Kraków, 03 stycznia 2017 r. NOWELIZACJA ROZPORZĄDZEŃ 883/2004 i 987/2009 O KOORDYNACJI SYSTEMÓW ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO - ANALIZA PROPOZYCJI KOMISJI EUROPEJSKIEJ Jako przedstawiciele Stowarzyszenia Inicjatywa Mobilności Pracy, pozarządowej organizacji zaangażowanej w problematykę delegowania pracowników w ramach świadczenia usług na europejskim rynku wewnętrznym, zważywszy na naszą wiedzę i doświadczenie w naukowym i praktycznym aspekcie tej problematyki, przedstawiamy analizę zawężoną wyłącznie do oceny tych zagadnień. Zmiany proponowane przez Komisję dotyczą bardzo szerokiego zakresu zagadnień dot. zabezpieczeń społecznych, w tym świadczeń opieki długoterminowej, świadczeń rodzinnych, zasiłków dla bezrobotnych oraz innych kategorii świadczeń. Przepisy dotyczące delegowania stanowią marginalną część propozycji i są rozrzucone po całym jej obszernym tekście I. ZMIANY W ROZPORZĄDZENIU 987/2009 DOTYCZĄCE WYKONYWANIA ART. 13 ROZPORZĄDZENIA 883/2004: Projekt Komisji pozostawia sam art. 13 Rozporządzenia 883/2004 nietknięty (poza dodaniem przepisu regulującego podleganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu bezrobocia przy jednoczesnej pracy lub samozatrudnieniu w innym państwie). Zmianom mają jednak ulec zasady jego stosowania poprzez dodanie nieistniejącego dotychczas warunku, aby pracodawca wykonywał w państwie wysyłającym znaczną część działalności. Co ciekawe, warunek ten został bardzo sprytnie ukryty dodano go do przepisów zawierających definicje siedziby lub miejsca prowadzenia działalności. Konkretnie, Komisja proponuje nowe zmodyfikowane brzmienie art. 14 ust. 5a rozporządzenia 987/2009, które brzmi następująco: 5a. For the purpose of the application of Title II of the basic Regulation, registered office or place of business shall refer to the registered office or place of business where the essential decisions of the undertaking are adopted and where the functions of its central administration are carried out, provided the undertaking performs a substantial activity in that Member State. Otherwise, it shall be deemed to be situated in the Member State where the centre of interest of activities of the undertaking determined in accordance with the criteria laid down in paragraphs 9 and 10 is located. które, definiują centrum zainteresowania dla osoby fizycznej wykonującej działalność na własny rachunek, a wiec nie do końca przystają do sytuacji przedsiębiorstwa i brzmią następująco:
9. Do celów stosowania art. 13 ust. 2 lit. b) rozporządzenia podstawowego centrum zainteresowania dla działalności osoby wykonującej działalność na własny rachunek określa się z uwzględnieniem wszystkich aspektów jej działalności zawodowej, a zwłaszcza miejsca, w którym znajduje się jej stałe miejsce prowadzenia działalności, zwyczajowego charakteru lub okresu trwania wykonywanej działalności, liczby świadczonych usług oraz zamiaru tej osoby wynikającego ze wszystkich okoliczności. 10. W celu określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na podstawie ust. 8 i 9 instytucje zainteresowane uwzględniają sytuację, jaka prawdopodobnie może mieć miejsce podczas kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych. Reasumując, brak wykonywania znacznej części działalności skutkować będzie uznaniem przedsiębiorstwa za położone w państwie członkowskim, w którym znajduje się centrum zainteresowania jego działalności określone z uwzględnieniem wszystkich aspektów jej działalności zawodowej wśród nich są m.in.: a) Miejsce, w którym znajduje się stałe miejsce prowadzenia działalności; b) Zwyczajowy charakter lub okres trwania wykonywanej działalności; c) Liczba świadczonych usług; d) Zamiar osoby, wynikający ze wszystkich okoliczności. Wygląda na to, że Komisja próbuje osiągnąć cel polityczny (wprowadzając wymóg znacznej działalności w celu zwalczania spółek -skrzynek pocztowych ), a jednocześnie pozostawić ukryte koło ratunkowe dla firm, które znacznej działalności nie prowadzą. Co warte zaznaczenia, poza ewentualnie liczbą świadczonych usług, warunki te spełnia de facto każda firma. II. POZOSTAŁE WAŻNIEJSZE ZMIANY W ROZPORZĄDZENIACH NR 883/2004 I 987/2009 Rozporządzenie 883/2004: 1. Wprowadzenie nowego pojęcia pracownik wysłany. Dotychczasowe pojęcie pracownik delegowany ma być rozumiane tylko w znaczeniu, jakie nadaje mu Dyrektywa 96/71/WE. Pozostałe przypadki (np. osoby samozatrudnione) będą określane mianem pracowników wysłanych [ sent workers ], aby jak podaje Komisja uczynić łatwiejszym odróżnienie ich od pracowników delegowanych. Rozróżnienie ma jednak charakter czysto kosmetyczny, bowiem zasady obowiązujące pracowników delegowanych i pracowników wysłanych są identyczne. 2. Zakaz zastępowania pracowników delegowanych przez wysłane osoby samozatrudnione i vice versa. Zaproponowany przez Komisję nowy art. 12 brzmi: 1. A person who pursues an activity as an employed person in a Member State on behalf of an employer which normally carries out its activities there and who is posted within the meaning of Directive 96/71/EC of the European Parliament and of the Council of 16 December 1996 concerning the posting of workers in the framework of the provision of services or sent by that employer to another Member State to perform work on
that employer's behalf shall continue to be subject to the legislation of the first Member State, provided that the anticipated duration of such work does not exceed 24 months and that the person is not posted or sent to replace another employed or self-employed person previously posted or sent within the meaning of this Article. 2. A person who normally pursues an activity as a self-employed person in a Member State who goes to pursue a similar activity in another Member State shall continue to be subject to the legislation of the first Member State, provided that the anticipated duration of such activity does not exceed 24 months and that the person is not replacing another posted employed or self-employed person.". Rozporządzenie 987/2009: A. Propozycja Komisji zawiera szczegółowe normy dotyczące dokumentów (w tym druków A1), które wywołują wątpliwości organów państwa przyjmującego (nowy art. 5 ust. 1-2 Rozporządzenia 987/2009). Po pierwsze dodana została generalna zasada, że dokumenty wydane przez właściwe instytucje są ważne jedynie, gdy wszystkie sekcje wskazane jako obowiązkowe zostały wypełnione (art. 5 ust. 1, zdanie 2). Natomiast w razie pojawienia się wątpliwości dotyczącej ważności dokumentu lub dokładności przedstawienia okoliczności, na których opierają się informacje zawarte w tym dokumencie, instytucja państwa, która otrzymuje taki dokument, zwraca się do instytucji wydającej go o niezbędne wyjaśnienia oraz, w stosownych przypadkach, o wycofanie tego dokumentu. Taki przepis już istnieje nowa jest jednak sekwencja kolejnych kroków, uregulowana w proponowanym art. 5 ust. 2, lit. a)-c) Rozporządzenia 987/2009. Postanawiają one m.in., że: - po otrzymaniu wniosku żądania instytucja państwa przyjmującego dokument ponownie rozpoznaje podstawy wydania takiego dokumentu, i tam gdzie to konieczne, wycofuje go lub prostuje go, w ciągu 25 dni roboczych od otrzymania takiego wniosku. W razie wykrycia niepodważalnego przypadku oszustwa, popełnionego przez wnioskodawcę, instytucja wydająca niezwłocznie wycofuje dokument lub prostuje go niezwłocznie i ze skutkiem wstecznym (proponowany art. 5 ust. 2 lit. a); - jeżeli instytucja wydająca, po ponownym rozpoznaniu podstaw wydania dokumentu, nie jest w stanie wykryć żadnego błędu, przekazuje instytucji wnioskującej wszystkie dowody potwierdzające w ciągu 25 dni roboczych od otrzymania takiego wniosku (proponowany art. 5 ust. 2, lit. b, zdanie 1). Jeszcze dalej idzie propozycja, aby w pilnych sprawach, gdy przyczyny takiej naglącej potrzeby zostały jasno wskazane w żądaniu instytucji przyjmującej przekazać te dowody w ciągu 2 dni roboczych -i to niezależnie od tego, że instytucja wydająca mogła nie ukończyć jeszcze swoich rozważań, dotyczących tych dokumentów (proponowany art. 5 ust. 2, lit. b, zdanie 2); - gdy instytucja wnioskująca, po otrzymaniu dowodów potwierdzających, w dalszym ciągu ma wątpliwości dotyczące ważności danego dokumentu lub dokładności przedstawienia okoliczności, na których opierają się szczegóły zawarte w tym dokumencie, iż informacje, na podstawie których ten dokument został wydany są nieprawidłowe, może przedłożyć dowody na to oraz wystąpić z kolejnym wnioskiem o wyjaśnienia, oraz, w stosownych przypadkach, o wycofanie tego dokumentu przez instytucję wydającą zgodnie z procedurą oraz z przedziałami czasowymi określonymi powyżej.
W naszej opinii proponowane w tym zakresie rozwiązania są bardzo niebezpieczne. Instytucje właściwe będą pozyskiwać od przedsiębiorców szereg dokumentów na wszelki wypadek, aby przygotować się na żądania ich udostępnienia instytucjom państw przyjmujących. Może to przyczynić się do niechętnego wydawania i długiego okresu oczekiwania na druki A1 wydawane przez ZUS. Po drugie instytucje państw przyjmujących z dużym prawdopodobieństwem będą używać informacji zawartych w dostarczonych im dokumentach również w innych celach, np. danych o realizowanych w danym państwie kontraktach. Należy również wziąć pod uwagę sytuację w której państwo członkowskie niechętne aktywności zagranicznych firm usługowych na swoim terytorium będzie w trybie pilnym (2 dni roboczych) żądało od instytucji właściwej innego państwa dostarczenia dowodów na potwierdzenie każdego wystawionego przez nią druku A1, co relatywnie niewielkim nakładem pracy, wywoła ogromne koszty, paraliż organizacyjny i niemożność wywiązania się w terminie ze zobowiązań przez instytucję właściwą państwa wysyłającego. B. Niepokojący, z uwagi na swoją niedookreśloność, jest również proponowany art. 19 ust. 3 rozporządzenia 987/2009. Przewiduje on, że właściwa instytucja państwa, którego ustawodawstwo ma być stosowane przeprowadza odpowiednią ocenę mających znaczenie faktów oraz gwarantuje, że informacje, na których podstawie poświadczenie jest wydawane są poprawne. Podobnie jak powyżej, nie wskazano wprawdzie żadnej sankcji za brak zastosowania się do tych przepisów w terminie, jednakże taka norma może przyczynić się do niechęci lub nadmiernie skrupulatnego i nieproporcjonalnie obciążającego przedsiębiorstwa zbierania dokumentacji przed wydaniem druku A1. C. Ponadto, Komisja zaproponowała dodanie nowego art. 20a w rozporządzeniu 987/2009. Projektowany przepis nadaje Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów wykonawczych, określających procedury zapewniające jednolite warunki zastosowania art. 12 i 13 rozporządzenia 883/2004. Akty te będą ustanawiać standardowe procedury w zakresie: - wydanie, format i zawartość dokumentu A1; - określenie sytuacji, w których dokument ten jest wydawany; - elementy, które należy zweryfikować przed wydaniem dokumentu; - wycofanie dokumentu, w sytuacji, gdy dokładność zawartych w nim informacji lub jego ważność są podważane przez instytucje właściwą państwa członkowskiego zatrudnienia. Komisję Europejską wspomagać ma w tym zakresie Komisja Administracyjna. Możliwość przekazania takich uprawnień Komisji Europejskiej jest zasadniczo zgodna z prawem UE. Takie przekazanie uprawnień nie może jednak dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny. Istnieje w tym zakresie silna obawa, że Komisja będzie tą granicę przekraczać, np. ustalając procedury w taki sposób, że uzyskanie druku A1 było bardzo w praktyce bardzo trudne lub niemożliwe. Niestety, w tym przypadku takie
działania nie będą poddawane całemu procesowi ustawodawczemu. Oznacza to brak kontroli ze strony parlamentu, partnerów społecznych, a w konsekwencji dużą nieprzejrzystość. Ponadto, projekt zawiera zmiany w art. 14 rozporządzenia 987/2009 dotyczące obywateli państw trzecich (spoza UE i EFTA) oraz art. 16 umożliwiającą powiadomienie instytucji właściwej o wykonywaniu pracy w dwóch lub więcej państwach członkowskich przez pracownika lub jego pracodawcę. Komisja nie podała póki co nawet przybliżonego kalendarza procedowania zaproponowanych zmian. Jednakże z uwagi na to, że obejmuje ono wiele szczegółowych zagadnień, zapewne nie stanie się to szybko. Pewną wskazówką (choć niekoniecznie aż tyle to będzie trwało) może być przewidywany w projekcie Rozporządzenia 883/2004 termin pełnego wprowadzenia Projektu EESSI [Electronic Exchange of Social Security Information], umożliwiającego elektroniczną wymianę danych między państwami członkowskimi UE w zakresie zabezpieczenia społecznego. Ma być ona gotowa do połowy 2019 r. Ponadto, wpływ na procedowanie może również mieć fakt, iż część z proponowanych zmian może być przedmiotem wielostronnych negocjacji podczas procedury tzw. Brexitu. Formalnie jeszcze one się nie rozpoczęły, w tym nie został jeszcze oficjalnie złożony przez Wielką Brytanię wniosek do Rady Europejskiej w trybie art. 50 TUE. KOMENTARZE SĄ MILE WIDZIANE stefan.schwarz@inicjatywa.eu Stowarzyszenie Inicjatywa Mobilności Pracy Plac Wolnica 13/10, 31-060 Kraków, Polska www.inicjatywa.eu kontakt@inicjatywa.eu Autorzy: Stefan Schwarz, Prezes Zarządu Dr Marek Benio, Wiceprezes Zarządu Dr Marcin Kiełbasa, Legal Advisor 2017 Stowarzyszenie Inicjatywa Mobilności Pracy Powielanie jest dozwolone pod warunkiem podania źródła.