Nr indeksu 371319. w numerze m.in.

PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO Rok LXVII Nr 411 (790) (797) Warszawa Listopad Kwiecieñ2014 PL ISSN 0137-5490 Nr indeksu 371319 w numerze m.in. Aksjologia regulacji sektora energetycznego Jawnoœæ ksi¹g wieczystych w œwietle nowelizacji przepisów 2013 roku Joint venture w prawie konkurencji UE Granice rozszerzonej prawomocnoœci materialnej wyroku w sprawach o uznanie postanowieñ wzorca umowy za niedozwolone wpisanego do rejestru postanowieñ wzorców umowy uznanych za niedozwolone Oœwiadczenie arbitra o bezstronnoœci i niezale noœci Kognicja s¹du rejestrowego a konstytutywny charakter wyroku stwierdzaj¹cego niewa noœæ uchwa³y zgromadzenia spó³ki kapita³owej www.pug.pl POLSKIE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE

PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 LISTOPAD PL ISSN 0137-5490 MIESIE CZNIK Redaktor naczelny: Prof. UŁ dr hab. Kazimierz Strzyczkowski (Uniwersytet Łódzki) Sekretarz redakcji: Mariusz Gorzka Rada naukowa: Prof. dr hab. Jan Błeszyński (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr nauk prawnych Oleg Gorodow (Państwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja) Prof. Heibert Hirte (Uniwersytet w Hamburgu, Niemcy) Dr hab. Robert Jastrzębski (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr hab. Peter-Christian Müller-Graff (Uniwersytet w Heidelbergu, Niemcy) Doc. Oleg P. Lichichan (Dyrektor Instytutu Prawa Państwowego Uniwersytetu w Irkucku, Rosja) Prof. dr hab. Karol Sobczak (Szkoła Główna Handlowa) Prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian (Uniwersytet Warszawski) Dr hab. Marek Szydło (Uniwersytet Wrocławski) Prof. Ruth Taplin (University of Leicester, Wielka Brytania) Dr Ryszard Tupin (Uniwersytet Warszawski) Adres Redakcji 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4 tel. (22) 827 80 01; fax (22) 827 55 67 E-mail: pug@pwe.com.pl Wydawca Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA 00-099 Warszawa 84, skr. poczt. 91 E-mail: pwe@pwe.com.pl WARUNKI PUBLIKACJI: http://www.pug.pl PRENUMERATA na 2015 r.:,,ruch,, SA infolinia 801 800 803 dla tel. komórkowych +48 (22) 717 59 59 e-mail: prenumerata@ruch.com.pl http://www.prenumerata.ruch.com.pl zagraniczna: +48 (22) 693 67 75 http://www.prenumerataz@ruch.com.pl http://www.ruch.pol.pl Garmond Press SA Dział Prenumeraty tel. (22) 837 30 08 http://www.garmondpress.pl/prenumerata Kolporter SA Departament Dystrybucji Prasy tel. (22) 355 04 72 do 75 http://www.kolporter.com.pl GLM Sp. z o.o. Dział Dystrybucji Prasy tel. (22) 649 41 61 e-mail: prenumerata@glm.pl http://www.glm.pl As Press tel. (22) 750 84 29, (22) 750 84 30 Poczta Polska SA infolinia 801 333 444 http://www.poczta-polska.pl/prenumerata Sigma-Not Zakład Kolportażu tel. (22) 840 30 86 e-mail: bok kol@sigma-not.pl Terminy prenumeraty: do 30 listopada dla prenumeraty realizowanej od 1 stycznia następnego roku; do końca lutego dla prenumeraty realizowanej od II kwartału bieżącego roku; do końca maja dla prenumeraty realizowanej od III kwartału bieżącego roku; do końca sierpnia dla prenumeraty realizowanej od IV kwartału bieżącego roku. Cena prenumeraty: Roczna 648,00 zł Półroczna 324,00 zł Prenumerata u Wydawcy: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4 bialek@pwe.com.pl Prenumerata roczna 25% rabatu: 485,98 zł Prenumerata półroczna 10% rabatu: 291,63 zł Nakład: 850 egzemplarzy Cena 1 egz. 54,00 zł (w tym 5% VAT) Skład i łamanie: Zdzisław Wasilewski, Warszawa, ul. Resorowa 28, tel. 605 105 574 Druk: Grafland Andrzej Chmielewski, Warszawa, ul. Olesińska 6/20, tel. 503 079 488 TREŚĆ NUMERU ARTYKUŁY Michał Będkowski-Kozioł, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Aksjologia regulacji sektora energetycznego (część I) The axiology of the energy sector s regulation (Part I) 2 Anna Rogacka-Łukasik, Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu Jawność ksia g wieczystych w świetle nowelizacji przepisów w 2013 roku The openness of the central mortgage register according to the amendment to the regulations in 2013 13 Aleksander Maziarz, Akademia Leona Koźmińskiego Joint venture w prawie konkurencji UE Joint venture in EU competition law 20 Ewelina Tylińska, Uniwersytet Łódzki Granice rozszerzonej prawomocności materialnej wyroku w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone wpisanego do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone Limits of expanded legal force of ruling in the cases for assessment of the provisions of standard contract form as prohibited 27 ARBITRAŻ GOSPODARCZY Marcin Asłanowicz, Bacer & McKenzie, Dział Procesowy i Arbitrażowy Oświadczenie arbitra o bezstronności i niezależności The new Postal Law Act the main regulatory provisions 32 Z PRAKTYKI GOSPODARCZEJ Tomasz Szczurowski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Kognicja sa du rejestrowego a konstytutywny charakter wyroku stwierdzaja cego nieważność uchwały zgromadzenia spółki kapitałowej Cognition of the registry court versus constitutive nature of judgment on annulling resolution of shareholders meeting in limited liability company 40 Szanowni Czytelnicy i Autorzy Archiwalne artykuły z 2013 r. już dostępne na stronie internetowej naszego pisma. Co miesiąc wraz z nowym numerem PUG-u kolejny numer archiwalny: http://www.pug.pl/archiwum W najbliższych numerach: Kilka refleksji na temat statusu holdingu na gruncie polskiego systemu prawnopodatkowego Luki percepcji roli i oceny atrybutów najpopularniejszych kanałów sprzedaży w bankowości detalicznej,,przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego jest czasopismem naukowym punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (7 punktów)

Aksjologia regulacji sektora energetycznego (część I) The axiology of the energy sector s regulation (Part I) dr Michał Będkowski-Kozioł Streszczenie Celem niniejszego opracowania jest próba odpowiedzi na pytanie, jakie wartości (cele) leżą u podstaw ingerencyjnej działalności organów administracji gospodarczej właściwych w sprawach regulacji sektora energetycznego. Odpowiedź na to pytanie jest o tyle istotna, że pozwala wyznaczać przesłanki ingerencji administracji gospodarczej, rozumiane jako zasadniczy cel i warunek ingerencji w sferę praw i wolności uczestników rynku. Analiza podstaw aksjologicznych regulacji sektora energetycznego pozwala na stwierdzenie celowego powiązania konkurencji z realizacją celów publicznych, takich jak ochrona środowiska czy bezpieczeństwo energetyczne. Dla realizacji tych celów państwo posługuje się podmiotami prywatnymi, przy czym realizują one te zadania we własnym interesie gospodarczym, a państwo jednocześnie reguluje ich zachowania rynkowe w interesie publicznym. Na gruncie prawa energetycznego, podobnie jak i na gruncie regulacji prawnych odnoszących się do funkcjonowania pozostałych sektorów infrastrukturalnych, dochodzi do swoistej,,społecznej funkcjonalizacji konkurencji. Prawo energetyczne wpisuje się tym samym ściśle w kontekst zasady społecznej gospodarki rynkowej, zgodnie z którą prymat gospodarki rynkowej (rynku) uzasadniony jest o tyle, o ile mechanizm konkurencji służy interesowi publicznemu. W niniejszej części omówione zostaną takie zagadnienia, jak umiejscowienie fukcji regulacji gospodarczej w ramach,,konstytucji gospodarczej RP, systematyka celów (wartości) leżących u podstaw regulacji sektora energetycznego w świetle regulacji ustawy Prawo energetyczne, oraz ochrona środowiska jako cel regulacyjnej ingerencji w funkcjonowanie sektora energetycznego. Słowa kluczowe: regulacja sektora energetycznego, konstytucja gospodarcza, ochrona środowiska, zasada zrównoważonego rozwoju. Summary The aim of this study is to answer the question, what values (goals) underlie the intrusive activities of the relevant public authorities in matters of economic regulation of the energy sector. The answer to this question is important to set the legal conditions and circumstances for public authorities intervention in the business activity of individuals, understood as the essential purpose and condition of interference with the rights and freedoms of market participants. Analyzing axiological conditions of the energy sector regulation one can find the deliberate linking of pro-competitive with other public interests objectives of the energy sector regulation. To achieve these goals, the state uses private business entities, whereby they perform these goals in their own economic interest, and the state (public administration) regulates their market behaviour in the public interest. The peculiarity of the energy law, as well as other sectoral regulations in network-bound sectors, is the social functionalization of private competition. Energy Law fits thus strictly in the context of the principles of social market economy, according to which the primacy of the market is justified in so far as the mechanism of competition serve in the public interest. This section will discuss such issues as the location of the function of economic regulation in the context of the economic constitution of Poland, systematics of objectives (values) underlying the regulation of the energy sector under the Energy Law, and environmental protection as a goal of regulatory interference in the functioning of the energy sector. Key words: regulation of energy sector, economic constitution, environmental protection, principle of sustainable development. 1. Wprowadzenie W doktrynie publicznego prawa gospodarczego wyodrębnia się od pewnego czasu nową funkcję administracji gospodarczej, jaką jest funkcja regulacji sektorów infrastrukturalnych (Szydło, 2005, s. 49 52 i s. 88; Strzyczkowski, 2011b, s. 159 165; Skoczny, 2002; Skoczny, 2003; Skoczny, 2004; Kosiński, 2006; Stankiewicz, 2010), a która pojawiła się wskutek procesów liberalizacji i demonopolizacji zachodzących w tych sektorach. W przeciwieństwie do pozostałych (,,klasycznych ) funkcji administracji gospodarczej (Strzyczkowski, 2011b, s. 149 i nast.; Szydło, 2013, s. 118 i nast.; por. także Kiczka, 2006; Popowska, 2006), takich jak m.in. policja, reglamentacja, nadzór, kierownictwo czy planowanie gospodarcze, które wyróżnia zastosowanie swoistych instrumentów oddziaływania przez państwo na podmioty gospodarujące, funkcję regulacji gospodarczej wyróżniają przede wszystkim dwa elementy. Po pierwsze, przedmiot oddziaływania, jakim są sektory infrastrukturalne. Po drugie zaś, cele regulacyjnej ingerencji w tych sektorach, wynikające z ekonomicznych i technicznych uwarunkowań ich funkcjonowania, roli, jaką odgrywają te sektory z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i państwa, czy wreszcie ram prawnych ingerencyjnej roli państwa w gospodarce wyznaczonych przez konstytucję gospodarczą. Celem niniejszego opracowania jest próba odpowiedzi na pytanie, jakie wartości (cele) leżą u podstaw ingerencyjnej działalności organów administracji gospodarczej właściwych w sprawach regulacji sektora energetycznego. Odpowiedź na to pytanie jest o tyle istotna, że pozwala ona wyznaczać przesłanki ingerencji administracji gospodarczej, rozumiane jako zasadniczy cel i warunek ingerencji w sferę praw i wolności uczestników rynku. Z tego względu analizie poddane zostaną zarówno unormowania konstytucji gospodarczej na poziomie krajowym i poziomie 2 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

AKSJOLOGIA REGULACJI SEKTORA ENERGETYCZNEGO (CZE ŚĆ I) unijnym, wyznaczające fundamentalne ramy ingerencji administracji gospodarczej, w tym administracji regulacyjnej, w działalność przedsiębiorstw energetycznych, a następnie właściwe unormowania sektorowe prawa energetycznego, konkretyzujące cele i przesłanki podejmowania działań regulacyjnych w sektorze energetycznym. Podjęcie tego zagadnienia wydaje się o tyle interesujące, że w przeciwieństwie do obecnie obowiązującego unormowania art. 1 ust. 2 ustawy z 10.4.1997 r. Prawo energetyczne (dalej: u.p.e.), wskazującego cele regulacji ustawy, a tym samym wskazującego kierunki realizacji funkcji regulacji w sektorze energetycznym, projekt tzw. dużego trójpaku energetycznego 1 rezygnuje z analogicznego unormowania, co rodzi pytanie o to, czy planowana nowelizacja w zamierzeniu projektodawców oznacza zmianę w warstwie aksjologicznej regulacja sektora energetycznego. 2. Regulacja sektora energetycznego w świetle,,konstytucji gospodarczej Bazę unormowań relewantnych dla funkcji regulacji gospodarczej, tak jak pozostałych funkcji ingerencji publicznej w gospodarkę, stanowi w kontekście członkostwa Polski w Unii Europejskiej konstytucja gospodarcza o wieloskładnikowym charakterze (Strzyczkowski, 2011b, s. 72 i nast.; Strzyczkowski, 2011a), na który składają się zarówno przepisy (normy) Konstytucji RP, jak i traktatów konstytuujących Unię Europejską, o istotnym znaczeniu dla gospodarki, które łącznie współtworzą konstytucję gospodarczą RP. Wyznaczenie aksjologicznych ram regulacji gospodarczej na gruncie konstytucji gospodarczej winno rozpocząć się od stwierdzenia, że jądro europejskiej konstytucji gospodarczej stanowi rynek wewnętrzny (art. 3 ust. 3 TUE), który obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, na którym zagwarantowany jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału (art. 26 ust. 2 TFUE). Specyficzny zysk integracyjny, na którym zasadza się koncepcja rynku wewnętrznego wynika z faktu, że państwowe granice jurysdykcyjne traktowane per se, jako ograniczenie swobody działalności gospodarczej przestają istnieć. Centralny punkt stanowi przy tym zobowiązanie UE do podjęcia działań w kierunku otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją (art. 119 ust. 1 TFUE). Założeniem jest zatem otwarcie rynków poprzez zniesienie barier zarówno pomiędzy, jak i wewnątrz poszczególnych rynków poprzez wdrożenie swobód podstawowych oraz powiązaną z nim harmonizację prawa państw członkowskich. Wszelkie ograniczenia ze strony podmiotów prywatnych i przewagę ekonomiczną prawo unijne zwalcza poprzez reguły konkurencji ustanowione na poziomie ponadnarodowym, przy czym poprzez art. 106 ust. 1 TFUE także organy wewnątrzpaństwowe są, w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych lub przedsiębiorstw wyposażonych w prawa szczególne i specjalne, związane normami unijnego prawa konkurencji. Wprawdzie w ramach lizbońskiej reformy podstaw funkcjonowania UE podjęto próbę osłabienia znaczenia reguł konkurencji poprzez zmianę katalogu celów i zadań UE, ostatecznie jednak skutkiem tej próby jest zmiana o charakterze wyłącznie semantycznym, zwłaszcza w obliczu postanowień protokołu nr 6, który wzmacnia znaczenie konkurencji w kontekście funkcjonowania rynku wewnętrznego. Wskazane regulacje odnoszące się do rynku wewnętrznego oraz konkurencji nie dają jednak jeszcze pełnego obrazu konstytucji gospodarczej na poziomie unijnym. Mianowicie, w toku stopniowej konstytucjonalizacji UE w drodze kolejnych zmian traktatów, doszło do włączenia, a także w wyniku reformy lizbońskiej znacznego wzrostu rangi celów (wartości) o charakterze pozaekonomicznym. W szczególności koncepcja rynku wewnętrznego, a także polityki konkurencji zostały wzbogacone o istotne komponenty (cele) o charakterze społecznym czy też z zakresu ochrony środowiska, wyrażone w formule społecznej gospodarki rynkowej (art. 3 ust. 3 akapit 1 TUE), sprawiedliwości społecznej, równości i solidarności (art. 3 ust. 3 akapit 2 TUE) oraz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE (art. 3 ust. 3 akapit 3 TUE), co w kontekście analizowanej problematyki ma istotne znaczenie, biorąc pod uwagę rolę i znaczenie sektorów infrastrukturalnych dla funkcjonowania społeczeństw i gospodarki UE. Odwołując się jednak do przyjętego w doktrynie rozumienia formuły społecznej gospodarki rynkowej (Strzyczkowski, 2005), centralnym elementem zrozumienia europejskiej konstytucji gospodarczej jest konstatacja, że cele publiczne UE winny być z założenia osiągnięte właśnie poprzez rynek wewnętrzny i konkurencję. Owocne powiązanie rynku wewnętrznego i konkurencji z pozostałymi celami publicznymi może się przy tym realizować na różne sposoby, zarówno poprzez zapewnienie państwom członkowskim względnego marginesu swobody w zakresie realizacji celów publicznych poprzez sprzyjającą im wykładnię swobód rynku wewnętrznego, jak i w procesie harmonizacji prawa państw członkowskich oraz będącego jej skutkiem procesu tworzenia się europejskich sieci organów administracji gospodarczej (na temat pojęcia,,sieci organów administracji zob.: Supernat, 2007; Britz, 2006; Ladeur, Möllers, 2005). Także na gruncie prawa konkurencji powoli zdobywa sobie uznanie koncepcja, zgodnie z którą konkurencja winna skupiać się na realizacji określonych celów publicznych, m.in. dobrobytu konsumentów (por. Kohutek, 2012; Skoczny, 2009, s. 24 25; Koenig, 2009; Miąsik, 2009, s. 50 i nast.; Zimmer, 2007), a wdrażanie reguł konkurencji winno uwzględniać szerszy kontekst ich stosowania (tzw. more economic approach; Bishop, Walker, 2010, s. 9 i nast.), o czym będzie jeszcze mowa niżej. Wskazane powyżej zasadnicze cele unijnej konstytucji gospodarczej znalazły w wyniku przyjęcia Traktatu z Lizbony swoiste uszczegółowienie w odniesieniu do sektora energetycznego w nowym art. 194 TFUE. Przepis ten stanowi obecnie generalną podstawę prawną podejmowania przez organy UE środków w dziedzinie polityki energetycznej. Zgodnie z art. 194 ust. 1 TFUE działania te PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 3

THE AXIOLOGY OF THE ENERGY SECTOR S REGULATION (PART I) muszą się mieścić,,w ramach ustanawiania lub funkcjonowania rynku wewnętrznego, z uwzględnieniem,,potrzeby zachowania i poprawy środowiska naturalnego oraz,,solidarności pomiędzy państwami członkowskimi. Wymienione zasady stanowią emanację powszechnie uznanych celów (wartości) unijnej polityki energetycznej, tzn. bezpieczeństwa energetycznego (z którym koresponduje klauzula solidarności), prawidłowo funkcjonującej konkurencji (z którą koresponduje klauzula rynku wewnętrznego) oraz ochrony środowiska (z którą koresponduje klauzula,,środowiskowa ; Papenkort, Wellershoff, 2010, s. 78). Znajdują one swoje potwierdzenie w szczegółowych celach unijnej polityki energetycznej, wymienionych w art. 194 ust. 1 lit. a d TFUE, gdzie obok,,,bezpieczeństwa dostaw (bezpieczeństwo energetyczne),,,funkcjonowania rynku energii (konkurencja) i,,efektywności energetycznej i oszczędności energii (zrównoważony rozwój) oraz,,rozwoju nowych i odnawialnych źródeł energii (bezpieczeństwo energetyczne, ochrona środowiska), wymieniono również,,wspieranie wzajemnych połączeń (rynek wewnętrzny UE). Także na gruncie Konstytucji RP aksjologia publicznoprawnej ingerencji w gospodarkę została ujęta w formule społecznej gospodarki rynkowej, opartej zgodnie z art. 20 Konstytucji RP na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Jak wskazuje się w doktrynie, swoista treść normatywna zasady społecznej gospodarki rynkowej na gruncie Konstytucji RP orientuje cele oddziaływania państwa na gospodarkę nie tylko na racjonalność gospodarcza, ale także na wartości ogólnoludzkie (solidaryzm, godność człowieka, sprawiedliwość społeczna); (Strzyczkowski, 2005, s. 15). Flankowana przez pozostałe zasady konstytucyjne o istotnym znaczeniu dla ustroju gospodarczego, jak chociażby zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada sprawiedliwości społecznej, zasada pomocniczości czy wreszcie zasada równości, zasada społecznej gospodarki rynkowej tworzy w świetle regulacji Konstytucji RP podstawę dla ingerencji państwa w procesy gospodarcze o charakterze korygującym mechanizmy rynkowe, o ile ingerencja ta jest uzasadniona koniecznością realizacji określonych celów w interesie publicznym, jednakże przy zachowaniu zasadniczo rynkowego charakteru gospodarki. Innymi słowy cele społeczne gospodarki są uwarunkowane wydolnością gospodarki rynkowej. Szczególną rolę w tak skonstruowanym modelu ustroju gospodarczego odgrywa konkurencja, stanowiąca podstawowy mechanizm sterowania procesami rynkowymi, co jednocześnie rodzi po stronie państwa nie tylko obowiązek ochrony konkurencji tam, gdzie ona już istnieje, ale także stworzenia konkurencji w dziedzinach gospodarki, w których ona jeszcze nie występuje; wszelkie odstępstwa od reguł gospodarki rynkowej i mechanizmu konkurencji będą uzasadnione wyłącznie zawodnością mechanizmów rynkowych (Strzyczkowski, 2005, s. 18), co w takim samym stopniu odnosi się do sektora energetycznego, jak do pozostałych sektorów gospodarki. Biorąc jednak pod uwagę istotę i funkcje sektora energetycznego należy także wskazać, że jakkolwiek Konstytucja RP, inaczej aniżeli czyni to TFUE, nie zawiera norm poświęconych w szczególny sposób relacjom państwo-energetyka cele publicznoprawnej ingerencji w funkcjonowanie sektora energetycznego będą wyznaczane również przez takie ogólne zadania państwa, jak zapewnienie wolności i praw człowieka i obywatela, czy ochrona środowiska z poszanowaniem zasady zrównoważonego rozwoju, z których wynika obowiązek zagwarantowania elementarnych podstaw egzystencji, w tym zaopatrzenia w paliwa i energię (bezpieczeństwo energetyczne), oraz zmniejszenia uciążliwości energetyki dla środowiska naturalnego (Skoczny, 2003, s. 120; Będkowski-Kozioł, 2005, s. 139 i nast.). Z uwagi na swój wymiar prokonkurencyjny z jednej strony, oraz ukierunkowanie na realizację celów publicznych (jednak przy zasadniczym poszanowaniu mechanizmu rynkowego) z drugiej strony, funkcja regulacji gospodarczej w szczególny sposób wpisuje się w formułę i aksjologię społecznej gospodarki rynkowej, i do pewnego stopnia może być postrzegana jako swoisty renesans klasycznego pojmowania tego modelu ustroju gospodarczego (por. Lepsius, 2010, s. 149). 3. Aksjologia regulacji w świetle unormowań ustawy Prawo energetyczne próba systematyzacji Podstawową normą wyznaczającą aksjologiczne ramy regulacji sektora energetycznego na poziomie szczegółowym jest przepis art. 1 ust. 2 u.p.e. Ma on z jednej strony charakter normy programowej, określającej kierunki polityki energetycznej państwa oraz publicznoprawnej interwencji w sektorze energetycznym, a z drugiej strony charakter dyrektywy interpretacyjnej, zawierającej wytyczne, które winny zostać wzięte pod uwagę w procesie wykładni i stosowania poszczególnych norm ustawy. Wprawdzie określenie celów ustawy w art. 1 ust. 2 u.p.e. nie zwalnia z konieczności dokonywania wykładni poszczególnych jej przepisów, a nierzadko odwołanie się do nich nie będzie dawało jednoznacznego rozstrzygnięcia konkretnego stanu faktycznego, nakazując zastosowanie ogólnie przyjętych metod wykładni, jednak rezultat interpretacji poszczególnych norm winien zawsze pozostawać w zgodzie z celami określonymi w art. 1 ust. 2 u.p.e. Wszelka wykładnia, która by prowadziła do wyników sprzecznych z celami ustawy, określonymi w art. 1 ust. 2 u.p.e., będzie musiała być uznana za wykładnię sprzeczną z ustawą (por. Morawski, 2002, s. 178 179). Celem regulacji ustawy jest w świetle art. 1 ust. 2 u.p.e.,,tworzenie warunków do (1),,zrównoważonego rozwoju kraju, (2),,zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, (3),,oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, (4),,rozwoju konkurencji, (5),,przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych monopoli, (6),,uwzględniania wymogów ochrony środowiska, 4 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

AKSJOLOGIA REGULACJI SEKTORA ENERGETYCZNEGO (CZE ŚĆ I) (7),,(uwzględniania) zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz (8),,równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii. Analiza treści przepisu art. 1 ust. 2 u.p.e., określającego stosunkowo szeroko cele regulacji ustawy, pozwala na wyodrębnienie określonych grup celów, odnoszących się do wartości, które w intencji ustawodawcy są szczególnie istotne w kontekście funkcjonowania sektora energetycznego, i z tego względu winny być realizowane i uwzględnianie w procesie stosowania ustawy. Możliwość odpowiedniej klasyfikacji celów z art. 1 ust. 2 u.p.e. wynika z faktu, że wymienione w tym przepisie cele częściowo pokrywają się i to w taki sposób, iż realizacja jednego przyczynia się i warunkuje realizację drugiego. Odnosi się to w szczególności do,,tworzenia warunków do zrównoważonego rozwoju kraju,,,oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii oraz,,uwzględniania wymogów ochrony środowiska. Cele te są bowiem na tyle silnie ze sobą powiązane, a jednocześnie ukierunkowane na ochronę dobra, jakie stanowi środowisko naturalne, przed zagrożeniami związanymi z działalnością służącą pozyskiwaniu i użytkowaniu paliw i energii, iż powinny być rozpatrywane łącznie. To samo można powiedzieć o takich celach jak,,rozwój konkurencji i,,przeciwdziałanie negatywnym skutkom naturalnych monopoli. Oba sformułowania akcentują istotną wartość mechanizmu konkurencji dla funkcjonowania sektora energetycznego, przy czym drugie z wymienionych sformułowań odnosi się w istocie do szczególnych uwarunkowań rozwoju konkurencji w sektorze energetycznym, wynikających z jego w przeważającej mierze infrastrukturalnego charakteru i związanego z tym występowania monopolu naturalnego w obszarze infrastruktury (zwłaszcza sieciowej). Niektóre z wymienionych celów mogą być potraktowane jako swoisty środek do realizacji pozostałych celów ustawy. Mogą zatem występować w podwójnej roli,,celu i,,środka. Odnosi się to w szczególności do roli i miejsca konkurencji jako mechanizmu sterującego procesami rynkowymi w sektorze energetycznym, i jej stosunku do takich wartości, jak bezpieczeństwo energetyczne oraz ochrona środowiska. Może to mieć znaczenie w procesie równoważenia celów i konieczności rozstrzygnięcia, któremu z nich należy w okolicznościach konkretnego przypadku dać pierwszeństwo, i w jakim stopniu należy to uczynić. Biorąc to pod uwagę, a także fakt, że,,odkodowanie celów (wartości) stanowiących w założeniu ustawodawcy zwykłego podstawę i kierunek podejmowania działań regulacyjnych w sektorze energetycznym winien z konieczności uwzględniać także przedstawione powyżej ramy aksjologiczne konstytucji gospodarczej, można wskazać, że do zasadniczych celów należą: ochrona środowiska, bezpieczeństwo energetyczne, oraz konkurencja. Natomiast pozostałe cele wymienione w art. 1 ust. 2 u.p.e., a mianowicie uwzględnianie,,zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz,,równoważenie interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii, albo wpisują się w kontekst wskazanych wartości ujęte są one bowiem, np. także w aktach prawa międzynarodowego i unijnego, albo też stanowią swoistą wytyczną dla organów stosujących prawo w zakresie ich realizacji już bowiem chociażby społeczny wymiar gospodarki na gruncie art. 20 Konstytucji RP wymaga od państwa równoważenia wolności gospodarczej przysługującej przedsiębiorcom oraz interesów pozostałych uczestników rynku. 4. Ochrona środowiska Działalność gospodarcza jest nieuchronnie związana z ingerencją w środowisko naturalne, przy czym jest ona szczególnie intensywna w przypadku sektora energetycznego. Z tego względu konieczność uwzględnienia wymogów ochrony środowiska w sektorze energetycznym nie budzi wątpliwości, natomiast rozstrzygnięcia wymaga kwestia możliwego do zaakceptowania poziomu tej ochrony, jej instrumentów i koniecznego wyważenia z pozostałymi celami regulacji, zwłaszcza w kontekście procesów liberalizacji i otwarcia energetyki na konkurencję (Schalast, 2001; Büdenbender, 2002). Z uwagi na nieuchronność ingerencji w środowisko w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej, ustawodawca zmuszony jest poszukiwać równowagi pomiędzy koniecznością zagwarantowania odpowiednich warunków prowadzenia działalności gospodarczej, także w sektorze energetycznym, a koniecznością podjęcia działań proekologicznych. Z tego względu ochrona środowiska nie jest w intencji ustawodawcy pojmowana jako regulacja prawna zakazująca jakiejkolwiek ingerencji w środowisko naturalne i ukierunkowana na utrzymanie istniejącego status quo, lecz jako określony proces, podlegający nieustannym modyfikacjom, w którym poszczególne cele realizowane są w sposób długofalowy i stopniowy, a ich osiągnięcie nie ma finalnego charakteru. Tak pojmowana ochrona środowiska opiera się w świetle art. 1 ust. 2 u.p.e. na trzech zasadniczych celach jednostkowych, a mianowicie: 1) zrównoważonym rozwoju (,,tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju ) odnoszącym się w pierwszym rzędzie do postępowania z zasobami środowiska, w szczególności nieodnawialnymi źródłami energii; 2) oszczędnym i racjonalnym użytkowaniu paliw i energii (,,tworzenie warunków oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii ); oraz 3) możliwie minimalnej ingerencji w środowisko naturalne, poprzez,,uwzględnianie wymogów ochrony środowiska. Tworzą one swoistą triadę celów cząstkowych, która ukierunkowana jest na ochronę środowiska naturalnego w obliczu działalności prowadzonej w sektorze energetycznym i zagrożeń, jakie może ona rodzić dla zachowania prawidłowego stanu środowiska. Ochrona środowiska jako cel regulacji ustawowej nie oznacza zatem, że w intencji ustawodawcy chodzi wyłącznie o minimalizowanie szkodliwego wpływu energetyki na środowisko. Wręcz przeciwnie, cel ten winien być rozpatrywany w szerszym kontekście wynikającym z umieszczenia w treści art. 1 ust. 2 u.p.e. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 5

THE AXIOLOGY OF THE ENERGY SECTOR S REGULATION (PART I) odwołania do zasady,,zrównoważonego rozwoju, a także kompleksowego spojrzenia na ochronę środowiska obejmującego nie tylko proekologiczne działania po stronie samego sektora energetycznego, ale także po stronie użytkowników paliw i energii, do czego nawiązuje użyte również w art. 1 ust. 2 u.p.e. sformułowanie o,,oszczędnym i racjonalnym użytkowaniu paliw i energii (Będkowski-Kozioł, 2005, s. 91). 4.1. Zrównoważony rozwój Pośród triady cząstkowych celów ukierunkowanych na ochronę środowiska naturalnego przepis art. 1 ust. 2 u.p.e. wymienia na pierwszym miejscu,,tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju. Ustawodawca odwołuje się tym samym do funkcjonującej już od dłuższego czasu na gruncie prawa międzynarodowego,,zasady zrównoważonego rozwoju, uwzględnianej i recypowanej także zarówno w porządku prawnym UE (wcześniej: WE), jak i porządku prawnym RP, w tym m.in. w Konstytucji RP. Jakkolwiek zasada ta silnie wiąże się z kwestiami ochrony środowiska, to jednak co należy wyraźnie podkreślić nie ogranicza się jedynie do tej sfery. Zasada zrównoważonego rozwoju została proklamowana w latach 80-ych w dokumentach formułujących zasady polityki ochrony środowiska w wymiarze międzynarodowym, m.in. w raporcie G.H. Brundtland, ogłoszonym w 1987 r. przez Światową Komisję ds. Ochrony Środowiska i Rozwoju (ang. World Commission on Environment and Development). W raporcie tym za rozwój zrównoważony uznano rozwój stabilny, uwzględniaja cy takie procesy zmian, w których eksploatacja zasobów, główne działy inwestowania, kierunki postępu technicznego oraz zmiany instytucjonalne pozostaja ze soba w reakcji niekontrowersyjnej i harmonijnej, i daja c możliwości zaspokajania potrzeb aktualnych zapewniaja zaspokojenie ludzkich potrzeb i aspiracji w przyszłości (Boć, Samborska-Boć, 2008, s. 55; Korzeniowski, 2009, s. 142). Przenosząc koncepcję zrównoważonego rozwoju na obszar gospodarki można stwierdzić, że nakazuje ona traktować środowisko jako wartość w procesie produkcji na równi z kapitałem i pracą co oznacza, że przemysł musi zapewnić rozwój dążąc do równowagi między ekologią a gospodarką. W oparciu o koncepcję zrównoważonego rozwoju Międzynarodowa Izba Handlowa opracowała i ogłosiła w 1991 r. Kartę Gospodarki dla Zrównoważonego Rozwoju (ang. The Business Charter for Sustainable Development) 2, w świetle której rozwój ekonomiczny stwarza warunki dla ochrony środowiska, a ochrona środowiska ujmowana łącznie z innych celami ludzkiej aktywności buduje fundament dla zrównoważonego rozwoju. Twierdzenia te zostały rozwinięte w 16 zasadach zawartych w Karcie i legły u podstaw dokumentów przyjętych w trakcie Konferencji ONZ,,Rozwój a środowisko (zwanej również Szczytem Ziemi), która w 1992 r. odbyła się w Rio de Janeiro, a w szczególności Agendy 21 3. Do celów zrównoważonego rozwoju zaliczono w świetle tych dokumentów zaspokojenie potrzeb, sprawiedliwość, i to zarówno w wymiarze pokoleniowym, międzypokoleniowym i międzynarodowym, jak wreszcie bezpieczeństwo. Środkami osiągnięcia tych celów są rozwój oraz zapewnienie trwałości funkcji ekologicznych. Rozwój winien odbywać się przy tym w sposób uwzględniający konieczność zachowania na niezmienionym poziomie zasobów i jakości środowiska co oznacza, że zużycie odnawialnych zasobów nie może przekraczać stopy ich regeneracji, a emisja zanieczyszczeń nie powinna przekraczać zdolności środowiska do ich asymilacji. Szczególną trudność w tym kontekście stanowi określenie zasad gospodarowania nieodnawialnymi zasobami środowiska, ponieważ każde ich użycie powoduje ich kurczenie się. W związku z tym pojawia się postulat takiego gospodarowania nimi, który nie zmniejszy szans przyszłych pokoleń na zaspokojenie potrzeb. Należy zatem uwzględniać przyszłe możliwości substytucji zasobów nieodnawialnych zasobami odnawialnymi oraz wzrostu efektywności wykorzystania zasobów nieodnawialnych. Ochrona wynikająca z zasady zrównoważonego rozwoju jest zatem ukierunkowana na przyszłe pokolenia, a skierowana jest przeciwko wszelkiej szkodliwej ingerencji w środowisko nakazując jednocześnie takie gospodarowanie zasobami środowiska, w szczególności zasobami nieodnawialnymi, które uwzględniać będzie możliwość ich substytuowania w przyszłości i wzrost efektywności ich wykorzystania już w chwili obecnej (Büdenbender, Heintschel von Heinegg, Rosin, 1999, s. 415 i nast.). Krytycy takiego ujęcia koncepcji zrównoważonego rozwoju wskazują, że jej słabość polega na braku jasnego określenia podziału sposobów użytkowania środowiska pomiędzy poszczególnych użytkowników, zarówno współczesnych jak i przyszłych (Boć, 1998, s. 26). W prawie UE odniesienia do koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska znalazły się zarówno w traktatach konstytuujących UE, jak i w aktach prawa wtórnego (na ten temat zob.: Stoczkiewicz, 2010, s. 130 i nast.). Na gruncie TUE zasada zrównoważonego rozwoju nie została wprawdzie wypowiedziana expressis verbis, niemniej jednak do koncepcji tej w powiązaniu z ochroną środowiska nawiązują postanowienia zarówno art. 3 ust. 3 TUE, zgodnie z którym UE działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest m.in. wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego, jak i art. 11 TUE, w świetle którego przy określaniu i realizacji polityk i działań UE, w szczególności w celu wspierania trwałego rozwoju, muszą być brane pod uwagę wymogi ochrony środowiska naturalnego. Z podobną sytuacją mamy do czynienia na gruncie TFUE, który również wprost nie odwołuje się do zasady zrównoważonego rozwoju, jednak w istocie do niej nawiązuje w postanowieniach zawartych w Tytule XX,,Środowisko naturalne (art. 191 193 TFUE), jak i w Tytule XXI,,Energetyka (art. 194 TFUE), a odnoszących się ogólnie i sektorowo do kwestii ochrony środowiska i jego zasobów 4. W odniesieniu do energetyki zrównoważony rozwój i związana z nim nierozerwalnie ochrona środowiska zostały zatem jednocześnie powiązane z rozwojem rynku wewnętrznego. Dają 6 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

AKSJOLOGIA REGULACJI SEKTORA ENERGETYCZNEGO (CZE ŚĆ I) temu wyraz już dyrektywy rynku wewnętrznego, które zostały w dużym stopniu nasycone regulacjami odnoszącymi się do realizacji celów w postaci zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, jednak najistotniejsze instrumenty w tym zakresie uregulowane zostały w dyrektywie 2009/28/WE z dnia 23.4.2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE 5 oraz w dyrektywie 2004/8WE z dnia 11.2.2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym 6. W prawie polskim zasada zrównoważonego rozwoju została pierwotnie wyrażona w uchwale Sejmu z dnia 10.5.1991 r. w sprawie realizacji ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska 7, uchwale Senatu z dnia 4.11.1994 r. w sprawie polityki ekologicznej państwa 8 oraz w ustawie z dnia 7.7.1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym 9. Zasada ta została jednak przede wszystkim wyrażona w art. 5 Konstytucji RP jako zasada skierowana zarówno do organów prawodawczych, jak i wykonawczych, oraz rozwinięta w ustawie z dnia 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska 10 oraz ustawie z 6.12.2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 11. W orzecznictwie przyjmuje się, że w ramach zasad zrównoważonego rozwoju mieści się nie tylko ochrona przyrody czy kształtowanie ładu przestrzennego, ale także należyta troska o rozwój społeczny i cywilizacyjny, zwia zany z koniecznościa budowania stosownej infrastruktury niezbędnej dla uwzględniaja cego cywilizacyjne potrzeby życia człowieka i poszczególnych wspólnot, czego konsekwencją jest potrzeba uwzględniania różnych wartości konstytucyjnych i stosownego ich wyważenia 12. W doktrynie podkreśla natomiast, że celem zrównoważonego rozwoju jest zachowanie środowiska w stanie zapewniającym korzystanie z niego przez obecne i przyszłe pokolenia przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz różnorodności biologicznej obejmuja cej wszystkie poziomy: genowy, gatunkowy, krajobrazowy i ekosystemowy (Grabowska, 2001, s. 197). W nawiązaniu do powyżej przedstawionych koncepcji została wypracowana definicja,,zrównoważonego rozwoju, zawarta w art. 3 pkt 50 u.p.o.ś. Zgodnie z nią, pod pojęciem tym rozumie się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Przyjęta w Polsce koncepcja zrównoważonego rozwoju podkreśla zatem, iż działania na rzecz jego zagwarantowania realizowane są na kilku płaszczyznach: społecznej, ekonomicznej i ekologicznej, przy czym mają one charakter komplementarny a nie antagonistyczny. Zastosowanie zasady zrównoważonego rozwoju w praktyce polegać zatem będzie na sukcesywnym eliminowaniu działań gospodarczych szkodliwych dla środowiska i zdrowia, promowaniu sposobów gospodarowania przyjaznych środowisku, zmianie modelu produkcji i modelu konsumpcji oraz na przywracaniu środowiska do właściwego stanu wszędzie tam, gdzie nasta piło naruszenie równowagi przyrodniczej (Ciechanowicz-McLean, 2003, s. 49). W definicji z art. 3 pkt 50 u.p.o.ś. znalazło się przy tym odwołanie się do tzw. zasady sprawiedliwości międzypokoleniowej w dostępie do zasobów środowiska, która oznacza konieczność zachowania odpowiedniej jakości środowiska, podstawowych surowców oraz nośników energii i uwzględniania potrzeb przyszłego wzrostu gospodarczego (Korzeniowski, 2009, s. 145). W odniesieniu do sektora energetycznego oznaczać to będzie przede wszystkim promowanie mniej uciążliwych dla środowiska metod produkcji paliw i energii, zapewniających jednocześnie efektywniejsze wykorzystanie zasobów paliw pierwotnych, coraz większy udział produkcji energii ze źródeł odnawialnych, a także wpływanie na modele konsumpcji paliw i energii po stronie odbiorców, w kierunku bardziej oszczędnego i racjonalnego ich wykorzystywania, czy to poprzez promowanie energooszczędnych technologii i urządzeń, czy też poprzez instrumenty oddziaływania ekonomicznego (np. politykę cenotwórczą, politykę podatkową), czy wreszcie poprzez działania edukacyjne. 4.2. Oszczędne i racjonalne użytkowanie paliw i energii Wyrażony w art. 1 ust. 2 u.p.e. cel w postaci tworzenia warunków dla oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii wpisuje się w szeroki kontekst ochrony środowiska założony przez ustawodawcę, a obejmujący jak wspomniano wyżej nie tylko działania po stronie przedsiębiorstw energetycznych, ale także po stronie odbiorców paliw i energii. W literaturze wskazuje się, że oszczędne i racjonalne użytkowanie paliw i energii należy łączyć przede wszystkim z efektywnością energetyczną (Swora, Muras, Warszawa 2010, s. 94). Podobnie jak pojęcie,,zrównoważonego rozwoju, także pojęcia,,oszczędności energii i,,efektywności energetycznej zostały uregulowane w szeregu aktów prawa międzynarodowego i europejskiego. Na gruncie prawa międzynarodowego odwołania do pojęcia,,efektywności energetycznej w powiązaniu z kwestiami ochrony środowiska znalazły się w Protokole Karty Energetycznej dotyczącym efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska 13. W świetle art. 1 ust. 1 zd. 1 Protokołu promowanie efektywności energetycznej jest traktowane jako poważne źródło oszczędności energii i zmniejszania negatywnych oddziaływań systemów energetycznych na środowisko, a działania w tym zakresie obejmują zgodnie z art. 1 ust. 1 zd. 3 Protokołu poszukiwania, rozpoznanie, produkcję, przetwarzanie, magazynowanie, transport, dystrybucję i użytkowanie energii i mogą odnosić się do dowolnego sektora gospodarki. Tym samym działania te nie tylko obejmują wszelkie szczeble działalności w ramach energetycznego,,łańcucha wartości (Porter, 1985) od jego początku aż do jego PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 7

THE AXIOLOGY OF THE ENERGY SECTOR S REGULATION (PART I) końca, ale ponadto po wykraczają daleko poza sektor energetyczny. Równie szeroko zakrojony został zakres instrumentów służących promowaniu efektywności energetycznej, bowiem obejmuje on zgodnie z art. 3 ust. 2 Protokołu kształtowanie polityki efektywności energetycznej i stworzenie właściwych ram prawne oraz regulacyjnych, które będą promować m.in. (1) efektywne funkcjonowanie mechanizmów rynkowych, obejmujące kształtowanie zorientowanych rynkowo cen oraz pełniejsze odzwierciedlenie kosztów i korzyści dla środowiska, (2) zmniejszenie barier dla efektywności energetycznej, co powoduje stymulowanie inwestycji, (3) mechanizmy dla finansowania inicjatyw w zakresie efektywności energetycznej, (4) szkolenia i uświadamianie, (5) rozpowszechnianie i transfer technologii, (6) przejrzystość struktury prawnej i regulacyjnej. Na gruncie prawa UE do kwestii oszczędnego użytkowania paliw i energii oraz efektywności energetycznej odnosi się przede wszystkim regulacja dyrektywy 2006/32/WE z dnia 5.4.2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych i uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG 14. Zgodnie z art. 3 lit. d dyrektywy 2006/32/WE,,oszczędność energii to: ilość zaoszczędzonej energii ustalona poprzez pomiar lub oszacowanie zużycia przed i po wdrożeniu jednego lub kilku środków poprawy efektywności energetycznej przy jednoczesnym zapewnieniu normalizacji warunków zewnętrznych wpływaja cych na zużycie energii. Natomiast zgodnie z art. 3 lit. b 2006/32/WE,,efektywność energetyczna oznacza stosunek uzyskanych wyników, usług, towarów lub energii do wkładu energii. Definicję,,efektywności energetycznej powiązanej z,,zarządzaniem popytem zawiera także art. 2 pkt 29 dyrektywy 2009/72/WE. Zgodnie z nią pojęcia te oznaczają globalne lub zintegrowane podejście zmierzające do oddziaływania na ilość i harmonogram zużycia energii elektrycznej w celu zmniejszenia zużycia energii pierwotnej i zmniejszenia obciążeń szczytowych przez przyznawanie pierwszeństwa inwestycjom w środki poprawiające efektywność energetyczną lub inne środki, takie jak przerywalne umowy dostaw, pierwszeństwa przed inwestycjami zwiększającymi zdolność wytwórczą, jeżeli te pierwsze działania są najbardziej skuteczną i opłacalną opcją, z uwzględnieniem pozytywnego wpływu na środowisko wynikającego ze zmniejszonego zużycia energii oraz kwestii dotyczących bezpieczeństwa dostaw i związanych z tym kosztów dystrybucji energii. Oszczędne i racjonalne użytkowanie paliw i energii jest też jednym z priorytetów obecnie obowiązującej,,polityki energetycznej Polski do 2030 r. 15. Wzrost efektywności energetycznej ma zostać osiągnięty poprzez: (1) dążenie do,,zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, tzn. rozwoju gospodarki następującego bez wzrostu zapotrzebowania na energię pierwotną, oraz (2) konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu,,starych państw członkowskich UE. Wzrost efektywności energetycznej ma się także przyczynić do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń i dwutlenku węgla, co ma przynieść dodatkowe korzyści (krytycznie odnośnie założonych celów zob. Swora, Muras, 2010, s. 96). 4.3. Uwzględnianie wymogów ochrony środowiska Szeroko pojętej ochronie środowiska, rozumianej jako cel regulacji ustawy Prawo energetyczne, służy wreszcie także obok,,zrównoważonego rozwoju oraz,,oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii wyrażony w art. 1 ust. 2 u.p.e. cel w postaci,,uwzględniania wymogów ochrony środowiska. W tym przypadku chodzi o wymogi zawarte z jednej strony w prawie międzynarodowym i europejskim, a z drugiej w prawie krajowym, w tym w Konstytucji RP. W obszarze prawa międzynarodowego podstawowe wymogi dot. ochrony środowiska zawarte zostały w szeregu umów międzynarodowych, przy czym początków rozwoju międzynarodowego prawa ochrony środowiska upatruje się w raporcie Sekretarza Generalnego ONZ pt.:,,człowiek i jego środowisko przedstawionym na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ w maju 1969 r. Z punktu widzenia funkcjonowania sektora energetycznego zasadnicze znaczenie mają wymogi zawarte w Protokole z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z dnia 11.12.1997 r. 16, który został przyjęty przez Konferencję Stron w grudniu 1997 r., i wszedł w życie dnia 16.2.2005 r. Podstawowym instrumentem zawartym w Protokole jest zobowiązanie państw-stron do ograniczenia emisji podstawowych sześciu gazów cieplarnianych (tzn. dwutlenku węgla, metanu, podtlenku azotu, fluorowęglowodorów, perfluorokarbonów oraz sześciofluorku siarki 17 ) w określonym stopniu w stosunku do roku bazowego 1990 18. Ponadto w Protokole z Kioto zapisane zostały tzw. instrumenty elastyczne: 1) mechanizm wspólnego wdrażania (art. 6 Protokołu), 2) mechanizm czystego rozwoju (art. 12 Protokołu), 3) handel uprawnieniami do emisji (art. 17 Protokołu; Stoczkiewicz, 2010, s. 128). Obok Protokołu z Kioto istotne znaczenie z punktu widzenia funkcjonowania sektora energetycznego mają dwie umowy międzynarodowe: Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym sporządzona w Espoo dnia 25.2.1991 r. 19 oraz Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, sporządzona w Aarhus dnia 25.6.1998 r. 20. Wprowadzają one instrument prewencyjnej ochrony w postaci tzw. oceny oddziaływania na środowisko, która stanowi sformalizowaną procedurę ukierunkowaną na stwierdzenie, czy planowane przedsięwzięcie tzn. inwestycja budowlana lub inna działalność związana z korzystaniem ze środowiska może na tyle niekorzystnie oddziaływać na środowisko, iż należy odmówić zgody na jego realizację. Ocena taka będzie się odnosić m.in. do budowy i rozbudowy instalacji wytwarzania energii, sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, gazociągów, instalacji magazynowych gazu, sieci ciepłowniczych oraz rurociągów 8 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

AKSJOLOGIA REGULACJI SEKTORA ENERGETYCZNEGO (CZE ŚĆ I) do transportu paliw (Bar, Jendrośka, 2004, s. 21 i nast.; Jendrośka, Bar, 2005, s. 195 i n. oraz s. 211 i nast.; Jendrośka, Radecki, 1999). Na gruncie prawa europejskiego,,wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego stanowi jeden z podstawowych celów funkcjonowania Unii Europejskiej wyrażony w art. 3 ust. 3 TUE, a w świetle art. 11 TFUE przy ustalaniu i realizacji polityk i działań Unii, w szczególności w celu wspierania stałego rozwoju (w rzeczywistości powinno być,,zrównoważonego rozwoju na co wskazuje użyte w art. 11 TFUE sformułowanie sustainable development w anglojęzycznej wersji Traktatu, czy nachhaltige Entwicklung w niemieckojęzycznej wersji Traktatu przyp. aut.), musza być brane pod uwagę wymogi ochrony środowiska naturalnego (por. Wasilewski, 2013, s. 11). Na wymogi te są składają się wszelkie elementy ochrony środowiska na poziomie UE, które winny być brane pod uwagę przy ustalaniu i wdrażaniu pozostałych polityk UE. W grę wchodzi przede wszystkim regulacja art. 191 TFUE, a w szczególności jego ust. 1, który wyznacza cele polityki w zakresie ochrony środowiska, oraz ust. 2, który ustala pożądany poziom ochrony i zasady działania (Callies, 1998, s. 559; Epiney, 1997, s. 107; Kahl, 1993, s. 223). Dla oceny aktów prawnych podejmowanych zarówno na poziomie UE, jak i na poziomie krajowym jako że ochrona środowiska realizowana jest na mocy art. 4 ust. 2 TFUE w ramach tzw. kompetencji dzielonych pomiędzy UE a państwa członkowskie miarodajne będą zatem zarówno cele polityki ochrony środowiska wyrażone w art. 191 ust. 1 TFUE, jak i ukierunkowanie na wysoki poziom ochrony z uwzględnieniem różnorodności sytuacji w rozmaitych regionach UE (art. 191 ust. 2 zd. 1 TFUE), następnie wymóg uwzględniania zasady ostrożności, jak i zasad działania zapobiegawczego oraz naprawiania szkody w pierwszym rzędzie uźródła i na zasadzie,,zanieczyszczający płaci (art. 191 ust. 2 zd. 2 TFUE), czy wreszcie konieczność uwzględniania: dostępnych danych naukowo-technicznych, warunków środowiska naturalnego w różnych regionach Unii, potencjalnych korzyści i kosztów, które mogą wynikać z działania lub zaniechania działania, oraz gospodarczego i społecznego rozwoju Unii jako całości i zrównoważonego rozwoju jej regionów (art. 191 ust. 3 TFUE). Ochrona środowiska jest na gruncie prawa unijnego realizowana przede wszystkim w oparciu o dyrektywy, a zatem poprzez harmonizację krajowych porządków prawnych w zakresie ochrony środowiska, przy czym dyrektywy te zawierają zarówno tzw. regulacje horyzontalne, tzn. odnoszące się do wszystkich dziedzin prawa ochrony środowiska, jak i regulacje dotyczące wybranych aspektów: powietrza, wody, przyrody, hałasu, chemikaliów i biotechnologii, odpadów, środowiska i przemysłu oraz ochrony przed promieniowaniem (Machińska, 2004, s. 1028 i nast.; Jendrośka, Bar, 2005, s. 237 i nast.). Spośród dyrektyw horyzontalnych mających zastosowanie także do sektora energetycznego można wymienić m.in. dyrektywę 85/337/EWG z dnia 27.6.1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne iprywatnenaśrodowisko naturalne 21,dyrektywę2008/1/WE z dnia 15.1.2008 r. dotyczącą zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli 22, oraz dyrektywę 2001/80/WE z dnia 23.10.2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania 23. Na mocy tych dyrektyw państwa członkowskie zostały zobowiązane do wdrożenia w prawie krajowym takich instrumentów ochrony środowiska, jak: procedura oceny oddziaływania przedsięwzięć na środowisko, zintegrowane pozwolenie ekologiczne, czy też standardy emisyjne. Wreszcie szereg dyrektyw odnosi się bezpośrednio do sektora energetycznego, a mianowicie dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23.4.2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE 24, dyrektywa 2004/8/WE z dnia 11.2.2004 r. w sprawie promowania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniająca dyrektywę 92/42/EWG 25 oraz dyrektywa 2003/87/WE w sprawie handlu uprawnieniami do emisji 26. O ile celem pierwszej z wymienionych dyrektyw jest promocja wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, tzn. niepowodujących kurczenia się zasobów naturalnych oraz niestwarzających zasadniczo uciążliwości dla środowiska, to celem drugiej z dyrektyw jest promocja kogeneracji, tzn. skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, która jakkolwiek wiązać się może ze szkodliwym oddziaływaniem na środowisko pozwala na zmniejszenie tego oddziaływania poprzez bardziej racjonalne wykorzystanie paliw pierwotnych. Natomiast celem ostatniej z wymienionych dyrektyw jest generalne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery i zapobieżenie tym samym zmianom klimatycznym w zgodzie ze zobowiązaniami wynikającymi z Protokołu z Kioto. Działania na rzecz klimatu obejmują zresztą szerszy zakres działań 27 obejmujący m.in.: 1) europejski system handlu uprawnieniami do emisji, 2) wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla, 3) racjonalizację zużycia energii, 4) promowanie odnawialnych źródeł energii (Swora, Muras, Warszawa 2010, s. 145; Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, 2008). W prawie polskim zasadnicza norma odnosząca się do ochrony środowiska została zawarta w art. 5 Konstytucji RP, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Ponadto w świetle art. 74 ust. 1 i 2 Konstytucji RP chroni środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Bezpieczeństwo ekologiczne jest przy tym rozumiane jako uzyskanie takiego stanu środowiska, które pozwala na bezpieczne przebywanie w tym środowisku i umożliwia korzystanie z tego środowiska w sposób zapewniaja cy rozwój człowieka, przy czym działania władz publicznych w tym zakresie winny obejmować nie tylko ochronę środowiska, PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 9

THE AXIOLOGY OF THE ENERGY SECTOR S REGULATION (PART I) ale także,,działania poprawiające aktualny stan środowiska i programujące jego dalszy rozwój 28. Oznacza to, że w ramach prowadzonej polityki ochrony środowiska na organach władz publicznych spoczywa nie tylko obowiązek utrzymania obecnie istniejącego stanu środowiska, ale także przeciwdziałanie lub zapobieganie szkodliwym wpływom na środowisko naturalne w celu poprawy jego stanu. Pośród instrumentów, które mogą znaleźć zastosowanie w tym zakresie wymienia się zarówno instrumenty niewładcze, oparte na środkach technicznych lub o charakterze ekonomicznym, organizatorskim lub edukacyjnym, jak i instrumenty stosowania prawa, wymuszające podejmowanie działań i stosowanie technologii przyjaznych środowisku, a wreszcie instrumenty stanowienia prawa, w celu wywarcia wpływu na rozwój stosunków gospodarczych w kierunku powstrzymania degradacji środowiska naturalnego (Banaszak, 2009, s. 376; Lipiński, 2007, s. 16). Do ustanawianych na tej podstawie aktów prawnych na pierwszym miejscu należy wymienić ustawę z dnia 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska 29. Celem ustawy jest stworzenie podstaw ochrony wszystkich elementów środowiska oraz środowiska jako całości, a także ujednolicenie wymagań i procedur w tym zakresie. Określa ona zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju (Ciechanowicz-McLean, 2003, s. 21). W świetle ustawy podejście do ochrony środowiska winno mieć kompleksowy i zintegrowany charakter (art. 5 u.p.o.ś.), zaś ten, kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu lub kierowania się przezornością w przypadku, gdy skutki tego oddziaływania nie są jeszcze w pełni rozpoznawalne (art. 6 u.p.o.ś.). Ponadto ustawa wprowadza zasadę, iż za szkody w środowisku naturalnym odpowiada sprawca (art. 7 u.p.o.ś.). Poza ustawą Prawo ochrony środowiska zagadnienia związane z ochroną środowiska reguluje szereg ustaw szczegółowych odnoszących się do środowiska naturalnego jako całości, pewnych jego składników jak i do szczególnych zagrożeń. W tym miejscu wymienić można z uwagi na ich bezpośrednie odniesienie do sektora energetycznego m.in. takie ustawy, jak: ustawa z dnia 13.4.2007 r. o zapobieganiu szkodom wśrodowisku i ich naprawie 30, ustawa z dnia 22.12.2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji 31, ustawa z dnia 17.7.2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji 32, ustawa z dnia 6.7.2001 r. o strategicznych zasobów naturalnych kraju 33, ustawa z dnia 18.7.2001 r. Prawo wodne 34. 4.4. Realizacja celów w zakresie ochrony środowiska na gruncie u.p.e. Ochrona środowiska jest zjawiskiem złożonym i realizacja zadań w tym zakresie przez państwo za pomocą instrumentów stanowienia prawa odbywa się poprzez cały szereg aktów prawnych (szerzej zob. m.in. Boć, Nowacki, Samborska-Boć, 2008; Lipiński, 2007; Jendrośka, Bar, 2005). Z tego względu ustawa Prawo energetyczne poświęca uwagę zagadnieniom,,tworzenia warunków do zrównoważonego rozwoju kraju oraz,,oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, a także,,uwzględniania wymogów ochrony środowiska jedynie w takim zakresie, w jakim zagadnienia te w szczególny sposób odnoszą się do funkcjonowania sektora energetycznego i mieszczą w wyrażonym w art. 1 ust. 1 u.p.e. zakresie przedmiotowym regulacji ustawy. I tak ochrona środowiska stanowi jedną z podstawowych wytycznych przy opracowywaniu polityki energetycznej państwa (art. 13 u.p.e.), a jej treść winna obejmować m.in. takie zagadnienia, jak efektywność energetyczna gospodarki, działania w zakresie ochrony środowiska, czy też rozwój odnawialnych źródeł energii (art. 14 pkt 4 6 u.p.e.). Problematyka racjonalizacji zużycia paliw i energii pojawia się pośród zadań Prezesa URE, który zgodnie z art. 23 ust. 2 pkt 17 u.p.e. zobowiązany został do publikowania informacji służących zwiększeniu efektywności użytkowania paliw i energii, a także pośród zadań i obowiązków przedsiębiorstw energetycznych 35. Podobnie organ wykonawczy gminy winien uwzględniać, zgodnie z art. 19 ust. 3 pkt 2 u.p.e., przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie paliw i energii na obszarze gminy w opracowywanym projekcie założeń do gminnego planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Ponadto na ministrze właściwym ds. gospodarki spoczywa obowiązek uwzględnienia poprawy efektywności dostarczania i wykorzystywania paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła w treści rozporządzeń wykonawczych dot. kształtowania i kalkulacji taryf, wydawanych na podstawie art. 46 ust. 1, 3 i 5 u.p.e. Wreszcie można wskazać na unormowanie art. 52 ust. 2 u.p.e., które nakłada na producentów i importerów urządzeń wprowadzanych do obrotu na terytorium RP obowiązek umieszczania informacji o efektywności energetycznej tych urządzeń. Natomiast szeroko rozumiana konieczność uwzględniania,,wymogów ochrony środowiska została w jeszcze większym zakresie przewidziana w ustawie. Regulacje w tym zakresie adresowane są przy tym zarówno do organów administracji państwowej, przedsiębiorstw energetycznych, jak i użytkowników paliw i energii, a nawet do podmiotów wprowadzających do obrotu na terytorium RP określone urządzenia i instalacje. I tak, Prezes URE, winien brać pod uwagę kwestie ochrony środowiska chociażby w postępowaniu koncesyjnym (art. 37 ust. 1 pkt 6 u.p.e.; art. 38 u.p.e.), oraz w postępowaniu przetargowym na budowę nowych mocy wytwórczych (art. 16a ust. 5 pkt 3 i 4 u.p.e.), a minister właściwy ds. gospodarki winien uwzględniać wymogi ochrony środowiska w treści rozporządzeń wykonawczych dot. funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, systemu gazowego oraz systemów ciepłowniczych, wydawanych na podstawie art. 9 ust. 1, 3 i 7 u.p.e. Obowiązek spełniania i uwzględniania w prowadzonej działalności wymogów ochrony środowiska jest też obowiązkiem przedsiębiorstw energetycznych. Jako przykład można wskazać na regulację art. 4d, 4f i 4h u.p.e., w świetle których obowiązek uwzględnienia wymogów ochrony środowiska 10 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

AKSJOLOGIA REGULACJI SEKTORA ENERGETYCZNEGO (CZE ŚĆ I) może stanowić przesłankę usprawiedliwiającą odmowę udzielenia dostępu do sieci elektroenergetycznych, ciepłowniczych i gazowych, a także innych elementów infrastruktury (gazowniczej), czy też regulację art. 9c u.p.e., który nakłada obowiązek uwzględniania wymogów ochrony środowiska na operatorów systemów. Wreszcie też obowiązek uwzględniania wymogów ochrony środowiska jest adresowany do odbiorców paliw i energii. Mianowicie urządzenia, instalacje i sieci odbiorców przyłączane do sieci energetycznych, winny spełniać m.in. wymogi ochrony środowiska, a brak spełnienia tych wymogów upoważnia przedsiębiorstwa energetyczne do odmowy przyłączenia do sieci (art. 7 ust. 1 w zw. z art. 7a ust. 1 pkt 5 u.p.e.), albo wstrzymania dostaw paliw lub energii (art. 6 ust. 3 pkt 1 u.p.e.). Przede wszystkim jednak realizacji triady celów z art. 1 ust. 2 u.p.e. poświęconych kwestiom ochrony środowiska w kontekście funkcjonowania sektora energetycznego służy wprowadzony na mocy art. 9a ust. 1 i 8 u.p.e. system wsparcia produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz w procesach tzw. kogeneracji, uzupełniony na mocy noweli z 26.7.2013 r. 36 o obowiązek sporządzania przez Ministra właściwego ds. gospodarki a następnie uchwalania przez Radę Ministrów,,Krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych wraz z systemem monitorowania jego realizacji (art. 20a 20g u.p.e.). Promowanie tego rodzaju produkcji energii elektrycznej najpełniej wpisuje się w ramy realizacji opartego na zasadzie zrównoważonego rozwoju celu w postaci ochrony środowiska naturalnego, bowiem na obecnym etapie rozwoju technicznego, wymienione metody produkcji w najmniejszym stopniu obciążają środowisko (źródła odnawialne) lub też przyczyniają się do racjonalizacji i ograniczenia zużycia nieodnawialnych zasobów energetycznych (kogeneracja). Literatura Banaszak, B. (2009). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa: C.H. Beck. Bar, M., Jendrośka, J. (2004). Umowy międzynarodowe EKG ONZ z dziedziny ochrony środowiska oraz zasady ich przestrzegania i egzekwowania. Wrocław: Centrum Prawa Ekologicznego. Będkowski-Kozioł, M. (2005). Wettbewerb und Regulierung in der polnischen Energiewirtschaft. Köln-Berlin-München: Carl Heymanns Verlag. Bishop, S., Walker, M. (2010). The Economics of EC Competition Law: Concepts, Application and Measurement. London: Sweet & Maxwell. Bobińska, K. (2000). Możliwości realizacji usług użyteczności publicznej w procesie wdrażania konkurencji w sektorach infrastrukturalnych. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, (1), 91 111. Boć, J. (red.) (1998). Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku. Wrocław: Kolonia Limited. Boć, J., Samborska-Boć, E. (2008). W: J. Boć, K. Nowacki, E. Samborska- -Boć (2008), Ochrona środowiska. Wrocław: Kolonia Limited. Britz, G. (2006). Vom Europäischen Verwaltungsverbund zum Regulierungsverbund? Europäische Verwaltungsentwicklung am Beispiel der Netzzugangsregulierung bei Telekommunikation, Energie und Bahn. Europarecht, (1), 46 77. Büdenbender, U. (2002). Generelle und energierechtliche Konflikte zwischen Wettbewerb und Umweltschutz. Deutsches Verwaltunsgblatt, 800 809. Büdenbender, U., Heintschel von Heinegg, W., Rosin, P. (1999). Energierecht I. Recht der Energieanlagen. Berlin New York: de Gruyter. Callies, Ch. (1998). Die neue Querschnittklausel des Art. 6 ex 3c EGV als Instrument zur Umsetzung des Grundsatzes der nachhaltigen Entwicklung. Deutsches Verwaltungsblatt, 559 568. Ciechanowicz-McLean, J. (2003). Ochrona środowiska w działalności gospodarczej. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis. Epiney, A. (1997). Umweltrecht in der Europäischen Union. Köln Berlin Bonn München: Carl Heymanns Verlag. Grabowska, G. (2001). Europejskie prawo środowiska. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN. Jendrośka, J., Bar, M. (2005). Prawo ochrony środowiska. Podręcznik. Wrocław: Centrum Prawa Ekologicznego. Jendrośka, J., Radecki, W. (1999). Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz o dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotycza cych środowiska z komentarzem. Wrocław: Centrum Prawa Ekologicznego. Kahl, W. (1993). Umweltprinzip und Gemienschaftsrecht. Eine Untersuchung zur Rechtsidee des,,bestmöglichen Umweltschutzes im EWG- Vertrag. Heidelberg: C.F. Möller Verlag. Kiczka, K. (2006). Funkcje administracji gospodarczej jako przedmiot badań. W: B. Popowska (red.), Funkcje współczesnej administracji gospodarczej. Księga dedykowana Profesor Teresie Rabskiej (39 60). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie Koenig, Ch. (2009). Herstellung von Wettbewerb als Verwaltungsaufgabe. Deutsches Verwaltungsblatt, 1082 1089. Kohutek, K. (2012), Praktyki wykluczaja ce przedsiębiorstw dominuja cych. Prawidłowość i stosowalność reguł prawa konkurencji. Warszawa: Wolters Kluwer Polska Korzeniowski, P. (2009). Ograniczenia i uwarunkowania zasady wolności gospodarczej wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju. W: J. Ciechanowicz-McLean, T. Bojar-Fijałkowski (red.), Gospodarcze prawo środowiska (133 150). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Kosiński, E. (2006). Regulacja prokonkurencyjna nową funkcją państwa? Rozważania na przykładzie regulacji sektora elektroenergetycznego Unii Europejskiej. W: B. Popowska (red.), Funkcje współczesnej administracji gospodarczej. Księga dedykowana Profesor Teresie Rabskiej (183 209). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie Ladeur; K.H., Möllers, C. (2005). Der europäische Regulierungsverbund der Telekommunikation im deutschen Verwaltungsrecht. Deutsches Verwaltungsblatt, 525 535. Lepsius, O. (2010). Verfassungsrechtlicher Rahmen der Regulierung. W: M. Fehling, M. Ruffert (red.), Regulierungsrecht (143 211). Tübingen: Mohr Siebeck. Lipiński, A. (2007). Prawne podstawy ochrony środowiska. Warszawa: Wolters Kluwer. Machińska, H. (2004). Ochrona środowiska. W: J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej (503 524). Warszawa: Wydawnictwo Wiedza i Praktyka Gospodarcza. Miąsik, D. (2009). W: T. Skoczny (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz (50). Warszawa: C.H. Beck. Morawski, L. (2002), Wstęp do prawoznawstwa. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa,,Dom Organizatora. Papenkort, K., Wellershoff, J.-K. (2010), Der Energietitel im Vertrag von Lissabon. Recht der Energiewirtschaft, 77 83. Popowska, B. (2006). Klasyfikacja funkcji administracji w nauce publicznego prawa gospodarczego. W: B. Popowska (red.), Funkcje współczesnej administracji gospodarczej. Księga dedykowana Profesor Teresie Rabskiej (61 85). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie Ladeur. Porter, M.E. (1985). Competitive advantage: creating and sustaining superior performance. New York et al.: The Free Press. Skoczny, T. (2003). Stan i tendencje rozwojowe prawa administracji regulacyjnej w Polsce. W: H. Bauer, P.M. Huber, Z. Niewiadomski (red.), Ius Publicum Europeum (115 163). Warszawa: Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza. Schalast, Ch. (2001). Der fortdauernde Zielkonflikt zwischen Umweltschutz und Wettbewerb im deutschen Energierecht. Recht der Energiewirtschaft, 121 128. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 11

THE AXIOLOGY OF THE ENERGY SECTOR S REGULATION (PART I) Skoczny, T. (2002). Wspólnotowe prawo regulacji in statu nascendi. W: C. Mik (red.), Prawo gospodarcze Wspólnoty Europejskiej na progu XXI wieku (231 249). Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa,,Dom Organizatora. Skoczny, T. (2004). Ochrona konkurencji a prokonkurencyjna regulacja sektorowa. Problemy Zarza dzania, (3), 7 34. Skoczny, T. (2009). W: T. Skoczny (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz (24). Warszawa: C.H. Beck. Stankiewicz, R. (2010). Kilka uwag o regulacji jako funkcji administracji gospodarczej w rozwoju sektora energetycznego. W: M. Wierzbowski, R. Stankiewicz, Współczesne problemy prawa energetycznego (104 123, 110 114), Warszawa: LexisNexis. Stoczkiewicz, M. (2010). Prawne instrumenty ochrony środowiska w sektorze energetycznym. W: W. Wierzbowski, R. Stankiewicz (red.), Współczesne problemy prawa energetycznego (124 144). Warszawa: LexisNexis. Strzyczkowski, K. (2005). Konstytucyjna zasada społecznej gospodarki rynkowej jako podstawa tworzenia i stosowania prawa. W: C. Kosikowski (red.), Zasady ustroju społecznego i gospodarczego w procesie stosowania Konstytucji (9 36). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe. Strzyczkowski, K. (2011a). Kilka uwag o europeizacji konstytucji gospodarczej RP. W: H. Gronkiewicz-Waltz, K. Jaroszyński (red.), Europeizacja publicznego prawa gospodarczego (511 520). Warszawa: C.H. Beck. Strzyczkowski, K. (2011b). Prawo gospodarcze publiczne. Warszawa: Lexis- Nexis. Supernat, J. (2007). Koncepcja sieci organów administracji publicznej. W: J. Zimmermann (red.), Koncepcja systemu prawa administracyjnego (207 229). Warszawa: Wolters Kluwer Polska. Swora, M., Muras, Z. (2010). Art. 1. W: M. Swora, Z. Muras (red.), Prawo energetyczne. Komentarz (70 105, 138 167). Warszawa: Wolters Kluwer. Szydło, M. (2005). Regulacja sektorów infrastrukturalnych jako rodzaj funkcji państwa wobec gospodarki. Warszawa: Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza. Szydło, M. (2013). Funkcje administracji publicznej wobec gospodarki. W: System prawa administracyjnego. Publiczne prawo gospodarcze. (8A, 118 i n.). Warszawa: C.H.Beck. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej (2008). Pakiet klimatyczno-energetyczny. Analityczna ocena propozycji Komisji Europejskiej. Warszawa: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. Wasilewski, A. (2013). Ochrona środowiska jako determinanta współczesnego publicznego prawa gospodarczego. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, (2), 5 14. Zimmer, D. (2007). Der rechtliche Rahmen für die Implementierung moderner ökonomischer Ansätze. Wirtschaft und Wettbewerb, 1198 1209. 1 Tzw.,,duży trójpak energetyczny składa się obecnie z projektów czterech aktów prawnych: (1) ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Prawo energetyczne, ustawę Prawo gazowe oraz ustawę o odnawialnych źródłach energii (wersja z 9.10.2013 r.), (2) ustawy Prawo energetyczne (wersja z 8.10.2013 r.), (3) ustawy Prawo gazowe (wersja z 9.10.2013 r.) oraz (4) ustawy o odnawialnych źródłach energii (wersja z 28.3.2014 r.); wszystkie projekty wraz z dodatkowymi materiałami są dostępne na stronie internetowej Centrum Informacji o Rynku Energii (cire.pl) http://www.nowe-pe-pg-i-ustawa-o-oze.cire.pl/ 2 The Business Charter for Sustainable Development: http://www.iccwbo. org/advocacy-codes-and-rules/document-centre/2000/icc-business-charterfor-sustainable-development-(2000)-(en/fr/es)/ (06.06.2014). 3 Agenda 21: http://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/ Agenda21.pdf (06.06.2014). 4 Mianowicie zgodnie z art. 191 TFUE polityka UE w dziedzinie środowiska naturalnego przyczynia się do osiągania m.in. takich celów jak zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego oraz ostrożne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych. Natomiast zgodnie z art. 194 TFUE polityka UE w dziedzinie energetyki ma na celu m.in. wspieranie efektywności energetycznej i oszczędności energii, jak również rozwoju nowych i odnawialnych form energii, a realizowana jest w ramach ustanawiania lub funkcjonowania rynku wewnętrznego i z uwzględnieniem potrzeby zachowania i poprawy środowiska naturalnego. 5 DzUrz UE Nr L 140 z dnia 5.6.2009 r., s. 16. 6 DzUrz UE Nr L 52 z dni 21.2.2004 r., s. 50. 7 MP nr 18, poz. 119. 8 MP nr 59, poz. 510. 9 T.j.: DzU 1999, nr 15, poz. 139 ze zm. 10 T.j.: DzU 2008, nr 25, poz. 150 ze zm. 11 DzU nr 227, poz. 1658 ze zm. 12 Zob. wyrok TK z 6.6.2006 r., sygn. K 23/05, OTK-A 2006, nr 6, poz. 62. 13 Zob. Traktat Karty Energetycznej i Protokół Karty Energetycznej dotyczący efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska, sporządzone w Lizbonie dnia 17.12.1994 r., DzU 2003, nr 105, poz. 985, Załącznik. 14 DzUrz UE Nr L 114 z dnia 27.4.2006 r., s. 64, ze zm. 15 Obwieszczenie Ministra Gospodarki z dnia 21.12.2009 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2030 r., M.P. 2010, nr 2, poz. 11. 16 DzU 2005, nr 203, poz. 1684. 17 Zob. Załącznik A. 18 Winna ona wynieść w okresie 2008 2012 w wymiarze ogólnoświatowym 5% w stosunku do roku bazowego, przy czym dla Polski przyjęto wskaźnik 6%, a dla całej UE 8% zob. Załącznik B. 19 DzU 1999, nr 96, poz. 1110. 20 DzU 2003, nr 78, poz. 706. 21 DzUrz nr L 175 z dnia 5.7.1985 r., s. 40; DzUrz UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, s. 248. 22 DzUrz UE Nr L 24 z dnia 29.1.2008 r., s. 8. 23 DzUrz WE Nr L 309 z dnia 27.11.2001 r., s. 1, ze zm.; DzUrz UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, s. 299. 24 DzUrz UE Nr L 140 z dnia 5.6.2009 r., s. 16 i n. 25 DzUrz UE Nr L 52 z 21.2.2004 r., s. 50. 26 DzUrz UE Nr L 275 z 25.10.2003 r., s. 32; DzUrz UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, s. 631 z uwzględnieniem zmian wprowadzonych przez dyrektywę 2009/29/WE z dnia 23.4.2009 r. zmieniającą dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, DzUrz UE Nr L 140 z dnia 5.6.2009 r., s. 63. 27 Zob. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów,,20 i 20 do 2020 r. Szansa Europy na przeciwdziałanie zmianom klimatycznym?, z dnia 23.1.2008 r., KOM (2008) 30 wersja ostateczna; Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dot. pierwszej oceny krajowych planów działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii, wymaganych na mocy dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych,,wspólne postępy w racjonalizacji zużycia energii, z dnia 23.1.2008 r., KOM (2008) 11 wersja ostateczna. 28 Wyrok TK z 6.6.2006 r., sygn. K 23/05, OTK-A 2006, nr 6, poz. 62. 29 T.j.: DzU 2008, nr 25, poz. 150 ze zm. 30 DzU nr 75, poz. 493 ze zm. 31 DzU nr 281, poz. 2784. 32 DzU nr 130, poz. 1070 ze zm. 33 DzU nr 97, poz. 1051 ze zm. 34 T.j.: DzU 2005, nr 239, poz. 2019 ze zm. 35 Zob. m.in. obowiązki operatorów elektroenergetycznych systemów dystrybucyjnych lub operatora systemu połączonego wskazane w art. 9c ust. 3 pkt 11 u.p.e. 36 Ustawa z 26.7.2013 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne i niektórych innych ustaw, DzU 2013, poz. 984. 12 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

Jawność ksiąg wieczystych w świetle nowelizacji przepisów w 2013 roku The openness of the central mortgage register according to the amendment to the regulations in 2013 dr Anna Rogacka-Łukasik Streszczenie Niniejsza publikacja poświęcona została zagadnieniom związanym z jawnością ksiąg wieczystych, w kontekście zmian ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Zasada jawności stanowi jedną z podstawowych zasad ksiąg wieczystych, bowiem tylko w momencie, gdy treść ksiąg jest jawna i każdy ma swobodny do nich dostęp, mogą one spełniać swoją funkcję ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Realizacja i praktyczne zastosowanie zasady jawności formalnej, która stanowi przedmiot analizy niniejszej publikacji, zostały określone w szczególności w artykułach od 36 1 do 36 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Część wymienionych regulacji, uległa w 2013 r. istotnym nowelizacjom. Nowy dokument w postaci wyciągu z księgi wieczystej, możliwość samodzielnego wydrukowania odpisu, wyciągu bądź zaświadczenia o zamknięciu księgi za pośrednictwem sieci Internet z mocą dokumentów wydawanych przez sąd, przyznanie wybranym podmiotom publicznym możliwości wielokrotnego, nieograniczonego w czasie wyszukiwania ksiąg wieczystych w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych to najistotniejsze zmiany dotyczące ksiąg wieczystych. Słowa kluczowe: księgi wieczyste, jawność ksiąg wieczystych, odpis, wyciąg, zaświadczenie. Summary This article is discussing the issues connected with the openness of the central mortgage register in the aspect of the changes within the law concerning the central mortgage register and collateral. The rule of the openness is the basic one because the openness of the content and unlimited access allows to determine the real legal status of the property. The accomplishment and the practical enforcement of the legal openness were described in the articles from 36 1 to 36 5 of the law concerning the central mortgage register and collateral. Some of the above mentioned regulations were essentially changed in 2013. The most important changes concerning the mortgage register are the following: the new document in the form of the registration of a mortgage in the central mortgage register, the possibility of self-printing the copy, excerpt of the mortgage registration or the certificate of the mortgage register closure via the Internet having the legal validity of court issued document, allowing some of the public subjects to search the mortgage registrations many times and within the unlimited time in the central mortgage register. Key words: mortgage register, openness of the mortgage register, copy, excerpt, certificate. Wprowadzenie Bezwzględny charakter praw rzeczowych oznaczający, że są one skuteczne erga omnes (wobec wszystkich) powoduje, iż wszystkie podmioty zobowiązane są do biernego ich poszanowania. Spełnienie tego obowiązku możliwe jest tylko wtedy, gdy podmioty te mogą uzyskać informację dotyczącą tego, komu dane prawo przysługuje. W związku z powyższym bezwzględny charakter praw rzeczowych implikuje konieczność przyjęcia zasady ich jawności dla otoczenia. Jawność praw rzeczowych stanowi gwarancję ich ochrony (Gniewek, 2012, s. 22). Istnieje zatem konieczność poszukiwania skutecznej metody ujawniania praw rzeczowych. W sytuacji praw rzeczowych, których przedmiotem są nieruchomości, źródłem informacji o nich są księgi wieczyste. Kształtujący się w ostatnich latach system gospodarki wolnorynkowej przyczynia się do wzrostu i ożywienia obrotu cywilnoprawnego, w tym szczególnie nieruchomościami. Zagwarantowanie pewności i bezpieczeństwa tego obrotu wymaga prowadzenia dla nieruchomości odpowiednich rejestrów urzędowych. Już w czasach starożytnych zakładano rejestry publiczne, które służyły przejrzystości stosunków majątkowych dotyczących nieruchomości. Współcześnie zadanie takie spełniają wspomniane księgi wieczyste, które służą stabilizacji stosunków własności, jak również bezpieczeństwu ciągle rozwijającego się obrotu gospodarczego. Księgi wieczyste są urzędowymi rejestrami prowadzonymi w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Wynika to bezpośrednio z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Witczak, Kawałko, 2012, s. 180; Ignatowicz, Stefaniuk, 2012, s. 347 i nast.) 1. Ustalenie stanu prawnego nieruchomości następuje za pomocą ujawnienia w księdze wieczystej nabytego prawa oraz wykreślenia prawa wygasłego. Instytucja ksiąg wieczystych służy zatem urzeczywistnieniu zasady jawności praw rzeczowych dotyczących nieruchomości. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 13

THE OPENNESS OF THE CENTRAL MORTGAGE REGISTER ACCORDING TO THE AMENDMENT TO THE REGULATIONS IN 2013 Zasada jawności ksia g wieczystych w ogólności Rejestr publiczny stanowi zbiór informacji o osobach, rzeczach bądź prawach, który jest utworzony zgodnie z przepisami obowiązującego prawa, prowadzony jest przez organ rejestrowy o charakterze publicznym, co przesądza o zaliczeniu go do kategorii rejestrów publicznych, a jego prowadzenie i ujawnianie w nim informacji wywołuje skutki prawne dla osoby, której wpis dotyczy, jak również i organów władzy publicznej. Istotną cechą rejestru publicznego jest również jego jawność, która oznacza, iż dostęp do niego oprócz organu rejestrowego mają co najmniej osoby, których rejestr dotyczy, jak również inne organy publiczne bądź osoby zainteresowane (Stawecki, 2005, s. 28 i nast.) Zasada jawności, która wynika z realizacji przez rejestry funkcji informacyjnej, stanowi jedną z podstawowych zasad ksiąg wieczystych, które należą do rejestrów publicznych. Rejestr ksiąg wieczystych w Polsce wywodzi się ze średniowiecza (Zdziennicki, 2001, s. 5), a jego rozwój związany jest ze stosunkami feudalnej własności. Już średniowieczne rejestry zapewniały jawność stosunków prawnorzeczowych dotyczących nieruchomości (Gryszczyńska, 2011, s. 232). Ustawodawca wyposażając księgi wieczyste w walor jawności, wyszedł z założenia, iż tylko wtedy, gdy treść ksiąg wieczystych jest jawna i każdy ma swobodny dostęp do nich, mogą one spełniać swoje funkcję ustalenia stanu prawnego nieruchomości 2. Księgi wieczyste są jawne pod względem formalnym i materialnym 3. Przedmiotem analizy w niniejszej publikacji uczyniono zasadę jawności formalnej ksiąg wieczystych, którą konstytuuje artykuł 2 U.k.w.h. Według zdania pierwszego wymienionego przepisu księgi wieczyste są jawne (Ziemianin, Dadańska, 2012, s. 285). Księgi wieczyste są jawne poprzez ogólny dostęp osób trzecich w celu zbadania stanu prawnego nieruchomości (Gniewek, 2012, s. 290). Jawność formalna ksiąg polega zatem na zagwarantowaniu każdemu możliwości swobodnego dostępu do ksiąg wieczystych w celu zapoznania się z ich treścią. Realizowana jest ona na kilku płaszczyznach takich jak, możliwość przeglądania księgi wieczystej, możliwość uzyskania bądź samodzielnego wydrukowania dokumentów w postaci odpisów, wyciągów lub zaświadczeń (Maziarz, 2011, s. 72). Jednak jawność formalna nie ogranicza się tylko do swobodnego dostępu do nich, ale jej naturalnym skutkiem jest to, że skoro każdy może się z nimi zapoznać, to również nikt nie może zasłaniać się nieznajomością wpisów (art. 2 zd. 2 U.k.w.h.). Jawność formalna ksia g wieczystych Zgodnie z tym, co zostało zasygnalizowane powyżej, przedmiotem zainteresowania zostanie objęta zasada jawności formalnej ksiąg wieczystych. Realizacja i praktyczne zastosowanie zasady jawności formalnej zostały określone w art. 36 1 i36 2 U.k.w.h. w zakresie tradycyjnych ksiąg wieczystych, czyli ksiąg w formie papierowej, jak również w regulacji ujętej w art. 36 3,36 4,36 5 U.k.w.h. dotyczącej elektronicznych ksiąg wieczystych (tj. ksiąg wieczystych zakładanych i prowadzonych w systemie informatycznym). Przy czym o ile regulacje art. 36 4, jak również art. 36 5 U.k.w.h. poddane zostały istotnej nowelizacji, o której będzie mowa w dalszej części publikacji, o tyle nowelizacja nie objęła swoim zakresem art. 36 1, 36 2 oraz 36 3 U.k.w.h. Zatem przedstawione w niniejszym rozdziale regulacje prawne dotyczące jawności formalnej tradycyjnych ksiąg wieczystych nie uległy zmianie w związku z nowelizacją z 2013 r., jednak w celu zachowania systematyki wywodu koniecznym wydaje się zasygnalizowanie materii przez nie regulowanej. Uregulowanie zawarte w 36 1 ust. 1 U.k.w.h. wskazujące, iż księgi wieczyste i akta ksiąg wieczystych przechowuje się w sądzie, stanowi konsekwencję powierzenia sądom rejonowym prowadzenia ksiąg wieczystych 4. Księgi wieczyste prowadzone w formie papierowej przechowuje się w sądzie w archiwum ksiąg wieczystych. Księgi wieczyste prowadzone w systemie informatycznym podlegają zapisaniu w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, o których będzie mowa w dalszej części publikacji. Akta ksiąg wieczystych zapisanych w ww. Bazie są natomiast przechowywane we właściwych miejscowo sądach rejonowych w archiwum ksiąg wieczystych (Heropolitańska, Tułodziecka, Hryćków-Mycka, Kuglarz, 2013, s. 98). Postanowienie ustawowe o brzmieniu,,księgi wieczyste nie mogą być wydawane poza budynek sądu rejonowego 5, ma na celu ochronę ksiąg wieczystych przed zgubieniem lub zniszczeniem. Niedopuszczalność wydawania ksiąg wieczystych poza budynek sądu powoduje konsekwencje dla realizacji zasady jawności formalnej ksiąg wieczystych takich, które występują w formie papierowej. Ograniczenie to nie ma zastosowania do ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym (Heropolitańska, Tułodziecka, Hryćków-Mycka, Kuglarz, 2013, s. 98), o czym będzie mowa poniżej. Zasada jawności formalnej ksiąg wieczystych w omawianym znaczeniu formalnym nabiera szczególnego znaczenia w kontekście regulacji ujętej w art. 36 1 ust. 3 U.k.w.h., bowiem każdy może przeglądać księgi wieczyste w formie tradycyjnej (czyli papierowej) we właściwym wydziale wieczystoksięgowym w obecności pracownika sądu. Nie jest do tego konieczne legitymowanie się interesem prawnym. Jawność formalna zostaje ograniczona w znaczny sposób, w odniesieniu do możliwości przeglądania akt ksiąg wieczystych. Bowiem mogą one być przeglądane również w obecności pracownika sądu, z tą różnicą, że warunkiem wglądu jest wykazanie interesu prawnego 6. Powyższy warunek nie dotyczy notariuszy. Interes prawny posiadają niewątpliwie wszystkie podmioty, których praw dotyczy treść księgi wieczystej (Deneka, 2012, s. 69 i nast.). Interes ten może również wynikać z pewnych zdarzeń prawnych, które wywołują konieczność przejrzenia akt księgi wieczystej (Ciepła, Bałan-Gonciarz, 2011, s. 78). W celu zachowania systematyki omawianej regulacji, o możliwości przeglądania księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym, będzie mowa w dalszej części publikacji. Odrębną kwestią jest wydawanie odpisów ksiąg wieczystych. Regulacja zawarta w art. 36 2 ust. 1 i ust. 2 U.k.w.h. odnosi się do kwestii wydawania odpisów ksiąg wieczystych 14 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

JAWNOŚĆ KSIA G WIECZYSTYCH W ŚWIETLE NOWELIZACJI PRZEPISÓW W 2013 ROKU prowadzonych w sposób dotychczasowy (tzn. w formie papierowej). Wydawanie odpisów jest w takiej sytuacji ograniczane, bowiem odpisy ksiąg wieczystych mogą być wydawane, albo według ostatniego stanu wpisów, albo obejmujące również wpisy wykreślone. W pierwszej sytuacji odpisy wydawane są na żądanie osób zainteresowanych lub na żądanie sądu, prokuratora, notariusza, organu administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego. W drugiej sytuacji, dotyczącej odpisów zawierających wpisy wykreślone, żądanie to nie dotyczy osób zainteresowanych, a tylko ww. organy (Heropolitańska, Tułodziecka, Hryćków-Mycka, Kuglarz, 2013, s. 103). Omawianego przepisu nie stosuje się do wydawania odpisów ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym, co znajduje uzasadnienie w regulacji znowelizowanego art. 36 4 U.k.w.h., który stanowi przedmiot poniższej analizy. Jawność formalna ksia g wieczystych w świetle nowelizacji z 2013 r. W dniu 1 grudnia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (DzU 2013, poz. 941) 7, przewidująca zmiany w zakresie ksiąg wieczystych. Przedmiotowa nowelizacja pierwotnie miała obowiązywać w całości od 1 grudnia 2013 r. Jednak uchwalona została kolejna nowelizacja, mianowicie ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o zmianie ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (DzU 2013, nr 0, poz. 1641) 8, która przesunęła termin wejścia w życie części przepisów ustawy z dnia 24 maja 2013 r., bowiem znaczna część regulacji dotycząca dostępu do ksiąg wieczystych za pomocą systemu teleinformatycznego obowiązuje dopiero od dnia 1 lipca 2014 r. W poniższej części publikacji będzie wyraźnie sygnalizowane, które regulacje obowiązują od 1 grudnia 2013 r., a które obowiązują od lipca bieżącego roku. Z poprzednio obowiązującym stanem prawnym księgi wieczyste mogły być zakładane i prowadzone także w systemie informatycznym (system prowadzenia ksiąg wieczystych był dwutorowy w formie papierowej oraz informatycznej w wyznaczonych sądach rejonowych). Według stanu prawnego obowiązującego od 1 grudnia 2013 r. wszystkie księgi wieczyste są zakładane i prowadzone w systemie informatycznym, a podstawę prowadzenia księgi wieczystej w systemie informatycznym (tzw. elektronicznej księgi wieczystej) stanowi aktualnie art. 25 1 ust. 1 U.k.w.h. Zagadnienie elektronicznej księgi wieczystej nierozerwalnie wiąże się z procesem migracji księgi wieczystej. Proces ten to ogół czynności służących przeniesieniu treści dotychczasowej, papierowej księgi wieczystej do struktury elektronicznej (A. Stefańska, 2011, s. 13 i nast.) W ten sposób powstała elektroniczna księga wieczysta, która funkcjonuje w polskim systemie prawnym od 2003 r. na podstawie ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym 9. Dla zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym Minister Sprawiedliwości w 2003 r. utworzył Centralną Bazę Danych Ksiąg Wieczystych 10. Baza ta stanowi ogólnokrajowy zbiór ksiąg wieczystych prowadzonych przy wykorzystaniu technologii informatycznych i znajduje się w Centralnym Ośrodku Przetwarzania Danych Ministerstwa Sprawiedliwości (Ciepła, Bałan-Gonciarz, 2011, s. 78). Podlega ona ochronie, którą zapewnia Minister Sprawiedliwości, w szczególności chodzi o ochronę przed nieuprawnionym dostępem osób trzecich, zniszczeniem oraz utratą danych. Czynności związanych z prowadzeniem ksiąg wieczystych w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych dokonują sądy rejonowe, które zakładają i prowadzą księgi wieczyste w systemie informatycznym 11. Informacji z Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych udziela Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych. Pomimo tego, iż Centralna Informacja została utworzona w 2003 r. na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (DzU 2003, nr 1362, poz. 1571 oraz z 2005, nr 119, poz. 1011) 12, obowiązująca od grudnia 2013 r. nowelizacja z dnia 24 maja 2013 r. wywołała konieczność zmiany ww. Rozporządzenia. Na nowo sposób funkcjonowania i strukturę organizacyjną Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych oraz tryb składania wniosków i rodzaje wydawanych przez nią dokumentów określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (Dz. U. 2013, nr 0, poz. 1407) 13.Wświetle powyższych uwag warto zauważyć, iż nowelizacja z dnia 24 maja 2013 r. wymusiła wydanie szeregu nowych rozporządzeń. W art. 36 4 ust. 17 U.k.w.h. została przewidziana delegacja, zgodnie z którą Minister Sprawiedliwości mógł określić w drodze rozporządzenia zasady wykorzystania systemów informatycznych do celów prowadzenia ksiąg wieczystych. Związek z nowelizacją ma również rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 listopada 2013 r. w sprawie wysokości opłat od wniosków o wydanie przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych odpisów ksiąg wieczystych, wyciągów z ksiąg wieczystych i zaświadczeń o zamknięciu ksiąg wieczystych oraz od wniosku o wyszukanie ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych (DzU 2013, nr 0, poz. 1412) 14, o którym będzie mowa w dalszej części publikacji, jak również szereg nowych rozporządzeń 15. Wracając do kwestii Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych zgodnie z obowiązującym od 1 grudnia 2013 r. Rozp.wspr. CIKW, Centrala ta stanowi komórkę organizacyjną Ministerstwa Sprawiedliwości i składa się z centrali oraz ekspozytur przy wydziałach sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste 16. Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych realizuje przydzielone jej zadania za pośrednictwem systemu teleinformatycznego umożliwiającego dostęp do Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych 17. Na podstawie regulacji znowelizowanego art. 36 4 ust. 2 U.k.w.h. Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych wydaje na wniosek poza wydawanymi do tej pory odpisami ksiąg wieczystych 18 i zaświadczeniami o zamknięciu ksiąg wieczystych, prowadzonych w systemie informatycznym wyciąg z księgi wieczystej. Nowelizacja z dnia 24 maja 2013 r. wprowadziła zatem nowy dokument w postaci PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 15

THE OPENNESS OF THE CENTRAL MORTGAGE REGISTER ACCORDING TO THE AMENDMENT TO THE REGULATIONS IN 2013 wyciągu z księgi wieczystej, który jest wydawany przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych od dnia 1 lipca 2014 r., co wynika bezpośrednio z wymienionej powyżej Ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o zmianie ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Uzupełnienie regulacji ustawowej w omawianej materii stanowią postanowienia zawarte w ww. Rozp.w.spr. CIKW, w którym na podstawie 4 ust. 1 pkt 3 ustawodawca wskazuje, iż wyciąg z księgi wieczystej będzie przedstawiać ostatni stan wpisów we wskazanych działach w księdze wieczystej oraz wzmianek o wnioskach, skargach na orzeczenia referendarzy sądowych, apelacjach, skargach kasacyjnych i wszczęciu postępowań z urzędu. Wskazanie, z jakich działów wyciąg został sporządzony, zawarte jest w dokumencie wraz z informacją, że treść pozostałych działów nie jest objęta wyciągiem i może mieć wpływ na rozumienie treści działów objętych wyciągiem. Odpisy ksiąg wieczystych, wyciągi z ksiąg wieczystych, zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej oraz wnioski o wyszukanie ksiąg wieczystych są wydawane przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych za odpłatnością (art. 36 5 ust. 1 U.k.w.h.). Ustawodawca w art. 36 5 ust. 2 U.k.w.h. precyzuje, że wysokość opłat od wniosków za wydanie ww. dokumentów zostanie ustalona na mocy rozporządzenia ministra sprawiedliwości, wydanym w porozumieniu z ministrem finansów. W związku z powyższym cena za wydanie tych dokumentów została określona w wymienionym już powyżej Rozporządzeniu w sprawie wysokości opłat od wniosków o wydanie przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych odpisów ksiąg wieczystych, wyciągów z ksiąg wieczystych i zaświadczeń o zamknięciu ksiąg wieczystych oraz od wniosku o wyszukanie ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych. Analizując ww. rozporządzenie należy zauważyć, iż stosowany od lipca 2014 r. wyciąg z księgi wieczystej jest tańszy od odpisu, co może przyczynić się do jego popularności. Dla przykładu opłata od złożonego, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, wniosku o wydanie, w celu samodzielnego wydrukowania, odpisu zwykłego księgi wieczystej wynosi 20 zł., odpisu zupełnego księgi wieczystej to 50 zł, a wyciągu z księgi wieczystej odpowiednio: 5 zł za wyciąg z jednego działu księgi wieczystej, 10 zł za wyciąg z dwóch działów księgi, 15 zł za wyciąg z trzech działów księgi, 20 zł za wyciąg z czterech działów księgi. Opłaty za wydanie ww. dokumentów w formie,,tradycyjnej, czyli papierowej, pozostają bez zmian (oczywiście nie dotyczy to wyciągu). Opłaty te są wyższe w porównaniu do opłat od wniosków złożonych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W celu zilustrowania różnić warto podkreślić, iż w momencie, gdy opłata od wniosku o wydanie w postaci papierowej zaświadczenia o zamknięciu ks. wieczystej wynosi 10 zł pomnożone przez liczbę żądanych zaświadczeń, o tyle opłata za wydanie takiego zaświadczenia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego to koszt rzędu 5 zł. Podobnie różnice kształtują się w odniesieniu do pozostałych dokumentów, bowiem dokumenty wydawane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego są znacznie tańsze. Od wniosków o wydanie odpisu, wyciągu, zaświadczenia oraz wniosku o wyszukanie ksiąg wieczystych złożonych przez wybrane podmioty publiczne 19 lub organ administracji rządowej nie pobiera się wymienionych opłat 20. Jednak nie można w tym miejscu pominąć nowelizacji z dnia 12 grudnia 2013 r., bowiem zgodnie z jej art. 1 ust. 3 regulacja dotyczącą pobierania opłat od wniosku o wydanie wyciągu z księgi wieczystej, wniosku o wyszukanie ksiąg wieczystych oraz złożonego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego wniosku o wydanie (w celu samodzielnego wydrukowania) odpisu księgi wieczystej, wyciągu z księgi wieczystej lub zaświadczenia o jej zamknięciu obowiązuje od dnia 1 lipca 2014 r. Wracając do dalszej regulacji art. 36 4 U.k.w.h. i materii Rozp.w.spr. CIKW należy podkreślić, iż występują dwie możliwości złożenia wniosku o wydanie odpisu zwykłego, odpisu zupełnego, wyciągu (możliwe od 1 lipca 2014 r.), bądź zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej. Jedna z możliwości przewiduje złożenie wniosku o wydanie jednego z ww. dokumentów bezpośrednio lub korespondencyjnie na urzędowym formularzu 21 w centrali, albo ekspozyturze Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych 22. Z kolei druga przewiduje złożenie opłaconego wniosku 23 (o wydanie ww. dokumentów oraz wniosku o wyszukanie księgi wieczystej) w centrali Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego 24. System teleinformatyczny uniemożliwia złożenie wniosku o wydanie omawianych dokumentów, nieopłaconego lub opłaconego niezgodnie z żądaniem 25. Wnioskodawca może być jednak zwolniony z mocy ustawy z opłaty od przedmiotowego wniosku. Wówczas wniosek taki, składa za pośrednictwem konta założonego w systemie teleinformatycznym 26. Założenie konta następuje na wniosek, który składany jest w Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych i zawiera oznaczenie wnioskodawcy, wskazanie konkretnego przepisu ustawy, który zwalnia wnioskodawcę od opłaty, jak również dane identyfikacyjne osoby fizycznej działającej z upoważnienia i na rzecz wnioskodawcy zwolnionego od opłaty z mocy ustawy, obejmujące: imię, nazwisko oraz numer PESEL, jeżeli został nadany 27. Odpis zwykły, odpis zupełny, wyciąg bądź zaświadczenie o zamknięciu księgi wieczystej wydawany jest (wydawany będzie od 1 lipca 2014 r. w odniesieniu do wyciągu) wnioskodawcy bezpośrednio przez centralę Centralnej Informacja Ksiąg Wieczystych albo jej ekspozytury 28, chyba, że we wniosku o wydanie któregoś z ww. dokumentów zawarto żądanie doręczenia dokumentu, wówczas centrala bądź ekspozytura przesyła dokument wnioskodawcy na adres wskazany we wniosku. Omawiane powyżej odpisy, jak również zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej, które wydaje Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych, mają moc dokumentów wydawanych przez sąd 29. Z kolei wyciągi, stanowiące novum na gruncie ksiąg wieczystych, posiadają taką moc od 1 lipca 2014 r. 16 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

JAWNOŚĆ KSIA G WIECZYSTYCH W ŚWIETLE NOWELIZACJI PRZEPISÓW W 2013 ROKU Należy wyraźnie zaakcentować, iż również od 1 lipca br. jest stosowana regulacja ujęta w art. 36 4 ust. 4 U.k.w.h., na podstawie której możliwe jest samodzielne wydrukowanie odpisu, wyciągu bądź zaświadczenia, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W tym celu niezbędne jest złożenie przez internet wniosku o wydanie ww. dokumentów. Wydruki tych dokumentów będą posiadały moc dokumentów wydawanych przez sąd, jeżeli będą miały cechy umożliwiające ich weryfikację z danymi zawartymi w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych. Oznacza to, że takie dokumenty będą się różniły od tych, które można było bezpłatnie wydrukować za pomocą strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Uzupełnienie omawianej kwestii stanowi 16 ust. 1 Rozp.w.spr. CIKW, w którym ustawodawca wskazuje cechy dokumentu samodzielnie wydrukowanego w trybie art. 36 4 ust. 4 U.k.w.h. Należą do nich między innymi informacja, że został on samodzielnie wydrukowany, niepowtarzalny identyfikator wydruku umożliwiający weryfikację samodzielnie wydrukowanego dokumentu z danymi zawartymi w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, adres strony internetowej umożliwiającej weryfikację treści dokumentu, oznaczenie danych adresowych Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych, z której pochodzą dane ujawnione w dokumencie, klauzulę, że samodzielnie wydrukowany dokument posiada moc dokumentu wydawanego przez sąd, bez zaopatrywania go w pieczęć urzędową i podpis upoważnionego pracownika bądź pouczenie o sposobie weryfikacji. Weryfikacja stanowi procedurę umożliwiającą potwierdzenie, że dokument poddany weryfikacji pochodzi z Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych. Weryfikacja nie jest obowiązkowa 30. Weryfikacja samodzielnie wydrukowanego dokumentu jest możliwa za pomocą systemu teleinformatycznego w ciągu 24 miesięcy od chwili złożenia wniosku za pośrednictwem tego systemu, jak również jest bezpłatna i nie wymaga uwierzytelnienia w systemie 31. Pełna realizacja zasady jawności formalnej ksiąg wieczystych została wyrażona w art. 36 4 ust. 5 oraz ust. 6 U.k.w.h., znowelizowanych w oparciu o ustawę z dnia 24 maja 2013 r. Mianowicie od grudnia 2013 r. możliwość przeglądania księgi wieczystej za pośrednictwem sieci internet przewidziano w akcie prawnym rangi ustawy. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym, podstawa normatywna udostępniania ksiąg wieczystych przy pomocy publicznej sieci internet ograniczała się w zasadzie do 3 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (DzU 2003, nr 162, poz. 1575) 32. W związku z powyższym ustawodawca zdecydował się w nowelizacji uregulować zasadniczą kwestię dotyczącą sposobu przeglądania księgi wieczystej za pośrednictwem internetu w postaci ustawowego uregulowania. Możliwość przeglądania księgi oznacza ustawowo zagwarantowany, powszechny, bezpłatny dostęp do przeglądania księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym. Niezbędnym warunkiem do skorzystania z przeglądania księgi wieczystej za pośrednictwem internetu jest znajomość przez osobę przeglądającą dokładnego numeru księgi wieczystej. Po podaniu numeru księgi, każdy może przeglądać ją online. Przeglądanie księgi wieczystej w systemie teleinformatycznym możliwe jest po spełnieniu dwóch warunków. W pierwszej kolejności księga wieczysta musi mieć wersję elektroniczną, a dane muszą być zamieszczone w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych. Po drugie wnioskodawca musi złożyć wniosek w systemie teleinformatycznym 33. Po spełnieniu przedstawionych wymogów możliwe stanie się bezpłatne przeglądanie księgi wieczystej, które polega na wywołaniu na ekran monitora aktualnej, albo zupełnej treści żądanej księgi wieczystej 34. W celu zapewnienia bezpieczeństwa Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych, Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych może ograniczyć możliwość przeglądania ksiąg wieczystych poprzez wskazanie maksymalnej liczby wniosków o ich przeglądanie z jednej lokalizacji internetowej, bądź przedłużenie minimalnego czasu na udzielenie dostępu do księgi 35. Jednocześnie ustawodawca wyraźnie wskazuje, iż wydruki treści wyświetlonych w trybie przeglądania księgi wieczystej nie posiadają mocy dokumentów wydawanych przez sąd 36. Przechodząc do analizy znowelizowanej regulacji zawartej w art. 36 4 ust.8doart.36 4 ust. 16 U.k.w.h. wprowadzonej do porządku prawnego na podstawie nowelizacji z dnia 24 maja 2013 r., należy w pierwszej kolejności wyraźnie zaakcentować, iż z regulacji tej korzystamy od 1 lipca br. Nowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece znacznie ułatwi korzystanie z ksiąg wieczystych wybranym, wskazanym w ustawie podmiotom publicznym, poprzez przyznanie im uprawnienia do wielokrotnego, nieograniczonego w czasie wyszukiwania ksiąg wieczystych w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych. Do podmiotów, którym przysługują takie uprawnienia ustawodawca zalicza: sądy, prokuraturę, organy kontroli skarbowej, organy celne, administracyjne organy egzekucyjne, organy podatkowe, komorników sądowych, Policję, NIK, Straż Graniczną, ABW, Agencję Wywiadu, CBA, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu Wojskowego, ZUS, Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa 37. Wyszczególnione podmioty publiczne będą mogły skorzystać z omawianej kompetencji jeżeli będzie to niezbędne do realizacji ich zadań statutowych. Ponadto, aby skorzystać z omawianego uprawnienia zainteresowany podmiot zobligowany będzie do złożenia stosownego wniosku w celu uzyskaniu zgody Ministra Sprawiedliwości. Wymóg taki wynika zarówno z art. 36 4 ust. 12 U.k.w.h., jak i 18 ust. 1 Rozp.w.spr. CIKW, według którego zgoda Ministra Sprawiedliwości na wielokrotne nieograniczone w czasie wyszukiwanie ksiąg wieczystych, udzielana jest na wniosek, który zawiera oznaczenie wnioskodawcy, oznaczenie podmiotu publicznego, wskazanie ustawowych zadań, uzasadnienie przesłanki niezbędności, jak również dane identyfikacyjne komornika, bądź notariusza lub osób fizycznych działających z upoważnienia pozostałych podmiotów wymienionych w ustawowym katalogu. Wyszukiwanie ksiąg wieczystych w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych polega na wywołaniu na ekran monitora numerów ksiąg wieczystych spełniających warunki zapytania 38. Podmioty publiczne będą mogły wyszukiwać księgi wieczyste według zdefiniowanego kryterium wyszukania w postaci oznaczenia nieruchomości, lokalu lub PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 17

THE OPENNESS OF THE CENTRAL MORTGAGE REGISTER ACCORDING TO THE AMENDMENT TO THE REGULATIONS IN 2013 domu jednorodzinnego, oznaczenia podmiotu wpisanego do księgi, numeru dziennika księgi, bądź elementu jej numeru, zawierającego co najmniej czteroznakowy kod wydziału ksiąg wieczystych sądu rejonowego, w którym księga została założona, oraz numer w repertorium ksiąg 39. W sytuacjach wskazanych w ustawie zgoda na wielokrotne, nieograniczone w czasie wyszukiwanie ksiąg wieczystych może zostać cofnięta 40, jak również Minister Sprawiedliwości może odmówić jej udzielenia 41. W celu usprawnienia procedury dotyczącej korzystania, przez wskazane podmioty publiczne, z przyznanego uprawnienia wyszukiwania ksiąg wieczystych ustawodawca przewiduje możliwość korzystania z tego uprawnienia bez konieczności każdorazowego składania wniosku do Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych. Rozwiązanie to należy uznać za uzasadnione praktycznie, pozwalające odformalizować pewne standardy i zdecydowanie skracające czas realizacji zadania. Jednak chcąc skorzystać z takiej opcji zainteresowany podmiot publiczny będzie musiał złożyć odpowiedni wniosek 42, jak również będzie winien spełnić wymogi z art. 36 4 ust. 13 U.k.w.h., tj. posiadać urządzenia lub systemy teleinformatyczne umożliwiające identyfikację osoby uzyskującej dane z Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych, zakresu danych oraz daty ich uzyskania, posiadać zabezpieczenia techniczne i organizacyjne chroniące przed wykorzystaniem uzyskanych danych niezgodnie z celem, jeżeli jest to uzasadnione specyfiką i zakresem realizowanych zadań ustawowych oraz, gdy po stronie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych będą istniały odpowiednie warunki techniczne. Po spełnieniu powyższych wymagań Minister Sprawiedliwości wyrazi zgodę na wielokrotne, nieograniczone w czasie, wyszukiwanie ksiąg wieczystych w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, bez konieczności każdorazowego składania wniosku do Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych. Zgodnie z tym co zostało wcześniej zasygnalizowane Minister Sprawiedliwości będzie mógł odmówić udzielenia zgody na wielokrotne, nieograniczone w czasie wyszukiwanie ksiąg wieczystych, gdy nie zostaną spełnione ustawowe warunki. Regulacja ta będzie analogicznie stosowana do zgody na wielokrotne, nieograniczone w czasie wyszukiwanie ksiąg wieczystych bez konieczności każdorazowego składania wniosku w przypadku, gdy nie zostaną spełnione owe przesłanki 43. Minister Sprawiedliwości będzie mógł także cofnąć taką zgodę w sytuacji, gdy przedmiotowe przesłanki przestaną istnieć 44. Kolejna korzystna zmiana, która w obecnym brzmieniu obowiązyje od lipca 2014 r. stanowi, iż organy prowadzące kataster nieruchomości, dla nieruchomości z określonej miejscowości, gminy lub powiatu, w celu weryfikacji zgodności danych ewidencji gruntów i budynków z danymi zawartymi w księgach wieczystych, będą mogły bezpłatnie pozyskiwać dane zawarte w dziale pierwszym i drugim ksiąg wieczystych, jednak bez prawa udostępniania ich osobom trzecim 45. W końcowej części nowelizacji z dnia 24 maja 2013 r., w części obowiązującej od grudnia 2013 r., ustawodawca postanawia, że do sposobu prowadzenia ksiąg wieczystych i dokonywania wpisów w księgach, których treść nie została przeniesiona do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym, stosuje się przepisy dotychczasowe 46. W kontekście omawianych zmian w zakresie ksiąg wieczystych istotne jest również rozwiązanie, w którym ustawodawca postanowił, iż w sytuacjach, gdy w okresie od dnia 1 grudnia 2013 r. (zatem daty wejścia w życie nowelizacji z dnia 24 maja 2013 r.) do dnia 23 grudnia 2013 r. (tj. daty wejścia w życie nowelizacji z dnia12 grudnia 2013 r.) zostały złożone wnioski o wydanie wyciągu z księgi wieczystej oraz wnioski o zgodę na wielokrotne, nieograniczone w czasie wyszukiwanie ksiąg wieczystych w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych pozostawia się je bez rozpoznania, przy jednoczesnym zawiadomieniu o tym wnioskodawców 47. Zakończenie Ograniczenie kręgu podmiotów uprawnionych do uzyskania odpisu zupełnego w odniesieniu do ksiąg wieczystych w papierowej postaci były spowodowane pracochłonnością sporządzenia takich odpisów. W nowym, informatycznym systemie czynnik ten przestaje być istotny ze względu na możliwość wykorzystania sieci Internet przy pomocy komputera. W dobie powszechnej i dynamicznej informatyzacji wielu funkcjonujących systemów, będącej odpowiedzią na konieczność szybkiego i sprawnego przepływu informacji, idea prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym zasługuje na aprobatę. Możliwość samodzielnego wydrukowania odpisów, wyciągów bądź zaświadczeń, zmocądokumentów wydawanych przez sąd, udostępnienie przeglądania, bądź wyszukiwania przez wybrane podmioty publiczne ksiąg wieczystych, zatem szeroko pojęta perspektywa samodzielnego działania w tym zakresie, stanowi realizację zasady jawności formalnej ksiąg wieczystych. Rozwiązanie to ma umożliwić szybsze i tańsze pozyskiwanie wymienionych dokumentów. Przedstawione możliwości wpłyną zdecydowanie na zmianę stylu pracy konkretnych organów publicznych, przyniosą realne korzyści w zakresie realizowania uprawnień przysługujących państwu. Zmiana techniki korzystania z ksiąg wieczystych i związane z nią możliwości informatyczne bez wątpienia przyczynią się do usprawnienia wyszukiwania niezbędnych informacji, a także lepszej realizacji funkcji ochronnej oraz zasady jawności. Literatura Ciepła, H. i Bałan-Gonciarz, E. (2011). Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej. Warszawa: Wolters Kluwer Polska. Deneka, M. (2012). Księgi wieczyste. Zasady materialnoprawne. Warszawa: LexisNexis. Gniewek, E. (2012). Prawo rzeczowe. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck. Gryszczyńska, A. (2011). Nowa księga wieczysta. Informatyzacja rejestru publicznego. Warszawa: LexisNexis. Heropolitańska, I. Tułodziecka, A. Hryćków-Mycka, K. i Kuglarz, P. (2013). Ustawa o księgach wieczystych i hiipotece oraz przepisy zwia zane. Komentarz. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck. 18 NR 11 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

JAWNOŚĆ KSIA G WIECZYSTYCH W ŚWIETLE NOWELIZACJI PRZEPISÓW W 2013 ROKU Ignatowicz, J. i Stefaniuk, K. (2012). Prawo rzeczowe. Warszawa: LexisNexis. Maziarz, A. (2011). Obrót prawny nieruchomościami. Warszawa: Lex a Wolters Kluwer business. Stawecki, T. (2005). Rejestry publiczne. Funkcje instytucji. Warszawa: LexisNexis. Stefańska, A. (2011). Elektroniczna księga wieczysta. Warszawa: LexisNexis. Wykaz aktów prawnych Ustawy 1. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity DzU 2013, poz. 707, 830, 941, 1289). 2. Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym (DzU 2003, nr 42, poz. 363). Rozporza dzenia 1. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (DzU 2003, nr 162, poz. 1571 oraz z 2005, nr 119, poz. 1011). 2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (DzU 2003, nr 162, poz. 1575). 3. Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie określenia czynności, które przy prowadzeniu i przechowywaniu ksiąg wieczystych mogą spełniać samodzielnie pracownicy sądowi (DzU 2013, poz. 1396). 4. Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie określenia sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste oraz obszarów ich właściwości miejscowej (DzU 2013, poz. 1394). 5. Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie prowadzenia zbioru dokumentów dla nieruchomości, które nie mają założonych ksiąg wieczystych albo których księgi wieczyste zaginęły lub uległy zniszczeniu, oraz postępowania w tych sprawach (DzU 2013, poz. 1397). 1 Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity DzU 2013, poz. 707, 830, 941, 1289). Stosowany skrót: U.k.w.h. 2 Księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości (art. 1 ust. 1 U.k.w.h.). 3 W art. 3 U.k.w.h. wyrażona została zasada jawności materialnej ksiąg wieczystych, zwana także domniemaniem wiarygodności ksiąg wieczystych, która polega na tym, że księga wieczysta ujawnia stan prawny nieruchomości, dla której jest prowadzona. Konsekwencjami tej zasady są dwa domniemania. Po pierwsze domniemanie wiarygodności ksiąg wieczystych, polegające na tym, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Po drugie domniemanie nieistnienia praw wykreślonych z księgi wieczystej, co nie oznacza, ani że wygasły, ani że były wpisane bez podstawy prawnej, a zatem że nie powstały. 4 Art. 23 zd. 1 U.k.w.h. 5 Art. 36 1 ust. 2 U.k.w.h. 6 Art. 36 1 ust. 4 U.k.w.h. 7 Stosowany skrót: Zm.U.k.w.h., bądź nowelizacja z dnia 24 maja 2013 r. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece posiadająca ww. tekst jednolity uwzględnia powyższe zmiany. 8 Stosowany skrót: U.Zm.U.Zm.k.w.h., bądź nowelizacja z dnia12 grudnia 2013 r. 9 Migracji podlegały księgi wieczyste założone po dniu 1.I.1947 r., jak również te z dawnych ksiąg wieczystych, dla których stworzono dalszy tom po 31.XII.1946 r. (art. 9 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym (DzU 2003, nr 42, poz. 363). Stosowany skrót: Ust.Przenosz.treściKW. 10 Art. 36 3 U.k.w.h. (dodany Ust.Przenosz.treściKW). 11 Art. 36 3 ust. 3 U.k.w.h. 12 Rozporządzenie utraciło moc z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (DzU 2013, poz. 941), tj. 01.12.2013 r. 13 Stosowany skrót: Rozp.w.spr. CIKW. 14 Stosowany skrót: Rozp.wspr. opłat. 15 Zob. Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (DzU 2013, nr 0, poz. 1411) Nowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece wymusiła wydanie szeregu nowych rozporządzeń, które na potrzeby niniejszej publikacji nie stanowią przedmiotu analizy, jednakże winny zostać zasygnalizowane. Są to następujące akty prawne: Rozporządzenie z dnia Witczak, H. i Kawałko A. (2012). Prawo rzeczowe. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck. Zdziennicki, B. (2001) Regulacja prawna ksiąg wieczystych. Studia Prawnicze, (2), 5. Ziemianin, B. i Dadańska, K.A. (2012). Prawo rzeczowe. Warszawa: Lex a Wolters Kluwer business. 3. Ustawa z dn. 24 maja 2013 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (DzU 2013, poz. 941). 4. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o zmianie ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (DzU 2013, nr 0, poz. 1641). 6. Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie wzoru zawiadomienia o zmianie właściciela nieruchomości, dla której założona jest księga wieczysta (DzU 2013, poz. 1395). 7. Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (DzU 2013, nr 0, poz. 1411). 8. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (DzU 2013, nr 0, poz. 1407). 9. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 listopada 2013 r. w sprawie wysokości opłat od wniosków o wydanie przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych odpisów ksiąg wieczystych, wyciągów z ksiąg wieczystych i zaświadczeń o zamknięciu ksiąg wieczystych oraz od wniosku o wyszukanie ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych (DzU 2013, nr 0, poz. 1412). 21 listopada 2013 r. w sprawie określenia sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste oraz obszarów ich właściwości miejscowej (DzU 2013, poz. 1394), Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie wzoru zawiadomienia o zmianie właściciela nieruchomości, dla której założona jest księga wieczysta (DzU 2013, poz. 1395), Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie określenia czynności, które przy prowadzeniu i przechowywaniu ksiąg wieczystych mogą spełniać samodzielnie pracownicy sądowi (DzU 2013, poz. 1396), Rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie prowadzenia zbioru dokumentów dla nieruchomości, które nie mają założonych ksiąg wieczystych albo których księgi wieczyste zaginęły lub uległy zniszczeniu, oraz postępowania w tych sprawach (DzU 2013, poz. 1397). 16 2 ust. 1 i 2 Rozp.w.spr. CIKW. 17 2 ust. 3 Rozp.w.spr. CIKW. 18 Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych wydaje na wniosek odpis zwykły, jak również odpis zupełny. Odpis zwykły księgi wieczystej, przedstawia ostatni stan wpisów w księdze wieczystej oraz wzmianki o wnioskach, skargach na orzeczenia referendarzy sądowych, apelacjach, skargach kasacyjnych i wszczęciu postępowań z urzędu. Natomiast odpis zupełny księgi wieczystej, przedstawia ostatni stan wpisów w księdze wieczystej i wpisy wykreślone oraz wzmianki o wnioskach, skargach na orzeczenia referendarzy sądowych, apelacjach, skargach kasacyjnych i wszczęciu postępowań z urzędu (art. u 4 ust. 1 pkt 1 i 2 Rozp.w.spr. CIKW). 19 Tj. sądy, prokuratura, organy kontroli skarbowej, organy celne, administracyjne organy egzekucyjne, organy podatkowe, Policja, NIK, Straż Graniczna, ABW, Agencja Wywiadu, CBA, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Służba Wywiadu Wojskowego, ZUS, Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Są to podmioty wymienione w znowelizowanym art. 36 4 ust. 8 U.k.w.h., o którym będzie mowa w dalszej części publikacji. 20 Art. 36 5 ust. 3 U.k.w.h. 21 Urzędowe formularze wniosków udostępnia się nieodpłatnie w centrali CIKW i ekspozyturach CIKW ( 6 ust. 2 Rozp.w.spr. CIKW). Urzędowe formularze wniosków udostępnia się nieodpłatnie na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Sprawiedliwości ( 6 ust. 3 Rozp.w.spr. CIKW). 22 5 ust. 1 Rozp.w.spr. CIKW. 23 Chodzi o wniosek opłacony tylko za pomocą mechanizmów, które gwarantują nieodwracalne zainicjowanie procedury opłacenia wniosku i identyfikację wnoszącego ( 7 ust. 5 Rozp.w.spr. CIKW). 24 5 ust. 2 Rozp.w.spr. CIKW. 25 7 ust. 6 Rozp.w.spr. CIKW. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 11 2014 19