Raport z procesu partycypacyjnego dotyczącego rewitalizacji obszarów Targówka Fabrycznego i Targówka Mieszkaniowego

Raport z procesu partycypacyjnego dotyczącego rewitalizacji obszarów Targówka Fabrycznego i Targówka Mieszkaniowego Warszawa, czerwiec 2014 1

Realizacja: Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia (www.stocznia.org.pl) Autorzy raportu: Jan Mencwel i Jan Wiśniewski Zespół prowadzący konsultacje: Karolina Dziarmakowska Jan Mencwel Maria Perchuć Jan Wiśniewski 2

Spis treści 1. Wprowadzenie...4 2. Kontekst procesu partycypacyjnego...7 3. Uwagi dotyczące obszaru Targówka Mieszkaniowego...11 3.1. Wizja...11 3.2. Propozycje konkretnych rozwiązań...13 4. Uwagi dotyczące obszaru Targówka Fabrycznego...17 4.1. Wizja...17 4.2. Propozycje konkretnych rozwiązań...18 5. Rekomendacje dotyczące ewentualnych dalszych konsultacji Programu Rewitalizacji...21 6. Załączniki...22 3

1. WPROWADZENIE W dniach 24 maja 8 czerwca 2014 r. na Targówku odbył się proces partycypacyjny, którego uczestnikami byli mieszkańcy dzielnicy. Dotyczył on Zintegrowanego Programu Rewitalizacji (ZPR) m.st. Warszawy na lata 2014-2020, obejmującego wyznaczone obszary Targówka Mieszkaniowego i Targówka Fabrycznego. Inicjatorem warsztatów było realizujące program Biuro Polityki Lokalowej m.st. Warszawy przy wsparciu Centrum Komunikacji Społecznej m.st. Warszawy. Zadaniem Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia (która złożyła swoją ofertę, w ogłoszonym przez CKS zapytaniu ofertowym) było przeprowadzenie elementów procesu oraz jego podsumowanie w postaci niniejszego raportu. Warsztaty były kolejnym etapem procesu partycypacyjnego wokół Programu Rewitalizacji na przełomie 2013 i 2014 r. w dzielnicy Targówek odbyły się także spotkania prowadzone przez Dzielnicowe Komisje Dialogu Społecznego. Cele procesu - określenie oddolnej wizji rozwoju obszarów wskazanych do rewitalizacji; - wyłonienie konkretnych pomysłów na projekty mogące wejść w skład ZPR; - zmapowanie obszarów rewitalizowanych pod kątem potrzeb i pomysłów ich mieszkańców; - wyłonienie konkretnych osób chętnych do współpracy przy realizacji konkretnych projektów w ramach ZPR. Przebieg procesu - punkt konsultacyjny podczas Dnia Sąsiada na Osiedlu Wilno; - 2 otwarte spotkania warsztatowe, po jednym w każdym z rewitalizowanych obszarów; - cykl spacerów badawczych z chętnymi mieszkańcami w obydwu rewitalizowanych obszarach. Techniki i narzędzia warsztatowe - jaki Targówek? wybór zdjęć przedstawiających różne typy przestrzeni miejskiej/aktywności w mieście wraz z komentarzem odnoszącym się do własnej wizji rozwoju dzielnicy; punkt wyjścia do dyskusji o ogólnej wizji rozwoju dzielnicy; - słabe i mocne strony mini-diagnoza dzielnicy jako punkt wyjścia do dyskusji o ogólnej wizji jej rozwoju; 4

- wspólne mapowanie przestrzeni jako punkt wyjścia do dyskusji o konkretnych pomysłach na projekty i zmiany w przestrzeni dzielnicy; - spacery badawcze indywidualne wizje lokalne, wskazywanie konkretnych obszarów i przykładowych problemów w przestrzeni i dyskusja o kierunkach rozwoju. Harmonogram Termin Wydarzenie Miejsce Liczba uczestników 24.05.2014 Punkt konsultacyjny Osiedle Wilno, pl. Ostrej Bramy ok. 25 27.05.2014 29.05.2014 Otwarte spotkanie warsztatowe Otwarte spotkanie warsztatowe 31.05-08.06.2014 Spacery badawcze Klub Rampa, ul. Kołowa 2 15 Klub sąsiedzki, ul. ks. Ziemowita 16 15 Teren obydwu obszarów rewitalizowanych 5 Kanały dotarcia do mieszkańców W czasie rekrutacji wykorzystano następujące kanały i sposoby dotarcia do mieszkańców: - plakaty dystrybuowane przez Urząd Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy (z przeznaczeniem na słupy informacyjne w dzielnicy, ok. 50 sztuk plakatów formacie A3); - plakaty dystrybuowane przez spółdzielnie mieszkaniowe (Targówek Mieszkaniowy, za pośrednictwem Urzędu Dzielnicy Targówek, ok. 100 sztuk plakatów w formacie A3); - plakaty dystrybuowane przez Radę Osiedla Targówek Fabryczny (ok. 25 sztuk plakatów w formacie A4) - informacje na stronach Urzędu Dzielnicy Targówek i platformie konsultacji społecznych www.konsultacje.um.warszawa.pl, profil w serwisie społecznościowym Facebook - informacja prasowa do lokalnych mediów, zamieszczona na niezależnym portalu Targówek.info (http://www.targowek.info/2014/05/miliony-do-wydania-macie-pomyslyna-co/) 5

Rysunek 1. Zrzut z ekranu portalu Targówek.info - materiał o planowanych spotkaniach w ramach konsultacji. 6

2. KONTEKST PROCESU PARTYCYPACYJNEGO Na etapie rekrutacji oraz podczas prowadzenia warsztatów z mieszkańcami w obydwu obszarach dał się odczuć szereg problemów, które wpłynęły na stopień zaangażowania mieszkańców w całość procesu. Poniżej przedstawiamy skrótowo najważniejsze wątki, które sygnalizowali mieszkańcy jako problematyczne. Rozwinięcie każdego z nich znajduje się w opisach szczegółowych wyników warsztatów dla poszczególnych obszarów. Niejasności co do etapu procesu partycypacyjnego Problematyczne, szczególnie na Targówku Fabrycznym, okazało się określenie i wyjaśnienie, czym obecne warsztaty różnią się od prowadzonych na przełomie 2013 i 2014 roku przez Dzielnicowe Komisje Dialogu Społecznego warsztatów, które również służyły wypracowaniu pomysłów i wizji dotyczących Zintegrowanego Programu Rewitalizacji. Szczególnie w dość małej liczenie społeczności Targówka Fabrycznego dało się odczuć, że w opinii mieszkańców prowadzone są kolejne konsultacje społeczne na ten sam temat, co znacznie ograniczało chęć wypowiedzenia się z ich strony. Mieli oni bowiem poczucie, że wszystko, co mają do zaproponowania, już opracowali i powiedzieli na warsztatach, które odbyły się kilka miesięcy wcześniej. Dodatkowo, tuż przed rozpoczęciem rekrutacji, w dzielnicowej gazecie Sąsiad prowadzonej przez Radę Osiedla Targówek Fabryczny zostało opublikowane opracowanie warsztatów prowadzonych przez DKDS-y, w którym można było przeczytać o zgłoszonych już przez mieszkańców projektach. Oczywiście na Targówku Fabrycznym mieszkają też osoby, którzy z różnych powodów nie uczestniczyły w tamtych warsztatach, ale nie zmienia to faktu, że w odbiorze znacznej części tej dość dobrze jak na warunki warszawskie zorganizowanej społeczności lokalnej, obydwa procesy na siebie się nakładały i powielały. Z kolei na Targówku Mieszkaniowym pod koniec roku 2013 odbyły się konsultacje społeczne dotyczące przestrzeni Parku Wiecha bezpośrednio sąsiadującego, ale wyłączonego z obszaru objętego ZPR, ale obejmującego działania mające w swej istocie charakter rewitalizacji parku. Wątpliwości co do właściwego wyznaczenia obszarów rewitalizowanych We wszystkich grupach warsztatowych oraz podczas indywidualnych spacerów badawczych mieszkańcy zgłaszali wątpliwości co do właściwego wyznaczenia tzw. obszarów kryzysowych, w których skupić się mają działania w ramach ZPR. W obydwu obszarach Targówek Fabryczny i Mieszkaniowy wskazywano na liczne wyzwania w obszarach sąsiadujących z tymi, które zostały wyznaczone jako obszary kryzysowe. Niejasne było też, według jakich kryteriów zostały wyznaczone takie a nie inne granice obszarów i dlaczego nie są one same w sobie przedmiotem konsultacji z mieszkańcami. 7

Zdajemy sobie sprawę, że kwestia ta nie mieściła się wprost w celach przeprowadzonego procesu, jednak była spontanicznie i dość szeroko podnoszona przez uczestników, stąd wydaje się niezbędne, by ją odnotować w raporcie podsumowującym. Sprzeczność niektórych założeń opracowywanego programu z innymi planowanymi działaniami w wyznaczonych obszarach Mieszkańcy sygnalizowali sprzeczność niektórych założeń Zintegrowanego Programu Rewitalizacji z innymi działaniami i inwestycjami zaplanowanymi, lub już realizowanymi na danych obszarach. Szczególnie dało się to odczuć na Targówku Fabrycznym, gdzie obszar rewitalizowany jest jednocześnie obszarem, przez który ma przebiegać zaplanowane przedłużenie Trasy Świętokrzyskiej (tzw. ul. Nowoziemowita). Na ten problem zwrócili uwagę sami mieszkańcy. Pojawiły się z tego powodu liczne wątpliwości np. jak bardzo trasa ingerować będzie w przestrzeń dzielnicy i w związku z tym jak dalece można planować elementy programu rewitalizacji w tym obszarze. Rysunek 2. Na czerwono poglądowo zaznaczone granice obszaru rewitalizowanego, kolorową podłużną liną zaznaczony planowany przebieg trasy Nowoziemowita. 8

Mieszkańcy wskazywali też inne inwestycje w samym obszarze jak i w jego bezpośredniej bliskości jako problematyczne w kontekście planowanej rewitalizacji. Chodzi o planowaną przy ul. Księcia Ziemowita inwestycję Przedsiębiorstwa Przerobu Złomu i Metali SEGROMET (z Sokołowa Podlaskiego) polegającą na Budowie i uruchomieniu zakładu zbiórki i przetwarzania odpadów metalowych, budowlanych i innych wraz z towarzyszącą infrastrukturą na działkach nr ew. 5 i 6 obręb 4-11-18 oraz dz. nr ew. 32 i część dz. 3/19 obręb 4-11-21 jedn. ew. Targówek, m.st. Warszawa oraz o punkt zbierania odpadów medycznych przy ul. Zabranieckiej. Niejasności co do tego, jakiego typu działania ma obejmować Zintegrowany Program Rewitalizacji Podczas samych spotkań mieszkańcy również sygnalizowali, że niejasne jest, jakiego rodzaju działania można zgłaszać w ramach warsztatów i co właściwie obejmuje pojęcie rewitalizacji. Definicja, którą posługiwali się moderatorzy spotkań, była zaczerpnięta ze strony rewitalizacja.um.warszawa.pl i można ją odnaleźć w scenariuszu spotkań. W publicznie dostępnych komunikatach odnośnie Zintegrowanego Programu Rewitalizacji (dostępnych np. na stronie rewitalizacja.um.warszawa.pl) pojawiały się różne informacje odnośnie tego, jakiego rodzaju projekty będą realizowane w ramach tego programu. Były one różnie interpretowane przez osoby otrzymujące zaproszenie do przyjścia na spotkania konsultacyjne. Dla przykładu, portal Targówek.info na swoje stronie internetowej w informacji o warsztatach napisał: Deszcz gotówki ma spłynąć na Targówek w latach 2014-2020 w ramach Zintegrowanego Programu Rewitalizacji. Wiadomo, że pieniądze nie będą przeznaczone na remonty kamienic czy wyrównanie ulic. W takim razie na co? Na razie cele rewitalizacji są formułowane dość ogólnie. Głównymi zadaniami mają być: 1. poprawa dostępności komunikacji i jakości transportu, 2. integracja mieszkańców, 3. poprawa jakości przestrzeni, 4. wprowadzenie ogólnomiejskich funkcji: kulturalnych, gospodarczych, turystycznych. (źródło: http://www.targowek.info/2014/05/miliony-do-wydania-macie-pomysly-na-co/) Ten komunikat został jednak błędnie zaczerpnięty z opisu Lokalnego Programu Rewitalizacji, a nie Zintegrowanego Programu Rewitalizacji, o którym mieliśmy rozmawiać na warsztatach. Mieszkańcy otrzymali więc wcześniejszy komunikat pochodzący z oficjalnych dokumentów przygotowanych i udostępnionych online przez m.st. Warszawa który kierunkował ich uwagę na konkretne rodzaje działań, ale niekoniecznie zgadzał się ze stanem faktycznym. 9

Jednocześnie podczas spotkań nie był obecny przedstawiciel urzędu m.st. Warszawy, który mógłby wyjaśnić ewentualne niejasności odnośnie tego, co obejmuje ZPR oraz jakiego rodzaju działania można, a jakich nie można zgłaszać. Podsumowanie Wymienione wyżej problemy wpłynęły zarówno na poziom zaangażowania mieszkańców obydwu obszarów w proces warsztatowy jak i w przebieg samych warsztatów i spotkań. Szczególnie na Targówku Fabrycznym rozliczne kontrowersje, sygnalizowane przez mieszkańców już na etapie rekrutacji, a następnie szeroko omawiane podczas samego warsztatu, wpłynęły na ostateczny efekt procesu. W dalszej części raportu skupiamy się na najważniejszych wnioskach i propozycjach zgłoszonych przez mieszkańców w trakcie warsztatów i spotkań. Należy jednak mieć świadomość, że opisany wyżej kontekst miał znaczenie zarówno dla frekwencji na warsztatach, jak i przebiegu samych spotkań. 10

3. UWAGI DOTYCZĄCE OBSZARU TARGÓWKA MIESZKANIOWEGO Wśród uczestników spotkania na Targówku Mieszkaniowym szczególne kontrowersje wzbudzał problem wyznaczania granic obszaru rewitalizacji. O ile pozostałe, wymienione na początku raportu zagadnienia pojawiały się jako jedne z wielu uwag, to niefortunność obszaru, nad którym przyszło uczestnikom pracować, było jednym z najważniejszych problemów, dla niektórych wręcz kwestionujących sens brania udziału w konsultacjach. Za problematyczne uważano szczególnie wyłączenie z obszaru kryzysowego Skweru Wiecha (a odrębność prowadzonych tam konsultacji odsyła znów do puli głównych problemów wyszczególnionych na początku raportu) oraz terenów niezagospodarowanych (określanych jako łąki i nieużytki ), czyli obszaru ograniczonego ulicami Plantowa Cynowa Pratulińska Smoleńska II rejonu AK. Raport został uzupełniony o tą informację Uwagi (mniej lub bardziej uszczegółowione) mieszkańców skupiały się trzech głównych obszarach tematycznych: - komunikacja; - handel, usługi i gastronomia; - przestrzeń między blokami i połączone z nimi kwestie estetyczne. 3.1. Wizja Dzielnica przyjazna Budując wizję przyszłości dzielnicy, mieszkańcy skupiali się przede wszystkim na tym, by przestrzeń była możliwie przyjazna ludziom. Ten przymiotnik łączył postulaty dotyczące różnych zagadnień. Pojawiał się, gdy opisywane były tereny zielone, których liczna obecność traktowana jest jako główny warunek możliwości dla komfortowego życia codziennego, pozwalając na egalitarne i niezobowiązujące spędzanie czasu i relaks. Ocena jakości parków i skwerów w pewnym stopniu zależy od bogactwa infrastruktury (ławki, stan nawierzchni, ale także miejsce na place zabaw czy do uprawiania sportów siłownie, boiska do grani w bule), ale także od standardu utrzymania. Przyjazność widoczna była także przy przedstawianiu wizji zadbanych przestrzeni do handlu obnośnego i innych miejsc spotkań (kawiarni, restauracji, pubów), których w dzielnicy zdecydowanie brakuje, a które powodują, że jest po co wyjść, pochodzić po okolicy i spotkać się ). Inna wskazaniem dla ożywienia przestrzeni i integracji mieszkańców był postulat inicjowania działalności coraz popularniejszych targów śniadaniowych czy pikników sąsiedzkich. Stawiany był także postulat, by przeciwstawić się znikaniu lokalnych 11

sklepów, przegrywających walkę z dalszymi i bliższymi dyskontami i hipermarketami, które być może są potrzebne, ale kryterium przyjazności na pewno nie spełniają. Warto zwrócić uwagę, że wśród uczestników spotkania dominowała sceptyczna opinia względem przestrzeni handlowych nawet bardziej eleganckich, czyli galerii handlowych. Ich zdaniem, takie obiekty nie tylko nie przyczyniają się do rewitalizacji dzielnic, w których są ulokowane, ale wręcz są bodźcem do ich degeneracji. Obrazowi centrum handlowego przeciwstawiany był plenerowy plac miejski, pełen stolików i małej architektury. Kultura na wyciągnięcie ręki Słowo przyjazny usłyszeć można było także wtedy, gdy uczestnicy spotkania postulowali stworzenie w przestrzeni dzielnicy pretekstów do pojawienia się kultury od klasycznych przestrzeni ekspozycyjnych, przez bardziej eksperymentalne formy działalności, aż po jasno wyrażone zapotrzebowanie na przestrzeń amfiteatralną, umożliwiającą organizację imprez plenerowych. Co charakterystyczne, mieszkańcy byli przekonani, że takie miejsce nie będzie zaburzać ich spokoju, ponieważ, ich zdaniem, przy odpowiednich warunkach możliwe jest stworzenie warunków dla cywilizowanego zaaranżowania nawet głośnych wydarzeń. Estetyka pośród bloków Również estetyka powinna być przyjazna zniknąć powinny reklamy uliczne oraz krzykliwe kolory z bloków, które zasługują na modernizację, ale bez nadawania im jaskrawych kolorów, tylko np. z dyskretnymi oznaczeniami pozwalającymi odnaleźć się w niekiedy niejasnym układzie ulic. Uczestnicy spotkań ciepło wypowiadali się także na temat artystycznych interwencji w bloki poza muralami, dyskutowano o zaskakujących instalacjach artystycznych na niekiedy spektakularną skalę, które kojarzyć się mogą z działalnością Pawła Althamera. Jako interesującą inspirację wskazywano np. pomysł stworzenia bloku-rzeźby, w którym dodana głowa i ręce tworzyłyby wraz z budynkiem-korpusem przedstawienie ludzkie. Podkreślano jednocześnie, że wprowadzenie sztuki w codzienną przestrzeń mieszkańców Targówka może przyjmować inne formy, a wskazując wzór z pobliskiego Bródno starano się podkreślić, że nie dzielnica nie powinna bać się odważnych pomysłów. Bezpieczeństwo przestrzeni publicznej Postulat przyjazności pojawiał się szczególnie często przy wypowiedziach towarzyszących namysłowi nad miejscem samochodów i komunikacji. W tym przypadku uczestnikom szczególnie trudno było doprecyzować, co dokładnie przyjazność ma oznaczać. Zgadzano się, że nacisk powinno się kłaść na dalszy rozwój komunikacji publicznej ( metro to nie wszystko ) oraz, że rozwój ścieżek rowerowych jest 12

w dzisiejszych czasach rzeczą niezbędną. Zgadzano się także, że przyjazna przestrzeń to taka, w której nie ma zbyt dużo samochodów, a wszechobecne grodzone parkingi są obecnie jedną z głównych plag Targówka, dewastującą na najróżniejsze sposoby życie społeczne. Warto jednak zwrócić uwagę, że postulując ograniczenie obecności samochodów w przestrzeni, większości uczestników warsztatu trudno było sobie wyobrazić, by wiązało się to z ograniczeniami wobec mieszkańców. Zdaniem dużej ich części, koszty ograniczenia powinny ponosić jedynie osoby spoza dzielnicy, które coraz częściej mają zwyczaj parkować w tej okolicy. Po otwarciu metra mieszkańcy spodziewają się, że ich liczba zdecydowanie się zwiększy. W kontekście samochodów (choć nie tylko) sformułowanie przyjazność stawało się często synonimem bezpieczeństwa, ponieważ zdaniem mieszkańców ulice powinny być niezbyt szerokie i dostosowane przede wszystkim do sposobu przemieszczania się pieszych, którzy nie czuliby się podczas drogi do pracy czy spaceru zagrożeni i mogliby łatwo przekraczać jezdnie w wielu miejscach. Zdarzają się też sytuacje, w których może się wydawać, że te zgodne wartości przyjazności i bezpieczeństwa stają w konflikcie. Jednak po głębszej dyskusji okazuje się, że jest to tylko pozorne wrażenie: np. w imię przyjazności, uczestnicy postanowili nie rekomendować instalowania monitoringu, który ich zdaniem, wbrew wrażeniu wielu osób, wcale nie przyczynia się do realnego podniesienia bezpieczeństwa. Dzielnica współczesna Wydaje się charakterystyczne, że uczestnicy spotkania i spacerów badawczych w swoich rekomendacjach nie wskazywali na historyczne dziedzictwo dzielnicy, koncentrując się zdecydowanie na trosce o współczesne elementy infrastruktury, gwarantujące mieszkańcom komfort. Świadczy to o tym, że mieszkańcy Targówka Mieszkaniowego - w przeciwieństwie do np. Targówka Fabrycznego - nie widzą wielkiego potencjału w historii dzielnicy i skupiają się na jej współczesnym kształcie. W konsekwencji takiego sposobu rozumowania, nie pojawiały się postulaty by dążyć do przyciągnięcia na Targówek Mieszkaniowy warszawiaków z innych części miasta. 3.2. Propozycje konkretnych rozwiązań Projekt 1: Budowa parkingów Park and Ride przy metrze Uczestnicy spotkań i spacerów badawczych wielkie nadzieje wiązali z budową i organizowaniem parkingów Park & Ride. To rozwiązanie ma być odpowiedzią na spodziewany problem z natłokiem samochodów parkujących na dziko przy stacjach metra. Stąd mieszkańcy w planie maksymalnym postulowali ulokowanie ich przy każdej z planowanych stacji. Parkingi przejęłyby także wszystkie samochody, które obecnie zajmują niemal każdy kawałek wolnej przestrzeni. Stąd konsekwencją ich realizacji miałaby być likwidacja dużej części obecnych miejsc. 13

Radykalniejsi mieszkańcy postulowali, by proces ograniczania miejsc zacząć jeszcze przed zbudowaniem Park & Ride. Projekt 2: Ograniczenie sprzedaży alkoholu Wśród uczestników spotkania pojawił się postulat, by odgórnie ograniczyć liczbę miejsc sprzedaży alkoholu poprzez odebranie koncesji części sklepów otwartych non-stop. Takie rozwiązanie współgrałoby z potrzebą bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni (zwracano uwagę, że w okolicy pojawia się niepokojąco dużo nietrzeźwej i głośnej młodzieży), ale także byłoby korzystne z punktu widzenia lokalnego handlu. Zdaniem mieszkańców, tradycyjne sklepy spożywcze, prowadzące sprzedaż w ograniczonym wymiarze godzin oraz dysponujące bogatszym asortymentem niż tylko alkohol, nie wytrzymują konkurencji punktów monopolowych działających całą dobę. Projekt 3: Przestrzeń artystyczna dla mieszkańców Ten pomysł stanowi propozycję sugerowanego działania, które póki co nie jest związane z konkretną lokalizacją. Uczestnicy spotkań proponują, by dzielnica wystąpiła z inicjatywą oddawania przestrzeni pod oddolny mecenat artystyczny mieszkańców. Wybrane przestrzenie publiczne (ściany budynków, skwery itd.) oddawane byłyby pod kuratelę wspólnoty mieszkańców, którzy sami zajmowaliby się ich artystycznym zagospodarowaniem lub zadanie to przekazywali streetworkerom, domom kultury, szkołom lub artystom. Takie działania nie tylko podniosłyby estetyczny standard Targówka Mieszkaniowego, ale także doprowadziłyby do integracji mieszkańców i zagospodarowania czasu młodzieży. Projekt 4: Łączymy sąsiadów Pomysł jest odpowiedzią na zgłaszany często mankament organizacji przestrzeni, jaką jest trudna do przekroczenia ulica Radzymińska. Uczestnicy spotkania akceptują status ulicy i zdają sobie sprawę, że ma ona znaczenie ogólnomiejskie. Sugerują jednocześnie by możliwie jak najgęściej umożliwić pieszym bezpieczne jej przekraczania albo za sprawą przejść podziemnych, albo kładek. Miałoby to ważne znaczenie dla integracji z odseparowanymi częściami dzielnicy. Projekt 5: Bulwar wokół ringu Uczestnicy spotkania akceptują, a czasem nawet cenią, że Targówek nie jest dzielnicą posiadającą jasno określone centrum. Wielokrotnie zgłaszali jednak postulat stworzenia miejsc dających możliwość ciekawego spędzenia czasu w przestrzeni publicznej. 14

Jedną z propozycji tego typu byłoby wytyczenie ringu, czyli spacerowego bulwaru, dostosowanego do potrzeb pieszych, rowerzystów i rolkarzy. Bulwarowi mogłyby towarzyszyć przestrzenie do estetycznego handlu ulicznego i na potrzeby świąt ulicznych. Według propozycji mieszkańców, bulwar mógłby przebiegać po kole ulicami Handlową, Myszkowską i Ossowskiego. Projekt 6: Ścieżki rowerowe Mieszkańcy zwracają uwagę, że budowanie ścieżek rowerowych jest obecnie potrzebą, która nie powinna podlegać negocjacji. Ich zdaniem, najbardziej potrzebne jest ich wytyczenie wzdłuż ulic: - Pratulińskiej (wzdłuż granicy obszaru kryzysowego wyznaczonego na potrzeby Programu Rewitalizacji). Byłaby to ścieżka o znaczeniu ponadlokalnym, umożliwiająca skuteczną komunikację z okolicznymi osiedlami. - Gorzykowskiej - Remiszewskiej - Ossowskiego - Handlowej - Trockiej Projekt 7: Uregulowanie ruchu na ulicy Junkiewiczowej Uczestnicy spotkania zwracają uwagę, że obecne rozwiązanie ruchu pieszego i samochodowego na ulicy Junkiewiczowej jest niekorzystne i powinno zostać uregulowane z uwzględnieniem potrzeb pieszych. Projekt 8: Odtworzenie ciągu Tykocińskiej Wśród zgłoszonych propozycji projekt ten wyróżnia się, bo jako jedyny nawiązujący do historii. Jednocześnie krótka rozmowa o ulicy Tykocińskiej była jedynym momentem spotkania, w którym dyskutowane były wątki dziedzictwa kulturowego na Targówku Mieszkaniowym. Pomysł uczestników spotkania polega na odtworzeniu ciągu ulicy Tykocińskiej jako najstarszej ulicy w okolicy oraz przywróceniu na niej normalnego (i jednocześnie unormowanego, tzn. podporządkowanego pieszym) ruchu. Wydaje się jednak, że historyczność tego projektu jest wtórna względem podstawowej potrzeby jaką jest wygoda komunikacyjna i chęć życia w zadbanej przestrzeni. Wartość historyczna byłaby w tym przypadku dodatkowym atutem zadbanej przestrzeni. 15

Projekt 9: Rozbudowa komunikacji zbiorowej Jak było już stwierdzone, mieszkańcy z nadzieją, ale i z obawami oczekują budowy i otwarcia metra. Jednym z jego negatywnych skutków miałoby być ograniczenie liczby linii autobusowych. Mieszkańcy zdecydowanie się temu sprzeciwiają, postulując ulepszenie sieci połączeń oraz otwarcie nowych przystanków: - na rogu Barkocińskiej i Świeciańskiej - na rogu Myszkowskiej i Barkocińskiej - na rogu Ossowskiego i Pratulińskiej - na rogu Remiszewskiej i Handlowej - na rogu Handlowej i Stojanowskiej Projekt 10: Zachowanie i modernizacja bazarku Kolejną domniemaną negatywną konsekwencją rozbudowy metra ma być likwidacja bazarku na Trockiej. Mieszkańcy zwracają uwagę, że tego typu przestrzenie są dzielnicy niezwykle potrzebne, i w trakcie spotkań i spacerów postulowali jego modernizację na wzór trendów z zachodu. Postulowano wyrównanie chodników i stworzenie jednego, estetycznego modelu stanowiska handlowego. Projekt 11: Wsparcie dla ogrodnictwa miejskiego Inną formą rewitalizacji osiedla energią mieszkańców byłoby, zdaniem mieszkańców, wyjście przez Urząd z inicjatywą przekazania części niezagospodarowanych przestrzeni na modne obecnie ogrodnictwo miejskie. Według tego pomysłu, mieszkańcy gospodarowaliby niewielkimi fragmentami terenu publicznego, na których mogliby na własny użytek sadzić warzywa, owoce i kwiaty. Zdaniem uczestników spotkania, takie miejsca mogłyby powstać m.in. w kwadracie między Handlową (jej odseparowanym odcinkiem), Remiszewską, Święciańską a Radzymińską, czy na obszarze między Myszkowską, Ossowskiego, Remiszewską i Goławicką 16

4. UWAGI DOTYCZĄCE OBSZARU TARGÓWKA FABRYCZNEGO Mieszkańcy Targówka Fabrycznego podczas spotkania warsztatowego szczególnie zwracali uwagę na fakt, że zarówno wizja rozwoju ich obszaru, jak i konkretne projekty, były już przez nich szczegółowo opracowywane na spotkaniach z Dzielnicowymi Komisjami Dialogu Społecznego, na przełomie 2013 i 2014 r. Mimo naszych zabiegów, by na obecnych warsztatach pojawiło się znacznie więcej osób, grupa mieszkańców obecna na warsztacie w dużej mierze pokrywała się z grupą obecną na spotkaniach z DKDS-ami. Spowodowało to, że mieszkańcy kwestionowali sens opracowywania po raz drugi tych samych rozwiązań. Należałoby więc odwołać się do Dzielnicowych Komisji Dialogu Społecznego po materiał ze spotkań warsztatowych, aby mieć pełny obraz wizji rozwoju Targówka Fabrycznego jaki reprezentują mieszkańcy zainteresowani sprawą rewitalizacji ich dzielnicy. 4.1. Wizja Tereny zielone szansą Targówka Jako mocną stronę obszaru, którą należałoby rozwijać, mieszkańcy wskazali liczne tereny zielone, bardzo rozległe na Targówku Fabrycznym. Tego stanu rzeczy nie należałoby zmieniać. Zdaniem mieszkańców trzeba utrzymać atut dużej ilości zieleni, jaką dysponuje Targówek. Jednak, jak wskazali, tereny zielone są dotychczas słabo zagospodarowane. Należałoby popracować nad ich uporządkowaniem i sprawieniem, by były bardziej przystępne np. dla spacerowiczów czy dla osób, które chciałyby odpocząć. Należałoby także stworzyć tam miejsca rekreacji i sportów (np. ścieżki rowerowe i spacerowe) oraz miejsca do organizacji imprez sąsiedzkich (np. kino plenerowe czy pikniki sąsiedzkie). Targówek Fabryczny miejsce z historią Kolejną mocną stroną Targówka Fabrycznego jest doceniana przez mieszkańców historia dzielnicy i stojące za nią tradycje kolejarskie i przemysłowe. Znajdujące do dziś na terenie dzielnicy obiekty poprzemysłowe stanowią nie tylko o tożsamości lokalnej, ale też o możliwościach infrastrukturalnych. Na projekcie wykorzystania jednego z budynków (pofabrykanckiej willi) na cele kulturalne i społeczne skupiała się uwaga dużej części uczestników warsztatu. Innym pomysłem było lepsze wykorzystanie historii kolejnictwa (projekt ścieżek edukacyjnych związanych z tradycją kolejarską powstały podczas warsztatów z DKDS-ami) oraz wykorzystania samej infrastruktury kolejowej, o czym jest mowa poniżej. 17

Targówek miejscem do życia Wizja rozwoju dzielnicy chętnie wybierana przez mieszkańców wiąże się z przywróceniem na Targówku wielu elementów, które odmieniłyby obecny charakter dzielnicy przemysłowej z dużą ilością zakładów (w tym planowanych zakładów związanych z przetwórstwem odpadów) i przywróciłyby społeczne funkcje przestrzeni. Z tym kierunkiem rozwoju wiążą się postulaty m.in. likwidacji naziemnych rur ciepłowniczych, niezgody na lokalizację kolejnych zakładów poprzemysłowych oraz lepsze skomunikowanie Targówka z okolicą. Zwracano też uwagę na konieczność zapewnienia lepszych warunków do spędzania wolnego czasu dla młodzieży. Zwracano też uwagę na to, że tory kolejowe, obecnie przecinające Targówek i oddzielające go od Pragi i Targówka Mieszkaniowego, mogą również stworzyć klimat tej dzielnicy i zostać zaadaptowane. Postulowano np. stworzenie ścieżki rowerowej wzdłuż torów czy zamianę nieczynnego torowiska przecinającego ul. Ziemowita w trakt spacerowy prowadzący do terenów zielonych na Utracie. 4.2. Propozycje konkretnych rozwiązań Projekt 1: Adaptacja willi przy ul. Siarczanej na centrum kultury Projekt adaptacji zabytkowej willi przy ul. Siarczanej na centrum kultury był przez mieszkańców Targówka Fabrycznego zgłaszany już na poprzednich warsztatach z DKDS-ami. Zdaniem dużej grupy mieszkańców skupionych wokół Rady Osiedla, projekt ten jest priorytetem jeśli chodzi o działania rewitalizacyjne w ich okolicy. Centrum kultury powinno, zdaniem uczestników konsultacji, funkcjonować jak dom kultury, prowadzący zajęcia dla różnych grup wiekowych (choć istotną grupą jest, zdaniem mieszkańców, młodzież). Istotne byłoby także zagospodarowanie terenów zielonych wokół willi, postawienie małej architektury ławek, alejek itd. Centrum kultury miałoby też być miejscem, w którym sami mieszkańcy mogliby organizować wydarzenia działałoby więc nie tylko na zasadzie oferty kulturalnej, ale także jako centrum aktywności lokalnej. Projekt 2: Zmiana planu zagospodarowania zakładającego przebieg ul. Nowoziemowita przez teren rewitalizowany Mieszkańcy zwracali uwagę, że zaplanowany już przebieg trasy Nowoziemowita (przedłużenie Trasy Świętokrzyskiej) przebiega przez środek obszaru opisanego jako obszar kryzysowy dla Targówka Fabrycznego (patrz rys. 2). Dlatego, ich zdaniem, konieczna dla pomyślnego przebiegu programu rewitalizacji jest zmiana tego planu, tak aby przez 18

Targówek nie przebiegała arteria komunikacyjna uniemożliwiająca realizację większości planów. Projekt 3: Wycofanie się z planów budowy przetwórni odpadów ciężkich przy ul. Ziemowita i medycznych przy ul. Chemicznej Był to kolejny z projektów, który ma charakter zmiany obecnych planów i nie zawiera rozwiązania pozytywnego. Zwracano jednak uwagę na fakt, że umiejscowienie na terenach, które mają być rewitalizowane, niebezpiecznych dla zdrowia inwestycji, takich jak przetwórnie odpadów ciężkich (generujące hałas i pyły), kłóci się z ideą rewitalizacji, przyczynia się do degradacji tych terenów jako atrakcyjnego miejsca do życia. Projekt 4: Wykonanie odwodnienia ul. ks. Ziemowita W czasie rozmowy z mieszkańcami pojawiła się także kwestia złego stanu kanalizacji przy ul. Ziemowita, który skutkuje tym, że ulica ta jest często zalewana. Rozwiązaniem problemu, zdaniem mieszkańców, byłoby wykonanie odwodnienia przy ul. Ziemowita, na wysokości ul. Wszeborskiej. Projekt 5: Nowa kładka dla pieszych przez ul. Radzymińską Kładka miałaby zastąpić starą kładkę na wysokości ul. Zabranieckiej, która nie pozwala na poruszanie się osobom niepełnosprawnym, rodzicom z dziećmi w wózku czy nawet rowerzystom. Z jednej strony ulicy obecna kładka nie ma nawet zejścia na chodnik, co dodatkowo utrudnia poruszanie się. Należałoby więc wykonać kładkę, która umożliwia poruszanie się różnym grupom osób oraz jest dobrze skomunikowana z chodnikiem. Projekt 6: Wyrównanie i poszerzenie chodników wzdłuż ul. Ziemowita Chodniki wzdłuż ul. Ziemowita nie zachęcają do spacerów przez swój zły stan, a dodatkowo przez fakt, że są dość wąskie, stwarzają niebezpieczeństwo dla dzieci, które zmuszone są iść bardzo blisko ruchliwej ulicy. Dlatego mieszkańcy postulują ich wyrównanie i poszerzenie. Projekt 7: Stworzenie ogólnodostępnego parkingu naprzeciwko kościoła przy ul. Ziemowita Kościół przy ul. Ziemowita jest ważnym miejscem na Targówku Fabrycznym, do którego przyjeżdża dużo osób także spoza najbliższej okolicy. Dlatego, zdaniem mieszkańców, dobrym rozwiązaniem byłoby zorganizowanie parkingu, który pozwalałby zaparkować 19

większą ilość aut. Zdaniem uczestników spotkania dobrą lokalizacją dla takiej inwestycji byłaby np. na działka po drugiej stronie ul. Ziemowita. Projekt 8: Sygnalizacja świetlna przy rogu ul. Naczelnikowskiej i ul. Ziemowita Mieszkańcy wskazywali na to, że róg ulic Naczelnikowskiej i Ziemowita stwarza niebezpieczeństwo dla pieszych. Ich zdaniem wskazane byłoby umieszczenie tam sygnalizacji świetlnej. Projekt 9: Stworzenie wiaty przystankowej przy rogu ul. Naczelnikowskiej i ul. Ziemowita Przystanek przy rogu ulic Naczelnikowskiej i Ziemowita nie posiada wiaty przystankowej. Mieszkańcy postulowali jej utworzenie. 20

5. REKOMENDACJE DOTYCZĄCE EWENTUALNYCH DALSZYCH KONSULTACJI PROGRAMU REWITALIZACJI Bazując na doświadczeniach z przeprowadzonego przez Stocznię procesu, a jednocześnie mając świadomość, że prace nad Zintegrowanym Programem Rewitalizacji będą jeszcze prowadzone, umieszczamy poniżej kilka rekomendacji związanych z realizacją podobnych działań. Aby uniknąć zaistniałych w prowadzonym przez nas procesie kontrowersji i problemów opisanych w rozdziale 2, rekomendujemy podjęcie następujących kroków: - przygotowanie szczegółowej definicji pojęcia rewitalizacja i uzasadnienie, co wchodzi w jej skład a co nie; - szczegółowe uzasadnienie dla wyboru takich a nie innych granic obszaru rewitalizowanego; - skorelowanie procesu z innymi równoległymi działaniami, dotyczącymi podobnych tematów i również mającymi charakter procesów partycypacyjnych tak, aby uniknąć zmęczenia partycypacją ; - prześledzenie prowadzonych równolegle działań inwestycyjnych lub planów dla danego obszaru, a następnie wzięcie ich pod uwagę w procesie konsultacji tak, aby nie powstało wrażenie, że są prowadzone działania równoległe sprzeczne z ideą rewitalizacji; - uporządkowanie, zebranie i podsumowanie dotychczas zgłoszonych propozycji i uwag w ramach wszystkich etapów procesu (w tym także warsztatów z DKDS-ami) i wzięcie ich pod uwagę w procesie konsultacji tak, aby nie powstało wrażenie, że głosy mieszkańców zebrane na którymś etapie zostały niezauważone w całym procesie. 21

6. ZAŁĄCZNIKI 1. Scenariusz warsztatu. 2. Mapy stworzone przez mieszkańców Targówka Fabrycznego podczas warsztatu. 3. Listy uczestników warsztatu na Targówku Fabrycznym wraz zaznaczeniem osób chętnych do współpracy na dalszych etapach Programu Rewitalizacji. 4. Mapy powstałe podczas warsztatów i w ramach punktu konsultacyjnego na Targówku Mieszkaniowym. 5. Lista obecności na warsztacie na Targówku Mieszkaniowym oraz kontakty do osób chętnych do współpracy przy programie rewitalizacji. 6. Opis tras spacerów badawczych. 22

Załącznik nr 1 Scenariusz warsztatów dot. rewitalizacji na Targówku Miejsce: Targówek Fabryczny i Targówek Mieszkaniowy Czas trwania: ok. 2-2,5 h 1. Wprowadzenie [15 min] a) Przedstawiamy się i przedstawiamy cel warsztatów. Jaki jest cel warsztatów? Celem warsztatów jest zastanowienie się nad kierunkiem dalszego rozwoju Targówka oraz wypracowanie propozycji konkretnych projektów, które mogłyby pomóc w jego realizacji. Dlaczego o tym rozmawiamy? Od 2014 roku kontynuacją Lokalnego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy będzie Zintegrowany Program Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata 2014-2020. Miasto tworzy teraz założenia do tego Programu i zależy mu na rozmowie z mieszkańcami o ich postrzeganiu dzielnicy i ich potrzebach, które zostaną uwzględnione później w dokumencie. Zintegrowany Program Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata 2014-2020 ma być odpowiedzią na problemy obszarów zdegradowanych w mieście, ma skupiać działania w obszarze rewitalizowanym tak, aby poprawić (włączyć) zdegradowany obszar do funkcjonalnej przestrzeni miejskiej. Obszarami wyznaczonymi do rewitalizacji w najbliższych latach jest m.in. Targówek: podobszar poprzemysłowy: Targówek Fabryczny w obrębie ulic Naczelnikowska Ziemowita - Klementowicka podobszar: Targówek Mieszkaniowy w obrębie ulicy Święciańska Radzymińska - Rajgrodzka Cele operacyjne Programu to: - ożywienie społeczno-gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej, zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki, - rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego, - zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawa możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli, - integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. O czym rozmawiamy, czyli czym jest rewitalizacja? Zgodnie z przyjętą w Lokalnym Programie Rewitalizacji definicją rewitalizacja oznacza proces zmian przestrzennych, technicznych, społecznych i gospodarczych podjętych w interesie publicznym, których celem jest wyprowadzenie obszaru z sytuacji kryzysowej, przywrócenie mu dawnych funkcji bądź znalezienie nowych funkcji oraz stworzenie warunków do jego dalszego rozwoju z wykorzystaniem 23

jego cech endogenicznych. b) Prosimy uczestników o przedstawienie się (imię, nazwisko, czy mieszkają na Targówku, w której części) i wpisanie się na listę obecności. 2. Krótkie ćwiczenie na rozgrzewkę - minidiagnoza: słabe i mocne strony Targówka (15 min) Chcielibyśmy prosić Państwa o krótkie zastanowienie się nad mocnymi i słabymi stronami Targówka. Co tu jest fajnego, co należałoby rozwijać? Jakie są braki, które należałoby uzupełnić? Na post-itach każdy zapisuje po 3 słabe i mocne strony Targówka (danego obszaru). Następnie post-ity przyklejamy na flipczarcie i wymieniamy się komentarzami. Czas: 15 min. 3. Ćwiczenie Domino - wypracowanie ogólnej wizji / strategii dla Targówka [30 min] Chcielibyśmy teraz zaprosić Państwa do zastanowienia się na kierunkiem rozwoju Targówka. Jaką powinien być dzielnicą? To bardzo duże i niełatwe pytanie, dlatego jako punkt wyjścia do rozmowy proponujemy Państwu formę dobrze znanej gry domino. W trakcie rozgrywki, o której zasadach zaraz opowiemy, z klocków domina ułożą Państwo wizję rozwoju Targówka Fabrycznego/Mieszkaniowego. Każdy z Państwa ma do zagospodarowania dwa podwójne klocki domina. Są one puste. Prosimy, aby zapełnili je Państwo sami, naklejając na nich wybrane zdjęcia, obrazujące (bardzo ogólnikowo i czasem w specjalnie przerysowany sposób) kierunek, w którym może się rozwijać dana dzielnica. Prosimy, żeby na Państwa kostkach nakleili Państwo te zdjęcia, które najbardziej odpowiadają Państwa wizji rozwoju Targówka. Zdjęcia mogą się oczywiście powtarzać. Jeśli natomiast nie znajdują Państwo wśród nich zarysu wizji, która zgadzałaby się z Państwa potrzebami, prosimy o jej własnoręczne przedstawienie (np. w formie kilku słów albo schematycznego obrazka). Dalej zasady obowiązują jak w dominie. Do pierwszej kostki można dołożyć następną tylko wtedy, kiedy posiada ona takie samo zdjęcie. Jeśli jednak pod pierwszej kolejce ktoś z Państwa nadal nie będzie mógł dołożyć swojej kostki, to poprosimy taką osobę o stworzenie alternatywnego węża, który będzie reprezentował drugą wizję rozwoju. Każdego z Państwa, kto będzie dokładał swój klocek prosimy o krótki komentarz, dlaczego znajdują się na nim akurat te, a nie inne zdjęcia i co one dla Państwa oznaczają. Popatrzmy na wypracowaną wizję rozwoju Targówka (krótko komentujemy, co znajduje się na mapie ): Co Państwo o niej myślą? Czy jest realistyczna? Jakie są główne obszary / funkcje dla tego terenu, które Państwo wybrali? Czy jakichś funkcji brakuje? 24

Czy jest to spójna wizja, czy raczej dwie przeciwstawne koncepcje? Czy pewne funkcje można przypisać do konkretnych obszarów Targówka? 4. Mapowanie + fiszki projektowe [50 min] Chcielibyśmy teraz zastanowić się nad konkretnymi projektami, które mogłyby być zrealizowane w ramach Programu Rewitalizacji. Być może ktoś z Państwa przyszedł na spotkanie z takim konkretnym pomysłem? Chcielibyśmy też spróbować umieścić te projekty na mapie obszaru rewitalizowanego i połączyć je z konkretnymi miejscami w przestrzeni obszaru. Dzielimy uczestników na grupki 3-4 osobowe Każda grupa dostaje mapę obszaru rewitalizowanego oraz zestaw kolorowych znaczników. W kilku podgrupach proponujemy na mapę nanieść punkty i stworzyć legendę mapy co mogłoby się zmienić na Targówku? Mapie towarzyszą fiszki projektowe - to formularz pozwalajacy na opisanie konkretnej propozycji na działanie (można je wypełniać w tym samym czasie co robienie mapy) Prace poszczególnych grup omawiamy na forum. Członkowie innych grup mogą komentować. 5. Zakończenie i formularze do kontaktu [10 min] Bardzo Państwu dziękujemy za udział w warsztacie i wspólną pracę. Tak jak wspominaliśmy, warsztaty służyły zebraniu Państwa opinii i pomysłów na działania, które zostaną włączone do założeń do Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata 2014-2020. Jest też otwarte na inicjatywy, które być może realizujecie Państwo już teraz albo chcielibyście realizować w przyszłości. Jeśli byliby Państwo zainteresowani pozostaniem z przedstawicielami miasta odpowiedzialnymi za ZPR w kontakcie (do czego bardzo zachęcamy), prosimy o wypełnienie formularza kontaktowego. Dziękujemy za poświęcony czas. 25

Załącznik nr 2 Mapy: Targówek Fabryczny 26

Załącznik nr 4 Mapy: Targówek Mieszaniowy 27

Załącznik nr 6 Opis tras spacerów badawczych ZAŁĄCZNIK NR 6 TRASY SPACERÓW Targówek Mieszkaniowy Trasa 1: Teatr Rampa Pratulińska Trocka Gajkowicza Mokra Handlowa Stojanowska Goławicka Trasa 2: Handlowa Myszkowska Święciańska Barkocińska Trasa 3: Teatr Rampa Prałatowska Goławicka Ossowskiego Skwer Wiecha Targówek Fabryczny Trasa 1: Naczelnikowska księcia Ziemowita Trojanowska Siarczana Trasa 2: Księcia Ziemowita Szklana Hutnicza - Dziewanny 28