedmiotu i zakresu poznania rzeczywistości gospodarczej związanej z funkcjonowaniem rozwijającego się tak w Polsce, jak i na świecie sektora handlu detalicznego, opartego na gospodarce 3
elektronicznej. Tę zbyt daleko posuniętą powściągliwość Autora w bardziej jednoznacznym zdefiniowaniu celu pracy zauważam też w samym tytule monografii: Wybrane zagadnienia Zawartość merytoryczną dysertacji odbieram jako pełne studium badawcze, o niebagatelnym gospodarczym znaczeniu, analizowane wieloaspektowo o wielorakich wątkach, hipotezach i wynikających z nich wielu zadaniach szczegółowych. Jej zawartość merytoryczna dzieli się wyraźnie na dwie, wspomniane wcześniej, części. Potwierdzają to przyjęte i zdefiniowane we Wstępie pracy cele szczegółowe, które niemalże z aptekarską dokładnością zostały zrealizowane. Do celów szczegółowych dysertacji Autor zaliczył: - opracowanie wyróżników handlu elektronicznego, mających istotne znaczenie w zarządzaniu logistycznym, w stosunku do handlu tradycyjnego, - sklasyfikowanie i szczegółowa charakterystyka typowych dla handlu elektronicznego rozwiązań logistycznych w sklepach internetowych wraz z prezentacją modeli umożliwiających symulację przepływu towarów w e- sklepie, - opracowanie wielokryterialnych wskaźników umożliwiających optymalizację doboru asortymentu w sklepie internetowym oraz określenie jak zarządzają asortymentem polskie sklepy internetowe, - wskazanie cech charakterystycznych popytu w sklepie internetowym oraz opracowanie modelu wykorzystującego algorytm genetyczny do prognozowania popytu w e-sklepie, jak również określenie stopnia wykorzystania narzędzi do prognozowania popytu przez polskie sklepy internetowe, - zaprezentowanie metod dostarczania towarów przez polskie sklepy internetowe, w tym wskazanie struktury rynku i tendencji zmian, - dokonanie szczegółowej dekompozycji procesu realizacji zamówienia w sklepie internetowym, wskazanie przyczyn, kosztów oraz metod radzenia sobie z problemem ostatniej mili, - określenie elementów informacyjnych witryny sklepu internetowego, które dotyczą procesu realizacji zamówienia oraz wyznaczenie korelacji między badanymi zmiennymi, jak również przebadanie konsumentów w kontekście czasu realizacji zamówienia w e-sklepie. Równocześnie, w ramach, jak to wyżej określiłem, pierwszej części pracy, związanej z charakterystyką polskiego e-rynku i określenia na tym rynku roli sklepów 4
internetowych, Autor zredefiniował drugą, komplementarną grupę celów szczegółowych, tj.: - określenie jak e-sklepy zarządzają asortymentem, - dokonanie analizy metod dostarczania towarów, w tym wskazanie struktury rynku i tendencji zmian, - określenie stopnia wykorzystania narzędzi do prognozowania popytu przez polskie sklepy internetowe, - analiza czasu realizacji zamówień i określenia czynników wpływających na ten czas, - analiza rynku usług dotyczących problemu ostatniej mili. Jak z powyższego wynika, bogactwo merytoryczne celów pracy jest niezwykłej wagi. Autor zrealizował wszystkie postawione we Wstępie cele badawcze. Upoważnia to do wyrażenia jednoznacznej opinii, że monografia dr. inż. G. Chodaka dostarcza znaczącą porcję nowej wiedzy o funkcjonowaniu rynku detalicznego obsługiwanego przez sklepy internetowe w Polsce. Monografia opisuje w niespotykanym dotychczas ujęciu rynek sklepów internetowych, wzbogaca tę wiedzę o modele zarządcze w tym symulacyjne, umożliwiające poprawę jakości procesów decyzyjnych w sferze handlu elektronicznego w Polsce. Jednym z głównych elementów aparatu pojęciowego, wykorzystywanego w ocenianej pracy, jest pojęcie zarządzania logistycznego. Jest to powszechnie stosowane pojęcie obiegowe, bardzo często używane w pracach naukowych, rzadko natomiast obiektywnie definiowane. Rodzą się zatem dość istotne pytania, np. o różnicę merytoryczną pomiędzy takimi pojęciami, jak: zarządzanie logistyczne a zarządzanie nielogistyczne? Czy zarządzanie logistyczne, jest tym samym co zarządzanie logistyką, a ściślej zarządzanie procesami logistycznymi? Wprawdzie w literaturze angielskiej, z której Autor w szerokim zakresie korzystał, problem z semantycznego punktu widzenia, nie jawi się w tak jaskrawy sposób, jak to jest w języku polskim. Lektura pracy wskazuje jednak, że Autor, choć nie odwołał się do żadnych istniejących źródłowych opracowań w tym względzie, pojęcia te, chyba w sposób intuicyjny, stosuje w większości przypadków prawidłowo. Sam zestaw przyjętych celów szczegółowych, wskazuje na podjęcie zarówno problematyki zarządzania logistycznego i zarządzania logistyką (procesami logistycznymi). Autor wielokrotnie podkreśla, że zarządzanie logistyczne w sklepach internetowych znacząco różni się od działań w tym zakresie w handlu tradycyjnym. 5
Poznanie tych różnic pozwala racjonalizować zarządzanie procesami logistycznymi: zapasami, asortymentem, czy też realizacją zamówień. Warto podkreślić możliwość praktycznego wykorzystania opisanych w pracy technik i narzędzi zarządzania procesami i podprocesami logistycznymi w praktyce funkcjonowania sklepów internetowych, jak też wykorzystania wniosków z zaprezentowanych w pracy badań, przez menedżerów zajmujących się handlem elektronicznym, kształtowaniem strategii zarządzania logistycznego. Rozwój handlu elektronicznego, który nastąpi w najbliższych latach, spowoduje zapewne wzrost zainteresowania opracowaniami związanymi z tą tematyką, które obecnie można uznać za niszowe. Przedstawione w książce modele i wyniki badań stanowią istotny wkład w dziedzinę zarządzania logistyką w obsłudze sklepów internetowych. Hipotezy badawcze Warsztat pracy naukowej wymaga zdefiniowania odpowiednich pytań badawczych, z reguły w formie hipotez. Trudno jest jednak znaleźć w opiniowanej monografii sformułowanie w sposób explicite hipotez badawczych. Natomiast przedmiot badania i pozyskane w wyniku tych badania odpowiedzi, nie mogły stanowić żadnej merytorycznej przeszkody w zakresie formalnego zdefiniowania takich hipotez. W paru miejscach dysertacji Autor odwołuje się do pewnych hipotez, których jednak w części metodologicznej nie sformułował formalnie. Przykładowo, na stronie 38 Autor stwierdza: dokonano weryfikacji hipotezy HO: Nie ma zależności między posiadaniem magazynu a korzystaniem z zewnętrznej firmy przez sklep internetowy, wobec hipotezy alternatywnej HI, która brzmi: Istnieje zależność między posiadaniem magazynu a korzystaniem z zewnętrznej firmy przez sklep internetowy. Uzyskane rezultaty statystyki były bliskie zeru, więc na zadanym poziomie istotności odrzucono hipotezę zerową i przyjęto hipotezę o istnieniu badanej zależności. Przedsiębiorstwa posiadające magazyny w znacząco mniejszym stopniu korzystają z outsourcingu, w porównaniu ze sklepami nieposiadającymi magazynu. Inny przykład ze strony 58: Analizując genezę powstawania długiego ogona należy zwrócić uwagę na dwie przeciwstawne koncepcje zachowań konsumenckich. Pierwsza hipoteza mówi, że większość konsumentów, dokonując wyboru podąża za tłumem, wybierając najpopularniejsze produkty, a mniejszość jest zainteresowana 6
produktami niszowymi. Druga hipoteza głosi, że każdy konsument jest w jakimś stopniu ekscentrykiem kupującym zarówno produkty popularne, jak i niszowe. Jeszcze innym przykładem odwoływania się habilitanta do niezdefiniowanych w założeniach metodologicznych dysertacji hipotez, może stanowić następujący cytat: Dla wszystkich 12 kategorii można uznać, że nie występuje korelacja, natomiast po usunięciu obserwacji odstających tj. branży Komputer, Dziecko&Mama, Foto&RTV- AGD uzyskano współczynnik korelacji równy 0,73 oraz graniczny poziom istotności p-value 0,025. W związku z tym można więc stwierdzić, że nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy o występowaniu zależności między średnioważonym odsetkiem towaru w magazynie a odsetkiem sklepów podających informacje o dostępności towaru na stronie (s. 231). Należy w tym miejscu zauważyć poprawne sfomułowanie wniosku z procesu weryfikacyjnego hipotezy: stwierdzić, że nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy. Kolejny przykład odwoływania się w tekście pracy do wcześniej niezdefiniowanych hipotez: Dodatkowo po odrzuceniu kategorii Sport&Turystyka wartość korelacji wyniosła -0,70, natomiast wartość p-value 0,025, z czego wynika, że nie ma przesłanek umożliwiających odrzucenie hipotezy mówiącej o analizowanej zależności (s.233). I jeszcze jedno (ostatnie) zauważone odniesienie w pracy do hipotezy: Wynik ten jest zgodny z odpowiedziami na wcześniejsze pytanie, gdzie właśnie w tej branży wystąpił największy odsetek ankietowanych, którzy sprawdzali czas realizacji zamówienia. W związku z tym nasuwa się hipoteza, że klienci kupujący w sklepie internetowym prezenty są zainteresowani szybką dostawą, prawdopodobnie ze względu na ograniczenie czasowe związane z okazją, której prezent dotyczy. (s.252). Brakuje więc w monografii odpowiednio zdefiniowanych i zhierarchizowanych hipotez: głównych i pomocniczych. Poczynione przez Autora przywołania do nie sformułowanych na wstępie procesu badawczego hipotez, powodują odczucie jakby pochodziły z innych narracji. Brakujący zestaw hipotez omawianej dysertacji odnaleźć natomiast można w Autoreferacie Habilitanta, gdzie na s. 4 stwierdza: Przyjęto następujące hipotezy badawcze: - Handel elektroniczny posiada wyróżniki w stosunku do handlu tradycyjnego, które wymagają zastosowania modeli logistycznych uwzględniających cechy środowiska sklepów internetowych. 7
- Zarządzanie logistyczne w sklepach internetowych różni się od zarządzania logistycznego w handlu tradycyjnym, ze względu na występowanie specyficznych uwarunkowań handlu elektronicznego. - Wielokryterialna analiza ABC, uwzględniająca cechy charakterystyczne środowiska sklepów internetowych jest odpowiednią metodą, która pozwala, przy pewnych założeniach, optymalizować dobór asortymentu w sklepie internetowym, biorąc pod uwagę kryteria popytowe i kosztowe. - Stopień wykorzystania zaawansowanych narzędzi informatycznych do prognozowania popytu jest w polskich sklepach internetowych bardzo niewielki. - Popyt w sklepach internetowych charakteryzuje się dużą nieregularnością, ze względu na heterogeniczność klientów, dlatego model wykorzystujący algorytmy genetyczne jest jednym z możliwych modeli pozwalających na prognozowanie popytu przy akceptowalnym błędzie prognozy. - Problem ostatniej mili często bywa jednym z kluczowych elementów procesu realizacji zamówienia w sklepie internetowym. - Czas realizacji zamówienia w sklepie internetowym wykazuje znaczną wrażliwość na sposób zarządzania zapasami i dobór liczby pozycji asortymentowych. Można w tym miejscu jednoznacznie stwierdzić, że powyższe hipotezy były faktycznie weryfikowane w przedstawionym w monografii procesie badawczym, że Autor odniósł się do wszystkich problemów badawczych i w sposób poprawny od strony metodologicznej sformułował jednoznaczne wnioski. Zastosowane metody badawcze Autor wykorzystał bardzo szeroki, różnorodny warsztat badawczy. Jest to naturalnym skutkiem przyjęcia bardzo szerokiego zakresu przedmiotu i celów badawczych. W zastosowanym warsztacie badawczym przewodzi podejście procesowo systemowe, które zapewniło właściwą systematykę i porządek w projektowaniu, przeprowadzaniu i wnioskowaniu wyników badań. Poszczególne części procesu badawczego i uzyskiwany materiał zostały skrupulatnie podsumowane, z uwypukleniem najistotniejszych wniosków, ważnych dla dalszego procesu badawczego. Na szczególne uznanie, zdaniem recenzenta, zasługuje wykorzystanie metod modelowania i symulacji. Na wysoką ocenę zasługuje fakt 8
zbudowania użytkowych modeli decyzyjnych, wykorzystujących odpowiednio dobrane kryteria zapewniające optymalizację: stanów magazynowych, symulacji obrotów magazynowych sklepów internetowych, utrzymywanie w sklepie właściwego asortymentu produktów czy też model prognozowania popytu dla sklepów internetowych. Jest rzeczą oczywistą, że praktyczne problemy decyzyjne w logistyce, to problemy wielokryterialne. Kandydat z dużą determinacją i z zadawalającym skutkiem podjął się zaprojektowania modeli decyzyjnych odnoście do zadań obsługi logistycznej, wykorzystując analizę wielokryterialną, techniki sztucznej inteligencji, algorytmy genetyczne. Uważam to za istotne osiągnięcie, wnoszące postęp tak do teorii jak i praktyki logistycznej. Należy odnotować szczególny aspekt osiągnięć Habilitanta w zakresie rozwoju technik symulacyjnych w zarządzaniu logistyką. Autor zbudował oprogramowanie stanowiące model symulacji obrotów magazynowych wykorzystując w tym celu narzędzie Stella, pracujące zgodnie z metodologią dynamiki systemów Forrestera. Oprogramowanie to umożliwia przeprowadzenie symulacji obrotów magazynowych oraz analizę typu what-if w rozwiązaniach charakterystycznych dla handlu elektronicznego. Autor omawianej monografii, korzystał z trzech głównych źródeł pozyskania materiału naukowego: wiedzy praktycznej (nabytej w trakcie współpracy consultingowej, doradczej na rzecz sieci sklepów internetowych), fachowej literatury i danych empirycznych, stanowiących wyniki przeprowadzonych badań bezpośrednich rynku sklepów internetowych w Polsce i jego otoczenia oraz informacji pozyskanej w wyniku procedur symulacyjnych. Literatura wykorzystana w dysertacji jest bogata, tak pod względem ilościowym jak i wartościowym. Na około 170 pozycji cytowanych: książek, artykułów, raportów (przy niewielkim udziale źródeł internetowych), około 80 pozycji jest anglojęzycznych. Z przywoływanych w monografii źródeł, blisko 30 z nich jest autorstwa lub współautorstwa Habilitanta. Świadczy to niewątpliwie o tym, że problematyka badawcza związana z funkcjonowaniem sklepów internetowych i ich obsługą logistyczną jest od dłuższego czasu głównym obszarem zainteresowań naukowych Kandydata oraz, że omawiana monografia jest też w znacznym stopniu podsumowaniem, usystematyzowaniem i rozwinięciem dotychczasowego Jego dorobku. 9
Źródła informacji naukowej w zakresie metodologii modelowania, optymalizacji, symulacji, badań statystycznych i opisu procesów gospodarczych w tym procesów logistycznych wykorzystane zostały w sposób dostatecznie dogłębny, rzetelny, z właściwym stopniem uogólnienia oraz krytycyzmu. Uważam, że Kandydat wykazał się dobrą znajomością wiedzy teoretycznej i praktycznej z tego obszaru. Natomiast, jeżeli chodzi o przegląd dorobku z zakresu teorii logistyki, zarządzania logistyką i procesami logistycznymi, Autor ograniczył się do powszechnej, ogólnodostępnej, nieco starszej, wręcz populizatorskiej literatury, co w mojej ocenie w sposób istotny wpłynęło na ostateczną wartość metodologiczną i merytoryczną monografii. Istotnym narzędziem badawczym były badania ankietowe, przeprowadzone kilkakrotnie na reprezentatywnej grupie sklepów internetowych oraz na grupie klientów sklepów internetowych. Kolejną zastosowaną metodą badań była analiza witryn sklepów internetowych. Przebadano 1200 polskich sklepów internetowych. Dzięki zastosowaniu podziału sklepów na kategorie stosowane przez katalog Sklepy24.pl, możliwe było powiązanie wyników badań witryn sklepów z badaniami ankietowymi sklepów. Badania klientów sklepów internetowych przeprowadzono w kontekście procesu realizacji zamówień oraz czynników wpływających na podejmowanie decyzji zakupowych. Technikę badań ankietowych wykorzystano również w pilotażowym badaniu problemów logistycznych ostatniej mili u wybranych kilkunastu operatorów logistycznych. Uzyskane wyniki Efekty pracy badawczej dr. inż. Grzegorza Chodaka, zawarte w ocenianej monografii, można podsumować w ramach dwóch głównych grup: 1) pozyskanie oryginalnej, utylitarnej wiedzy nt. funkcjonowania handlu internetowego w Polsce oraz jego logistycznej obsługi, 2) powiększenie zestawu dostępnych narzędzi do wykorzystania w procesie poznawania (symulacji) i zarządzania obsługą logistyczną poszczególnych form sprzedaży internetowej. Uszczegóławiając pierwszą grupę osiągnięć pracy badawczej Kandydata, należy zauważyć, że: - określił różnice pomiędzy handlem tradycyjnym i internetowym, zdefiniował najistotniejsze wyróżniki handlu elektronicznego z punktu widzenia ich logistycznej obsługi, 10
- zdefiniował charakterystyczne rozwiązania logistyczne dla sklepów internetowych, - określił cechy charakterystyczne popytu w sklepach internetowych, zbadał jakie metody dostarczania towarów stosują sklepy internetowe, - rozpoznał skalę i przesłanki outsourcingu logistycznego wykorzystywanego przez sklepy internetowe, - przeanalizował jak przebiega proces realizacji zamówień w sklepach internetowych i które elementy tego procesu są newralgiczne, - rozpoznał jaka jest istota problemu ostatniej mili w obsłudze logistycznej handlu internetowego, jak przebiega proces realizacji zamówień w sklepach internetowych i które elementy tego procesu są newralgiczne. Autor, jak sam też to ocenia, opracował oryginalne, pierwsze o takim zakresie merytorycznym, kompleksowe ujęcie rzeczywistości gospodarczej, rozwijającej się intensywnie w ostatnich latach w Polsce dystrybucji internetowej, z uwzględnieniem szeroko potraktowanego aspektu obsługi logistycznej handlu internetowego. W literaturze spotkać można publikacje charakteryzujące polski rynek e-commerce. Można tu przywołać chociażby cykliczne raporty stanu i rozwoju elektronicznej gospodarki przygotowywane przez Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu. Śladowe są jednak w tych raportach zagadnienia czysto logistyczne. Można więc przyznać Autorowi rację, że swoją monografią wypełnia swego rodzaju lukę badawczą, poprzez zauważenie, że środowisko handlu elektronicznego charakteryzują specyficzne cechy, które powinny być uwzględniane również w zarządzaniu obsługą logistyczną tej sfery aktywności gospodarczej. Uzasadniona zatem była analiza rozwiązań logistycznych stosowanych przez sklepy internetowe oraz zaproponowanie modeli wspomagających zarządzanie obsługą logistyczną dystrybucji detalicznej drogą internetową. Bardzo interesująca i chyba nowatorska jest analiza tzw. ekonomii długiego ogona, która zaowocowała implementacją stosownego modelu, o czym nieco niżej. W monografii przeprowadzono szczegółową dekompozycję procesu zamawiania (zaopatrzenia) sklepów internetowych. Zwrócono uwagę na różne warianty procesu kompletacji zamówień, które wiążą się z dostępnością lub brakiem poszczególnych składowych realizowanego zamówienia. Przeanalizowano również problem ostatniej mili. 11
Reasumując Autor wypracował kryteria i procedury optymalizacji internetowych procesów handlowych i ich obsługi logistycznej, zbudował kilka interesujących, użytecznych narzędzi sterowania zapasami, zarządzania asortymentem. Do zasadniczych osiągnięć, drugiej grupy efektów badawczych Kandydata, należy zaliczyć: - zdefiniowanie kryteriów wyborów decyzyjnych odnośnie do form obsługi logistycznej, przykładowo, czy sklep internetowy powinien posiadać własny magazyn, czy korzystać z outsourcingu, - opracowanie kryteriów i metod doboru asortymentu i poziomu zapasów w sklepach internetowych, - opracowanie rozwiązań w zakresie sposobów zmniejszania problemu ostatniej mili, - opracowanie modelu symulacyjnego dropshippingu, umożliwiającego przeprowadzenie analizy typu what-if, który w praktyce może być wykorzystywany zarówno do celów edukacyjnych, jak również w rzeczywistej praktyce decyzyjnej, - opracowanie narzędzi prognozowania popytu w sklepach internetowych. W monografii dużo uwagi poświęcono modelowi tzw. długiego ogona, który jest charakterystyczny dla horyzontalnych sklepów internetowych. W tym obszarze prowadzone przez Kandydata badania pozwoliły na sfomułowanie kilku oryginalnych, nowatorskich wniosków. Zaproponowana implementacja modelu długiego ogona wydaje się być odpowiednim narzędziem umożliwiającym symulację typu what-if i może być wykorzystywana jako narzędzie szkoleniowe, pokazujące pewne mechanizmy związane z rozwijającymi się rynkami e-commerce, takie jak np. wpływ liczby pozycji asortymentowych na poziom zysków e-sklepu. Reasumując, poznanie różnic między tzw. zarządzaniem logistycznym w sklepach internetowych i w handlu tradycyjnym, wyzwoliło zmianę spojrzenia na problem racjonalizacji zapasów, zarządzania asortymentem, wskazało na możliwości usprawnienia procesu realizacji zamówień. Omawiana praca dowodzi, że tematyka logistyki handlu jest szeroka i wymaga wieloaspektowego zgłębiania. Rozwój handlu elektronicznego, który nastąpi w najbliższych latach, spowoduje zapewne wzrost popytu na tego typu opracowania, które obecnie można uznać za niszowe. 12
3. Ocena pozostałego dorobku Dr inż. G. Chodak jest dojrzałym pracownikiem naukowym. Jest autorem lub współautorem 68 publikacji naukowych (z czego 59 po uzyskaniu w roku 2002 stopnia doktora nauk ekonomicznych), jednej publikacji popularno-naukowej i dwóch raportów. Jego dorobek po doktoracie to: monografia, rozdziały w 24 książkach, z czego cztery pozycje mają charakter międzynarodowy, pozostałe 20 są o znaczeniu krajowym. Habilitant często pracuje zespołowo. Na 59 publikacji po doktoracie, 30 to prace współautorskie, przeważnie z Jego pięćdziesięcioprocentowym udziałem merytorycznym. Od roku 2008 do 2013 współtworzył 7 pozycji monograficznych w języku angielskim, wydane m. innymi przez wydawnictwo Springer. Jeżeli chodzi o monografie w j. polskim, to poza omówioną wcześniej monografią Habilitant współtworzył jako autor rozdziału 20 monografii oraz w 5 przypadkach jako współautor rozdziału w monografii. Po doktoracie opublikował 26 artykułów z punktacją MNiSW, tj. w czasopismach Gospodarka Materiałowa & Logistyka oraz w Przeglądzie Organizacji. W jego dorobku 4 publikacje są indeksowane w Web of Science. W sumie uzyskał 354 punkty liczone zgodnie z punktacją MNiSW, w tym 333 po obronie doktoratu, a po odliczeniu punktów współautorów, suma punktów wynosi 225,1. Jednym z przejawów jakości aktywności naukowej jest liczba cytowań. Liczba cytowań dr. inż. G. Chodaka, na podstawie Google wynosi 84, h-indeks 5. Indeksy cytowań na podstawie Publish or Perish 72, zaś h-indeks 5, g-indeks 6, hcindeks 3. W swoich publikacjach Habilitant dużo miejsca poświęcił szeroko rozumianej problematyce funkcjonowania i rozwojowi gospodarki e-commerce, a zwłaszcza sklepom internetowym. Jego zainteresowania działalnością gospodarczą sklepów internetowych są wieloaspektowe. Dotyczą one szczególnie budowy modeli optymalizacyjnych związanych z funkcjonowaniem i obsługą logistyczną procesów dystrybucyjnych, jak też zaopatrzenia i magazynowania zapasów magazynowych w sklepach internetowych. Obserwując dynamikę rozwoju handlu elektronicznego, habilitant zdefiniował determinanty rozwoju rynku e-commerce w Polsce. Na szczególne podkreślenie zasługuje jego dorobek związany z projektowaniem modeli optymalizacyjnych i wykorzystanie ich w badaniach symulacyjnych. Dorobek w 13
zakresie modelowania i symulacji, jaki prezentuje omówiona wcześniej monografia, kształtował się w przeciągu prawie 10 lat, a praktyczne wykorzystanie niektórych z modeli jako narzędzi w trakcie prowadzonych przez Habilitanta badań, nasiliło się w ostatnich 4-5 latach. Znaczącym dorobkiem Kandydata jest też jego autorska propozycja kryteriów służących ocenie konkurencyjności sklepów internetowych. Opracował strukturę funkcjonalną sklepów internetowych. Obiektem badawczym był też rynek aukcji internetowych, jego struktura, szanse rozwoju i zagrożenia. Zajmował się również rynkiem internetowych serwisów porównywania cen. Dokonał kategoryzacji tego rynku, zdefiniował modele przychodów i funkcjonalności, określił ich wpływ na strukturę rynku. Dokonał klasyfikacji internetowych serwisów usługowych, oraz zdefiniował zalety i wady sprzedaży usług przez Internet. Innym z efektów pracy w omawianym obszarze, było opracowanie modelu klienta sklepu internetowego. Zaproponowany model pozwala symulować zachowania klienta, pozwala określić działania przedsiębiorstwa, które zamierza wejść na rynki zagraniczne dzięki wykorzystaniu sklepu internetowego. Kandydat uczestniczył w zespołowym badaniu sprzedaży przez polskie sklepy internetowe do krajów UE. Pozwoliło to na zdefiniowanie listy barier, które utrudniają ekspansję polskim sklepom internetowym na rynki zagraniczne. Z analizy dorobku wynika też, że Kandydat swoje zainteresowania badawcze skupiał również na bardzo istotnym elemencie funkcjonowania sklepów internetowych, jakim jest system rekomendacji. Zwrócił uwagę, że większość dostępnych w literaturze rozwiązań koncentruje się na optymalizacji pod kątem popytu, natomiast strona kosztowa, związana z towarami zalegającymi w magazynie jest praktycznie pomijana. Stąd wyrósł pomysł zbudowania wielokryterialnego systemu rekomendacji, który brałby pod uwagę nie tylko potencjał popytowy, ale również koszty magazynowania towarów. Od maja 2014 r. uczestniczy w kolejnym zespołowym projekcie badawczym. Jest wykonawcą w grancie NCN, w charakterze eksperta od handlu elektronicznego. Jego zakres badawczy obejmuje analizę dyfuzji innowacji na przykładzie książek elektronicznych e-booków. Uczestniczył w 7 konferencjach naukowych, na których wygłosił referaty (w tym dwa w j. angielskim) tematycznie powiązane z monografią. W pozostałych 7 konferencjach naukowych krajowych i międzynarodowych habilitant wygłosił referaty tematycznie nie łączące się wprost z tematyką monografii. Działalność naukowa Kandydata była trzykrotnie wyróżniana nagrodami Rektorskimi. 14
4. Ocena osiągnięć dydaktycznych i organizacyjnych Praktykę dydaktyczną Pan G. Chodak rozpoczął w 2002 roku po studiach doktoranckich, uwieńczonych obroną doktoratu nt. System wspomagania decyzji w gospodarce magazynowej w sferze dystrybucji na Wydziale Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej. Do 2004 roku pracował na stanowisku asystenta w Instytucie Organizacji i Zarządzania, a od roku 2004 na stanowisku adiunkta. Równocześnie od 2002 roku do 30 września 2014 roku Pan dr inż. G. Chodak praktykował dydaktykę jako wykładowca Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie, będąc pracownikiem Instytutu Finansów tejże Szkoły. W podstawowym miejscu pracy realizował wszystkie formy zajęć: od ćwiczeń po wykłady i seminaria licencjackie oraz magisterskie, czego efektem jest około 50 wypromowanych prac magisterskich i ponad 100 prac licencjackich. Tematyka prowadzonych przedmiotów zarówno w języku polskim, jak i angielskim, to głównie przedmioty ekonomiczne: Ekonomia, Makro- i Mikroekonomia, Przedsiębiorstwo na rynku, Struktury rynku i ich regulacje, Ekonomiczne otoczenie biznesu. Należy odnotować, że Kandydat jest autorem programów nauczania w ramach takich autorskich zajęć jak Efektywne wykorzystanie Internetu w biznesie, Podstawy zarządzania własną firmą oraz współautorem programów nauczania w języku polskim i angielskim przedmiotów: Mikroekonomia i Makroekonomia, Państwo i rynek w gospodarce, Internacjonalizacja działalności przedsiębiorstwa. Kandydat we Wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego informuje ponadto, że jest autorem programu wspomagającego proces oceny jakości kształcenia i organizacji studiów na kierunku Zarządzanie i Marketing. Narzędzie to było wykorzystywane w praktyce oceny jakości kształcenia i organizacji studiów na kierunku Zarządzanie i Marketing, co jest udokumentowane w stosownym raporcie Instytutu Organizacji i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej, którego współautorem jest Pan G. Chodak. Przez 11 lat zajmował się koordynacją zajęć dydaktycznych dla pracowników i doktorantów Zakładu Ekonomii, pełniąc funkcję asystenta kierownika Zakładu do spraw dydaktyki. Z dokumentacji wynika też, że Kandydat udziela się w sferze popularyzacji nauki i to w różnych formach, poprzez wygłaszanie merytorycznych referatów w trakcie 15
dorocznych Nyskich Festiwali Nauki, czy też poprzez wygłaszanie referatów w trakcie konferencji branżowych, jak też publikując artykuły w piśmie studenckim Semestr. Należy odnotować również międzynarodową współpracę Habilitanta, z instytucjami i towarzystwami naukowymi. Wygłaszał wykłady w ramach programu Socrates/Erasmus w Roskilde Handelsskole w Danii. Uczestniczył również w konferencjach branżowych dla praktyków, w charakterze zaproszonego eksperta. Jest członkiem Internet Society (ISOC). Recenzował artykuły w czasopismach Information Systems and e-business Management, znajdujących się w Journal Citation Report (IF 0.605), oraz Electronic Commerce Research and Applications (IF 1,480). Za pracę recenzenta artykułów do czasopisma Electronic Commerce Research and Applications otrzymał od wydawnictwa Elsevier w kwietniu 2014 r. odznakę rozpoznawalnego recenzenta (Elsevier Reviewer Recognition). Legitymuje się bezpośrednią współpracą z praktyką poprzez pełnienie funkcji członka rady nadzorczej z ramienia skarbu państwa, oraz pracą consultingową, w tym współudział przy opracowywaniu trzech raportów charakteryzujących szczegółowo rynek e-commerce w Polsce, współpracując z największym katalogiem sklepów internetowych Sklepy24.pl Habilitant deklaruje też, że choć nie pełnił dotychczas formalnie funkcji promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim, to w rzeczywistości realizuje taką funkcję wobec jednego z doktorantów Politechniki Wrocławskiej, poprzez włączenie doktoranta do swojego programu pracy badawczej, który jest zbieżny z tematyką przygotowywanej dysertacji doktorskiej. Podsumowując, w moim przekonaniu Kandydat spełnia ustawowe wymogi w zakresie osiągnięć dydaktycznych i organizacyjnych. Choć Jego tzw. umiędzynarodowienie pracy naukowej nie jest na wyróżniającym się bogatym poziomie, to po uzyskaniu stopnia dr habilitowanego uzyska większe szanse na umiędzynarodowienie swojej aktywności naukowej. 5. Rekomendacja Po zapoznaniu się z dostarczonym mi dorobkiem naukowym, dydaktycznym i organizacyjnym dr. inż. Grzegorza Chodaka, kandydata do tytułu naukowego dr. habilitowanego, stwierdzam, że Jego osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i organizacyjne spełniają wymagania określone w art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie 16
sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn. zmian.) oraz w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, z dnia 1 września 2011 r w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz. U. Nr 196, poz. 1165). Uzasadniam to tym, że przedstawiony do oceny dorobek naukowy i osiągnięcia popularyzatorskie dr. inż. Grzegorza Chodaka, stanowią znaczny wkład w dyscyplinę o zarządzaniu. Szczególnie wysoko oceniam: 1) wieloaspektowe zbadanie funkcjonowania obsługi logistycznej procesów gospodarczych realizowanych przez sklepy internetowe w Polce. Stanowi to bardzo ważne uzupełnienie brakującej wiedzy na temat handlu internetowego, a w związku z tym daje to podstawę do kształtowania strategii funkcjonowania sklepów internetowych w Polsce, 2) opracowanie autorskich narzędzi i procedur zarządzania logistyką i procesami logistycznymi w sferze handlu elektronicznego, zdefiniowanie przesłanek i kryteriów optymalizacji obsługi logistycznej. 17