Załącznik do Uchwały Rady Powiatu Świeckiego Nr XXXV/207/10 z dnia 10 marca 2010r. PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ dla Powiatu Świeckiego na lata 2010 2013 Marzec 2010 roku
I. WPROWADZENIE Jednym z podstawowych zadań realizowanych w ramach pomocy społecznej jest integracja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Celem podejmowanych działań powinno być wsparcie i umożliwienie tym osobom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych. W obszarze tym potrzebne są często innowacyjne metody i szeroka współpraca wielu podmiotów. Szanse taką stwarza Program Aktywności Lokalnej. Zgodnie z art. 112 ust. 13 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej rada powiatu biorąc pod uwagę potrzeby w zakresie pomocy społecznej opracowuje i kieruje do wdrożenia lokalne programy pomocy społecznej. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Świeciu w oparciu o opracowaną diagnozę potrzeb w zakresie pomocy społecznej należącej do właściwości powiatu oraz wsparcia osób niepełnosprawnych opracowało niniejszy program. Program Aktywności Lokalnej dla Powiatu Świeckiego zwany dalej Programem wskazuje na problemy związane z funkcjonowaniem społeczności lokalnych i grup społecznych oraz wyznacza kierunki działań, mających na celu poprawę sytuacji w tym zakresie. Program określa działania w obszarze wzmacniania i integracji środowisk lokalnych oraz budowania aktywnych społeczności, których podstawowym ogniwem są zaangażowani i aktywni mieszkańcy. Budowanie związków pomiędzy mieszkańcami społeczności, budowanie więzi zaufania i zaangażowania w rozwiązywaniu własnych problemów, a w przyszłości również w lokalne sprawy, to elementy tworzenia kapitału społecznego istotnego czynnika rozwoju społeczności lokalnych. II. NAWIĄZANIE DO DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH 1. Przyjęte w Programie koncepcje są zgodne z założeniami zawartymi w dokumentach strategicznych w szczególności takich jak: 1) Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2007 2015. 2) Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007 2015. 3) Strategia Polityki Społecznej na lata 2007 2013. 4) Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007 2013. 5) Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski. 6) Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w Zakresie Rehabilitacji Zawodowej, Społecznej oraz Przestrzegania Praw Osób Niepełnosprawnych w Powiecie Świeckim. 7) Program Pomocy Dziecku i Rodzinie na lata 2009 2015. W dokumentach tych zakłada się realizację działań służących podniesieniu poziomu i jakości życia obywateli. Ważnym elementem w tym zakresie jest budowanie zintegrowanych społeczności, w których każda osoba i rodzina będzie mogła realizować swoje plany i aspiracje życiowe, a w trudnych sytuacjach uzyskiwać niezbędną pomoc i wsparcie ze strony wspólnoty oraz działających w jej ramach instytucji i organizacji. Konieczne jest, zatem wspieranie samoorganizacji społeczności lokalnych. Kluczowym wyzwaniem jest przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego, które zgodnie z Narodową Strategią Integracji Społecznej oznacza brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich. Wykluczenie społeczne najprościej mówiąc oznacza wyłączenie z życia społecznego. Jest to zjawisko szczególnie niepokojące, ponieważ ze względu na sytuację społeczno ekonomiczną zagraża wielu osobom i grupom. Program jest zgodny z zasadą pomocniczości i współodpowiedzialności. Pojęcie 2
pomocniczości oznacza, że struktury wyższe (władza) nie powinny wyręczać struktur niższych, czyli osób, rodzin, grup i społeczności lokalnych w tym, z czym mogą one sobie poradzić we własnym zakresie. Zadaniem władzy publicznej jest natomiast pobudzanie i podtrzymywanie tych struktur oraz wspomaganie i wspieranie w sytuacji, gdy realizacja zadań, czy też osiągnięcie określonych celów przekracza ich możliwości. W tym ujęciu znaczenia nabiera zasada polegająca na włączaniu obywateli w rozwiązywanie istniejących problemów. Bardzo ważny staje się aspekt samopomocy, którego idea polega na wyzwalaniu i wykorzystywaniu wewnętrznych zasobów oraz kompetencji osób, grup oraz społeczności lokalnych. Zadaniem sił zewnętrznych (władzy samorządowej) jest, zatem wspieranie i wzmacnianie tego potencjału oraz tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi. Program Aktywności Lokalnej dla Powiatu Świeckiego jest niezbędnym dokumentem do realizacji projektów systemowych przez powiatowe centra pomocy rodzinie (7.1.2) w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki - Priorytet VII - Promocja integracji społecznej. Jednym z narzędzi, które są wykorzystywane podczas realizacji tych projektów są programy aktywności lokalnej realizowane w szczególności dzięki partnerstwu lokalnemu, co oznacza współpracę podmiotów na rzecz realizacji programu. Model ten zakłada określony sposób działania mający na celu aktywizowanie społeczności lokalnych zamieszkujących na danym terytorium (gmina, sołectwo, wieś) lub grupy zawodowej lub społecznej (np. niepełnosprawnych, osób wychodzących z placówek opiekuńczo wychowawczych). Wśród dalekosiężnych celów wymienić należy: rozwój lokalnej samoorganizacji, solidarności i tworzenie więzów samopomocy, zaktywizowanie lokalnych zasobów i wykorzystanie ich potencjału w procesie rozwiązywania lokalnych problemów, pomaganie ludziom w tworzeniu i odtwarzaniu ich własnych społeczności lokalnych i grup społecznych, pozwalających na radzenie sobie z rozwiązywaniem lokalnych problemów oraz przejmowanie kontroli nad własnym życiem. III. OPIS SYTUACJI PROBLEMOWEJ W Powiecie Świeckim od kilku lat obserwuje się spadek ilości wychowanków zastępczych form opieki kontynuujących naukę. Rzadkością jest też kontynuacja nauki na studiach wyższych. Dane statystyczne w tym zakresie wyglądają następująco: Rok licea i technika PEŁNOLETNI WYCHOWANKOWIE - * z rodziny zastępczej** Szkoły Szkoły gimnazja policealne wyższe Zasadnicze szkoły zawodowei przysposabiające do pracy Łącznie 2007 25 6 7 3 7 48 2008 15 7 5 2 7 36 2009 11 6 6 0 2 25 Rok Licea i technika z placówek opiekuńczo wychowawczych Szkoły Szkoły gimnazja policealne wyższe Zasadnicze szkoły zawodowe i Łącznie 3
przysposabiajace do pracy 2007 2 0 0 2 4 8 2008 2 1 0 2 3 8 2009 3 1 0 1 1 6 *Źródło dane PCPR w Świeciu ** po opuszczeniu rodziny zastępczej i przebywający w rodzinach do ukończenia szkoły Osoby te podlegają procedurze usamodzielnienia i systemowi wsparcia zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. Dla większości tych osób start w dorosłość jest trudnym procesem i wymaga wielu dodatkowych działań, aby był skuteczny i odniósł pozytywny skutek. Często wychowankowie nie mają wystarczających kompetencji życiowych i umiejętności zawodowych umożliwiających im wejście na rynek pracy, brak im motywacji, mają niskie poczucie wartości i sprawczości spowodowane brakiem realnych perspektyw życiowych i konstruktywnych wzorców skutecznego działania. Często ich wykształcenie jest niewystarczające do zmieniających się wymogów współczesnej gospodarki i zmieniających się potrzeb na rynku pracy. Dlatego konieczne jest objęcie tej grupy społecznej i jej otoczenia wsparciem z zastosowaniem metod pracy zawartych w programie. Kolejnym istotnym problemem prowadzącym do społecznego wykluczenia jest niepełnosprawność. Brakuje niestety aktualnych danych o skali tego problemu. Ostatnie dane pochodzą z roku 2002 (Narodowy Spis Powszechny) wg, których aż 10.899 mieszkańców legitymowało się orzeczeniem o niepełnosprawności. Stanowi to 12% ogółu ludności. Liczba ta najprawdopodobniej uległa zwiększeniu, o czym może świadczyć ilość orzeczeń wydawanych przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności: Rok Ilość orzeczeń ogółem w tym dla os. Do 16.r.ż Ilość osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne 2007 2547 679 389 2008 2779 752 410 2009 2820 726 464 *źródło dane PZOON oraz Wydziały Świadczeń Rodzinny w poszczególnych gminach Pokazanie ilości orzeczeń dla dzieci jest istotne, ponieważ wiąże się to w wielu przypadkach z koniecznością rezygnacji z zatrudnienia ze względu na opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym. Tabela przedstawia, jaka liczba osób pobiera świadczenie pielęgnacyjne. Rodzina, w której wychowuje się dziecko niepełnosprawne lub jej członkiem jest osoba niepełnosprawna ma ograniczone szanse na równoprawny z większością społeczeństwa udział w życiu społecznym i zawodowym, zwłaszcza gdy wiele czasu zajmuje opieka, poradnictwo, wizyty u lekarzy i terapeutów, a dodatkowo niepełnosprawny członek rodziny wymaga szczególnego nadzoru i wsparcia podczas czynności codziennych. Niepełnosprawność jest niezwykle poważnym problemem, wiąże się bowiem nie tylko ze złym stanem zdrowia i kosztami, jakie należy w związku z tym ponosić, ale także powoduje utrudnienia w funkcjonowaniu ze względu na bariery społeczne i architektoniczne. To z kolei przyczynia się do zjawiska izolacji i wyłączenia z życia społecznego, w tym z rynku pracy. Zatem zastosowanie metod zawartych w Programie do tej grupy społecznej i jej otoczenia w celu jej aktywizacji społecznej i zawodowej oraz integracji ze środowiskiem lokalnym jest uzasadnione. Powyżej zaprezentowano jedynie najważniejsze problemy prowadzące do społecznego wykluczenia mieszkańców naszego Powiatu, którym świadczona jest pomoc ustawowa przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. Nie są to oczywiście wszystkie grupy, którym to zjawisko zagraża. Jest jeszcze wiele innych grup, którym wykluczenie społeczne zagraża, są to 4
między innymi rodziny: które nie potrafią samodzielnie poradzić w sytuacjach kryzysowych w tym z problemami opiekuńczo wychowawczymi, w sytuacji przemocy w rodzinie, cudzoziemców ze statusem uchodźcy. Osoby i rodziny, o których mowa powyżej w pierwszej kolejności wymagają indywidualnej pomocy i wsparcia ze strony powołanych w tym celu instytucji. Należy jednak pamiętać, że nawet najlepiej zorganizowana pomoc nie rozwiąże w pełni istniejących problemów oraz nie zapobiegnie wykluczeniu społecznemu. Konieczne jest bowiem zwiększenie aktywności osób wykluczonych i włączenie w proces naprawczy oraz zapewnienie wsparcia ze strony społeczności lokalnej. Dlatego właśnie konieczne jest podejmowanie zintegrowanych działań, których celem jest uaktywnienie nie tylko pojedynczych osób, ale także grup i społeczności lokalnych. Pomocny w tym zakresie jest Program, który zakłada wspólne działania lokalnych podmiotów na rzecz uaktywniania i pobudzania potencjału grup oraz społeczności lokalnych, a także ich włączanie w życie społeczne, w tym powrót na rynek pracy. IV. CELE PROGRAMU AKTYWNOŚCI LOKALNEJ Głównym celem Programu jest zwiększenie aktywności mieszkańców powiatu w szczególności grup zagrożonych wykluczeniem społecznym w życiu społecznym, w tym także z uwzględnieniem ich sytuacji na rynku pracy. Wśród celów szczegółowych należy wymienić: zapobieganie marginalizacji osób i rodzin poprzez wyrównywanie szans dla grup marginalizowanych, m. in. osób niepełnosprawnych, wychowanków placówek opiekuńczo wychowawczych i rodzin zastępczych, rodzin i osób w sytuacjach kryzysowych, oraz otoczenia tych grup społecznych, zmniejszanie obszarów wykluczenia społecznego, wypracowanie modelu działań opartych na współdziałaniu różnych instytucji i organizacji oraz mieszkańców, prowadzenie działań o charakterze informacyjnym, edukacyjnym, aktywizującym i integracyjnym, organizowanie wsparcia indywidualnego i grupowego w zakresie wzrostu kompetencji życiowych i umiejętności zawodowych, umożliwiających powrót do życia społecznego, w tym powrót na rynek pracy, promowanie postaw prospołecznych, inicjowanie społeczności lokalnej ku tworzeniu grup samopomocowych, szkolenie kadr instytucji i organizacji w kierunku rozwoju nowoczesnych form pracy z rodziną, umożliwianie dostępu do informacji i konsultacji dla mieszkańców powiatu, wyszukiwanie i wspieranie lokalnych liderów, zdiagnozowanie potrzeb i problemów. V. GRUPY DOCELOWE - ODBIORCY PROGRAMU Program kierowany jest do: 1. Grup społecznych, a w szczególności: 1) przygotowujących się do usamodzielnienia wychowanków placówek opiekuńczo - wychowawczych i rodzin zastępczych oraz ich otoczenia, 2) osób niepełnosprawnych o niskiej aktywności zawodowej i społecznej oraz ich otoczenia, 5
3) rodzin znajdujących się w sytuacjach kryzysowych w tym mających trudności opiekuńczo - wychowawcze oraz ich otoczenia. VI. METODY REALIZACJI PROGRAMU 1. W ramach programu przewiduje się zastosowanie: 1) środowiskowej pracy socjalnej działania realizowane przez pracownika socjalnego, mające na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi, 2) instrumentów aktywnej integracji szereg instrumentów aktywizacyjnych z zakresu aktywizacji zawodowej, edukacyjnej, zdrowotnej i społecznej, o których mowa w zasadach przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych realizowanych przez powiatowe centra pomocy rodzinie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 2013, 3) działań o charakterze środowiskowym - inicjatywy integrujące obejmujące: a) przygotowanie i wsparcie działań indywidualnych oraz programów środowiskowych, np. spotkania z grupami docelowymi, a także przeprowadzenie badań diagnostycznych oraz przygotowanie raportów dotyczących potrzeb i zasobów danej społeczności, b) edukację społeczną i obywatelską, w tym organizowanie spotkań, konsultacji, działań edukacyjnych i debat społecznych dla mieszkańców, c) organizowanie i inspirowanie udziału mieszkańców w imprezach i spotkaniach w szczególności o charakterze integracyjnym, edukacyjnym, kulturalnym, sportowym, ekologicznym i turystycznym. 2. Metody realizacji programu mogą ulec modyfikacji, a w szczególności w przypadku zmiany zasad przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki zwanych dalej zasadami. VII. ZAKŁADANE REZULTATY 1. Zdiagnozowanie potrzeb i problemów. 2. Integracja społeczności lokalnej i grup społecznych. 3. Skuteczne i efektywne wykorzystanie istniejących zasobów. 4. Poszerzenie oferty pomocy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. 5. Wzmocnienie lub odzyskanie zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. 6. Wzrost zaangażowania lokalnych instytucji oraz organizacji i podejmowanie przez nie wspólnych działań na rzecz społeczności lokalnych oraz grup społecznych (lokalne partnerstwa). 7. Podwyższenie jakości działań środowiskowych, w tym inicjowanie nowych form i metod pracy dostosowanych do potrzeb oraz możliwości grup i społeczności. 8. Zmiana postaw społeczności lokalnych wobec osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. VIII. REALIZATORZY PROGRAMU AKTYWNOŚCI LOKALNEJ Realizatorem Programu jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Świeciu, które będzie inicjować partnerstwo lokalne polegające na współpracy podmiotów na rzecz realizacji programu przy efektywnym wykorzystaniu istniejących zasobów. Nie musi to być partnerstwo projektowe w rozumieniu zasad. 6
IX. PARTNERZY W ramach realizacji projektu przewiduje się nawiązanie współpracy z następującymi podmiotami: Starostwo Powiatowe. Placówki Opiekuńczo Wychowawcze. Domy Pomocy Społecznej. Warsztaty Terapii Zajęciowej. Ośrodki Pomocy Społecznej. Placówki edukacyjne, kulturalne i sportowe. Powiatowy Urząd Pracy. Organizacje pozarządowe. Policja. X. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU I HARMONOGRAM REALIZACJI 1. Do podstawowych źródeł finansowania działań podejmowanych w ramach Programu należy zaliczyć: 1) środki unijne Program Operacyjny Kapitał Ludzki projekty systemowe dla ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie, 2) środki budżetu powiatu, 3) środki budżetu państwa, 4) środki własne podmiotów zaangażowanych w działania, 5) inne. 2. Szczegółowe działania realizujące cele programu oraz harmonogram realizacji zostanie każdorazowo ustalony we wnioskach o dofinansowanie projektu systemowego lub innych wnioskach składanych np. w ramach programów rządowych i działaniach inicjowanych przez realizatora programu. 3. Realizacja programu uzależniona jest od pozytywnej akceptacji poszczególnych projektów. XI. ZASADY MONITOROWANIA Monitoring i ewaluacja będą prowadzone na bieżąco przez realizatora Programu. Monitorowanie projektu odbywać się będzie w trakcie realizacji poszczególnych projektów systemowych i pozostałych na podstawie ustalonych wskaźników monitorowania. Celem będzie obserwacja zmian ilościowych i jakościowych, jakie pojawiają się podczas realizacji działań w poszczególnych projektach. W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek rozbieżności między założeniami a rezultatami na bieżąco będą dokonywane zmiany w przyjętych założeniach lub metodach pracy. Ponadto będą przygotowywane sprawozdania z realizacji programów realizowanych w ramach programu aktywności lokalnej, które zostaną przedstawione w corocznym sprawozdaniu z działalności Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. Po zakończeniu realizacji programu aktywności lokalnej zostanie przygotowany raport końcowy podsumowujący całość podejmowanych działań. Będzie w nim dokonana ocena zrealizowanych przedsięwzięć oraz rezultatów, jakie one przyniosły. Wskazane zostaną także te metody i formy działań, które powinny być kontynuowane w latach następnych. Przewodniczący Rady mgr Roman Zagórski 7