Europejczycy w obliczu kryzysu

PARLEMENT EUROPEJSKI Europejczycy w obliczu kryzysu Raport Realizacja badania : Sierpień Wrzesień 2010 Publikacja: Listopad 2010 Specjalny Eurobarometr / Fala 74.3 TNS Opinion & Social Eurobaromètre spécial / Vague 74.1 TNS Opinion & Social Badanie zamówione przez Parlament Europejski i koordynowane przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji, dział Badanie Opinii Publicznej". Niniejszy dokument nie prezentuje poglądów Parlamentu Europejskiego. Wyłączną odpowiedzialność za zawarte w nim interpretacje i opinie ponoszą autorzy. 1

Eurobarometr 74.1 Badanie przeprowadzone przez TNS Opinion & Social na zlecenie Parlamentu Europejskiego i koordynowane przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji TNS Opinion & Social Avenue Herrmann Debroux, 40 1160 Bruksela Belgia 2

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE...4 1. SKUTKI KRYZYSU...9 1.1 Zdaniem Europejczyków podstawowym priorytetem Parlamentu Europejskiego powinna być walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym...9 1.2 Obecne skutki kryzysu... 21 1.3 Wpływ kryzysu na sytuację zawodową respondenta i jego otoczenia.... 27 2. PODMIOTY ZWALCZAJĄCE KRYZYS...33 2.1 Podmioty, które są w stanie podjąć najskuteczniejsze działania wobec skutków kryzysu... 33 2.2 Czy w Unii Europejskiej warto działać indywidualnie czy zbiorowo?... 39 3. ROLA EURO W CZASIE KRYZYSU FINANSOWEGO...49 4. WYJŚCIE Z KRYZYSU...53 4.1 Zmniejszyć wydatki publiczne, czy też inwestować w ożywienie gospodarki?53 4.2 Kto powinien podjąć największe wysiłki w zakresie działań związanych z kryzysem?... 58 4.3 Solidarność pomiędzy państwami członkowskimi w czasach kryzysu... 64 4.4 Środki wyjścia z kryzysu... 76 4.5 Czy kryzys zapowiada się na dłużej?... 93 PODSUMOWANIE...98 3

WPROWADZENIE Minęły dwa lata od upadku Lehman Brothers Holding inc., który rozpoczął największy na świecie kryzys finansowy, a następnie gospodarczy i społeczny, od lat 30. XX wieku. Były to dwa lata, które przebiegły pod znakiem konsekwencji kryzysu tzw. kredytów subprimes oraz skutków skandali, takich jak afera Madoffa. Niemniej charakterystyczne dla tego okresu, aczkolwiek być może nieco bardziej anegdotyczne, były informacje o wielkości premii wypłacanych niektórym handlowcom. W ciągu tych dwóch minionych lat europejscy i amerykańscy przywódcy starali się przywrócić zaufanie, proponując szczególnie ambitne plany wsparcia gospodarki i jej ożywienia. Większość państw członkowskich zaangażowała się jednocześnie w politykę zmniejszania długu oraz deficytu publicznego. Bliżej nas, kryzys grecki ożywił na nowo dyskusję na temat solidarności europejskiej oraz konieczności wprowadzenia europejskiego mechanizmu stabilizacji gospodarczej, a być może nawet europejskiego systemu zarządzania gospodarczego. W tym kontekście strategia Europa 2020 odzwierciedla nowe ambicje gospodarcze i społeczne na rzecz zrównoważonego i trwałego wzrostu 1. Jak zostało to ogłoszone 13 września 2010 roku na oficjalnym portalu internetowym Unii Europejskiej wraz z najnowszymi przewidywaniami dla UE 2, nawet jeśli spodziewane jest spowolnienie aktywności w drugim półroczu tego roku, dane kwartalne powinny być nieco lepsze niż prognozy z zeszłej wiosny. Wynika to z pozytywnych skutków ożywienia zarejestrowanego w drugim kwartale. Tak więc gospodarka europejska zdaje się być na dobrej drodze, i to w większym stopniu niż przewidywano na wiosnę. Pozostaje jednak wiele niepewności, a poprawa koniunktury może okazać się jeszcze dość krucha. I właśnie w tym kontekście ożywienia gospodarczego, nawet jeśli pozostaje ono nadal nieśmiałe i niepewne, w dniach od 26 sierpnia do 16 września 2010 r., została przeprowadzona fala 74.1 badania Eurobarometru p.t. Europejczycy w obliczu kryzysu. Było to drugie badanie dotyczące tego tematu zlecone przez Parlament Europejski. Pierwsze odbyło się zaledwie kilka miesięcy po rozpoczęciu się kryzysu 3. W dalszej części niniejszego raportu porównamy oba badania, biorąc pod uwagę także wyniki uzyskane w innych edycjach Eurobarometru przeprowadzonych przez Komisję Europejską w latach 2009-2010. 1 http://ec.europa.eu/eu2020/index_fr.htm 2 http://europa.eu/rapid/pressreleasesaction.do?reference=ip/10/1111&format=html&aged=0&langu age=fr&guilanguage=en 3 Specjalne badanie Eurobarometru przeprowadzone w styczniu-lutym 2009 r., p.t. Europejczycy w obliczu kryzysu. http://www.europarl.europa.eu/parliament/public/staticdisplay.do?id=40&refreshcache=yes&languag e=fr&pagerank=6 4

Sondaż Eurobarometru został zamówiony przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego. Badanie zostało przeprowadzone przez TNS Opinion & Social w okresie od 26 sierpnia do 16 września 2010 r. W jego ramach opinie 26 635 Europejczyków w wieku od 15 lat zbadali w rozmowie osobistej ankieterzy sieci TNS Opinion & Social (ankieta przeprowadzana jest przez ankietera w domu respondenta). Zastosowano standardową metodologię sondażów Eurobarometru Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego (dział Badanie Opinii Publicznej ). Do niniejszego raportu dołączono notkę techniczną dotyczącą wywiadów przeprowadzonych przez instytuty sieci TNS Opinion & Social, przedstawiającą metodę zastosowaną w tych wywiadach oraz przedziały ufności. Badanie obejmuje 27 państw członkowskich i wpisuje się w falę EB 74.1. Składa się z tzw. pytań barometrowych, czyli z pytań zadawanych w poprzednich falach badania, co pozwala ocenić ewentualne zmiany w odpowiedziach. Występują też całkiem nowe pytania. 5

Uwaga: W niniejszym raporcie, kraje oznaczone są oficjalnymi skrótami. Poniżej przedstawiamy objaśnienia skrótów stosowanych w niniejszym opracowaniu: SKRÓTY UE27 NW Unia Europejska - 27 państw członkowskich Nie wiem BE CZ BG DK DE EE EL ES FR IE IT CY LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK Belgia Czechy Bułgaria Dania Niemcy Estonia Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Republika Cypru Litwa Łotwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo 6

STRESZCZENIE Dwa lata od rozpoczęcia największego kryzysu gospodarczego, jakiego doznał nowoczesny świat, wyniki niniejszego badania przynoszą nam liczne informacje na temat odczuć Europejczyków w niepewnym jeszcze kontekście gospodarczym. Główne wnioski wypływające z badania są następujące: Większość Europejczyków (52%) sądzi, że zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego powinno stanowić priorytet na szczeblu Unii. W tym zakresie wynik zwiększył się o osiem punktów od początku 2010 roku. Także 52% respondentów oświadcza, że kryzys wywarł duży wpływ na ich sytuację osobistą (-6 punktów w porównaniu do początku 2009 roku), 90% twierdzi też, że oddziałuje on na gospodarkę światową, europejską oraz na system gospodarczy ich własnego kraju. 40% Europejczyków oświadcza, że ktoś kogo znają, lecz kto nie jest ani ich krewnym ani współpracownikiem stracił pracę na skutek kryzysu. 20% twierdzi też, że jeden z ich współpracowników stracił pracę z powodu kryzysu, a 23% że ich krewny został zwolniony i że jest to wynik kryzysu. Wreszcie, 11% respondentów, czyli jeden na dziesięciu Europejczyków, deklaruje że sami (lub ich współmałżonkowie) stracili pracę i że jest to bezpośredni skutek kryzysu. W obecnej sytuacji ankietowani uznają, że rządy krajowe oraz Unia Europejska są zdolne do najskuteczniejszych reakcji na konsekwencje kryzysu gospodarczego i finansowego, z którym mamy do czynienia (daleko przed MFW, G20 czy też Stanami Zjednoczonymi). 25% Europejczyków tak postrzega każdy z tych dwóch szczebli decyzyjnych, co stanowi wzrost o sześć punktów dla rządów krajowych oraz spadek o jeden punkt dla Unii Europejskiej. Względna większość Europejczyków (44%) ocenia, że w obliczu kryzysu, poszczególne kraje Unii działały na własną rękę. Wynik ten pozostaje na niezmiennym poziomie w stosunku do początku 2009 roku. Ponad jedna trzecia (38%) badanych ma odmienne zdanie i uważa, że kraje członkowskie działały w sposób skoordynowany. A jednak, większość respondentów (52%) oświadcza, że czuliby się lepiej chronieni, gdyby ich kraj przyjął rozwiązania i skutecznie je stosował w sposób skoordynowany z innymi państwami członkowskimi. Jest to wynik, który spadł o dziewięć punktów w porównaniu do wiosny 2009 roku. Większość Europejczyków (50%) uznaje, że euro, ogólnie rzecz biorąc, nie przyczyniło się do złagodzenia negatywnych skutków kryzysu, podczas gdy 33% żywi odmienne przekonanie. 38% Europejczyków sądzi, że aby wyjść z kryzysu, państwa członkowskie Unii Europejskiej powinny przede wszystkim inwestować w działania ożywiające gospodarkę. 35% uważa inaczej i twierdzi, 7

że należałoby w pierwszej kolejności zredukować wydatki publiczne. Ponad jedna trzecia Europejczyków (34%) uważa, że to szefowie dużych firm i przemysłu powinni podjąć największe wysiłki w ramach zakresie działań związanych z kryzysem. Czy państwa członkowskie powinny solidarnie wspierać się nawzajem w razie trudności gospodarczych? Tak, odpowiada 49% Europejczyków, którzy byliby gotowi wspomóc finansowo inne państwo członkowskie, borykające się z problemami gospodarczymi i finansowymi. 39% ma inne zdanie i odpowiada nie: o Wśród Europejczyków wspierających solidarność z innymi państwami członkowskimi, większość (51%) zaproponowałaby pomoc w imię solidarności europejskiej pomiędzy państwami członkowskimi. o Z drugiej jednak strony, 66% tych, którzy nie życzą sobie pomagać finansowo innym państwom członkowskim stającym w obliczu znaczących trudności gospodarczych i finansowych, oświadcza, że obywatele ich państw nie muszą płacić za problemy innych. Ponad czterdzieści procent respondentów (43%) uważa, że w celu wyjścia z kryzysu należałoby przede wszystkim inwestować w edukację, szkolenia i badania naukowe. Także 40% osób deklaruje, że warto byłoby wspierać małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Żeby zapobiegać i unikać w przyszłości potencjalnych kryzysów, zdaniem siedmiu na dziesięciu Europejczyków skutecznym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie surowszych przepisów prawnych i nadzoru nad uczestnikami rynku finansowego (na przykład uregulowanie premii dla handlowców). Wreszcie, względna większość Europejczyków (37%) uznaje, że wzrost gospodarczy powróci dopiero w ciągu najbliższych lat, a jedna czwarta spośród nich (26%) uważa wręcz, że kryzys potrwa jeszcze wiele lat. 8

1. Skutki kryzysu 1.1 Zdaniem Europejczyków podstawowym priorytetem Parlamentu Europejskiego powinna być walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. - Większość Europejczyków sądzi, że walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym powinna być traktowana priorytetowo- Walka z kryzysem finansowym, gospodarczym i społecznym zawsze zajmuje ważne miejsce wśród tematów, istotnych dla Europejczyków. Ich zdaniem bowiem Parlament powinien bronić przede wszystkim dziedzin polityki, które najbardziej wpływają na ich życie codzienne. Pod osąd respondentów poddano dwanaście propozycji, spośród których mogli wybrać maksymalnie cztery 4. Propozycja, która zebrała najwięcej zwolenników, to niezaprzeczalnie walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Tak samo było zresztą na początku 2010 roku, w czasie ostatniej fali badania Eurobarometru na ten temat. Należy jednak tym razem podkreślić znaczący wzrost dla tej kategorii aż o osiem punktów: ponad połowa respondentów (52%) stawia ten aspekt bezwzględnie na pierwszym miejscu. Druga opcja najczęściej wybierana to poprawa ochrony konsumentów i zdrowia publicznego, która zebrała jedną trzecią odpowiedzi (33%, -2 punkty). Trzecie miejsce zajmuje polityka na rzecz walki z terroryzmem przy jednoczesnym poszanowaniu wolności osobistych, za którą opowiedziało się nieco mniej niż jedna trzecia badanych (28%, -6 punktów). Następnie pojawia się seria czterech propozycji wymienianych przez około jedną czwartą zapytanych osób. Chodzi tu o politykę rolną, która jest przyjazna dla środowiska i przyczynia się do osiągania globalnej równowagi żywnościowej oraz koordynację polityki gospodarczej, budżetowej i podatkowej (27% dla każdej z tych odpowiedzi). Dla pierwszej z nich zanotowaliśmy spadek o jeden punkt, podczas gdy w przypadku drugiej doszło do wzrostu o trzy punkty w porównaniu z początkiem roku. Na dalszych pozycjach znalazły się walka ze zmianami klimatycznymi (26%, -8 punktów) oraz polityka bezpieczeństwa i obronności, która pozwala Unii Europejskiej stawić czoła kryzysom międzynarodowym (23%, -7 punktów). Wspólną politykę energetyczną zmierzającą do zapewnienia niezależności energetycznej Unii Europejskiej oraz politykę imigracyjną realizowaną w porozumieniu z krajami pochodzenia imigrantów wybrała 4 QC1 Parlament Europejski wspiera kształtowanie na szczeblu Unii Europejskiej polityki w pewnych dziedzinach. Które z następujących dziedzin polityki powinny Pana(i) zdaniem mieć pierwszeństwo? 9

jedna piąta Europejczyków (20%), przy czym ta pierwsza propozycja odnotowała spadek o cztery punkty, podczas gdy druga pozostała na niezmienionym poziomie. Respondenci zdają się mniej zgodni w ocenie trzech innych dziedzin polityki. Zostały one wybrane jedynie przez nieco mniej niż dwadzieścia procent ankietowanych. Chodzi o politykę zagraniczną, która umożliwia Unii Europejskiej prezentowanie wspólnego stanowiska na arenie międzynarodowej (17%, -4 punkty), politykę w zakresie badań naukowych i rozwoju zapewniającą konkurencyjność i innowacyjność (14%, +1 punkt) oraz działania na rzecz europejskiego modelu społecznego (13%, +2 punkty). 10

11

A) Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Analiza z rozbiciem na kraje pokazuje różnice w wyborze priorytetowych dziedzin polityki w poszczególnych państwach członkowskich. I tak, główny priorytet, czyli walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym (UE 52%) cieszył się największą popularnością w Grecji (68%), która jest szczególnie ciężko dotknięta przez kryzys, ale także w Portugalii (64%), na Litwie (62%), w Hiszpanii (61%), oraz w Belgii i Finlandii (60% w obu przypadkach). Działania w tej dziedzinie zdają się być z kolei mniej ważne dla respondentów z Malty (37%), Włoch (40%) oraz Zjednoczonego Królestwa (43%). 12

Państwa członkowskie, w których wyniki w tym zakresie najbardziej się poprawiły od okresu styczeń-luty 2010 r. (czyli te, w których respondenci częściej wymieniali walkę z ubóstwem oraz wykluczeniem społecznym niż na początku roku) to przede wszystkim Grecja (+27 punktów) oraz Hiszpania (+18 punktów). Oba te kraje odczuwają bowiem skutki potężnego kryzysu społecznego. W tej grupie znalazła się także Słowenia (+17 punktów). W sumie w 12 państwach członkowskich odnotowano znaczący, dwucyfrowy wzrost w tym wymiarze. W Zjednoczonym Królestwie i na Słowacji, z kolei, zanotowaliśmy trend spadkowy (w każdym z tych krajów zanotowano spadek o jeden punkt). 13

14

Poprawa ochrony konsumentów i zdrowia publicznego (UE 33%) to polityka szczególnie popularna w państwach leżących w południowych regionach Unii. Cieszy się ona poparciem zwłaszcza na Cyprze (74%) oraz w mniejszym stopniu w Grecji i w Bułgarii (48% dla każdego z tych krajów), jak również na Malcie (47%). Podobnie jest też w Irlandii (43%). Nie spotyka się ona jednak z uznaniem w Szwecji (21%), Zjednoczonym Królestwie (22%), Luksemburgu (23%) ani w Hiszpanii (27%). Zauważmy, że o ile w ogólnym ujęciu 33% Europejczyków wymienia tę politykę, jest ich już 40% w państwach członkowskich z okresu po latach 2004/2007 5, w porównaniu z 31% w państwach członkowskich sprzed 2004 roku 6. Trzecia spośród dziedzin polityki uznawanych za priorytetowe przez ogół Europejczyków to walka z terroryzmem przy jednoczesnym poszanowaniu wolności osobistych"(ue 28%). W okresie, gdy zamachy lub porwania stanowią zagrożenie na całym świecie, Europejczycy wyrażają w ten sposób swoje obawy. Respondenci z Holandii najliczniej ocenili tę politykę jako priorytetową (43%), a zaraz po nich znaleźli się ankietowani z Danii (42%) oraz Cypru (41%). Dla respondentów ze Słowacji, Zjednoczonego Królestwa (33% w obu przypadkach), oraz Szwecji (32%), jak również z Belgii i Niemczech (31% w każdym z tych krajów) to zagadnienie też jest ważne. Osoby badane na Łotwie (13%), w Estonii, Słowenii oraz na Litwie (14% w każdym przypadku), jak również w Rumunii (15%) i w Portugalii (17%) zdają się mniej zaangażowane w ten problem. Polityka rolna, która jest przyjazna dla środowiska i przyczynia się do osiągania globalnej równowagi żywnościowej (UE 27%) jest uznawana za niezbędną przez Europejczyków badanych na Łotwie (42%), w Finlandii i w Szwecji (41% w każdym z tych krajów), oraz we Francji (40%), Estonii i Bułgarii (38% w obu przypadkach). To poparcie jest o wiele mniej widoczne na Malcie (14%), w Hiszpanii (16%) oraz na Litwie (18%). Koordynacja polityki gospodarczej, budżetowej i podatkowej" (UE 27%) spotyka się z dużym wsparciem respondentów z Litwy (48%), Węgier (43%), Łotwy (41%), Estonii (39%) oraz Słowacji (38%) te pięć krajów dołączyło do Unii w 2004 roku. Z drugiej strony, najmniej skłonni do uznania tej polityki za priorytetową są osoby badane w Danii (7%), na Malcie i w Szwecji (12% dla każdego z tych krajów) oraz w Luksemburgu (15%). Walka ze zmianami klimatycznymi (UE 26%) pozostaje wśród najważniejszych tematów dla mieszkańców północy Europy. Politykę tę 5 Państwa członkowskie z okresu po latach 2004/2007 to 12 państw członkowskich, które zostały przyjęte do UE w maju 2004 roku lub w styczniu 2007 r. Kraje przystępujące w okresie 2004/2007 to Bułgaria, Republika Czeska, Estonia, Cypr, Litwa, Łotwa, Węgry, Malta, Polska, Rumunia, Słowenia i Słowacja. 6 Państwa członkowskie sprzed 2004 roku to 15 państw członkowskich, które były już w Unii Europejskiej przed 2004 rokiem. Grupa krajów sprzed 2004 roku obejmuje Belgię, Danię, Niemcy, Grecję, Hiszpanię, Francję, Irlandię, Włochy, Luksemburg, Holandię, Austrię, Portugalię, Finlandię, Szwecję i Zjednoczone Królestwo. 15

wymieniają ankietowani w Szwecji (69%), ale także w mniejszym stopniu w Danii (47%), Austrii (44%) oraz Finlandii (40%) i, bardziej na południe, w Słowenii (42%). Ten temat zdaje się z kolei o wiele mniej poruszać mieszkańców państw bałtyckich: notujemy 6% na Łotwie, 7% w Estonii oraz 12% na Litwie. Przy omawianiu tego zagadnienia należy zaznaczyć, że państwa członkowskie z okresu po latach 2004/2007 (19%) w mniejszym stopniu niż kraje przyjęte przed 2004 rokiem (28%) wyrażają zainteresowanie walką ze zmianami klimatu. Warto jednak zauważyć, że na szczeblu ogólnoeuropejskim temat ten jest rzadziej wymieniany niż na początku 2010 roku (-8 punktów), tak jakby w czasach kryzysu gospodarczego i finansowego ochrona środowiska zdawała się mniej istotna w oczach ludności europejskiej. I tak, jedynie w trzech państwach członkowskich spośród 27 krajów Unii Europejskiej zanotowano wzrost wśród osób zgłaszających ten temat: w Austrii (+4 punkty), Belgii i w Holandii (+1 w każdym z tych krajów). Z drugiej strony, na Malcie i w Rumunii liczba odpowiedzi w tej kategorii spadła najbardziej (odpowiednio -25 i -21 punktów). 16

17

Polityka bezpieczeństwa i obronności, która pozwala Unii Europejskiej stawić czoła kryzysom międzynarodowym (UE 23%) cieszy się nieco większym poparciem na Cyprze (43%), w Rumunii (38%) oraz w Szwecji (34%). Odwrotne zjawisko obserwujemy z kolei w Słowenii (14%), Portugalii oraz na Litwie (15% w każdym z tych krajów). Wspólna polityka energetyczna zmierzająca do zapewnienia niezależności energetycznej Unii Europejskiej (UE 20%) jest częściej wymieniana na Węgrzech (38%), w Austrii (32%) oraz na Litwie (30%), a o wiele rzadziej w Hiszpanii (8%), Francji (13%) oraz Portugalii i na Cyprze (14% w obu przypadkach). Politykę imigracyjną realizowaną w porozumieniu z krajami pochodzenia imigrantów (UE 20%) postrzega się jako element priorytetowy w Austrii (35%), Belgii (33%) oraz w Danii (31%). Mamy do czynienia z sytuacją wręcz odwrotną w Rumunii (4%), na Węgrzech i w Bułgarii, gdzie działania te uznawane są za mało ważne (6% w obu państwach). Stanowi to ciekawy wynik, biorąc pod uwagę, że problem ten został dość znacząco nagłośniony tego lata. Zauważmy, że o ile 20% ogółu Europejczyków wymienia tę politykę, jest ich już jedynie 8% w krajach, które dołączyły po okresie 2004/2007, a 23% w krajach, które przystąpiły przed 2004 rokiem. Politykę zagraniczną, która umożliwia Unii Europejskiej prezentowanie wspólnego stanowiska na arenie międzynarodowej (UE 17%) wymieniają najczęściej osoby badane w Irlandii (33%) oraz w Luksemburgu i na Cyprze (26% w każdym z tych krajów), podczas gdy liczba respondentów udzielających takiej odpowiedzi wynosi jedynie 8% na Litwie i 10% w Portugalii ale także w Zjednoczonym Królestwie, Hiszpanii oraz na Łotwie. Polityka w zakresie badań naukowych i rozwoju zapewniająca konkurencyjność i innowacyjność (UE 14%) jest uznawana za priorytetową przez podobną liczbę osób w różnych państwach Unii (średnio 14%), chociaż Dania wyróżnia się z wynikiem 25% odpowiedzi, podczas gdy na Cyprze, wręcz przeciwnie, odnotowano zaledwie 5% wsparcia dla takich działań. Wreszcie, działania na rzecz europejskiego modelu społecznego (UE 13%) jawią się jako priorytet średnio jedynie dla 13% Europejczyków. Najczęściej politykę tę wymieniają ankietowani ze Słowenii (24%) oraz z Austrii (22%); najmniej osób wspomina o niej w Zjednoczonym Królestwie (3%) oraz na Malcie (4%). 18

B) Analiza społeczno-demograficzna Jeśli skupimy się na trzech głównych dziedzinach polityki najczęściej wymienianych przez Europejczyków i jeśli rozpatrzymy odpowiedzi pod kątem różnych kategorii społeczno-demograficznych, można wysunąć kilka ciekawych wniosków. Pierwsza uwaga dotyczy walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Okazuje się, że ten temat częściej leży na sercu kobietom niż mężczyznom (odpowiednio 55% i 49% odpowiedzi). Z drugiej strony zauważamy pewną jednorodność odpowiedzi w różnych kategoriach wiekowych (54% osób w wieku 15-54 lat), aczkolwiek należy podkreślić, że osoby starsze rzadziej wygłaszają taki pogląd (49% respondentów w wieku 55 lat i powyżej). Wydaje się dość logiczne, że jest to polityka, która interesuje w szczególności respondentów najbardziej wrażliwych społecznie (64% bezrobotnych, 55% robotników i 61% osób z dołu drabiny społecznej). Warto także zanotować, że ankietowani, którzy sytuują się raczej po lewej stronie sceny politycznej chętniej odpowiadają w ten sposób (58% i odpowiednio 52% oraz 45% u osób o poglądach centrowych lub prawicowych). Jeśli chodzi o poprawę ochrony konsumentów i zdrowia publicznego, nie zauważamy tu znaczących rozbieżności pomiędzy opiniami mężczyzn i kobiet (odpowiednio 32% i 33%). Wiek także nie pozwala zróżnicować odpowiedzi: 33% młodych osób w wieku od 15 do 24 lat i 31% respondentów w wieku od 55 lat wzwyż. Polityka ta zdaje się więc gromadzić wśród swoich zwolenników różne kategorie społeczno-demograficzne, chociaż najbardziej wrażliwe grupy społeczne nieco częściej wymieniają ją wśród priorytetów (35% robotników i 37% osób, które zazwyczaj mają trudności z opłacaniem rachunków). Walka z terroryzmem przy jednoczesnym poszanowaniu wolności osobistych to polityka, za którą opowiadają się wszyscy, chociaż sympatycy prawicy zdają się mocniej w nią wierzyć: w tej grupie ma ona 33% wsparcie, podczas gdy wśród zwolenników ruchów lewicowych popiera ją 23% osób. 19

Trzy pierwsze wymieniane dziedziny polityki. 20

1.2 Obecne skutki kryzysu - Większość Europejczyków osobiście odczuwa konsekwencje obecnego kryzysu - Żeby zrozumieć, w jakim stopniu Europejczycy odczuwają skutki kryzysu, zapytano ich następnie, czy sądzą, że wywarł on wpływ na gospodarkę światową, europejską lub na gospodarkę ich kraju oraz na ich sytuację osobistą. Po pierwsze trzeba odnotować fakt, że wyniki są identyczne w porównaniu z badaniem Eurobarometru z początku 2009 roku (EB71.1) w trzech pierwszych wymiarach: 90% Europejczyków zgodnie twierdzi, że obecny kryzys ma bardzo duży lub raczej duży wpływ na gospodarkę światową, ale także na gospodarkę europejską oraz krajową. Jest za to mniej osób, które uznają, że kryzys ma duży wpływ na ich sytuację osobistą, aczkolwiek nadal pozostają one w większości: 52% deklaruje tak obecnie, co oznacza jednak spadek o sześć punktów w stosunku do początku 2009 roku. Jest to wynik, który zdaje się wskazywać, że sytuacja finansowa europejskich gospodarstw domowych lekko się poprawiła. Warto ponadto odnotować, że ankietowani z krajów, które dołączyły do Unii Europejskiej po 2004 roku częściej od osób z dawnych państw członkowskich uznają, że kryzys ma duży wpływ na ich sytuację osobistą (państwa członkowskie z okresu po latach 2004/2007: 64%; państwa członkowskie sprzed 2004 roku: 48%). 21

A) Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Obserwujemy niemal całkowitą zgodność wśród państw członkowskich Unii Europejskiej co do tego, że aktualny kryzys ma duży wpływ na gospodarkę światową (UE 90%). Najczęściej deklarują tak respondenci z Cypru (97%), Belgii i ze Słowenii (96% w każdym z tych krajów). Pomimo iż jest to opinia większości, dominuje ona o wiele mniej wyraźnie w Polsce i Rumunii (83% w każdym z tych krajów) oraz w Austrii (85%). Należy zaznaczyć, że 10 państw członkowskich spośród 27 zanotowało zwiększenie liczby osób wypowiadających się w ten sposób od początku roku 2009. W czterech krajach sytuacja pozostała bez zmian, a w trzynastu doszło do spadku liczby respondentów deklarujących taką opinię. To samo dotyczy dużego wpływu na gospodarkę europejską (UE 90%), przy czym respondenci najbardziej o tym przekonani pochodzili z Grecji (97%), Czech, Słowacji i Cypru (96% w każdym z tych krajów). Tak jak w przypadku gospodarki światowej, to obywatele Polski (83%), Rumunii i Austrii (84%), jak również Malty (też 84%) najrzadziej tak twierdzą. 22

Od początku 2009 roku w 10 państwach członkowskich zauważono zwiększoną liczbę wypowiedzi idących w tym kierunku i spadek w 13 spośród nich. Wyniki pozostały jednak na stabilnym poziomie w czterech państwach. Dotyczy to także dużego wpływu na gospodarkę krajową (UE 90%) odczuwanego przez respondentów. Deklaruje tak aż 99% badanych z Grecji, która od końca 2009 roku boryka się z bezprecedensowym kryzysem finansowym. Tuż za Grekami plasują się respondenci z Hiszpanii oraz Słowacji (97% w każdym z tych krajów), Czech, Estonii oraz Węgier (96% w każdym z tych krajów). Luksemburg (76%, -13 punktów), Austria (77%, -6 punktów) oraz Polska (78%, -4 punkty) wyróżniają się wynikami stosunkowo niższymi, które ponadto spadły w stosunku do początku roku 2009. o Jeśli chodzi o Luksemburg, zauważamy, że ten spadek dotyczy także trzech pozostałych wymiarów, czyli dużego wpływu na gospodarkę światową (-7 punktów), gospodarkę europejską (-6 punktów), a zwłaszcza na sytuację osobistą respondentów (-25 punktów). o W Danii notujemy zjawisko wręcz odwrotne ze wzrostem o 15 punktów liczby respondentów, którzy uznają, że ich kraj cierpi obecnie konsekwencje kryzysu (z 77% do 92%). To samo dotyczy trzech pozostałych wymiarów: dużego wpływu na gospodarkę światową (+6 punktów), europejską (+8 punktów), i nieco mniej wpływu na sytuację osobistą respondentów (+2 punkty). Jeśli chodzi o duży wpływ na sytuację osobistą (UE 52%) respondentów, niektóre państwa znacząco odbiegają od średniej europejskiej. Chodzi o Węgry (86%), Rumunię (85%), Grecję (83%), Łotwę (78%) oraz Bułgarię (77%). Warto zanotować także, że w 18 spośród 27 państw członkowskich, większość respondentów rzeczywiście dostrzega wpływ obecnego kryzysu na swoją sytuację osobistą. Z drugiej strony jednak, w innych państwach członkowskich, respondenci zdają się mniej dotknięci osobiście problemem kryzysu. Dotyczy to zwłaszcza państw z północy Unii Europejskiej: Szwecji (19%), Danii (24%), Niemiec i Austrii (27% dla każdego z tych krajów), Finlandii (28%), oraz Luksemburga i Holandii (29% dla każdego z tych krajów). Warto zaznaczyć, że w tym wymiarze, 19 spośród 27 państw członkowskich odnotowało spadek liczby odpowiedzi w kategorii ma duży wpływ od początku 2009 roku. W siedmiu państwach, wręcz przeciwnie, doszło do wzrostu, a tylko w jednym (na Cyprze) wynik pozostaje bez zmian i wynosi 75% respondentów deklarujących, że obecny kryzys ma duży wpływ na ich sytuację osobistą. 23

24

B) Analiza społeczno-demograficzna Zauważamy, że dla każdej z czterech podkategorii pytań odpowiedzi respondentów nie różnią się w zależności od płci. Kobiety i mężczyźni odpowiadają tutaj niemalże identycznie. Wiek, z kolei, zdaje się nieco wpływać na dobór odpowiedzi. I tak, dla każdego z czterech zadanych pytań, najmłodsi respondenci (w wieku od 15 do 24 lat) podobnie jak najstarsi (powyżej 55 lat) nieco rzadziej odpowiadają twierdząco niż osoby z pośrednich kategorii wiekowych (osoby z grupy 25-39-latków oraz 40-54-latków). Zatem, nieco mniej spośród nich sądzi, że kryzys rzeczywiście ma duży wpływ zarówno na gospodarkę światową jak i na gospodarkę europejską, gospodarkę kraju ich pochodzenia czy też ich sytuację osobistą. Grupy a priori najbardziej aktywne zawodowo to także te, które częściej sądzą, że kryzys ma duży wpływ, i to na każdy z tych wymiarów. Notujemy niewielkie różnice w zależności od rodzaju pracy wykonywanej przez respondentów, jeśli chodzi o postrzeganie wpływu kryzysu na poziomie światowym, europejskim i krajowym. Z drugiej strony, pojawiają się dość wyraźne różnice w zakresie sytuacji osobistej: i tak, 42% kadry kierowniczej (w porównaniu z 52% Europejczyków w ogóle) uznaje, że kryzys ma duży wpływ na ich sytuację osobistą; podczas gdy wśród bezrobotnych sądzi tak aż 72%. Podsumowując, oto co warto zapamiętać o respondentach, którzy najchętniej przyznają, że kryzys wywarł duży wpływ na ich sytuację osobistą: Znajdują się wśród tych osób zarówno kobiety jak i mężczyźni (52%), którzy należą do średnich grup wiekowych 25-54-latków (57%, w porównaniu z 45% dla grupy od 15 do 24 lat). Są to osoby bardziej wrażliwe społecznie, które nie kształciły się zbyt długo (55% osób, które zakończyły kształcenie najpóźniej w wieku 15 lat w porównaniu z 46% osób, które uczyły się co najmniej do wieku 20 lat). Jednakże najważniejszy jest fakt, że są to te osoby, które najczęściej mają trudności w opłacaniu rachunków (80%, w porównaniu do 39% osób, które prawie nigdy nie mają problemów z opłacaniem rachunków). Wreszcie, warto odnotować, że 55% respondentów, którzy nie popierają krajowej pomocy finansowej dla państw dotkniętych kryzysem, dostrzega w swoim życiu osobistym duży wpływ kryzysu (w porównaniu z 49% osób popierających tego rodzaju formy pomocy). 25

26

1.3 Wpływ kryzysu na sytuację zawodową respondenta i jego otoczenia. - Większość Europejczyków oświadcza, że problem utraty pracy nie dotyczy ich bezpośrednio ani pośrednio - Po sprawdzeniu, jak Europejczycy postrzegają wpływ kryzysu nie tylko na gospodarkę światową, ale także na gospodarkę europejską oraz gospodarkę ich własnego kraju, zauważyliśmy, że większość spośród nich uznaje, że osobiście odczuwa skutki kryzysu. Wobec tego zadano im kolejne cztery pytania, by ustalić, w jakiej mierze Europejczycy i ich otoczenie zostali dotknięci kryzysem w ramach życia zawodowego. 7 Wyniki pokazują (co wydaje się zresztą dość logiczne), że im bardziej oddalamy się od sfery prywatnej respondentów, tym wpływ kryzysu na zatrudnienie wydaje się być bardziej odczuwalny: o Odnosząc się do stwierdzenia: ktoś, kogo Pan(i) zna, ale nie jest ani Pana(i) krewnym, ani współpracownikiem, stracił pracę, 40% respondentów deklaruje, że takie wydarzenie wystąpiło na skutek kryzysu. Podobna liczba osób odpowiedziała, że nic takiego nie miało miejsca. o o o Dwadzieścia procent osób twierdzi, że ich współpracownik stracił pracę z powodu kryzysu. W sytuacji, gdy ich krewny stracił pracę" 23% ankietowanych dodaje, że miało to miejsce z powodu kryzysu. Wreszcie 11% twierdzi że oni sami lub ich współmałżonek stracił pracę z powodu kryzysu. Pokazuje to, że kryzys wywarł bezpośredni i szczególnie silny wpływ na dość liczną mniejszość Europejczyków. 7 QC3 Poniżej przedstawiono kilka sytuacji, które ostatnio mogły mieć miejsce w Pana(i) życiu zawodowym lub w życiu zawodowym osób z Pana(i) otoczenia. Proszę powiedzieć o każdej z tych sytuacji, czy wydarzyła się ona jako bezpośredni skutek kryzysu, czy wydarzyła się, ale nie była bezpośrednim skutkiem kryzysu czy też w ogóle nie miała ona miejsca. Stracił(a) Pan(i) pracę \ Pana(i) partner(ka) (mąż lub żona, partner, partnerka itp.) stracił(a) pracę; Jeden z Pana(i) krewnych stracił pracę; Jeden z Pana(i) współpracowników stracił pracę; Ktoś, kogo Pan(i) zna, ale nie jest ani Pana(i) krewnym, ani współpracownikiem, stracił pracę. Tak, jako bezpośredni skutek kryzysu; Tak, ale nie jako bezpośredni skutek kryzysu; Nie, taka sytuacja w ogóle nie miała miejsca; Nie dotyczy (SPONTANICZNIE). 27

A) Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Odnosząc się do stwierdzenia: ktoś, kogo Pan(i) zna, ale nie jest ani Pana(i) krewnym, ani współpracownikiem, stracił pracę i jest to skutek kryzysu (UE 40%), respondenci z Łotwy potwierdzają je w 80%, zaraz za nimi znajdują się Hiszpanie (75%), podczas gdy Malta i Polska są dwoma państwami, których mieszkańcy najrzadziej zgadzają się z tym stwierdzeniem (21% dla każdego z tych państw). Jeśli chodzi o stwierdzenie jeden z Pana(i) współpracowników stracił pracę i jest to skutek kryzysu (UE 20%), znów osoby badane na Łotwie najczęściej popierały tę tezę (56%), tuż za nimi znaleźli się Irlandczycy (45%) oraz Hiszpanie (44%), podczas gdy najmniej liczni zwolennicy tego stwierdzenia mieszkają na Malcie (5%), w Luksemburgu oraz w Polsce (8% dla każdego z tych państw). Jeśli chodzi zaś o stwierdzenie jeden z Pana(i) krewnych stracił pracę" i jest to skutek kryzysu (UE 23%), Łotwa znów jest w czołówce z 57% respondentów, tezę odpowiadających twierdząco. To samo dotyczy Irlandii oraz Litwy (50% dla każdego z tych krajów), podczas gdy osoby badane w Belgii i 28

Finlandii o wiele rzadziej identyfikują się z tym stwierdzeniem (11% w obu przypadkach). Wreszcie, jeśli rozważymy stwierdzenie stracił(a) Pan(i) pracę \ Pana(i) partner(ka) (mąż lub żona, partner, partnerka itp.) stracił(a) pracę na skutek kryzysu (UE 11%), na Łotwie ponad jedna trzecia badanych osób zgadza się z tą deklaracją (34%). Na dalszych miejscach plasują się kraje takie jak Hiszpania (24%), Litwa (23%) oraz Estonia (22%). Z drugiej strony badani, którzy twierdzą, że ten problem dotyczy ich w najmniejszym stopniu żyją na Malcie (3%), w Luksemburgu (5%) oraz we Francji, Niemczech, Finlandii i Szwecji (6% dla każdego z tych krajów). o Łotwa jest zatem krajem europejskim, w którym ludzie najbardziej osobiście odczuli kryzys, lub gdzie ich otoczenie odczuło bezpośrednie skutki kryzysu poprzez utratę zatrudnienia. Ośmiu z dziesięciu respondentów deklaruje, że zdarzyło się to poza ich otoczeniem, nawet jeśli nie dotyczyło ich osobiście. Warto podkreślić, że aż jedna trzecia osób (34%) straciła zatrudnienie (lub doświadczyła utraty pracy przez partnera życiowego). o Respondenci z Hiszpanii i Irlandii także są mocno dotknięci tym problemem. Odpowiednio 45% i 50% mieszkańców tych krajów twierdzi, że ich krewny stracił pracę z powodu kryzysu. Jeszcze więcej osób badanych, bo odpowiednio 75% i 74%, twierdzi, że takie przypadki miały miejsce poza ich rodziną lub środowiskiem zawodowym. o Z drugiej strony znajduje się Malta, gdzie respondenci najrzadziej deklarują, że bezpośrednio doświadczyli utraty pracy z powodu kryzysu lub że miało to miejsce w ich otoczeniu. 29

30

B) Analiza społeczno-demograficzna Skupiając się na respondentach, którzy z powodu obecnego kryzysu uznają, że sami stracili pracę lub znają kogoś ze swojego otoczenia, kto stracił pracę, możemy zauważyć następujące zjawiska: Dostrzegamy stosunkowo niewielkie różnice ze względu na płeć osoby badanej. Jednakże mężczyźni nieco częściej niż kobiety (odpowiednio 23% i 18%) deklarują, że osoba z ich środowiska zawodowego straciła pracę z powodu kryzysu. Jeśli chodzi o zmienną, jaką jest wiek respondenta (i to dla każdego z czterech stwierdzeń), zauważamy, że Europejczycy z grupy wiekowej 25-39 lat a zatem młodzi ludzie czynni zawodowo najczęściej udzielają takich odpowiedzi, podczas gdy nieco starsi (w wieku od 55 lat wzwyż) nie czują się już tak dotknięci tym problemem. Gdy rozpatrujemy wyniki pod względem rodzaju zawodu wykonywanego przez respondenta, zauważamy, że osoby z grup najmniej uprzywilejowanych (bezrobotni, osoby zajmujące się domem, ale także robotnicy) twierdzą, że same utraciły pracę lub że znają kogoś, kto został zwolniony z powodu kryzysu. I tak, wśród bezrobotnych, 39% twierdzi, że sami stracili niedawno pracę (lub ich współmałżonek) z powodu kryzysu, 37% uważa, że zdarzyło się to ich krewnemu, 39% zna taki przypadek w środowisku zawodowym, a 54% zna osobę, która nie jest ani jego krewnym ani współpracownikiem i która straciła pracę z powodu kryzysu. 31

32

2. Podmioty zwalczające kryzys 2.1 Podmioty, które są w stanie podjąć najskuteczniejsze działania wobec skutków kryzysu - Rządy krajowe oraz Unia Europejska są uznawane za podmioty najskuteczniejsze w podejmowaniu działań wobec skutków kryzysu- Jak stawić czoło obecnemu kryzysowi? Jakie środki zastosować, by go zwalczyć? Pytanie o to, które podmioty mogą być najskuteczniejsze w podejmowaniu działań wobec skutków kryzysu było zadawane już kilkakrotnie, między innymi w czasie badania Standardowego Eurobarometru jesienią 2009 roku (EB72), ale także, po raz pierwszy, w czasie specjalnego badania Eurobarometru na temat kryzysu zrealizowanego przez Parlament Europejski na początku 2009 roku (EB71.1) 8. W niniejszym raporcie zamierzamy porównać głównie wyniki obecnej fali badania z tymi, które uzyskano w styczniu-lutym 2009. Podobnie jak w czasie ostatnich badań Eurobarometru, ankietowanym zaprezentowano instytucje ponadnarodowe lub globalne (Unia Europejska, G20 czy też Międzynarodowy Fundusz Walutowy), ale także krajowe (rząd), jak również Stany Zjednoczone 9. W porównaniu z falą badania zrealizowaną w 2009 roku, wyniki tego wydania sondażu nieco zmieniają hierarchię odpowiedzi dla dwóch pierwszych punktów: Rząd narodowy oraz Unia Europejska figurują obecnie na pierwszym miejscu z identycznym wynikiem (25% odpowiedzi). Daleko z tyłu pozostawiły one inne podmioty międzynarodowe zwalczające kryzys. W styczniu-lutym 2009 roku, gdy realizowana była fala badania Eurobarometru EB71.1, rządy krajowe zdobyły 14% głosów, a Unia Europejska 17%. Te dwie instytucje stopniowo uzyskały status podmiotów nieodzownych do skutecznej walki z kryzysem. 8 Należy podkreślić, że w czasie badania EB71.1 ankietowanych pytano o G8, a nie o G20. 9 QC7 Który z następujących podmiotów - Pana(i) zdaniem - jest w stanie podjąć najskuteczniejsze działania wobec skutków kryzysu? 33

Unia Europejska jednocześnie poprawiła swój wynik pod względem liczby wskazań przez badanych: z 17% w styczniu-lutym 2009 roku do 25% obecnie. Zdaje się, że zwiększenie popularności tych dwóch podmiotów odbyło się kosztem innych proponowanych opcji, zwłaszcza G20 i Stanów Zjednoczonych: I tak G20 straciło siedem punktów w półtora roku, przechodząc z 25% odpowiedzi w styczniu-lutym 2009 roku do 13% na jesieni 2010 roku. Wydaje się, że Stany Zjednoczone najwięcej straciły, uzyskując po półtora roku aż 9 punktów mniej, przechodząc z 15% w styczniu-lutym 2009 roku do zaledwie 6% obecnie. Wreszcie, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który uzyskał 10% w styczniu-lutym 2009 roku obecnie cieszy się poparciem 13% respondentów. * W styczniu-lutym 2009 roku pytanie to dotyczyło G8. W sierpniu-wrześniu 2010 r. pytano o G20 W krajach należących do strefy euro notujemy silne przywiązanie do Unii Europejskiej, która uznawana jest tu za najskuteczniejszą w zwalczaniu konsekwencji kryzysu: twierdzi tak 28% respondentów z tych krajów, a jedynie 20% w państwach spoza strefy euro. 34

Z drugiej strony, badani z państw, które przyjęły wspólną walutę zdają się mniej ufać własnym rządom krajowym (22%), podczas gdy poza strefą euro rządy cieszą się zaufaniem 31% respondentów. A) Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Analiza z rozbiciem na kraje uwidacznia pewne różnice co do wyobrażeń, jakie Europejczycy mają o podmiotach, mogących najskuteczniej zwalczać skutki kryzysu. W kierunku rządu narodowego zwracają się przede wszystkim (UE 25%) respondenci z Rumunii (49%). Tuż za nimi znajdują się mieszkańcy Grecji (43%), Zjednoczonego Królestwa (37%), Bułgarii (36%) oraz Szwecji (34%). Warto przy tym zauważyć, że Grecy, którzy doświadczają obecnie szczególnie poważnego kryzysu gospodarczo-finansowego, zdają się przedkładać działania własnego rządu ponad inicjatywy unijne (30%) mające zwalczać kryzys. Państwa członkowskie, które najmniej ufają swoim rządom to Czechy (8%) oraz Holandia (14%). Unię Europejską (UE 25%) wymieniają przede wszystkim respondenci z Malty (40%), ale także z Włoch (36%), Irlandii (35%) i Belgii (34%), podczas gdy badanym ze Zjednoczonego Królestwa (9%), Czech (15%) czy też Danii lub Szwecji (16% dla każdego z tych krajów) wydaje się ona o wiele mniej zdolna do skutecznych działań. G20 (UE 13%) uznawane jest za najskuteczniejszą instytucję przez respondentów z Czech (40%), ale także z Holandii (34%) oraz Węgier (24%). Z drugiej strony, mieszkańcy Irlandii (3%), Grecji (4%), jak również Hiszpanii, Malty i Polski (6% dla każdego z tych krajów) najmniej ufają w skuteczność działań tej organizacji w tym względzie. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (UE 13%) częściej wskazywany jest w Finlandii (23%), na Cyprze (21%) oraz we Francji (19% 10 ), podczas gdy w Rumunii (4%), Bułgarii i Portugalii (5% dla każdego z tych krajów) nie cieszy się on popularnością. 10 Warto w tym miejscu przypomnieć, że dyrektor generalny MFW, Dominique Strauss Kahn, jest Francuzem, więc jego popularność może częściowo tłumaczyć ten wynik. 35

Wreszcie Stany Zjednoczone (UE 6%) także zebrały niewiele odpowiedzi. Jedynie respondenci z Portugalii (13%), Czech oraz Danii (12% dla każdego z tych krajów), a także ze Słowenii (11%) zdają się zawierzać wierzyć w skuteczność ich działań (przynajmniej jedna osoba na 10 badanych). Z kolei w Grecji (1%), na Cyprze, w Holandii, Bułgarii, Estonii oraz w Rumunii (3% dla każdego z tych krajów) respondenci są najbardziej sceptyczni wobec Stanów Zjednoczonych. 36

B) Analiza społeczno-demograficzna Analiza wyników pod kątem zmiennych społeczno-demograficznych wykazuje kilka ciekawych rozbieżności. Oprócz zjawiska polegającego na tym, że kobiety nieznacznie bardziej niż mężczyźni ufają swoim rządom (odpowiednio 26% i 24%) oraz tego, że mężczyźni nieco częściej stawiają na Unię Europejską (26% w porównaniu do 25% w przypadku kobiet), różnice w strukturze odpowiedzi respondentów różnych płci pozostają bardzo niewielkie. Źródłem większych rozbieżności jest wiek badanych: im respondent starszy, tym częściej uznaje, że rząd krajowy może prowadzić najskuteczniejsze działania (28% osób w wieku 55 lat i starszych w porównaniu z 22% dla grupy 15-24-latków). Najmłodsi, z drugiej strony, bardziej niż starsi ufają Unii Europejskiej: 27% osób w wieku 15-24 lat wybiera Unię Europejską jako pierwszą w tej kategorii, w porównaniu z 24% osób w wieku od 55 lat wzwyż. Jeśli chodzi o inne proponowane podmioty, młodzi w wieku od 15 do 24 lat częściej wymieniają Stany Zjednoczone (7%) i G20 (15%), podczas gdy osoby w wieku od 40 do 54 lat nieco liczniej niż średnia europejska (odpowiednio 14% i 13%) wskazują na Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Zauważamy także, że im krócej dana osoba się kształciła, tym większe zaufanie pokłada w rządzie swojego kraju jako w podmiocie mogącym skutecznie zwalczać kryzys (31% osób, które zakończyły edukację w wieku do 15 lat, w porównaniu do 21% dla respondentów kształcących się do wieku przynajmniej 20 lat). I odwrotnie: badani, którzy kształcili się najdłużej, najliczniej deklarują, że to Unia może podejmować najskuteczniejsze działania wobec skutków kryzysu (26%). Przynależność do grupy zawodowej oraz do podgrupy ludności w najbardziej niepewnej sytuacji także zdaje się wpływać na udzielone odpowiedzi. I tak, im bardziej respondent boryka się trudnościami finansowymi, tym bardziej ceni sobie szczebel krajowy. Bezrobotni i robotnicy (27% w obu przypadkach), czyli grupy szczególnie dotkliwie dotknięte kryzysem, mają w związku z tym raczej tendencję do wybierania rządu swojego kraju, podczas gdy Unii Europejskiej najbardziej ufają osoby zajmujące się domem (29%) oraz pracownicy i studenci (28%). Także 33% spośród osób, które najczęściej miewają trudności w opłacaniu rachunków, wybiera w pierwszym rzędzie własny rząd, podczas gdy liczba ta wynosi zaledwie 24% w grupie prawie nigdy nie mającej takich problemów. 37

Warto zauważyć także, że podczas gdy sympatycy partii prawicowych równie często wybierają Unię Europejską jak własny rząd (25% dla obu pozycji), lewicowcy plasują Unię Europejską na pierwszym miejscu wśród podmiotów najskuteczniej zwalczających skutki kryzysu (27% w porównaniu z 23% dla rządu krajowego). Centryści są bardziej podzieleni i dają rządom narodowym zaledwie jeden punkt przewagi nad Unią Europejską (26%, w porównaniu z 25% dla Unii Europejskiej). I wreszcie, co logiczne, 39% respondentów, którzy uznają, że byliby lepiej chronieni przed kryzysem dzięki przyjęciu rozwiązań stosowanych na własną rękę przez ich państwo, wybiera swój rząd jako najskuteczniejszy podmiot zdolny stawić czoło konsekwencjom kryzysu. I odwrotnie, 35% tych, którzy wybrali środki skoordynowane z innymi państwami członkowskimi UE, sądzi, że Unia Europejska podjęłaby skuteczniejsze działania w walce z kryzysem. 38

2.2 Czy w Unii Europejskiej warto działać indywidualnie czy zbiorowo? 2.2.1 Postrzeganie problemu przez respondentów - Względna większość Europejczyków sądzi, że państwa członkowskie działały na własną rękę - Jak, zdaniem Europejczyków, zachowała się Unia Europejska w obliczu trwającego nadal kryzysu gospodarczego i finansowego? Czy uważają oni, że poszczególne państwa członkowskie raczej działały na własną rękę? Czy też, wręcz przeciwnie, że ich inicjatywy zostały skoordynowane z innymi państwami członkowskimi UE? Pytanie zostało zadane w takiej formie, by umożliwić bardziej precyzyjne określenie odczuć respondentów 11. Odpowiedzi są bardzo zróżnicowane: 44% ankietowanych uważa, że poszczególne państwa członkowskie raczej działały na własną rękę. Jest to wynik na identycznym poziomie w stosunku do odpowiedzi ze stycznia-lutego 2009 roku, gdy zadano Europejczykom to samo pytanie. Nieco mniej osób, bo 38% (-1 punkt) sądzi, wręcz przeciwnie, że państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany z innymi krajami Unii Europejskiej. Należy odnotować też duży odsetek osób, które nie były w stanie odpowiedzieć na to pytanie: 18% (+1 punkt w porównaniu z raportem ze stycznia-lutego 2009 roku). Ciekawy jest także fakt, że mieszkańcy państw strefy euro mają częściej wrażenie, że państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany (41%, w porównaniu z 32% osób zamieszkujących kraje spoza strefy euro). Z drugiej strony rzadziej sądzą oni, że państwa członkowskie działały raczej na własną rękę (42%, w porównaniu z 47% osób zamieszkujących kraje spoza strefy euro). Ten wynik być może świadczyć o wpływie na opinię publiczną środków podjętych na szczeblu strefy euro, by walczyć z kryzysem. 11 QC5 Czy powiedział(a)by Pan(i), że dotychczas, aby zmierzyć się z kryzysem finansowym i gospodarczym, różne państwa członkowskie Unii Europejskiej...? Raczej działały na własną rękę; Raczej działały w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami Unii Europejskiej. 39

A) Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Tak więc nieco więcej niż jeden na czterech Europejczyków ma wrażenie, że państwa członkowskie Unii Europejskiej raczej działały na własną rękę (UE 44%) w obliczu kryzysu. W Danii sądzi tak aż dwie trzecie ankietowanych (66%), a w sześciu innych państwach ponad 50% badanych: we Francji (58%), w Zjednoczonym Królestwie (56%), w Holandii (55%), ale także na Łotwie, w Belgii i na Słowacji (51% w każdym z tych krajów). Europejczycy najmniej przekonani o tym fakcie mieszkają na Malcie (19%), w Finlandii (23%), oraz w Bułgarii (33%) i we Włoszech (34%). Finlandia, z kolei, jest krajem, w którym respondenci najczęściej deklarują (68%), że poszczególne państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany z członkami UE, ale jest to także kraj, gdzie padało najmniej odpowiedzi nie wiem (9%). Zauważmy także, że w Unii, liczba osób sądzących, że państwa członkowskie działały na własną rękę zmniejszyła się w 16 państwach, zwiększyła się zaś w dziewięciu i pozostała na takim samym poziomie w dwu krajach. 40

Największa zmiana na plus miała miejsce na Łotwie (+35 punktów), jako że wynik dla tego kraju przeszedł z 16% respondentów w styczniu-lutym 2009 roku (EB71.1) sądzących, że państwa członkowskie działały na własną rękę do 51% we wrześniu 2010 roku. Na Łotwie doszło zatem do całkowitej zmiany większościowego poglądu. Obecnie w tym kraju dominuje wrażenie, że państwa działały na własną rękę. To samo zjawisko, aczkolwiek w mniejszym nasileniu, obserwujemy w Luksemburgu (46% badanych uważa, że państwa członkowskie działały na własną rękę, +3 punkty) i w Polsce (42%, +5 punktów). W dwóch innych państwach, opinia publiczna zmieniła się w przeciwnym kierunku: większość osób sądzi obecnie, że państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany. Stało się tak w przypadku Niemiec (41%, +1 punkt) oraz Włoch (45%, +5 punktów). 41

Nawet jeśli obserwujemy, że opinia publiczna jest podzielona w tej kwestii, notujemy jednak, że większość uznaje, iż państwa członkowskie działały raczej indywidualnie w obliczu kryzysu. Warto jednak podkreślić ciekawy wyjątek: większość osób, która sądzi, że euro złagodziło skutki kryzysu uważa także, że państwa członkowskie działały raczej w sposób skoordynowany (49%, w porównaniu z 41% osób, które są innego zdania). B) Analiza społeczno-demograficzna Interpretacja wyników w kategoriach społeczno-demograficznych potwierdza powyższe obserwacje, pomimo iż nasilenie odpowiedzi może nieco się wahać. Jeśli skupimy się na odpowiedzi, która otrzymuje najwięcej głosów, a mianowicie że państwa członkowskie działały na własną rękę, zauważamy, że pogląd ten wygłasza więcej mężczyzn niż kobiet (46% i 42%). Sądzą tak też respondenci należący do pośrednich grup wiekowych (45% osób w wieku od 25 do 39 lat i 46% 40-54-latków), podczas gdy najmłodsi i najstarsi są o tym nieco mniej przekonani (41% osób z kategorii 15-24 lat i 42% respondentów od 55 lat wzwyż). Poziom wykształcenia także jest kryterium różnicującym odpowiedzi: 38% respondentów, którzy skończyli edukację przed 16 rokiem życia uznaje, że państwa członkowskie działały na własną rękę, w porównaniu z 45% osób, które zakończyły kształcenie w wieku od 16 do 19 lat, i nawet 49% tych, którzy uczyli się do wieku przynajmniej 20 lat. Grupa zawodowa zdaje się także odgrywać ważną rolę: i tak, grupy społecznie najbardziej uprzywilejowane sądzą raczej, że państwa członkowskie działały na własną rękę. Jest to opinia 50% przedstawicieli kadry kierowniczej w porównaniu do 43% bezrobotnych i 35% osób zajmujących się domem. Wreszcie, 50% badanych, którzy uznają, że euro nie złagodziło negatywnych skutków kryzysu twierdzi, że państwa działały na własną rękę, podczas gdy jest ich 41% pośród tych, którzy uznają, że wspólna waluta raczej złagodziła oddziaływanie kryzysu. 42