LASY P A Ń S T W O W E Instytut Badawczy Leśnictwa Znowelizowane zasady postępowania gospodarczego na pożarzyskach WARSZAWA 1988 Opracowano w Zakładzie Ochrony Przeciwpożarowej Lasu Autorzy: Prof. dr hab. inż. Tytus Karlikowski Mgr Inż. Damian Fraszewski Mgr inż. Tomasz Rzewuski 1
Prowadzone badania z zakresu wpływu pożaru na środowisko leśne oraz zasad zagospodarowania terenów popożarowych pozwalają na sformułowanie następujących wytycznych: I. Ustalenie biologicznych uszkodzeń drzewostanów objętych pożarami. W stosunku do drzewostanów należy przyjąć trzy główne stopnie uszkodzeń spowodowanych pożarami jako wypadkową intensywności pożaru, a mianowicie: 1. Straty całkowite - wynikające z przerwania procesu produkcyjnego drzewostanu, bez względu na jego wiek. la - straty bez odzyskiwania sortymentów drzewnych - odnoszą się do spalonych upraw, młodników i tyczkowin. 1b - straty z konieczności przedwczesnego wyrębu - odnoszą się do drzewostanów, których stopień uszkodzenia aparatu asymilacyjnego, pączków, pędów oraz kambium nie pozwoli na zregenerowanie uszkodzeń, a przewidywany spadek zadrzewienia zdyskwalifikuje drzewostan jako przedmiot dalszej hodowli, gdy jego zadrzewienie spadnie poniżej norm określonych Instrukcją Urządzania-Lasu. Oceny stopnia uszkodzenia drzewostanów należy dokonać w okresie dwóch tygodni do miesiąca od zaistnienia pożaru. Termin usunięcia drzewostanów powinien wykluczać możliwość deprecjacji drewna oraz rozwój szkodliwych owadów. 2. Straty obniżenia wartości hodowlanej drzewostanu. Wynikają one z częściowego uszkodzenia drzewostanu, a stopień uszkodzenia organów drzew rokuje regenerację w ciągu kilku najbliższych lat. Straty wynikają z uszczuplenia zapas zahamowania przyrostu, deformacji strzał i koron co powoduje obniżenie zdolności produkcyjnej drzewostanu i-jego funkcji pozaprodukcyjnych. Do czasu osiągnięcia równowagi biologicznej drzewostany te powinny być wyłączone z cięć pielęgnacyjnych realizowanych według zasad selekcji pozytywnej, podlegać bacznej systematycznej obserwacji i w razie' potrzeby poddawane cięciom sanitarny. Terminy lustracji: 2
a - okres dwóch tygodni do jednego miesiąca po pożarze - jako ocena wstępna pozwalająca na określenie stopnia uszkodzeń koron igły, pączki, pędy. b - drugi etap lustracji wiosną następnego roku po rójce cetyńców lub kornika drukarza, pozwalający na podstawie drzew trocinkowych określić stopień osłabienia drzewostan i przewidzieć przybliżony spadek zadrzewienia. O celowości przetrzymania uszkodzonych drzewostanów na pożarzyskach do 5 ha decyduje nadleśniczy. W wypadku powierzchni większych i w sytuacjach złożonych nakładają się wpływy kilku czynników degradujących drzewostany pod wpływem intensywnej emisji przemysłowej, pogradacyjne i porolne decyzję ostateczną podejmuje nadleśniczy po wizj lokalnej i konsultacjach ze specjalistami z Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych oraz z Zespołu Ochrony Lasu. 3. Pożary bez widocznych strat w drzewostanie. Sytuacja taka może wystąpić tylko w odniesieniu do pożarów o małej intensywności. Odnosi się to wyłącznie do pożarów pokrywy gleby szczególnie w drzewostanach starszych klas wieku, powstałych najczęściej w okresie wczesnej wiosny i późnej jesieni, Którym towarzyszy duże uwilgocenie poziomu organicznego. Powierzchniowe wypalanie poziomu organicznego (warstwa ściółki leśnej) przy zachowaniu nie naruszonej struktury Głębszych poziomów daje przesłankę, że odporność biologiczna drzew ze względu na właściwości izolacyjne kory nie pozwoliła na uszkodzenie kambium szyji korzeniowej oraz skuteczna była izolacja dolnych warstw poziomów organicznych (AF i AH fermentacyjnych i próchnicznych) przed oparzeniem górnych korzeni. Zmiany jakie zachodzą w drzewostanie po przejściu pożaru często nie uwidaczniają się nagle, dlatego dokładne ustalenie strat bezpośrednio po pożarze jest nie możliwe. Termin lustracji wiosną następnego roku, po rójce cetyńca lub kornika drukarza pozwala na podstawie drzew trocinkowych określić stopień uszkodzenia drzewostanu i przewidzieć przybliżony spadek zadrzewienia. Drzewostany uszkodzone w wyniku pożaru powinny być bezwzględnie lustrowane w terminach podanych powyżej. W lustracjach tych należy szczególnie zwrócić uwagę na stan zdrowotny i stopień opanowania przez szkodniki wtórne. Lustracja powinna przebiegać zgodnie z wytycznymi Instrukcji Ochrony Lasu. II. Zagospodarowanie terenów pożarowych: 3
Po pożarze gleba w mniejszym lub większym stopniu zmienia swoje właściwości fizyczne i chemiczne. Spopielenie znacznych ilości substancji organicznych powoduje, że w pierwszych dwóch trzech latach następuje wzbogacenie górnych poziomów w łatwo przyswajalne składniki odżywcze. Pozbawienie gleby wierzchniej warstwy organicznej powoduje intensywniejszy wpływ warunków zewnętrznych na jej właściwości. Wzrost zasobności gleb w składniki pokarmowe na charakter przejściowy l ulega pogorszeniu wraz z upływem czasu. W wyniku erozji wodnej l wietrznej spopielone związki organiczne oraz związki mineralne ulegają przemieszczaniu w głąb profilu glebowego bądź też przenoszeniu na Inne tereny stając się niedostępnymi dla zakładanych upraw. Jednocześnie w miarę upływ czasu powierzchnie te podlegają łatwemu zachwaszczeniu się, którego Intensywność zwiększa się w miarę wzrostu jakości sledlisk. W celu uproduktywnienia powierzchni po pożarach należy przyjąć następujący sposób działania:. 1. W drzewostanach o mniejszych uszkodzeniach /stopnia 2 l 3/ należy dążyć do inicjowania l wykorzystywania odnowień naturalnych a w razie gdy skład gatunkowy lub, brak urodzaju nasion na to nie pozwalają stosować podsiewy nasion właściwych dla siedliska gatunków drzew. Podsiewy narażone na szkody ze strony zwierzyny czarnej i płowej należy odpowiednio chronić, Prace te należy wykonać w pierwszym lub drugim roku po pożarach dopóki istnieją sprzyjające warunki dla wzrostu i rozwoju odnowień. W przypadku pogarszania się stanu zdrowotnego pozostawionych drzewostanów, powstałe odnowienie podokapowe należy sukcesywnie odsłaniać i pielęgnować. 2. W przypadku usunięcia drzewostanu /stopień 1a l 1b/ nie zaleca się wykonywania odnawiania bez przygotowania gleby, nawet pomimo pozornego istnienia sprzyjających ku temu warunków. Przygotowanie gleby należy dostosować do lokalnych warunków, przy czym zgodnie z wynikami badań przyjmuje się, że optymalnym jest: - pełna orka na głębokość 20-30 cm - uprawa broną talerzową przez krzyżowe bronowanie powierzeni Jako dopuszczalny sposób można przyjąć przygotowanie gleby poprzez wyoranie bruzd. Jeśli; nie zachodzi potrzeba podyktowana innymi względami, jak np. likwidacja warstwy rudawca, nie zaleca się na siedliskach borowych przygotowania gleby przez pełną głęboką orkę /40-60 cm/. Orientacyjny skład gatunkowy zakładanych upraw jak l forma zmieszania oraz ilość sadzonek wprowadzanych na jednostkę powierzchni powinna być zgodna z ustaleniami Zasad hodowli lasu" dla określonych siedlisk-leśnych. Decyzję co do doboru sposobu odnowienia podejmuje nadleśniczy kierując się następującymi zasadami: 4
- na powierzchniach pożarzysk odnawianych w dwóch pierwszych latach od pożaru za sposoby równorzędne uznaje się: sadzenie ręczne lub mechaniczne/ sortowanym materiałem I klasy jakości i w wyjątkowo sprzyjających-warunkach siew. - na powierzchniach starszych niż dwuletnie odnowienia należy wykonać sadzeniem /ręcznym i mechanicznym/ sortowanym materiałem I klasy jakości. Sposób przygotowania gleby i metody odnowienia powinny gwarantować dobrą udatność upraw i prawidłowy ich rozwój. W związku z tym np. na powierzchniach trudnych, zadarnionych, o zakłóconych stosunkach wodnych, z niepożądanymi nalotami, uporczywymi odroślami itp. odnowienia należy bezwzględnie poprzedzić wykonaniem niezbędnych zabiegów agromelioracyjnych. Przed dokonaniem odnowień powierzchni popożarowych zaleca się wykonanie badań odczynu gleby /ph/ oraz określenie zawartości podstawowych składników pokarmowych w glebie. Jako zasadę przyjmuje się niestosowanie startowego nawożenia mineralnego azotowo-fosforo-potasowego kilkuletnich upraw /6-8 lat/. Wielkości dawek i rodzaj składników nawożenia powinny być określone na podstawie analiz próbek gleb zgodnie z zaleceniami wynikającymi z "Wytycznych^, nawożenia lasu". /1985/. Za wskazane należy uznać stosowanie nawożenia organicznego przyjmując jako zasadę stosowanie kory lub torfu przed przygotowani gleby. Wprowadzenie, kory do gleby nie stanowi zabiegu nawożeniowegc w sensie dosłownym polegającym na dostarczeniu sadzonkom składników pokarmowych lecz przede wszystkim poprawia jej właściwości fizyczne. Torf lub kora ulegają w glebie bardzo powolnym procesom mineralizacyjnym przez co ilość związków dostępnych dla roślin jest niewielka. Znacznie skracają one jednak okres regeneracji biologicznej, warunkując jednocześnie rozwój właściwej mikroflory glebowej co ca wpływ na rozwój odnowień. W celu złagodzenia skutków pożarów oraz przywrócenia utraconej produkcyjności siedlisk celowe jest: a. na powierzchniach otwartych, głównie na słabych siedliskach /Bs, Bśw/ pozostawienie rozdrobnionych i równomiernie rozrzuconych odpadów drzewnych. b. w uszkodzonych drzewostanach w których nie nastąpił obsiew naturalny, wprowadzenie podszytów. Podszyty wprowadzać niezwłocznie po kulminacji wydzielania się posuszu. O wyborze metody przygotowania gleby, stosowanego nawożenia organicznego itp. decyzję podejmuje nadleśniczy. 5
W przypadku uznania sytuacji za klęskową dyrektor OZLP może powołać komisję do opracowania sposobów zagospodarowania terenów po pożarach które to po zatwierdzeniu przez niego stanowią podstawę postępowania gospodarczego. 6