WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2017 ROK Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 2017 r. Warunki meteorologiczne decydowały o kształtowaniu się zagrożenia pożarowego w lasach w 2017 r. Były one w całym sezonie najmniej sprzyjające powstawaniu pożarów nie tylko w porównaniu do ostatnich lat 2011-2016, ale także do wszystkich lat po roku 2001. Na rycinach 1-5 przedstawiono przebieg wartości temperatury powietrza, opadu atmosferycznego, wilgotności względnej powietrza, wilgotności ściółki sosnowej i ogólnokrajowego stopnia zagrożenia pożarowego lasu (OSZPL) na tle pożarów powstałych w sezonie palności (kwiecień-wrzesień) w 2017 roku. Średnia sezonowa miesięczna temperatura powietrza wyniosła 15,3 C o godz. 9.00 i 19,5 C o godz. 13.00. W porównaniu do średnich z 2016 r. temperatury te były niższe o 1,4 C o godz. 9.00 i 2,1 C o godz. 13.00. Dla porównania średnie z lat 2001-2010 wynosiły odpowiednio 16,0 C i 21,0 C. Kwiecień okazał się najbardziej chłodnym miesiącem po roku 2001, kiedy średnia miesięczna temperatura powietrza o godz. 9.00 wyniosła tylko 7,3 C, a godz. 13.00 11,2 C. W maju średnia temperatura powietrza wyraźnie wzrosła i osiągnęła wartość 15,1 C rano i 19,3 C po południu. W kolejnych miesiącach (czerwiec-sierpień) temperatura powietrza była wyrównana i mieściła się w przedziale 19-19,1 C o godz. 9.00, a o godz. 13.00 w przedziale 23,0-23,7 C. We wrześniu nastąpił zdecydowany spadek średniej temperatury powietrza, która wyniosła 12,7 C o godz.9.00 i 17,0 C o godz.13.00. Rycina 1. Temperatura powietrza i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2017 r. Średnia wielkość dobowa opadu atmosferycznego wyniosła 2,9 mm i była ona największa w latach 2001-2016. W porównaniu z najbardziej palnym rokiem 2015 była ona prawie dwukrotnie wyższa. Najbardziej deszczowym miesiącem był wrzesień, gdy średni dobowy opad atmosferyczny wyniósł 4,2 mm, a maksymalny dobowy osiągnął wartość 17,4 mm i był on jednocześnie najwyższym w całym sezonie 2017 r. Zbliżoną wielkość opadu do wrześniowego odnotowano także w lipcu 3,8 mm. W kwietniu, czerwcu i sierpniu średni dobowy opad atmosferyczny wahał się od 2,3 do 2,4 mm. Najmniej deszczowym był maj, w którym spadło średnio 1,7 mm deszczu w ciągu doby. 1
Rycina 2. Wielkość opadu atmosferycznego i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2017 r. Średnie wartości wilgotności ściółki sosnowej Pinus sylvestris L., będącej wskaźnikowym materiałem palnym dla lasów Polski, były najwyższe, jakie występowały w latach 2001-2016. Wynosiły one 35,2% o godz. 9.00 i 29,8% o godz. 13.00. Dla porównania w dziesięcioleciu obejmującym lata 2001-2010 były one odpowiednio na poziomie 31,0 i 26,0%. Najwyższe wartości wilgotności ściółki odnotowano we wrześniu. O godzinie 9.00 wilgotność ta wynosiła 46,2%, a o godzinie 13.00 41,9%, podczas gdy próg zapalności dla martwej pokrywy ściółkowej wynosi 30,0%. Poniżej tej wartości granicznej zarejestrowano wilgotności ściółki w dwóch terminach obserwacji tylko w maju (godz. 9.00 29,2%, a o godz. 13.00 24,0%) i czerwcu (odpowiednio: 29,2% i 23,7%). W pozostałych miesiącach średnie wilgotności ściółki były powyżej progu palności (wyjątek: sierpień godz. 13.00, kiedy wilgotność wyniosła 26,7%) i zawierały się w przedziałach: 32,3-37,1% o godz. 9.00 i 30,7-32,0% o godz. 13.00. Średnia wilgotność względna powietrza w sezonie wyniosła 78,8% o godz. 9.00 i 61,5% o godz.13.00. Były to wartości wyższe w porównaniu do lat 2001-2016 o kilka procent. W latach 2001-2010 wyniosły one odpowiednio 76% i 58%. Ze względu na dużą ilość opadów atmosferycznych najwyższe wartości wilgotności względnej powietrza zarejestrowano we wrześniu. Wyniosły one 92,6% o godz. 9.00 i 74,8% o godz.13.00. Natomiast najniższe średnie wilgotności względne powietrza obserwowano w maju i czerwcu. Wyniosły one odpowiednio dla godz. 9.00 71,0% i 69,8%, a dla godz. 13.00 55,5% i 55,1%. W kwietniu, lipcu i sierpniu średnie wilgotności względne powietrza były zbliżone, gdyż rano wahały się od 77,9 % do 81,4%, a po południu zawierały się w granicach 60,5-61,9%. 2
Rycina 3. Wilgotność ściółki i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2017 r. Rycina 4. Wilgotność względna powietrza i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2017 r. Średni ogólnokrajowy stopień zagrożenia pożarowego lasu (OSZPL) w czterostopniowej skali (0, 1, 2, 3) wyniósł 0,8 o godz. 9.00 oraz 0,9 o godz. 13.00. Oznacza to, że zagrożenie pożarowe w całym analizowanym okresie było małe. Nieco większe zagrożenie pożarowe było w maju, gdy OSZPL był rano na poziomach 1,1, a po południu 1,4 oraz w czerwcu, kiedy wyniósł on odpowiednio: 1,3 i 1,2. Zagrożenie pożarowe lasu było minimalne we wrześniu, gdyż OSZPL o godz. 9.00 wyniósł 0,1, a o godz.13.00 0,3. W pozostałych miesiącach OSZPL przyjmował wartość w przedziałach: 0,6-0,8 o godz. 9.00 oraz 0,7-1,1 o godz. 13.00. Duże zagrożenie pożarowe lasu, wyrażone występowaniem 3. stopnia wystąpiło sporadycznie i tylko w niektórych dniach kwietnia, maja i czerwca. 3
Rycina 5. Ogólnokrajowy stopień zagrożenia pożarowego lasu i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2017 r. 2. Występowanie pożarów i spalona powierzchnia lasów W roku 2017 zarejestrowano 3 592 pożary (2 334 lasów i 1 258 innych obszarów naturalnych), o 1 694 mniej niż w 2016 roku (5 286), a spaleniu uległo 1 023 ha (693 ha lasów i 330 ha innych obszarów naturalnych), o 428 ha mniej niż w roku ubiegłym (1 451 ha) - tabela 1 i rycina 8. Najbardziej palnym miesiącem był czerwiec (25,4% pożarów, tj. 914), następnie maj (20,7%), sierpień (16,1%) i kwiecień (13,7%) - rycina 6. W sezonie palności (kwiecień-wrzesień) powstało łącznie 84,7% pożarów, a najmniej było ich we wrześniu (1,3%) i lipcu (7,5%). Rycina 6. Występowanie pożarów lasu w Polsce w poszczególnych miesiącach w latach 2016-2017 4
Najwięcej pożarów, podobnie jak w ubiegłym roku, było na terenie województwa mazowieckiego (1 016-28,3% ogólnej liczby) - ryciny 9-11. Najmniej pożarów wystąpiło w województwie podlaskim (63), zachodniopomorskim (67) i opolskim (88). Największe powierzchnie spalone lasów odnotowano w następujących województwach: - mazowieckie (277 ha), - świętokrzyskie (160 ha), - podkarpackie (122 ha). Najmniejsza powierzchnia spalona lasów była w województwie podlaskim (4 ha) i pomorskim (8 ha). Małe pożary lasu, tj. o powierzchni mniejszej i równej 1 ha, stanowiły 94,85% wszystkich pożarów lasu w 2017 r. (ryc. 7), z powierzchnią spaloną wynoszącą 47,02%. Pożary średnie, tj. o wielkości powyżej 1 ha i mniejszej od 10 ha, stanowiły 48,46% powierzchni spalonej, których liczba wynosiła tylko 5,07%. Ponadto w 2017 r. były 3 pożary duże (4,52% powierzchni spalonej) i nie było żadnego pożaru bardzo dużego. Rycina 7. Rozkład liczby pożarów według wielkości powierzchni spalonej w Polsce w latach 2016-2017 5
Rycina 8. Ogólna liczba pożarów lasu i powierzchnia spalona w Polsce w latach 1990-2017 Rycina 9. Liczba pożarów lasu i powierzchnia spalona w poszczególnych województwach w Polsce w 2016 r. 6
Rycina 10. Liczba pożarów lasu i powierzchnia spalona w poszczególnych województwach w Polsce w 2017 r. Tabela 1. Dane o pożarach lasu w Polsce w latach 2007-2017 Liczba pożarów Spalona powierzchnia (ha) Rok Inne obszary Inne obszary Lasy naturalne Razem Lasy naturalne Razem 2007 5 086 3 216 8 302 1 642,64 1 198,24 2 840,88 2008 5 568 3 522 9 090 1 810,74 1 216,39 3 027,13 2009 5 633 3 529 9 162 2 524,58 1 875,90 4 400,48 2010 2 975 1 705 4 680 1 358,26 767,98 2 126,24 2011 5 126 3 046 8 172 1 526,11 1 151,66 2 677,77 2012 5 752 3 513 9 265 4 781,65 2 453,62 7 235,27 2013 3 168 1 715 4 883 810,42 478,12 1 288,54 2014 3 603 1 642 5 245 1 956,90 733,55 2 690,45 2015 8 292 3 965 12 257 3 765,87 1 744,03 5 509,90 2016 3 545 1 741 5 286 862,37 588,68 1 451,05 2017 2 334 1 258 3 592 692,73 329,80 1 022,53 7
Rycina 11. Rozkład występowania pożarów lasu w poszczególnych województwach w latach 2016-2017 3. Przyczyny pożarów Główną przyczyną pożarów lasu była działalność człowieka, w tym podpalenia stanowiły prawie połowę wśród nich (44,88%), następnie zaniedbania 27,73% i wypadki 3,62%, natomiast nieznane przyczyny stanowiły 22,83% (ryc. 12). Rycina 12. Rozkład liczby pożarów lasu według przyczyny ich powstawania w Polsce w latach 2016-2017 8
4. Sprzęt do gaszenia pożarów i kampanie informacyjne Lasy Państwowe dysponowały następującym sprzętem gaśniczym: 34 samolotami gaśniczymi i 1 śmigłowcem (gasiły one 285 pożarów lasu oraz 168 zagrożeń pożarowych dla lasu, dokonując 826 zrzutów środków gaśniczych), 354 lekkimi samochodami pożarniczymi, 8 samochodami średnimi i ciężkimi, 247 motopompami. Sprzętem gaśniczym Lasów Państwowych ugaszono 3% wszystkich pożarów, a pozostałe gasiły jednostki Państwowej Straży Pożarnej i ochotnicze straże. W jednostkach organizacyjnych LP w 2017 roku w ramach działań informacyjnych i propagandowych: przeprowadzono ponad 10 tys. pogadanek w szkołach, na koloniach i obozach oraz blisko 600 na zebraniach wiejskich; udzielono ponad 700 wywiadów w radio i telewizji; rozpowszechniono ponad 107 tysięcy plakatów, ulotek informacyjnych, kalendarzy dotyczących pożarów lasu; opublikowano ponad 250 artykułów w prasie i blisko 100 w Internecie; wystawiono ponad 4 tysiące tablic informacyjnych. 5. Profilaktyka przeciwpożarowa Na obszarach leśnych zarządzanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe prowadzono prace przeciwdziałające możliwości powstania i rozprzestrzeniania się pożarów, odnawiając 4 337 km pasów przeciwpożarowych, zakładając 104 km nowych pasów oraz uporządkowano las na powierzchni 20,7 tys. ha, zmniejszając ilość łatwopalnej biomasy. W skład systemu obserwacyjnego LP wchodziło: 665 naziemnych dostrzegalni przeciwpożarowych, w tym 256 (38,5%) wyposażonych w kamery telewizyjne, 7 samolotów patrolowych, 354 lekkie samochody patrolowe, z których 347 było wyposażonych w moduły gaśnicze. Efektywność wykrywania pożarów w PGL LP przez dostrzegalnie przeciwpożarowe wyniosła 29%, samoloty wykryły 2% pożarów, a osoby postronne 62%. Pozostałe 7% pożarów wykryły patrole przeciwpożarowe i pracownicy LP. Sieć łączności i alarmowania w Lasach Państwowych stanowiło: 6 576 radiotelefonów, w tym 1 164 bazowych, 2 390 przewoźnych i 3 022 nasobnych oraz 101 przemienników na pasmo PSP. Zaopatrzenie w wodę dla celów gaśniczych zapewniało 11 797 punktów poboru wody, w tym. 4,5 tys. naturalnych i ponad 2,5 tys. sztucznych. Ponadto wodę zapewniało ponad 4,8 tys. hydrantów zlokalizowanych w sąsiedztwie lasów. Koszty ochrony przeciwpożarowej Lasów Państwowych w 2017 r. wynosiły 85,1 mln zł. Krajowy System Informacji o Pożarach Lasów dostępny jest pod adresem http://bazapozarow.ibles.pl/ibl_ppoz/faces/index.jsp, natomiast mapy zagrożenia pożarowego, aktualizowane codziennie od marca do końca października (o godz. 9:00 i 13:00) pod adresem http://bazapozarow.ibles.pl/zagrozenie/. 9