GIS nadzieją zielonych inwestycji w Polsce Autor: Yoshiho Umeda ( Wokół Energetyki październik 2005) Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) zobowiązuje sygnatariuszy do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny} Państwa rozwinięte, podpisując konwencję, dodatkowo zobowiązały się do redukcji emisji gazów cieplarnianych do poziomu z roku 1990. Najbogatsze państwa, wymienione w załączniku II zadeklarowały pomoc państwom rozwijającym się w wywiązaniu się ze zobowiązań wynikających z konwencji. Jako że redukcja emisji w kraju rozwiniętym wiązałaby się z koniecznością wdrożenia niezwykle drogich technologii, w grudniu 1997 r. w Kioto w Japonii został podpisany protokół do konwencji, wprowadzający szereg usprawnień i poprawek do konwencji, m.in. możliwość wymiany handlowej uprawnieniami do emisji (mechanizm Emission Trading - ET). 2 Przypomnijmy, prawo do emisji, skalkulowane w postaci jednostek przyznanych (Assigned Amount Units AAUs) jest to całkowita ilość gazów cieplarnianych, jaką kraj z załącznika B protokołu z Kioto ma prawo wyemitować podczas pierwszego okresu rozliczeniowego, tzn. w latach 2008 2012. Jedna jednostka AAU odpowiada l tonie ekwiwalentu CO 2. Ponieważ emisja gazów cieplarnianych w krajach byłego bloku sowieckiego na skutek ekonomicznego załamania, wykazywała po 1990 r. tendencję zniżkową, kraje te dysponują nadwyżką prawa do emisji, czyli tzw. HotAir. Zgodnie z protokołem z Kioto Hot Air jest przedmiotem handlu i może być sprzedane krajom z załącznika I protokołu z Kioto. O ile inny mechanizm elastyczny protokołu wspólne wdrożenia (JI), faktycznie przyczynia do powstania inwestycji proekologicznych, o tyle można mieć wątpliwości czy handel emisjami przyczynił się do poprawy środowiska naturalnego. Ponadto, z wiadomych przyczyn, wypełnienie zobowiązań drogą międzynarodowego handlu emisjami raczej nie przypadnie do gustu opinii publicznej. Z tych powodów niektóre kraje z załącznika I zgodziły się na kupno jednostek przyznanych pod warunkiem, że kraje sprzedające zainwestują dochód ze sprzedaży AAU w projekty proekologiczne. Tak zrodził się plan skojarzenia redukcji emisji z transferem jednostek AAU, czyli Green Investment Scheme GIS, (program zielonych inwestycji). Najogólniej mówiąc Green Investment Scheme to system wymiany nadwyżek AAU, czyli HotAir w zamian za zielone inwestycje w kraju gospodarza. Taka procedura nosi nazwę uzielenienia AAU. Pierwszym krajem środkowoeuropejskim, w którym planuje się wdrożenie pilotażowego GISu jest Bułgaria. W październiku 2004 r. Banku Światowy opracował, na zlecenie rządu Bułgarii raport Opiniom for Designing a Green Investment Scheme for Bulgaria. W raporcie podjęto po raz pierwszy próbę zdefiniowania GIS-u, a także ujęcia w karby dotąd luźnych pomysłów, jak takowy GIS miałby wyglądać i funkcjonować. Oto w dużym skrócie, co proponują autorzy raportu. Uzielenienie oznacza związanie dochodów ze sprzedaży AAU z działalnością na rzecz poprawy środowiska dzięki programowi GIS. Ponieważ uzielenienie nie jest formalnym wymogiem protokołu z Kioto, mechanizm ten nie ma ścisłej definicji. Zwykle definiuje się go jako mechanizm, dzięki któremu czes'ćlub całos'ć dochodów ze sprzedaży jednostek AAU zostaje przeznaczona na inwestycje proekologiczne w kraju zbywającym. By GIS został wdrożony, sprzedawca i nabywca muszą sami przyjąć własną interpretację definicji ogólnej i na jej podstawie starać się wdrożyć GIS.
Oto kilka ważniejszych prób uściślenia terminu uzielenienie. 1) uzielenienie Hot Air to gwarancja, że zysk ze sprzedaży AAU w żaden sposób nie wpłynie na zwiększenie emisji gazów cieplarnianych (GHG) w okresie rozliczeniowym, a także w przyszłość. Inaczej mówiąc Hot Air nie jest zielone, jeśli zysk ze sprzedaży AAU zostanie przeznaczony na rozwój innego sektora niż działalność proekologiczna; 2) uzielenienie Hot Air to gwarancja, że zysk ze sprzedaży AAU zostanie zainwestowany w projekty przyczyniające się do redukcji emisji gazów cieplarnianych w stosunku do linii bazowej, bez wzglfdu na wielkość zredukowanej emisji. To rozwiązanie wymagałoby określenia linii bazowej i monitoringu redukcji emisji, jakkolwiek w swoim minimum; 3) uzielenienie Hot Air to gwarancja, że zysk ze sprzedaży AAU zostanie zainwestowany w projekty, które powiążą w sposób komplementarny liczb f sprzedanych jednostek AAU z ilością zredukowanej emisji; 4) uzielenienie Hot Air to gwarancja, że zysk ze sprzedaży AAU zostanie zainwestowany w projekty, przyczynia się do redukcji większej ilości emisji niż sprzedane jednostki AAU. Brane są pod uwagę 2 sposoby uzielenienia AAU; tzw. miękkie i twarde (ang. hard greening, soft greeninig) Twarde uzielenienie to proces, w którym działania/projekty finansowane ze sprzedaży AAU przyczyniają się do wygenerowania jednej jednostki emisji uniknionej, dające się zmierzyć w stosunku do linii bazowej, określonej jako emisja w wypadku braku projektu. W tym momencie definicja uzielenienia AAU zbliża się do definicji mechanizmu JI. Istotna przewaga tego mechanizmu nad Track One JI 3 polega na braku okresu rozliczeniowego, w którym generuje się jednostki redukcji emisji. GIS proponuje rozliczać jednostki przed rokiem 2008 i po roku 2012. 4 Miękkie uzielenienie można zdefiniować jako działalność, przyczyniającą się do efektywnego wdrożenia projektów poprzez efektywne zarządzanie, likwidację subsydiowania energetyki, budowę uczestnictwa w programie (ang. capacity building). Miękkie uzielenienie nie kłóci się z żadnym z instrumentów przewidzianych protokołem z Kioto, ponieważ opiera się na polityce wcześniej określonej innymi postanowieniami i emisji uniknionej, a nie na redukcji emisji. Proponuje się, aby Bułgaria zastosowała zarówno miękkie, jak i twarde zielenienie, by umożliwić sprawne zarządzanie i wdrażanie GIS-u. Wdrożenie GIS wymaga powołania instytucji zarządzającej AAU, jak tez instytucji zajmującej się planem inwestycji. Wymagana jest także zdolność prawna do wchodzenia w posiadanie, oraz utrzymania i handlu jednostkami AAU. Jako że GIS będzie działał na polu energetyki, leśnictwa, gospodarki wodnej, a także będzie wymagał wykwalifikowanej kadry, rozpowszechnienia i budowy uczestnictwa w programie, sprawne wdrożenie i następnie funkcjonowanie GIS wymaga współpracy następujących ministerstw: Środowiska i Gospodarki Wodnej, Finansów, Rolnictwa, Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej, Rozwoju Regionalnego oraz Narodowej Agencji Energetyki przy Radzie Ministrów. 5
Handel jednostkami AAU wiąże się z wypełnieniem zobowiązań ramowej konwencji (UNFCCC). Jednostka administracyjna powinna być odpowiedzialna za nadzór wypełnienia zobowiązań wobec ramowej konwencji (UNFCCC) i protokołu z Kioto, podejmowanie decyzji w sprawach wykorzystania i rozdziału jednostek AAU dla mechanizmu JI (art. 6 protokołu z Kioto), handlu jednostkami AAU (art. 17) oraz ustanowienia narodowej rezerwy jednostek AAU. Do zadań centrali AAU będzie należało: a) funkcja doradcza dla rządu; b) raportowanie o poziomie emisji GHG; c) nadzór nad wypełnianiem zobowiązań wobec ramowej konwencji (UNFCCC) i protokołu z Kioto; d) nadzór nad uprawnieniami Bułgarii do udziału w międzynarodowym handlu emisjami i JI; e) inwentaryzacja AAU; f) zarządzanie AAU i GIS; g) współpraca z przedstawicielami UNFCCC i ministerstwami strategicznymi. Łatwo zauważyć, że mechanizm działania GIS jest podobny do mechanizmu wspólnych wdrożeń (JI), będąc jednocześnie mniej restrykcyjny. GIS nie nakłada na projekty obowiązku dodatkowości. Dopuszcza projekty, w wypadku których ilość zredukowanej emisji nie poddaje się dokładnym szacunkom oraz zostawia pewną dowolność stronom w sprawach finansowania projektu. Podczas gdy mechanizm JI jest zawsze związany z danym projektem, transakcje w rozumieniu art. 17 protokołu, dają sprzedawcy pełną swobodę co do przeznaczenia kapitału na inwestycje proekologiczne. Sprzedający ma prawo wyboru projektu z kosztami niższymi niż rynkowa cena jednostek AAU i niższymi niż dany projekt JI. Kolejna różnica polega na tym, że większość nabywców kredytów węglowych w wypadku projektów JI płaci TA jednostki redukcji emisji (ERU). Jakkolwiek jest prawdopodobne, że transakcje AAU będą zorganizowane w taki sposób, by umożliwić płatność z góry. W wypadku, gdyby każda transakcja AAU zyskała gwarancje strony sprzedającej, ryzyko strony kupującej jest dużo mniejsze niż w wypadku projektów JI. Kolejny raport na temat GIS-u, opracowany przez JETRO (Japan External Trade Organization Japońska Organizacja Handlu Zagranicznego) pod tytułem Raport z badań możliwości wdrożenia Green Investment Scheme w krajach Europy Środkowowschodniej i zamówiony przez rząd Japonii 6 ukazał się w marcu 2005 r. Celem raportu była ocena 5 krajów środkowoeuropejskich czyli Bułgarii, Czech, Polski, Rumunii i Słowacji 7 pod względem przygotowania do handlu jednostkami AAU oraz przedstawienie konkretnych już propozycji metodologicznych przy wdrożeniu GIS-u. Kraje Europy Środkowowschodniej są bardzo interesujące dla handlu jednostkami AAU, ponieważ posiadają potężne nadwyżki AAU. Gospodarki tych krajów charakteryzują się wysokimi emisjami gazów cieplarnianych, co oznacza, że posiadają duże potencjały redukcji emisji. Jednocześnie są względnie stabilne gospodarczo, co jest niezbędnym elementem inwestycji bezpośrednich. Autorzy raportu ocenili poszczególne kraje pod względem: wielkości nadwyżki AAU w poszczególnych krajach, warunków poszczególnych krajów dla wdrożenia GIS, stopnia poparcia politycznego dla wdrożenia GIS, stopnia dojrzałości ustawowej dla wdrożenia GIS, zdolności administracji rządowej do
wdrożenia GIS. Do wyliczenia nadwyżek użyto wzoru: gdzie: AAUs=AAUa-(E-L)-ERU-O-B AAUs - nadwyżka AAU możliwa do sprzedaży lub transferu w pierwszym okresie rozliczeniowym (2008-2012), AAUa - całkowita wielkość jednostek przyznanych w pierwszym okresie rozliczeniowym, E wielkość emisji gazów cieplarnianych w ekwiwalencie CO 2 w pierwszym okresie rozliczeniowym, L wielkość absorpcji CO 2 poprzez zmianę gospodarki gruntami oraz absorpcji CO 2 przez lasy w pierwszym okresie rozliczeniowym (mechanizm LULUCF Land- Use, Land- Use Change and Forestry), ERU to jednostki emisji uniknionej (ERU), wygenerowane przez mechanizm JI w krajach gospodarzy, bez wymogów dodatkowości 8 oraz tzw. wczesne kredyty ERU 9, O wielkość jednostek emisji rozdysponowanych powyżej normatywnych wielkości emisji instalacji w ramach Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień w ramach Europejskiego Systemu Handlu Emisjami (EU ETS), B emisje pozostawionych x pierwszego okresu rozliczeniowego do drugiego okresu rozliczeniowego po 2013 r. (tzw. banking). W celu uśrednienia różnic czasowy autorzy skorzystali z modelu symulacji Monte Carlo. W ocenie warunków gospodarczych poszczególnych krajów dla wdrożenia GIS brano pod uwagę: - ogólne warunki dla biznesu i proinwestycyjne, - potencjał uzielenienia inwestycji, czyli wielkość redukcji emisji poprzez GIS. W ocenie stopnia poparcia politycznego dla wdrożenia GIS badano: - stopień zainteresowania polityków i urzędników wdrożeniem GIS, - wiedzę z zakresu zagadnień przedmiotowych u polityków i urzędników, - stopień zaawansowania ustawodawczego dot. Zagadnień przedmiotowych w poszczególnych krajach. Biorąc pod uwagę powyższe, autorzy ocenili poszczególne kraje jak poniżej (w skali 5- stopniowej, najwyższa ocena - 5):
Autorzy podsumowując poszczególne kraje posłużyli się kolokwialnymi zwrotami. Ich konkluzje przedstawiamy poniżej: Bułgaria: stanowczość; Nadwyżka: duża - 168 m AAUs; GIS: przyjazny klimat inwestycyjny; duże możliwości redukcji emisji; Polityka: chcemy być pierwsi!; Przygotowanie instytucjonalne: bardzo dobre, prawie gotowe; Wybrany termin: 2005 r.; Preferencje: fundusze strukturalne; miękkie i twarde uzielenienie. Czechy: wielkie chęci; Nadwyżka: duża - 161 m AAUs; GIS: najlepszy klimat inwestycyjny; Polityka: duże zainteresowanie; Przygotowanie instytucjonalne: bardzo dobre, gotowi do startu; Wybrany termin: 2005 r.; Preferencje: elastyczność w sprawach finansowania; dopracowane projekty, miękkie i twarde uzielenienie. Polska: śpiący olbrzym; Nadwyżka: ogromna 488 m AAUs; GIS: za peletonem; Polityka: szalona; Przygotowanie instytucjonalne: niskie ryzyko inwestycji; wybrany termin: 2008 r.; Preferencje: nieokreślone; miękkie i twarde uzielenienie. Rumunia: niedoszła gwiazda; Nadwyżka: ogromna 473 m AAUs; GIS: nieprzejrzyste, mętne środowisko inwestycyjne; Przygotowanie instytucjonalne: długa droga przed nami...; Polityka: chcielibyśmy, ale..; Wybrany termin: 2006; Preferencje: nieokreślone; miękkie i twarde uzielenienie. Słowacja: czas na przetarg; Nadwyżka: umiarkowana 49 m AAUs; GIS: przyjazny klimat inwestycyjny; duże możliwości redukcji emisji;
Przygotowanie instytucjonalne: najwyższa półka; gotowi do startu; Polityka: sprawa nie priorytetowa, ale jesteśmy gotowi; Wybrany termin: 2006 r.; Preferencje: duże możliwości manewru, uzielenianie może okazać się zbyteczne. Autorzy raportu dość brutalnie obeszli się z Polską. Twierdzenie, że Polska jest krajem mało transparentnym oraz niska ocena zdolności administracji rządowej wydaje się być przesadzona i niesprawiedliwa. Wiedza polityków na temat mechanizmów z Kioto, jak i zagadnień klimatycznych jest ustawicznie podnoszona, m.in. dzięki pismu Wokół Energetyki, nieformalnym organie Parlamentarnego Zespołu ds. Restrukturyzacji Energetyki. Ocena stanu przygotowań prawnych również wydaje się być niesprawiedliwa. Z drugiej strony, stanowisko rządu RP w sprawie planowanego bankingu AAU na drugi okres rozliczeniowy nie jest realne z uwagi na fakt, iż dysponentem AAU od 2013 r. będzie Komisja Europejska i zgodnie z Burden SharingAgreement, tzn. porozumieniem dzielącym ciężar zobowiązań (porozumienie zintegrowane z dyrektywą UE 2003/87/UE), będą rozdysponowane krajom Unii Europejskiej. Jak widać, rząd Japonii jest bardzo zainteresowany wdrożeniem GIS w krajach Europy Środkowowschodniej, jednak autorzy sugerują pominięcie Polski i Rumunii w pierwszej kolejności, z uwagi na słabe przygotowanie instytucjonalne oraz chwiejną i nieprzejrzystą politykę proekologiczną. Na nic ogromne nadwyżki AAUs i możliwości wdrożenia inwestycji w odnawialne źródła energii śpiącego olbrzyma. Autorzy sugerują, iż w pierwszej kolejności rząd Japonii powinien rozpocząć rokowania z Czechami i Słowacją. W latach 2008-2012 Japonia będzie miała deficyt AAU w stosunku do zobowiązań konwencji klimatycznej UNFCCC rzędu jednego miliarda ton CO 2. Polska racja stanu przemawia za jak najszybszym rozwiązaniem kwestii prawnych, umożliwiających wdrożenie GIS oraz rozpoczęcie rokowań z rządami potencjalnych krajów inwestorów. W grę wchodzi maksimum 2,4 mld euro (bez bankingu ok. 3 mld). Istnieje zagrożenie, że nawet po wdrożeniu GIS-u, Polska może nie zbyć ani jednej tony nadwyżki AAUs do Japonii. Wymienione kraje mogą razem transferować maksimum l 339,3 mln jednostek nadwyżki AAUs. Oznacza to nadpodaż AAUs w stosunku do popytu Japonii. Należy pamiętać także o Rosji i Ukrainie, które jako kraje z załącznika B protokołu z Kioto mają prawo uczestniczyć w handlu emisjami. Rosja dysponuje 4 mld ton, a Ukraina ok. 2 mld ton. Ponadto od 2008 r. Japonia wprowadzi restryktywny program redukcji gazów cieplarnianych, wdrażając jednocześnie najnowsze technologie w swojej gospodarce. W takim wypadku raport JETRO może stać się wyrokiem skazującym Polskę na niepamięć. Do początku pierwszego okresu rozliczeniowego zostało niespełna 800 dni, a trzeba zaprojektować i zbudować wiele instalacji, umożliwiających zredukowanie emisji gazów cieplarnianych do tego czasu. Korzystanie z rozwiązania, jakim jest GIS w ramach mechanizmu Emmision Trading (ET), może usprawnić procedurę handlu emisjami i zastąpić mechanizm JI i przyspieszyć napływ środków finansowych z krajów inwestujących. Pełne wersje raportów znajdują się na stronach www, pod adresem URL: Raport Banku Światowego http: //www-wds. worldbank.org/servlet/wdscontentserver/wdsp/ib/2005/06/07/000160016_200506071556 01/Rendered/PDF/299980BUL0whitlreeningAAUs0lpublicl.pdf
Raport rządu japońskiego http: //www. meti. go. jp/policy/global_environment/kyomecha/gisreport.pdf Przypisy 1 Artykuł 2 protokołu do konwencji. 2 Punkt 17 protokołu z Kioto. 3 Track One J I kraje instytucjonalnie przygotowane do wdrożenia mechanizmu JI, posiadające zaufanie UNFCCC, mające prawo suwerennie podejmować decyzje o handlu ERU. 4 Projekty JI w tzw. wczesnym okresie rozliczeniowym finansują już World Bank Prototype Carbon Fund i holenderski program ERUPT. 5 Ministerstwa bułgarskie. 6 Dostępny tylko w wersji japońskojęzycznej. 7 Węgry nie zostały uwzględnione ze względu na śladowe ilości nad- wyżki AAU. 8 Dodatkowość wymóg mechanizmu JI, nakładający na projekty zobowiązanie, że bez wdrożenia mechanizmu JI projekt jest nieopłacalny, bądź technologa zastosowana w projekcie jest trudno dostępna i nowatorska w danym kraju. 9 Wczesny kredyt to sytuacja, w której rządy krajów-gospodarzy przyznają ERU za okres przed l stycznia 2008 r. ze swojego zasobu AAU. Yoshiho Umeda - obywatel Japonii, rezydujący w Polsce od 1963 r. Koordynator przebiegu wdrożenia mechanizmów protokołu z Kioto w Polsce z ramienia Mizuho Information & Research Institute Inc., wchodzącego w skład Mizuho Financial Group, największej w Japonii i na świecie instytucji finansowej pod względem aktywów. Członek Rady Głównej Polskiej Izby Biomasy oraz laureat Złotego pióra 2004 przyznawanego corocznie przez Wokół Energetyki.