Prognoza wielkości i struktury podaży pracy w województwie łódzkim na lata

Projekt Kapitał ludzki i społeczny jako czynniki rozwoju regionu łódzkiego współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Prognoza wielkości i struktury podaży pracy w województwie łódzkim na lata 2012-2015 Sylwia Roszkowska 1

Spis treści: 1. Wprowadzenie 3 2. Analiza założeń do prognozy ludności oraz jej wyniki w województwie łódzkim według Głównego Urzędu Statystycznego... 4 3. Analiza prognozy ludności według ekonomicznych grup wieku w województwie łódzkim według Głównego Urzędu Statystycznego... 14 4. Założenia do prognozy podaży pracy w województwie łódzkim 5. Prognoza podaży pracy w województwie łódzkim. 27 6. Podsumowanie i wnioski. 51 7. Bibliografia.. 53 8. Aneks... 54 2

1. Wprowadzenie W niniejszym opracowaniu podjęto próbę przygotowania prognozy podaży pracy w województwie łódzkim do roku 2015. Prognozy podaży pracy pozwalają określić jak zmieniać się będą zasoby pracy, co ma bardzo duże znaczenie dla sytuacji ekonomicznej zarówno danego regionu, jak i gospodarki jako całości. Podaż pracy jest zdeterminowana głównie przez czynniki demograficzne. Ponadto, prognozy podaży pracy mają znaczenie dla polityki gospodarczej (w tym na szczeblu regionalnym) i umożliwiają dostosowanie tej polityki do sytuacji panującej na rynku pracy. Podaż pracy w opracowaniu jest mierzona liczbą aktywnych zawodowo ze względu na dostępność danych statystycznych dotyczących potencjalnych zasobów pracy. W opracowaniu wykorzystano kwartalne dane za okres I kw. 1999 IV kw. 2010 dotyczące aktywności zawodowej pochodzące z Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Prognozy przygotowano zarówno w oparciu o metody tendencji rozwojowej, jak i eksperckie umożliwiające wykorzystanie współczynników aktywności zawodowej. Ponadto, przygotowano projekcje zmian liczby aktywnych zawodowo w województwie łódzkim ze względu na sektory własności, sektory ekonomiczne, poziom wykształcenia, grupy zawodowe, płeć oraz miejsce zamieszkania. Projekcje te zostały przygotowane w oparciu o różne scenariusze zmian strukturalnych w tym województwie. Struktura opracowania jest następująca. W części 2 przedstawione zostały analizy założeń do prognozy ludności w województwie łódzkim przygotowanej przez Główny Urząd Statystyczny. W punkcie 3 omówiono wyniki prognoz GUS dotyczące zasobów pracy województwa łódzkiego do roku 2035 z podziałem na ekonomiczne grupy wieku. Część 4 opracowania jest prezentacją założeń przyjętych w prognozie podaży pracy w województwie łódzkim, w szczególności przyjętych metod prognozowania. W części 5 zaprezentowane zostały prognozy podaży pracy w województwie łódzkim w latach 2009-2015. Ponadto, w tej części przedstawiono projekcje liczby aktywnych zawodowo w różnych przekrojach przygotowane w oparciu o wcześniej przygotowane prognozy oraz różne scenariusze zmian strukturalnych. Część 6 stanowi podsumowanie prowadzonych analiz. 3

2. Analiza założeń do prognozy ludności oraz jej wyniki w województwie łódzkim według Głównego Urzędu Statystycznego Najnowszą prognozę zasobów pracy przygotowaną przez Główny Urząd Statyczny można odnaleźć w publikacji GUS z 2009 roku pt. Prognoza ludności na lata 2008-2035. Wyniki zaprezentowane w tej publikacji są rezultatem przyjętych w prognozie założeń, tak iż w prognozie skonstruowanych zostało 12 scenariuszy, z których jeden został uznany za najbardziej realistyczny. Wyniki scenariusza uznanego za najbardziej realistyczny są następujące. Do roku 2013 należy oczekiwać dodatniego przyrostu naturalnego, a w kolejnych latach spodziewany jest ujemny przyrost naturalny ze względu na niekorzystne zmiany w strukturze ludności według wieku oraz liczebności kobiet w wieku rozrodczym. Ten ujemny przyrost naturalny będzie rezultatem głównie niekorzystnych zmian relacji urodzeń i zgonów na obszarach miejskich. Do roku 2011 kontynuowany będzie trend z 2004 roku w zakresie wzrostu liczby urodzeń, a w kolejnych latach liczba urodzeń będzie malała osiągając w 2035 roku poziom o 30% niższy niż obecnie. Założono również kontynuację pozytywnej tendencji zmian w umieralności (notowanej od początku lat 90. XX wieku). Zakłada się, iż przeciętne trwanie życia będzie się wydłużać, osiągając w 2035 r. wartości: w miastach mężczyźni 77,5 lat i kobiety 82,8 lat, natomiast na wsi - odpowiednio 76,7 i 83 lata. Zmniejszy się zatem istotnie różnica w przeciętnym trwaniu życia mężczyzn i kobiet do ok. 6 lat, czyli wpłynie to na mniejszą nadumieralność mężczyzn. Analizowane prognozy w zakresie trwania życia oraz ruchu naturalnego w województwie łódzkim zaprezentowano na wykresach 1-2. 4

Wykres 1. Prognoza przeciętnego trwania życia mężczyzn i kobiet w Polsce i województwie łódzkim w latach 2007-2035. Mężczyźni 80 75 70 65 60 71 68,7 71,4 69,3 72,3 70,4 73,4 71,6 2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035 Polska Łódzkie 74,6 72,9 75,8 74,3 77,1 75,7 Kobiety 84 82 80 78 76 79,7 78,7 79,8 78,7 80,2 79,2 80,8 79,9 81,5 80,5 82,2 81,3 82,9 82 2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035 Polska Łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 Jak wynika z wykresu 1 przeciętne trwanie życia zarówno mężczyzn, jak i kobiet będzie się zwiększać w całym horyzoncie prognozy zarówno w Polsce, jak i województwie łódzkim. Ponadto, wskaźniki trwania życia dla województwa łódzkiego są niższe niż przeciętnie dla Polski, przy czym różnice te są większe w grupie mężczyzn. Na wykresie 2 zaprezentowano założony ruch naturalny w województwie łódzkim do roku 2035 w podziale na miejsce zamieszkania. Jak wynika z tego wykresu począwszy od 2012 roku spadać będzie liczba urodzeń, w 2035 liczba urodzeń (zarówno w miastach, jak i na wsi ) będzie blisko 40% niższa niż w bazowym roku 2008. Średniorocznie w okresie 2008-2035 liczba urodzeń będzie spadać o ok. 1,8% w miastach i ok. 1,6% na wsi. Należy oczekiwać względnej stabilizacji w liczbie zgonów w analizowanym okresie 2008-2035, tak że liczba zgonów będzie średniorocznie będzie rosła ok. o 0,06% w miastach i malała o ok. 0,2% na wsi. 5

Wykres 2. Prognoza ruchu naturalnego ludności w miastach i na wsi w województwie łódzkim w latach 2007-2035. Miasto Wieś 22000 22000 20000 20000 18000 18000 16000 16000 14000 14000 12000 12000 10000 10000 8000 8000 6000 6000 2008 2011 2014 2017 2020 2023 2026 2029 2032 2035 2008 2011 2014 2017 2020 2023 2026 2029 2032 2035 Urodzenia Zgony Urodzenia Zgony Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 Wydłużanie się przeciętnego trwania życia i jednoczesny niski poziom dzietności spowodują niekorzystne zmiany w strukturze ludności według wieku. Należy oczekiwać gwałtownego procesu starzenia się społeczeństwa i wzrostowej tendencji w liczbie zgonów w całym prognozowanym okresie. Nastąpi pogłębienie procesu starzenia się społeczeństwa. Zjawisko to obserwowane we wszystkich krajach Europy zachodniej, którego przyczyn należy upatrywać zarówno w malejących urodzeniach jak i korzystnych zmianach w obniżaniu umieralności populacji. W konsekwencji przyjętych założeń (por. wykres 3) w całym prognozowanym okresie liczba ludności Polski będzie się systematycznie zmniejszać, tak iż na koniec 2035 roku ludność Polski osiągnie 35 993 tys., co stanowi 94,4% stanu z roku 2008 (w tym 90% przewidywanego spadku liczby ludności będzie dotyczyło miast). W województwie łódzkim należy oczekiwać relatywnie gorszych tendencji w zakresie zmian w liczbie ludności. Liczba ludności w latach 2008-2035 będzie się systematycznie zmniejszać średniorocznie o ok. 0,6%, tak iż w roku 2035 będzie wynosiła ok. 2 188 tys. (co stanowi ok. 86% stanu z 2008 roku). 6

Wykres 3. Prognoza stanu ludności w Polsce i w województwie łódzkim w latach 2007-2035 (stan na dzień 31 grudnia, w tys.) 2600 38500 2500 2400 38000 37500 37000 2300 36500 2200 2100 36000 35500 35000 2000 34500 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 Łódzkie (lewa skala) Polska (prawa skala) Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 Na zmiany w liczebności populacji na terenach miejskich i wiejskich będą miały wpływ wcześniej wspomniane odmienne zachowania prokreacyjne. Ponadto, na te liczebności wpływają obserwowane zmiany w charakterze migracji ze wsi do miast (zmniejszenie znaczenia migracji stałych na rzecz migracji związanych z pracą lub nauką oraz suburbanizacja przejawiająca się rosnącymi migracjami z miast na tereny wiejskie zwłaszcza wokół dużych aglomeracji miejskich, co spowodowane jest niższymi cenami mieszkań czy kosztów budowy domu, jak również wyrazem rosnącego statusu ekonomicznego, umożliwiającego zamieszkanie w korzystniejszym ekologicznie rejonie). W województwie łódzkim, podobnie jak w Polsce, zakłada się ujemne saldo migracji wewnętrznych w miastach i dodatnie na wsi (por. wykres 4). Ponadto, jak wynika z wykresu 4 salda migracji wewnętrznych w horyzoncie prognozy będą malały. Co więcej, zakłada się, że począwszy od 2021 roku napływy i odpływy zarówno w miastach jak i na wsi przyjmować będą wartości z roku 2020. 7

Wykres 4. Prognoza napływów i odpływów ludności w miastach i na wsi w województwie łódzkim w latach 2007-2020 25000 Miasta 20000 15000 10000 5000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Napływ Odpływ 16000 Wieś 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Napływ Odpływ Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 Jeśli chodzi o strukturę ludności według płci to nie ulegnie ona zasadniczym zmianom, należy oczekiwać, że do roku 2035 wartość współczynnika feminizacji utrzyma się niemal na stałym poziomie tj. ok. 107 kobiet na 100 mężczyzn. Ponadto, populacja kobiet w wieku rozrodczym będzie malała, przy czym wiek najintensywniejszych urodzeń przesuwa się w kierunku coraz starszych roczników i spadają urodzenia pochodzące od najmłodszych kobiet. Na wykresie 5 zaprezentowano średni wiek rodzenia dziecka w Polsce i w województwie łódzkim w latach 2008-2035. 8

Wykres 5. Prognozowany średni wiek rodzenia dziecka w Polsce i województwie łódzkim w latach 2008-2035 32 31 30 29 28 27 28,85 28,61 28,99 28,75 29,13 28,88 29,75 29,5 Miasta 30,24 29,99 30,61 30,35 30,85 30,59 30,97 30,71 2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 2035 Polska Łódzkie 31 30 29 28 27 26 28,25 27,97 28,37 28,09 28,49 28,2 29,03 28,74 Wieś 29,5 29,21 29,91 29,61 30,25 29,95 30,53 30,23 2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 2035 Polska Łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 Z wykresu 5 wynika, iż w całym okresie objętym prognozą wiek rodzenia będzie niższy w województwie łódzkim niż przeciętnie w Polsce i będzie niższy na wsi niż w miastach. Co więcej, w całym horyzoncie prognozy przeciętny wiek rodzenia będzie rósł. Analiza liczebności i struktury ludności według wieku stanowi potwierdzenie tezy o zaawansowanym starzeniu demograficznym. Obserwacja zmian przewidywanych do roku 2035 w podziale na ekonomiczne grupy wieku (0-17, 18-59/64, 60+/65+) dostarcza syntetycznych informacji o oczekiwanej ewolucji struktur wiekowych w miastach oraz na wsi. O ile wśród ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym w okresie prognozy będą występowały zmiany rozmiaru tej subpopulacji w obu kierunkach, to w całym prognozowanym okresie systematycznie będzie następował wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Szczególne znaczenie z punktu widzenia rynku pracy mają zmiany jakich można się spodziewać w populacji osób w wieku produkcyjnym 18-59/64, jak również kształtowanie się wewnętrznej struktury tej grupy. Wewnętrzna struktura zbiorowości osób w wieku produkcyjnym, pokazująca relacje między ludnością w wieku mobilnym a niemobilnym, wskazuje na zaawansowane starzenie się zasobów pracy. Przewiduje się, że 9

udział młodszych generacji (18-44) spadnie o ponad 50% ogółu zbiorowości w wieku produkcyjnym. Te niekorzystne zmiany w strukturze ludności obserwowane będą również w województwie łódzkim, w którym w całym analizowanym okresie będzie rosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym (wieku 60+/65+) i malała liczba osób w wieku przedprodukcyjnym (0-17) oraz mobilnym (18-44). Stan ludności w wieku produkcyjnym niemobilnym (45-59/64) będzie malał w początkowym okresie prognozy i zacznie poprawiać się dopiero od roku 2025. Wykres 6. Prognozowane zmiany stanów ludności w województwie łódzkim w latach 2008-2035 80000 60000 40000 20000 0-20000 -40000-60000 -80000-100000 -120000 2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 2035 Ogółem -9961-9876 -9938-51110 -55779-65931 -78667-86619 0-17 -9730-8990 -6958-18242 -2757-15404 -39403-40952 18-44 -2133-1897 -2945-34096 -75801-92376 -84373-56494 45-59/64-3866 -3956-6406 -58972-33519 15343 41049 3431 60+/65+ 5768 4967 6371 60200 56298 26506 4060 7396 Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 W prognozie ludności GUS zostały również zaprezentowane założenia oraz scenariusze kształtowania się procesów migracyjnych. Wydaje się, iż przygotowanie prognozy ruchu wędrówkowego nie jest zadaniem łatwym. Wynika to z faktu, iż migracje uwarunkowane są bardzo różnego rodzaju czynnikami, które trudno jest jednocześnie uwzględnić, a tym bardziej rozpatrywać ich wszystkie kombinacje. W zakresie prognozy migracji wewnętrznych uwzględnione zostały następujące czynniki (por. Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009): Napływ ludności będzie następował do rejonów o niskiej stopie bezrobocia, tj. do województw mazowieckiego, małopolskiego oraz wielkopolskiego. Z kolei odpływ z 10

województw o wysokiej stopie bezrobocia: z warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i lubuskiego. Należy oczekiwać napływu do rejonów, w których planowane są inwestycje, w tym związane z napływem kapitału zagranicznego do Polski; do województw ściany wschodniej (walory przyrodnicze i atrakcyjność turystyczna) dofinansowanych z funduszy UE; do rejonów leżących w pobliżu powstających szlaków transportowych (autostrady: północ-południe, wschód-zachód), gdzie spodziewać się należy tworzenie nowych miejsc pracy. Część obecnych migracji czasowych przekształci się w migracje stałe (przede wszystkim dotyczy to młodzieży studiującej). Suburbanizacja - odpływ z dużych miast na tereny wiejskie położone w pobliżu tych miast. Ponadto, wysokie ceny mieszkań w miastach są czynnikiem hamującym odpływ ze wsi do miast, a poprawa sytuacji ekonomicznej wsi dzięki dopłatom dla rolników są kolejnym takim czynnikiem. Ośrodki naukowe i naukowo-badawcze w miastach są elementem sprzyjającym napływowi. Założono ponadto, iż kolejne pokolenia będą bardziej mobilne niż ich rodzice i w przyszłości zmiany miejsca zamieszkania będą częstsze (miejsce pracy jako czynnik determinujący wybór miejsca zamieszkania). Malejący zasób osób w wieku mobilnym oraz starzenie się ludności są czynnikami, które w dłuższej perspektywie czasowej będą powodować zmniejszanie się migracji. Z zaprezentowanych na wykresie 7 danych o napływach i odpływach do województwa łódzkiego wynika, że w całym okresie prognozy odnotowywane będzie ujemne saldo migracji wewnętrznych, które jednak będzie maleć od ok. 1900 osób w 2008 roku do 1500 osób w roku 2020 i latach kolejnych. Natężenie wewnętrznych przepływów migracyjnych mierzone sumą napływów i odpływów będzie malało systematycznie począwszy od roku 2012. 11

Wykres 7. Prognozowane migracje wewnętrzne na pobyt stały w województwie łódzkim w latach 2008-2035 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0-5000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Napływ Odpływ Saldo migracji wewnętrznych Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 Z kolei w zakresie prognozy migracji zagranicznych przyjęto następujące założenia: Przekształcanie się części emigracji na pobyt czasowy w emigracje na stałe (osoby, którym powiedzie się za granicą zdecydują się zamieszkać tam na stałe). Jednocześnie przekształcenie się części obecnych imigracji czasowych w imigracje stałe (obserwowany wzrost imigracji czasowej zza wschodniej granicy). Czynnikiem sprzyjającym imigracji jest rozszerzenie UE o Bułgarię i Rumunię (początkowo niezbyt liczne przyjazdy na pobyt czasowy staną się częstsze i zaczną się przekształcać w imigracje na pobyt stały). Kontynuacja wzrostu emigracji czasowych w celach zarobkowych przez kilka najbliższych lat, w szczególności wyjazdy osób z wyżu demograficznego oraz wyjazdy spowodowane trudną sytuacją na rynku pracy w Polsce. Można oczekiwać wzrostu emigracji w kolejnych latach jako efektu łączenia rodzin czy działania sieci migracyjnych. Otwarcie rynków pracy Niemiec i Austrii w 2011 roku będzie czynnikiem sprzyjającym migracji. Do czynników hamujących emigracje należy zaliczyć: nasycenie rynków pracy w krajach, które otworzyły je dla Polaków po 2004 roku; poprawę sytuacji gospodarczej Polski; zmniejszanie się zasobów ludności w wieku produkcyjnym oraz starzenie się społeczeństwa. 12

Zakłada się, że wielu Polaków z emigracji z lat 80. po zakończeniu aktywności zawodowej zechce wrócić do kraju. Jako czynniki sprzyjające napływowi należy wymienić: poprawę sytuacji gospodarczej kraju powodującej wzrost atrakcyjności Polski dla cudzoziemców; napływ kapitału zagranicznego do Polski, zastępowanie Polaków wyjeżdżających za granicę w niektórych zawodach oraz rodzajach działalności. Wykres 8. Prognozowane migracje zagraniczne w województwie łódzkim w latach 2008-2020 1200 Miasta 1000 800 600 400 200 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Imigracja Emigracja 250 Wieś 200 150 100 50 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Imigracja Emigracja Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 13

Na wykresie 8 zaprezentowano prognozowane wielkości emigracji i imigracji w województwie łódzkim w latach 2008-2020. Prezentowane zjawiska charakteryzują się relatywnie niewielką skalą i nieznacznie wpływają na liczbę ludności w województwie łódzkim i należy oczekiwać, że tendencje te nie zmienią się znacząco w horyzoncie prognozy. W miastach w województwie łódzkim należy oczekiwać ujemnego salda migracji zagranicznych do roku 2019, z kolei na wsi do 2016 roku. Ponadto, emigracje z miast będą blisko 5 razy większe niż ze wsi, a imigracje do miast przekroczą 3 razy imigracje na wieś w województwie łódzkim. Łączne saldo migracji zagranicznych w województwie łódzkim będzie ujemne do 2018 roku i w analizowanym okresie prognozy będzie maleć z 517 osób w 2008 roku do 61 osób w roku 2018. Od roku 2019 zakłada się dodatnie saldo migracji zagranicznych na poziomie 11 osób w tym roku oraz corocznie 276 osób w latach 2020-2035. 3. Analiza prognozy ludności według ekonomicznych grup wieku w województwie łódzkim według Głównego Urzędu Statystycznego Na wykresie 9 przedstawiona jest prognoza ludności GUS według ekonomicznych grup wieku do roku 2035 w województwie łódzkim. Należy w tym miejscu dodać, iż prognozowane tendencje na miejsce zamieszkania (miasto, wieś) oraz płeć nie odbiegają znacząco od tej dla ludności ogółem i w związku z tym nie będą prezentowane. Z przedstawionych na wykresie 9 tendencji można wyciągnąć kilka wniosków. Po pierwsze jedynie subpopulacja ludności w wieku niemobilnym (45-59/64) będzie charakteryzowała się względną stabilnością (w latach 2021-2033 tendencją rosnącą) i średnioroczne tempo zmian w analizowanym okresie będzie wynosiło ok. -0,03%. Liczba osób w wieku poprodukcyjnym (60+/65+) będzie z kolei rosła systematycznie (ok. 1,1% rocznie), tak iż w roku 2035 liczba osób w wieku 60+/65+ będzie o blisko 40% wyższa niż w roku 2007. Po drugie, niekorzystną sytuacją jest kurczący się zasób osób w wieku produkcyjnym, który zgodnie z prognozą będzie systematycznie malał, tak iż w roku 2035 będzie o ok. 24% niższy w porównaniu z rokiem 2007. Po trzecie, zdecydowanie niekorzystnym zjawiskiem jest malejący znacznie szybciej (ok. 1,5% rocznie), w porównaniu z zasobem ludności w wieku produkcyjnym (ok. 1% rocznie), zasób osób w wieku mobilnym, który w roku 2035 będzie wynosił 630 tys. i będzie o ok. 36% niższy niż w bazowym roku 2007. 14

Wykres 9. Prognoza ludności według ekonomicznych grup wieku w województwie łódzkim do roku 2035 (w tys.) 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 0-17 18-59/64 18-44 45-59/64 60+/65+ Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009. Wykres 10. Prognozowana struktura ludności ogółem według wieku w województwie łódzkim do roku 2035 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 60+/65+ 45-59/64 18-44 0-17 Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009. Na wykresach 10-12 znajduje się prognozowana w województwie łódzkim struktura ludności według wieku. Prognozowana struktura będzie się różnić w przypadku płci, zatem poniżej zdecydowano się również omówić wyniki tych prognoz. 15

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Wykres 11. Prognozowana struktura mężczyzn według wieku w województwie łódzkim do roku 2035 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 60+/65+ 45-59/64 18-44 0-17 Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009. Wykres 12. Prognozowana struktura kobiet według wieku w województwie łódzkim do roku 2035 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 60+/65+ 45-59/64 18-44 0-17 Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009. Z przedstawionych na wykresach 10-12 prognozowanych struktur ludności według wieku można wyciągnąć kilka następujących wniosków: Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym (0-17) będzie nieznacznie malał w analizowanym okresie, tak iż skurczy się z ok. 18% w 2007 roku do ok. 15% w roku 2035 (w przypadku mężczyzn z 20% do 17% i kobiet z 17% do 14%). 16

Niepokojące zjawisko można zaobserwować w przypadku prognozowanych tendencji zasobów pracy. Udział ludności w wieku produkcyjnym będzie malał, tak iż zmniejszy się z 64% w 2007 do 57% w roku 2035. Jak już wcześniej wspomniano, szczególnie niekorzystne wydaje się zjawisko kurczenia się ludności w wieku mobilnym (18-44 lata), której udział zmaleje w analizowanym okresie o ok. 9 punktów procentowych (z ok. 38% do 29%). Jeśli chodzi o kształtowanie się struktury kobiet według wieku, to również nastąpi spadek udziału tych w wieku produkcyjnym z 60% w roku 2007 do 50% w roku 2035. W analizowanym okresie udział kobiet w wieku mobilnym skurczy się o ok. 9 punktów procentowych, tak iż kobiety w wieku 18-44 będą stanowiły ok. 27% kobiet ogółem. Znacznie wyższego udziału (ok. 37%) na koniec analizowanego okresu należy spodziewać się w grupie kobiet w wieku poprodukcyjnym (w porównaniu z rokiem 2007 wzrośnie on o ok. 12 punktów procentowych). Najbardziej korzystnie z punktu widzenia zasobów pracy będą kształtowały się procesy zmiany struktury wieku wśród mężczyzn. Mimo spadku w analizowanym okresie, w roku 2035 ok. 64% wśród mężczyzn będą stanowiły osoby w wieku produkcyjnym, w tym połowa z nich będzie w wieku mobilnym. Na wykresie 13 zilustrowane jest kształtowanie się współczynnika obciążenia demograficznego w województwie łódzkim. Wskaźnik ten jest liczony jako liczba osób w danym wieku (przedprodukcyjnym lub poprodukcyjnym) przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym. Z wykresu 13 wynika, iż znacznie wzrośnie obciążenie osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym. W 2007 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 28 osób w wieku poprodukcyjnym i na skutek tendencji rosnącej tego wskaźnika prognozowana wartość w roku 2035 wyniesie ok. 51 (zatem o 23 osób więcej). Z kolei współczynnik obciążenia demograficznego osób w wieku przedprodukcyjnym będzie na relatywnie stabilnym poziomie w horyzoncie prognozy i kształtował się będzie na poziomie ok. 26-30, co wynika z faktu iż prognozowany jest zarówno spadek liczby w wieku produkcyjnym, jak i poprodukcyjnym. 17

Wykres 13. Prognozowany współczynnik obciążenia demograficznego w województwie łódzkim w okresie 2007-2035 60 50 40 30 20 10 28 28 28 28 2729 29 31 32 33 34 35 27 27 27 27 27 28 42 30 30 46 28 48 26 51 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2020 2025 2030 2035 Przedprodukcyjny Poprodukcyjny Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009. 4. Założenia do prognozy podaży pracy w województwie łódzkim W tej części opracowania zaprezentowane zostaną wykorzystane metody prognozowania podaży pracy oraz założenia do prognozy podaży pracy. Prognozowanie zjawisk ekonomicznych, w szczególności podaży pracy, odbywa się w oparciu o różne metody. Wybór danej metody prognozowania zależny jest od kształtowania się danego zjawiska ekonomicznego, częstotliwości danych oraz współzależności, jakie występują pomiędzy analizowanymi zmiennymi ekonomicznymi. Metody prognozowania można podzielić na kilka grup (por. m.in. Suchecki, 1999): badania ankietowe, prognozy eksperckie, metody ekstrapolacyjne, modele ekonometryczne oraz metody nieparametrycznego szacowania rozkładów. Badania ankietowe prowadzone są na ogół w wybranej grupie osób. Do głównych wad tych badań należy zaliczyć przede wszystkim subiektywny charakter przewidywań osób ankietowanych w zakresie kształtowania się zjawisk ekonomicznych w ich otoczeniu, a także relatywnie wysoki koszt tego typu badań Metody eksperckie z kolei opierają się na wiedzy specjalistów z danej dziedziny, którzy w oparciu o nią formułują prognozy. Wadą tego typu metod jest również subiektywizm ekspertów, choć eksperci wykorzystują także bardziej sformalizowane techniki i metody badawcze (w tym modele ekonometryczne). 18

Do metod ekstrapolacyjnych należą zarówno metody wygładzania wykładniczego, jak i modele tendencji rozwojowej (por. Dittmann, 2005). W modelach tendencji rozwojowej (zwanych również modelami szeregów czasowych) główną rolę odgrywa zmienna czasowa (trend) na ogół w postaci ciągu liczb naturalnych. Zmienna ta nie jest bezpośrednią przyczyną zmian zachodzących w analizowanym zjawisku, ale stanowi raczej aproksymantę szeregu nieznanych czynników determinujących analizowane wielkości ekonomiczne. Różny charakter procesów ekonomicznych sprawia, iż w ekstrapolacji przyjmuje się różnorakie formy trendu, m.in. liniowy, wykładniczy, wielomianu stopnia n, potęgowy logarytmiczny czy hiperboliczny. Ponadto w analizach tych uwzględnia się często sezonowość analizowanego zjawiska. Modele tendencji rozwojowej ze względu na swoją prostotę oraz przyjęte założenia mogą być wykorzystywane w szczególności do przygotowywania prognoz krótkookresowych (zakłada się w nich bowiem, iż ekstrapolowana zmienna nie będzie wykazywać istotnych zmian w okresie prognozy). Metody wygładzania wykładniczego polegają na wykorzystaniu ważonej średniej ruchomej w prognozowaniu analizowanego zjawiska. W zależności od składowych analizowanego szeregu czasowego można wykorzystać prosty model wygładzania wykładniczego, model Holta oraz Wintersa (zostanie omówiona tylko metoda Wintersa jako najszersza z ww. metod ze względu na to, iż będzie wykorzystywana w analizach empirycznych). Model Wintersa (Dittmann, 2005) może być stosowany w przypadku szeregów, które charakteryzują się tendencją rozwojową, wahaniami sezonowymi oraz wahaniami przypadkowymi. Model ten jest najbardziej elastyczny jeśli chodzi o modele wygładzania wykładniczego, z tego względu, iż występują w nim trzy parametry. W addytywnej wersji tego modelu występują trzy następujące równania: ( y - C ) + ( 1-a)( F S ) Ft- 1 a t-1 t-1- r t-2 - t-2 = (1) ( Ft- 1- Ft- 2) + ( 1- ) St 2 St- 1 b b - = (2) ( yt- 1- Ft- 1) + ( 1- ) Ct- 1 r Ct- 1 g g - gdzie: t 1 = (3) F - to wygładzona wartość zmiennej prognozowanej w czasie t-1 po eliminacji wahań sezonowych; S - to wygładzona wartość zmiennej prognozowanej w czasie t-1; t 1 C - to ocena wskaźnika sezonowości w czasie t-1; t 1 19

r to długość cyklu sezonowego (w przypadku danych kwartalnych r = 4); a, b, g to parametry modelu z przedziału 0, 1. Równanie prognozy na okres ( t- n) + Ct r * yt Fn + Sn - t> n ma postać: = (4) przy czym n jest liczbą wyrazów w szeregu czasowym. Wykorzystując model Wintersa niezbędne staje się dokonanie wyboru wartości początkowych F 1,S1,C1,..., Cr. Za ww. wartości można przyjąć: pierwszą wartość zmiennej prognozowanej lub średnią z wartości zmiennej w pierwszym cyklu; różnicę drugiej i pierwszej wartości zmiennej prognozowanej lub różnicę średnich wartości zmiennej wyznaczonej dla drugiego i pierwszego cyklu; wyznaczoną na podstawie szeregu czasowego średnią różnic odpowiadających tej samej fazie cyklu sezonowego, wartości zmiennej prognozowanej i wygładzonych wartości trendu. Metodą, którą można również zaliczyć do metod mechanicznych jest wykorzystanie modeli z rozkładem opóźnień (ang. ADL Autoregressive Distributed Lag, więcej na temat tego typu modeli Welfe, 2009). W modelach tych przyjmuje się, iż analizowana zmienna zależy od swoich wartości opóźnionych. Estymując parametry równania wykorzystuje się na ogół procedurę od ogółu do szczegółu. Prognozy opracowane na podstawie modeli ekonometrycznych są oparte na zależnościach przyczynowo-skutkowych pomiędzy analizowanymi zmiennymi ekonomicznymi. Podaż pracy w niniejszym opracowaniu jest rozumiana jako zasoby pracy, tj. suma bezrobotnych i pracujących. O ile na podstawie kompilacji modelu neoklasycznego i keynesowkiego liczba pracujących jest funkcją płac realnych oraz wielkości agregatowego popytu (por. Lucas, Rapping, 1969; Layard, Nickell, 1986; Kwiatkowski, 2009), to trudno jest wskazać bazując na teorii ekonomii czynniki bezpośrednio determinujące podaż pracy. Wydaje się, iż w takim przypadku próba objaśnienia podaży pracy płacami i wielkością agregatowego popytu będzie błędna, z tego względu, że de facto objaśniana będzie tylko część podaży pracy. Współczynniki aktywności zawodowej w województwie łódzkim począwszy od II kw. 2009 roku wykazywały tendencję rosnącą (por. wykres 14). 20

Wykres 14. Współczynniki aktywności zawodowej w województwie łódzkim w okresie I kw. 2004-IV kw. 2010 (w %) 59,0 58,0 57,0 56,0 55,0 54,0 53,0 55,8 54,0 55,2 55,1 55,5 55,9 55,6 54,3 53,3 54,0 55,8 54,6 53,3 54,2 55,9 55,9 55,7 55,2 54,6 55,7 55,4 53,9 54,6 55,7 55,9 56,3 57,1 57,8 52,0 51,0 1q2004 2q2004 3q2004 4q2004 1q2005 2q2005 3q2005 4q2005 1q2006 2q2006 3q2006 4q2006 1q2007 2q2007 Źródło: opracowanie własne na podstawie Aktywność Ekonomicznej Ludności Polski, GUS, różne wydania z lat 1999-2010. 3q2007 4q2007 1q2008 2q2008 3q2008 4q2008 1q2009 2q2009 3q2009 4q2009 1q2010 2q2010 3q2010 4q2010 Wydaje się, że ten wzrost współczynników aktywności zawodowej w województwie łódzkim, podobnie jak w całej gospodarce polskiej, wynika z kilku czynników. Po pierwsze, spowolnienie gospodarcze na świecie i w Polsce spowodowało, iż część członków gospodarstw domowych, która pozostawała w zasobie biernych zawodowo rozpoczęła poszukiwanie pracy. Wydaje się, iż ten wzrost podaży pracy można utożsamiać z tzw. efektem dodatkowego pracownika (ang. added worker effect). Efekt ten jest wynikiem wzrostu podaży pracy wśród kobiet, gdy ich mężowie stają się bezrobotni w okresie spowolnienia gospodarczego (por. m.in. Lundberg,1985; Maloney, 1991). Po drugie, w grupie osób w wieku niemobilnym przesuwane są decyzje o wyjściu z rynku pracy. Wydaje się, iż może to być związane z wprowadzonymi w ostatnim okresie ograniczeniami w zakresie przechodzenia na wcześniejsze świadczenia przedemerytalne i emerytury. Po trzecie, zahamowane zostały w ostatnim okresie wyjazdy zarobkowe za granicę oraz powroty z emigracji zarobkowej. Pewnym potwierdzeniem prezentowanych tez wzrostu aktywności zawodowej są zaprezentowane w tablicach 1 i 2 współczynniki aktywności zawodowej według grup wieku oraz według płci w Polsce 1 w okresie 2008-2010. 1 Zaprezentowane są współczynniki zawodowe dla Polski a nie dla województwa łódzkiego ze względu na ograniczoną dostępność danych statystycznych w zakresie danych z Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności na poziomie województw. 21

Tablica 1. Współczynniki aktywności zawodowej w ekonomicznych grupach wieku w Polsce w okresie 2008-2010 (w %) Grupa wiekowa Okres 15-24 25-34 35-44 45-54 55-59/64 60+/65+ I kw. 2008 32,8 84,0 87,2 74,8 38,6 5,7 II kw. 2008 32,2 84,1 87,3 75,9 39,1 6,0 III kw. 2008 33,8 84,5 87,8 77,1 39,6 6,0 IV kw. 2008 33,4 85,1 87,8 76,8 40,3 6,1 I kw. 2009 33,5 84,9 87,5 76,8 40,1 5,9 II kw. 2009 32,9 85,0 88,3 77,3 39,9 6,3 III kw. 2009 34,6 84,6 88,5 78,5 42,1 6,2 IV kw. 2009 34,2 84,6 87,5 78,7 42,4 5,6 I kw. 2010 34,0 85,0 87,9 78,6 42,2 6,1 II kw. 2010 34,1 85,4 88,2 79,8 43,1 6,4 III kw. 2010 36,0 85,1 88,3 79,5 45,1 6,5 IV kw. 2010 33,7 85,2 87,7 79,6 45,7 6,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie Aktywność Ekonomicznej Ludności Polski, GUS, różne wydania z lat 2008-2010. W ostatnim okresie, w latach 2008-2010 nastąpił wzrost współczynników aktywności zawodowej we wszystkich ekonomicznych grupach wieku. Należy zauważyć, że w okresie 2008-2010 nastąpił znaczny wzrost współczynników aktywności zawodowej wśród ludności niemobilnej. W szczególności wśród osób w wieku 45-54 lat wzrosły one z ok. 75% na początku 2008 roku do blisko 80% pod koniec analizowanego okresu, a w grupie osób 55-59/64 o blisko 7 punktów procentowych w tym okresie (z ok. 39% do ok. 46%). Wydaje się, że zaprezentowane w tablicy 2 współczynniki aktywności w zawodowej według płci potwierdzają hipotezę o występowaniu w Polsce efektu dodatkowego pracownika w wyniku ostatniego spowolnienia gospodarczego. Współczynniki aktywności zawodowej wśród kobiet wzrosły w okresie 2008-2010, a wzrost ten był znaczny (bo o blisko 4 punkty procentowe) w grupie kobiet w wieku produkcyjnym (w wieku 18-59). Należy dodać, że relatywnie bardzo duży w analizowanym okresie (o ok. 10 punktów procentowych) wzrost współczynników aktywności zawodowej wśród kobiet odnotowano w grupie kobiet w wieku 55-59 lat. 22

Tablica 2. Współczynniki aktywności zawodowej według płci w Polsce w okresie 2008-2010 (w %) Okres Mężczyźni Mężczyźni w wieku Kobiety w wieku Kobiety produkcyjnym produkcyjnym I kw. 2008 62,2 74,7 46,1 63,5 II kw. 2008 62,5 75,0 46,2 63,7 III kw. 2008 63,0 75,7 47,1 65,0 IV kw. 2008 63,1 75,7 47,1 65,2 I kw. 2009 62,9 75,5 47,0 65,1 II kw. 2009 63,2 75,6 47,0 65,1 III kw. 2009 64,1 76,7 47,5 65,9 IV kw. 2009 63,5 76,0 47,5 66,2 I kw. 2010 63,5 75,9 47,8 66,5 II kw. 2010 64,0 76,1 48,3 67,2 III kw. 2010 64,6 76,8 48,6 67,7 IV kw. 2010 64,3 76,6 48,2 67,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Aktywność Ekonomicznej Ludności Polski, GUS, różne wydania z lat 2008-2010. Wykorzystane w opracowaniu dane statystyczne mające służyć prognozom podaży pracy w województwie łódzkim pochodzą z oficjalnych danych GUS oraz Eurostatu. Wykorzystane zostały dane o liczbie pracujących oraz bezrobotnych pochodzące z Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), jak również wartości współczynników aktywności zawodowej. Ponadto, wykorzystano dane pochodzące z Eurostatu w zakresie współczynników aktywności zawodowej (dane te bazują na seriach danych z BAEL, ale Eurostat udostępnia bardziej szczegółowe szeregi dla województw). Prognozy podaży pracy zostaną przygotowane z wykorzystaniem zarówno danych o częstotliwości kwartalnej, jak i danych częstotliwości rocznej. Dane kwartalne dotyczące kształtowania się podaży pracy w województwie łódzkim służyć będą prognozom z wykorzystaniem metod mechanicznych, w szczególności metody wygładzania wykładniczego oraz modelu z autoregresyjnym rozkładem opóźnień. Metody te nie wymagają dodatkowych założeń odnośnie kształtowania się zmiennych makroekonomicznych, a jedynie poniekąd mechanicznie pozwalają uzyskać prognozy konkretnych zmiennych z zachowaniem sezonowości. Na podstawie tych metod uzyskane zostaną kwartalne prognozy liczby aktywnych zawodowo do roku 2015. W drugim wariancie prognoz wykorzystane zostaną dane o współczynnikach aktywności zawodowej według płci i wieku oraz prognoza ludności Polski w latach 2008-2035. Należy dodać, że prognozy uzyskane z wykorzystaniem współczynników aktywności zawodowej będą różniły się od tych uzyskanych w oparciu o modele wygładzania 23

wykładniczego oraz modelu z autoregresyjnym rozkładem opóźnień. Wynika to z faktu, że w tych pierwszych zostanie wykorzystana liczba ludności w wieku powyżej 15 lat opracowana w prognozie GUS, a liczba ta odbiega od populacji BAEL. Zatem prognozy z wykorzystaniem współczynników aktywności zawodowej będą obejmowały zasoby pracy zamieszkałe (osoby zameldowane) w województwie łódzkim. W tablicy 3 zaprezentowane zostały współczynniki aktywności zawodowej według wieku i płci w województwie łódzkim w latach 2007-2009. Należy zauważyć, że w większości przypadków współczynniki te wykazują w ostatnich latach tendencje rosnące. Można przypuszczać, że współczynniki te będą również rosły w kolejnych latach w całym horyzoncie prognozy (do roku 2015), ale w mniejszym stopniu niż obserwowane ostatnio zmiany. Pewnym potwierdzeniem dla wzrostowej tendencji współczynników aktywności zawodowej może być obserwowany w gospodarce polskiej również w 2010 roku wzrost analizowanych wskaźników (por. tablica 4). Tablica 3. Współczynniki aktywności zawodowej w województwie łódzkim w latach 2007-2009 w podziale na płeć (w %) Rok Grupa wieku Ogółem Mężczyźni Kobiety 2007 15-24 34,7 35,7 33,6 25-34 85,2 91,4 79,0 35-44 89,5 92,2 86,9 45-54 78,2 82,2 74,6 55-64 19,5 44,1 19,5 65+ 3,5 5,4 2,5 2008 15-24 33,4 35,0 31,6 25-34 87,6 93,1 81,7 35-44 89,9 93,4 86,4 45-54 78,4 83,4 73,6 55-64 20,5 44,2 21,2 65+ 3,6 5,9 2,3 2009 15-24 33,9 39,8 27,8 25-34 86,6 92,9 80,0 35-44 88,9 92,2 85,4 45-54 80,9 84,6 77,3 55-64 19,2 42,7 20,9 65+ 3,0 5,1 1,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. 24

Tablica 4. Współczynniki aktywności zawodowej w Polsce w latach 2009-2010 w podziale na płeć (w %) Rok Grupa wieku Ogółem Mężczyźni Kobiety 2009 15-24 33,8 38,1 29,4 25-34 84,8 93,0 76,5 35-44 87,9 93,0 82,9 45-54 77,8 82,0 73,8 55-59/64 41,1 47,5 31,4 60+/65+ 6,0 7,5 5,3 2010 15-24 34,5 39,1 29,7 25-34 85,2 93,0 77,3 35-44 88,1 93,1 83,0 45-54 79,3 82,7 76,1 55-59/64 44,0 48,9 36,3 60+/65+ 6,4 7,8 5,7 Źródło: Aktywność Ekonomiczna Ludności, IV kwartał 2010, GUS, Warszawa, 2011. Prognoza zasobów pracy z wykorzystaniem współczynników aktywności zawodowej sporządzona zostanie w oparciu o trzy warianty: I. Współczynniki aktywności zawodowej we wszystkich grupach wieku będą wyższe o 3% w 2015 roku w porównaniu z rokiem 2009. II. Współczynniki aktywności zawodowej we wszystkich grupach wieku będą wyższe o 5% w 2015 roku w porównaniu z rokiem 2009. III. Współczynniki aktywności zawodowej wzrosną do 2015 roku do poziomu średniego dla Polski w przypadku gdy były one niższe, zaś w przypadku w którym przewyższały one średnią dla Polski pozostaną na niezmienionym do 2015 roku. W tablicy 5 przedstawiona została struktura współczynników aktywności zawodowej w 2015 roku według wszystkich trzech wariantów. Tablica 5. Prognozowane współczynniki aktywności zawodowej w 2015 roku zgodnie z wariantami I-III (w %) Wariant I Wariant II Wariant III Grupa wieku Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety 15-24 40,24 28,06 41,04 28,61 39,84 29,40 25-34 93,81 80,77 95,67 82,37 92,99 79,97 35-44 93,13 86,19 94,98 87,90 93,00 85,34 45-54 85,44 78,04 87,13 79,59 84,59 77,27 55-64 43,12 21,10 43,97 21,52 47,49 23,16 65+ 5,12 1,77 5,22 1,80 7,47 3,01 25

Ponadto, zgodnie z Prognozą ludności na lata 2008-2035 GUS liczba ludności w będzie zmniejszać się w województwie łódzkim (podobnie jak w całej gospodarce). Najnowsze dane (obejmujące również rok 2010) dotyczące stanu ludności w województwie łódzkim pokazują, że stan ludności kurczy się, ale w mniejszym tempie niż wskazują na to dane ze wspomnianej prognozy ludności GUS. Ponieważ opracowywana prognoza podaży pracy dotyczy dość krótkiego okresu, zatem zdecydowano się na wykorzystanie najnowszych danych o stanie ludności w województwie łódzkim oraz sporządzenie prognozy tego stanu w oparciu o prosty model tendencji rozwojowej. Na wykresie 15 przedstawiona została prognoza ludności według GUS, dane zastane o stanie ludności oraz prognoza ludności w województwie łódzkim do 2015 roku. Wykres 15. Ludność w województwie łódzkim prognozy oraz stan faktyczny (stan na koniec roku i na koniec kwartału) 2600000 2580000 2560000 2540000 2520000 2500000 2480000 2460000 2005Q1 2005Q4 2006Q3 2007Q2 2008Q1 2008Q4 2009Q3 2010Q2 2011Q1 2011Q4 2012Q3 2013Q2 2014Q1 2014Q4 2015Q3 Stan ludności Prognoza ludności na podstawie stanu faktycznego Prognoza ludności według GUS Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy ludności na lata 2008-2035, GUS, 2009 oraz danych GUS Z zaprezentowanego na wykresie 15 stanu ludności oraz prognoz wynika, że prognoza ludności do roku 2015 na podstawie stanu faktycznego wskazuje na nieco niższe tempo spadku stanu ludności niż Prognoza ludności GUS. Różnice w obu prezentowanych prognozach są względnie niewielkie wartości zgodnie z prognozą na podstawie stanu 26

faktycznego są wyższe od ok. 0,1% w IV kw. 2008 do ok. 0,5% w IV kw. 2015 roku (co daje bezwzględnie wyższe prognozy od ok. 3 do 13,5 tys. osób w okresie 2008-2013). W dalszej części opracowania zostaną wykorzystane stany ludności z prognozy ludności opartej na stanie faktycznym ludności, a struktura ludności według wieku, płci, miejsca zamieszkania pozostanie taka jak w Prognozie ludności na latach 2008-2035. 5. Prognoza podaży pracy w województwie łódzkim Pierwszą z wykorzystanych metod prognozowania popytu na pracę jest metoda wygładzania wykładniczego Wintersa (por. punkt 4 opracowania). Metoda ta należy do grupy metod mechanicznych i, jak się wydaje, daje dość dobre wyniki. Wyniki oszacowań podane są w poniżej tabeli. Tabela 6.Wyniki oszacowań modelu Wintersa dla liczby aktywnych zawodowo w województwie łódzkim Próba: 2000Q1 2010Q4 Liczba obserwacji: 44 Metoda: Winters z sezonowością addytywną Zmienna: Siła robocza Parametr Alpha 1 Beta 0 Gamma 0 Suma kwadratów reszt 45769,64 Średni błąd kwadratowy 32,25243 średnia 1409,796 Poziomy na koniec okresu trend -0,787500 2010Q1 5,386932 2010Q2-5,825568 2010Q3-1,765341 Zmienne sezonowe: 2010Q4 2,203977 Uzyskane wyniki zilustrowane są na wykresie 16 i w aneksie w tablicy 1A. 27

Wykres 16. Prognoza liczby aktywnych zawodowo w województwie łódzkim w oparciu o metodę Wintersa 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 2000Q1 2000Q4 2001Q3 2002Q2 2003Q1 2003Q4 2004Q3 2005Q2 2006Q1 2006Q4 2007Q3 2008Q2 2009Q1 2009Q4 2010Q3 2011Q2 2012Q1 2012Q4 2013Q3 2014Q2 2015Q1 2015Q4 Liczba aktywnych zawodowo Prognozowana liczba aktywnych zawodowo Z wykresu 16 płynie wniosek, iż liczba aktywnych zawodowo w województwie łódzkim kształtowała się w horyzoncie prognozy na dość stabilnym poziomie ok. 1400 tys. osób z nieznaczną tendencją malejącą. Na koniec IV kw. 2015 zasoby podaży pracy będą ok. 1% niższe niż w IV kw. 2009 (zatem poziom aktywnych zawodowo będzie ok. 15 tys. niższy na koniec 2015 roku w porównaniu z rokiem 2009). Wykorzystano również modele z rozkładem opóźnień (por. punkt 4 opracowania), w których zasoby siły roboczej zależą od swoich wartości opóźnionych. Estymując parametry tego równania wykorzystano procedurę od ogółu do szczegółu. W tabeli 7 przedstawione są wyniki estymacji modelu ADL, który charakteryzował się najlepszymi własnościami. 28

0,528 Tabela 7. Wyniki estymacji równania z autoregresyjnym rozkładem opóźnień Zmienna objaśniana ln(lf) Zmienna objaśniająca Statystyka Oszacowanie t-studenta Stała 2,26730 2,32678 ln(lf -1 ) 0,95784 5,77657 ln(lf -2 ) -0,53532-2,42580 ln(lf -3 ) 0,26350 1,62196 Q1 0,00894 0,91265 Q2-0,00895-0,93018 Q3 0,00625 0,62395 R 2 Skor. R 2 0,453 AIC -4,574 S.C. -4,293 DW 1,845 Statystyka Jarque-Bera 2,365 Próba Liczba obs. 1999q4-2010q4 45 LF liczba aktywnych zawodowo (liczba pracujących i bezrobotnych); Q1, Q2, Q3 zmienne zerojedynkowe przyjmujące wartość 1 w (odpowiednio) I kw., II kw., III kw.; AIC kryterium Akaike a, S.C. kryterium Schwartza, R 2 (skor. R 2 ) współczynnik determinacji (skorygowany), DW statystyka Durbina-Watsona. Na wykresie 17 przedstawiona jest prognoza liczby aktywnych zawodowo w oparciu o model ADL wraz z własnościami prognostycznymi tego modelu, a na wykresie 18 zestawienie wartości prognozowanych z danymi rzeczywistymi. Szczegółowe wyniki prognozy w oparciu o ten model znajdują się w aneksie w tablicy 1A. 29

Wykres 17. Prognoza liczby aktywnych zawodowo i własności prognostyczne modelu ADL 1460 1440 1420 1400 1380 1360 1340 1320 1300 1999Q4 2000Q4 2001Q4 2002Q4 2003Q4 2004Q4 2005Q4 2006Q4 2007Q4 2008Q4 2009Q4 2010Q4 2011Q4 2012Q4 2013Q4 2014Q4 2015Q4 Prognoza liczby aktywnych zawodowo +/- Błąd standardowy Pierwiastek błędu średniokwadratowego Średni błąd bezwzględny Średni błąd procentowy Współczynnik Theila udział obciążenia udział wariancji udział kowariancji 43,89654 36,40250 2,660071 0,016000 0,001735 0,582874 0,415391 Wydaje się, iż uzyskane w oparciu o model autoregresyjny prognozy liczby aktywnych zawodowo do roku 2015 nie są zbyt optymistyczne. Model ten jednak charakteryzuje się przeciętnie dobrym dopasowaniem do danych rzeczywistych. Zgodnie z nim średniorocznie liczba aktywnych zawodowo będzie w zasadzie na stałym poziomie i podlegać będzie nieznacznym wahaniom sezonowym. Zgodnie z tą prognozą liczba aktywnych zawodowo będzie na przeciętnie stałym poziomie ok. 1375 tys. w latach 2011-2015. 30

Wykres 18. Prognoza liczby aktywnych zawodowo w województwie łódzkim w oparciu o model z autoregresyjnym rozkładem opóźnień (w tys. osób) 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1999Q4 2000Q3 2001Q2 2002Q1 2002Q4 2003Q3 2004Q2 2005Q1 2005Q4 2006Q3 2007Q2 2008Q1 2008Q4 2009Q3 2010Q2 2011Q1 2011Q4 2012Q3 2013Q2 2014Q1 2014Q4 2015Q3 Liczba aktywnych zawodowo Prognozowana liczba aktywnych zawodowo W kolejnym kroku sporządzona została prognoza aktywnych zawodowo w oparciu o Prognozę ludności na latach 2008-2035 oraz o założone scenariusze dotyczące zmian współczynników aktywności zawodowej (por. punkt 5 opracowania). Na wykresie 19 zaprezentowano liczbę aktywnych zawodowo w województwie łódzkim w latach 2007-2015 (w tym od roku 2010 trzywariantową prognozę aktywnych zawodowo). Należy w tym miejscu zaznaczyć, że liczba aktywnych zawodowo obejmuje tylko osoby zamieszkałe (zameldowane) w województwie łódzkim. Ponadto, przyjęto założenie, że współczynniki aktywności zawodowej wśród ww. populacji zamieszkałych są na takim samym poziomie jak w populacji BAEL. 31

1200 1190 1180 1170 1160 1150 Wykres 19. Prognoza liczby aktywnych zawodowo w województwie łódzkim do 2015 roku w oparciu o warianty I-III 1140 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Aktywni zawodowo Wariant I Wariant II Wariant III Z zaprezentowanych na wykresie 19 prognoz aktywnych zawodowo wynika, iż każdy z zaproponowanych wariantów wskazuje na kurczenie się zasobów pracy w całym horyzoncie prognozy. Najmniejsze ubytki zasobów pracy (o ok. 1 tys. w latach 2009-2015) wystąpią według wariantu II, gdy współczynniki aktywności zawodowej będą wzrastać, tak iż w 2015 roku będą o 5% wyższe niż w bazowym roku 2009. Zgodnie z wariantem I liczba aktywnych zawodowo zmniejszy się w horyzoncie prognozy o ok. 23 tys. (tj. o 2%), zaś zgodnie z wariantem III o ok. 33 tys. (o ok. 3%) w okresie 2009-2015. Wydaje się, że w zasadzie wszystkie analizowane warianty są możliwe, a różnice między nimi są względnie nieznaczne. Na wykresie 20 zaprezentowano prognozowaną strukturę ludności aktywnej zawodowo według wieku. Ponieważ zgodnie z każdym z proponowanych wariantów struktura aktywnych zawodowo według wieku ulega w całym horyzoncie prognozy podobnym zmianom to zdecydowano się na zaprezentowanie struktury według II wariantu. 32

Wykres 20. Struktura aktywnych zawodowo według wieku w województwie łódzkim do 2015 roku w oparciu o wariant II 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 15-24 25-34 35-44 45-54 55+ Z zaprezentowanej na wykresie 20 struktury aktywnych zawodowo według wieku wynika, że na względnie stałym poziomie ok. 29-30% będzie kształtował się odsetek aktywnych zawodowo w wieku 25-34. Udziały siły roboczej w wieku 35-44 oraz 55+ wzrosną o odpowiednio 5 (z 24% do 29%) oraz 2 (z 10% do 12%) punktów procentowych w okresie 2007-2015. O ok. 5 punktów procentowych zmniejszy się odsetek aktywnych zawodowo w wieku produkcyjnym niemobilnym (tj. w wieku 45-54 lat), zaś udział aktywnych, zawodowo najmłodszej grupy (w wieku 15-24) zmniejszy się analizowanym okresie o ok. 2,5 punktu procentowego. W załączonym aneksie w tablicy 2A zaprezentowane zostały szczegółowe szeregi zawierające prognozy zasobów siły roboczej. W dalszej części opracowania przedstawione zostaną prognozy aktywnych zawodowo w różnych przekrojach. Projekcje te zostaną skonstruowane w następujący sposób: wybrany zostanie jeden ze scenariuszy zmian zasobów siły roboczej, a następnie przygotowane zostaną scenariusze rozwoju przy założeniach różnych wariantów zmiany struktury aktywnych zawodowo (przyjęto docelową strukturę na koniec analizowanego okresu i dokonano odpowiedniej aproksymacji tej struktury przy wykorzystaniu trendu liniowego). Rozpatrywana będzie struktura podaży pracy ze względu na formę własności (sektor publiczny i prywatny), sektor gospodarki (rolniczy, przemysłowy, budowniczy i usługowy), poziom wykształcenia oraz zawód, płeć oraz miejsce zamieszkania. 33

Wyjściowa struktura popytu na pracę w województwie łódzkim została przygotowana w oparciu o dane pochodzące z publikacji Banku Danych Lokalnych GUS, danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi oraz danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Łodzi i danych Eurostat. Jako podstawę przygotowanych projekcji wybrano prognozę przygotowaną w oparciu o model Wintersa. Można przypuszczać, że wybór innej podstawy nie zmieniłby znacząco projekcji trendów. Praktycznie wszystkie z prezentowanych prognoz wskazują na podobne tendencje (względna stabilizacja podaży pracy z nieznaczną tendencją spadkową pod koniec analizowanego okresu). 5.1.Prognoza podaży pracy według sektorów ekonomicznych i sektorów własności W 2009 roku w województwie łódzkim w sektorze publicznym pracowało 22,1% pracujących, z kolei w sektorze prywatnym 77,9%. Jeśli zaś chodzi o bezrobotnych to wśród zarejestrowanych bezrobotnych, którzy poprzednio pracowali 13,6% pracowało w sektorze publicznym, zaś pozostała część w sektorze prywatnym. Zatem w 2009 roku w sektorze publicznym było 21,6% zasobów siły roboczej, zaś 78,4% w sektorze prywatnym. Projekcje liczby aktywnych zawodowo według form własności w województwie łódzkim przygotowano w oparciu o trzy scenariusze zilustrowane na wykresie 21. 34