Romanizm w Europie
Kościół Nôtre Dame w Poitiers
Katedra w Spirze Budowę katedry rozpoczął w 1030 r. cesarz Konrad II z dynastii salickiej, a ukończył w 1061 r. jego wnuk Henryk IV. Katedra Konrada była trójnawową bazyliką z dwoma rzędami 12 kolumn wiodących ku transeptowi. Wysoko położony transept i chór były zbudowane z myślą o krypcie. Część wschodnia miała już wtedy kopułę nad skrzyżowaniem nawy środkowej z transeptem oraz dwie wieże. Forma architektoniczna części zachodniej nie jest znana. Wiadomo, że nawy boczne posiadały sklepienia a nawa środkowa płaski drewniany dach.
Katedra w Spirze
Kaplica pałacowa w Akwizgranie
Kaplica pałacowa w Akwizgranie
Kaplica w Akwizgranie (obecnie część Katedry w Akwizgranie) - jeden z najważniejszych zabytków sztuki karolińskiej, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Kaplica została zbudowana w latach ok. 786 800 przez Oda z Metzu jako część kompleksu pałacowego Karola Wielkiego i miejsce jego pochówku. Została konsekrowana w 805 roku przez papieża Leona III. W okresie gotyckim dobudowano do niej chór, całość przebudowano na katedrę w XIX wieku. Wzniesiona jest na planie centralnym: środkowa, ośmioboczna część otoczona jest przez dwukondygnacyjną, szesnastoboczną nawę zewnętrzną.
Romański kościół pielgrzymkowy Cluny III
Opactwo zostało zniszczone w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Zachowane fragmenty nie dają wyobrażenia o całym monumentalnym zespole, pozwalają jedynie ocenić nadzwyczaj elegancki styl budowli. Budowla wyróżnia się trójkondygnacyjnym podziałem ścian nawy głównej. Sklepienie znajduje się na wysokości 30 m, ślepe triforium biegnie między wielkimi arkadami. Była to największa bazylika chrześcijańskiego świata do XIVw. Zespół klasztorny był ufortyfikowany. W pobliżu kościoła, posiadającego ogromny narteks, pięć naw i dwa transepty, mieściły się krużganki, refektarz, kuchnia, szpital, magazyny i biblioteki.
Zespół budowli w Pizie W XI wieku Piza stanowiła tygiel kultur i sztuk, wpływów lombardzkich, bizantyjskich, arabskich i normandzkich. Zrodziły one romanizm pizański, oryginalny, jedyny w swoim rodzaj styl, którego twórcą był słynny architekt Buscheto. Styl ów w katedrze pizańskiej osiągnął swoje apogeum. Cudowna marmurowa budowla, pięcionawowa bazylika z trzynawowym transeptem i apsydami zachwyca przede wszystkim wspaniałą kolorystyką wnętrza. Przemiennie ułożony marmur jasny i ciemny podkreśla doskonałość podziałów, a kolorowe dekoracje rytmizują i ożywiają wnętrze, wprowadzając do niego symetrię. Rząd wysokich kolumn nawy głównej przerywają tylko cztery filary, dźwigające bęben kopuły. Wrażenie strzelistości potęgują otwarte empory z przemiennym układem kolumn i filarów oraz podwójnymi oknami, przypominającymi Bizancjum.
Romanizm w Polsce
Palatium z rotundą na Ostrowie Lednickim
Palatium na Ostrowie Lednickim zostało zbudowane podczas panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Palatium zostało zrealizowane na planie prostokąta o wymiarach 32,0 x 14,0 m, w którym wydzielono cztery pomieszczenia. Od wschodu przylegała do niego budowla centralna na planie krzyża greckiego, w którego ramionach umieszczono niewielkie absydy, a od strony wschodniej dodano absydę ołtarzową. Zdaniem archeologów była to kaplica lub baptysterium. Podczas rozbudowy datowanej na początek XI wieku w największym pomieszczeniu rezydencji dodano dwa masywne filary. To sugeruje nadbudowę wyższej kondygnacji i umieszczenie nad skrajnym pomieszczeniem sali reprezentacyjnej.
Krypta św. Leonarda pozostałość drugiej, romańskiej katedry wawelskiej tzw. hermanowskiej. Jest to jej krypta zachodnia, powstała przed 1118, kiedy to pochowano w niej biskupa krakowskiego Maurusa. Wnętrze krypty podzielone jest ośmioma kolumnami na trzy nawy zakończone jedną absydą. Kolumny o kostkowych głowicach podpierają sklepienie krzyżowe. Została ona wzniesiona w latach 1090-1117. Jest to jedno z najlepiej zachowanych i najładniejszych wnętrz romańskich w Polsce. Na środku znajduje się odnaleziony w 1938 w czasie prac archeologicznych grób biskupa Maurusa zmarłego w 1118.
Rotunda Najświętszej Marii Panny, nosząca także wezwanie św.św. Feliksa i Adaukta, znajduje się na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Rotunda, która powstała prawdopodobnie na przełomie X i XI wieku, jest najstarszym kościołem Wawelu. Jest to budowla na planie czworoliścia (koła, do którego przylegają cztery apsydy). Najczęściej przyjmuje się, iż pełniła funkcję kaplicy pałacowej. Budowlę wykonano w technice z płaskich płytek piaskowca, łączonych zaprawą wapienną. Zachowały się dwa rozglifione okna, które oświetlały wnętrze oraz ślady po emporze i dwóch innych przybudówkach. Kościół otaczały zabudowania, być może pałac książęcy, które razem z rotundą uległy zniszczeniu w XIII wieku. Wtedy też rotunda została włączona w ciąg murów zamkowych. W połowie XIV wieku została odnowiona, a następnie z czasem ponownie podupadła. W XVII wieku utraciła ona swój sakralny charakter, gdyż dolną część przeznaczono do przechowywania sreber, górną natomiast na mieszkanie, którą na początku XIX wieku rozebrano (znajdował się tam wówczas austriacki szpital wojskowy). W 1340 roku Kazimierz Wielki przeznaczył ją na kaplicę zamkową pod wezwaniem św. Feliksa i Adaukta.
Plan rotundy N. P. Marii na Wawelu (rzut poziomy), X/XI w Wnętrze kaplicy Najświętszej Marii Panny na Wawelu, Kraków X/XI w.
Rotunda św. Prokopa w Strzelnie Największa romańska świątynia w Polsce zbudowana na planie koła. Zapis o jej konsekracji datowany jest w kronikach Jana Długosza na 16 marca 1133. Ostatnie badania archiwalne wskazują na czas ukończenia rotundy równoczesny z ukończeniem pobliskiego kościoła norbertanek, tzn. drugie dziesięciolecie XIII w.
Rotunda św. Prokopa w Strzelnie
Kolegiata w Kruszwicy Kolegiata św. Piotra i Pawła - jeden z najlepiej zachowanych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Budowla zachowała prawie nienaruszony układ przestrzenny i bryłę, poza przebudowaną w XVI wieku fasadą zachodnią. Wnętrze w całej swej surowości i prostocie form w wysokim stopniu nosi cechy autentycznej bazyliki romańskiej. Czas budowy kolegiaty w Kruszwicy to lata 1120-1140. Pierwotnie była prawdopodobnie siedzibą biskupstwa, które ok. 1148 roku przeniesiono do Włocławka. Kolegiata jest trójnawową, filarową bazyliką zbudowaną na planie krzyża łacińskiego. Wzniesioną ją z granitu i piaskowca. Posiada pięć absyd o różnej wielkości i jedną ceglaną wieżę.
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą Budowę kolegiaty rozpoczął Arcybiskup gnieźnieński Jakub ze Żnina w 1141 na miejscu dawnego opactwa. Prace nadzorował biskup płocki Aleksander. Konsekracja kościoła odbyła się 21 maja 1161.
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą
Cieszyn Rotunda p.w. św. Mikołaja z poł. XI wieku
Kościelec Kolski kościół p.w. św. Andrzeja
POWSTAŁ w latach 1079-1098 z fundacji Sieciecha, palatyna księcia Władysława Hermana. Kraków - kościół św. Andrzeja
Kościół św. Wacława - bazylika OO. cystersów w Mogile
Kościół św. Wacława - bazylika OO. cystersów w Mogile
Kościół dominikanów (ul. Stolarska)
Kraków - kościółek św. Wojciecha
Kraków Kościół Najświętszego Salwatora
Kraków Kościół Najświętszego Salwatora
Koprzywnica - pocysterski kościół i klasztor z XIII w.
Zespół klasztorny opactwa cysterskiego w Sulejowie
Opactwo cystersów w Wąchocku znajdujące się w Wąchocku opactwo cystersów ufundowane w 1179 roku przez biskupa krakowskiego Gedeona.