Diagnoza potrzeb edukacji zawodowej w kontekście uwarunkowań rynku pracy na terenie byłego województwa legnickiego. Raport końcowy

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy 1 Diagnoza potrzeb edukacji zawodowej w kontekście uwarunkowań rynku pracy na terenie byłego województwa legnickiego Raport końcowy Legnica 2010

2 Recenzenci: dr hab. Adam Kubów, prof. nadzw. UE we Wrocławiu prof. dr hab. Marek Drewiński Korekta: Krystyna Gajaszek, Waldemar Gajaszek Skład i łamanie: Waldemar Gajaszek, Halina Kawa Wydawca: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy ul. Sejmowa 5 A, 59-220 Legnica tel. (076) 723 22 80 do 83 pwsz@pwsz.legnica.edu.pl www.pwsz.legnica.edu.pl Redakcja techniczna, skład i diapozytywy: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy Wspólnota Akademicka ul. Sejmowa 5 A, 59-220 Legnica tel. (076) 723 21 20, tel./fax (076) 723 29 04 www.wa.legnica.edu.pl Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez uprzedniego wyrażenia zgody przez wydawcę. ISBN 978-83-61389-60-6

3 Wstęp Otwarcie się polskiej gospodarki w 1989 r. wykazało jej niską zdolność do konkurowania. Wiele branż uchodzących za wiodące i determinujące rozwój zarówno lokalny, jak i regionalny znalazło się w sytuacji kryzysowej grożącej upadkiem. Pochodną odmiennych warunków gospodarowania było ujawnienie niedostosowania systemu szkolnictwa do zmieniającego się rynku pracy. Dotyczy to szczególnie szkolnictwa zawodowego, które powinno odzwierciedlać strukturę branż dominujących na rynku. Na początku transformacji inercję szkolnictwa zawodowego w obszarze modyfikowania kierunków kształcenia można tłumaczyć przyzwyczajeniem do funkcjonowania w statycznej rzeczywistości i małą precyzją sygnałów płynących z rynku pracy, wynikającą z wczesnego etapu kształtowania się nowych struktur branżowych. Jednak wraz z wejściem gospodarki na ścieżkę stabilnego wzrostu sygnały z rynku pracy stopniowo nabierały ukierunkowanego charakteru, ułatwiając szkołom zawodowym wybór w zakresie kształcenia absolwentów o pożądanych kwalifikacjach. Proces ten napotyka wiele barier, a dowodem na to jest malejąca atrakcyjność kształcenia zawodowego w porównaniu z kształceniem o charakterze ogólnym. Szczególnie obiecującym obszarem jest podjęcie ściślejszej współpracy szkół kształcenia zawodowego z pracodawcami. Przedstawiamy Państwu publikację, która porusza problematykę kształcenia zawodowego i jego dostosowania do potrzeb rynku pracy na terenie byłego województwa legnickiego. Publikacja jest efektem prac badawczych przeprowadzonych w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Projekt badawczy pt. Diagnoza potrzeb edukacji zawodowej w kontekście uwarunkowań rynku pracy na terenie byłego województwa legnickiego został zrealizowany przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową im. Witelona w Legnicy, a jego cel ogólny został sformułowany w następujący sposób: określenie możliwych obszarów modyfikacji kierunków kształcenia szkół zawodowych z obszaru byłego województwa legnickiego zgodnie z zapotrzebowaniem lokalnych rynków pracy. Osiągnięcie tak postawionego celu ogólnego jest możliwe poprzez osiągnięcie następujących celów szczegółowych: a) identyfikacja zawodów deficytowych w oparciu o informacje od pracodawców reprezentujących różnorodne sektory gospodarki w tym kluczowe dla rozwoju analizowanego obszaru; b) analiza danych z Powiatowych Urzędów Pracy pod względem stopnia zgodności pomiędzy zapotrzebowaniem pracodawców a kwalifikacjami zawodowymi osób poszukujących pracy;

4 Bogumiła Wątorek, Przemysław Siudak c) zdiagnozowanie oferty edukacyjnej szkół kształcenia zawodowego z terenu byłego województwa legnickiego oraz identyfikacja możliwych obszarów jej modyfikacji w oparciu o posiadane obecnie zaplecze techniczne i dydaktyczne; d) stworzenie warunków sprzyjających integracji środowiska lokalnego zainteresowanego współpracą w zakresie modyfikacji kierunków kształcenia zawodowego. Publikacja została podzielona na dwie główne części, które pomimo swego odmiennego charakteru stanowią uzupełniającą się całość pozwalającą na osiągnięcie zamierzonych celów projektu. Część pierwsza publikacji zawiera cztery raporty przygotowane przez zespół badawczy Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, które zostały pozytywnie ocenione przez dwóch recenzentów. Pierwsza praca pt. Podmioty gospodarcze terenu byłego województwa legnickiego stanowi wprowadzenie zawierające charakterystykę gospodarczą terenu objętego badaniami, ze szczególnym zwróceniem uwagi na specyfikę analizowanego obszaru oraz kluczowe podmioty gospodarcze. Raport pt. Rynek pracy powiatów byłego województwa legnickiego identyfikuje potrzeby edukacji zawodowej na terenie byłego województwa legnickiego na podstawie danych Powiatowych Urzędów Pracy z lat 2007 2009. Trzecie opracowanie nosi tytuł Stan kształcenia zawodowego na terenie byłego województwa legnickiego, a jego celem jest dostarczenie kompleksowej informacji na temat szkół realizujących kształcenie zawodowe, z uwzględnieniem oferowanych kierunków kształcenia oraz posiadanego zaplecza dydaktycznego i technicznego. Kolejny raport o tytule Identyfikacja zawodów deficytowych na podstawie badań przedsiębiorców z terenu byłego województwa legnickiego przedstawia wyniki badań przeprowadzonych wśród pracodawców, których głównym celem jest zidentyfikowanie zawodów deficytowych oraz wskazanie możliwych obszarów współpracy ze szkołami kształcenia zawodowego. Część drugą publikacji stanowią opinie ekspertów zewnętrznych dotyczące dalszego kierunku rozwoju kształcenia zawodowego, przygotowane na podstawie wyników badań ujętych w części pierwszej oraz doświadczeń własnych. Do współpracy zaproszeni zostali przedstawiciele środowisk zainteresowanych rozwojem kształcenia zawodowego na terenie byłego województwa legnickiego. Swoje opinie przedstawiają eksperci reprezentujący następujące organizacje: Urząd Miasta Legnica, Starostwo Powiatowe w Legnicy, Powiatowy Urząd Pracy w Legnicy, Związek Pracodawców Polska Miedź, Federacja Pracodawców Polski Zachodniej, Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o., Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Legnicy, Kuratorium Oświaty we Wrocławiu Oddział w Legnicy. Opinie ekspertów zawierają m.in. wytyczne dla rozwoju kształcenia zawodowego w badanych powiatach, możliwe kierunki współpracy na płaszczyźnie pracodawcy szkoły prowadzące kształcenie zawodowe, proponowany model przepływu informacji pomiędzy pracodawcami a szkołami kształcenia zawodowego. dr Bogumiła Wątorek dr Przemysław Siudak

Część I Raporty badawcze 5

6

Bogumiła Wątorek Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy 7 Podmioty gospodarcze na terenie byłego województwa legnickiego 1. Cel i zakres badań Jednym z głównych celów projektu pt. Diagnoza potrzeb edukacji zawodowej w kontekście uwarunkowań rynku pracy na terenie byłego województwa legnickiego jest przeprowadzenie badań dotyczących zbieżności pomiędzy zapotrzebowaniem pracodawców na określone kwalifikacje a umiejętnościami i wiedzą osób poszukujących zatrudnienia. Teren byłego województwa legnickiego jest ze względu na umiejscowione tutaj zasoby naturalne obszarem bardzo specyficznym, gdyż bogactwa naturalne stały się głównymi determinantami rozwoju gospodarczego regionu. Dlatego też warto na samym początku przedstawić realia gospodarcze omawianego terenu, a dopiero później uzyskane wyniki badań oraz ich interpretację. Niniejsze opracowanie zawiera dane dotyczące podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON oraz liczby osób pracujących w powiatach: jaworskim, złotoryjskim, głogowskim, legnickim, lubińskim, polkowickim i powiecie miasto Legnica. Wykorzystane zostały ogólnodostępne dane od 2001 r. do I połowy 2009 r., publikowane przez Główny Urząd Statystyczny oraz Urząd Statystyczny we Wrocławiu. W opracowaniu przedstawione zostały informacje na temat liczby podmiotów gospodarki narodowej z uwzględnieniem sektora gospodarki, rodzaju prowadzonej działalności, wielkości zatrudnienia oraz sekcji PKD. Wskazano również liczbę podmiotów nowo rejestrowanych w ostatnich latach. Istotnym elementem analizy jest liczba osób pracujących w poszczególnych sektorach gospodarki, z uwzględnieniem wielkości zatrudniającego podmiotu. W końcowej części zaprezentowana została krótka charakterystyka gospodarcza poszczególnych powiatów, ze szczególnym zwróceniem uwagi na największych pracodawców. Opracowanie zamyka podsumowanie, zawierające najważniejsze wnioski z przeprowadzonej analizy. 2. Charakterystyka podmiotów gospodarki narodowej oraz liczby osób pracujących 2.1. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON W latach 2001 2008 nastąpił wzrost liczby podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON w badanych powiatach województwa dolnośląskiego z 44 447 podmiotów na koniec 2001 r. do 47 852 podmiotów na koniec 2008 r. (tabela 1). Według stanu na 30.06.2009 r. liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w powiatach byłego województwa legnickiego wynosiła 47 791, czyli nieznacznie spadła w porównaniu do stanu z końca 2008 r.

8 Bogumiła Wątorek Tabela 1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w badanych powiatach byłego województwa legnickiego w latach 2001 2009 Jednostka terytorialna Podmioty gospodarki narodowej * zarejestrowane w rejestrze REGON stan na 31 grudnia 30.VI. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Powiat jaworski 4 226 4 414 4 597 4 403 4 344 4 395 4 481 4 676 4 719 Powiat złotoryjski 3 627 3 873 3 965 3 857 3 868 3 882 3 968 4 095 4 118 Powiat głogowski 7 719 8 090 8 133 8 010 8 003 7 998 8 139 8 207 8 081 Powiat legnicki 3 707 3 905 4 048 3 872 3 808 3 894 4 058 4 192 4 223 Powiat lubiński 9 484 9 834 10 129 9 851 9 575 9 417 9 393 9 478 9 422 Powiat polkowicki 3 903 4 088 4 258 4 183 4 137 4 024 4 194 4 243 4 261 Powiat m. Legnica 11 781 12 253 12 532 12 251 12 561 12 589 12 737 12 961 12 967 RAZEM 44 447 46 457 47 662 46 427 46 296 46 199 46 970 47 852 47 791 * bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl Przeważająca większość podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w badanym okresie w rejestrze REGON (około 96 97 %) to podmioty sektora prywatnego, wśród których największy udział mają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (tabela 2), stanowiące około 80 % ogółu podmiotów sektora prywatnego. Około 5 6 % podmiotów sektora prywatnego stanowią spółki handlowe, pozostałe podmioty mające bardzo niewielki udział to m.in. spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia. Tabela 2. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w sektorze prywatnym w badanych powiatach byłego województwa legnickiego w latach 2001 2009 Podmioty gospodarki narodowej * zarejestrowane w rejestrze REGON sektor prywatny stan na 31 grudnia Rodzaj podmiotu 30.VI. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 sektor prywatny ogółem 43 327 45 080 46 225 45 002 44 550 44 385 45 032 45 994 45 929 w tym: osoby fizyczne prowadzące działalność 35 954 37 408 38 386 36 989 36 089 35 589 35 885 36 496 36 186 gospodarczą udział (%) 83,0 83,0 83,0 82,2 81,0 80,2 79,7 79,3 78,8 spółki handlowe 2 065 2 262 2 369 2 484 2 560 2 648 2 760 2 788 b.d. udział (%) 4,8 5,0 5,1 5,5 5,7 6,0 6,1 6,1 b.d. * bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl

Podmioty gospodarcze na terenie byłego województwa legnickiego Dane przedstawione w tabeli 1 pozwalają uszeregować badane powiaty pod względem ilości podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w REGON. Zdecydowanie najwięcej jest tych podmiotów w powiecie miasto Legnica, liczba ich wzrosła od 11781 w 2001 r. do 12 967 na koniec I półrocza 2009 r. Drugie miejsce zajmuje powiat lubiński, gdzie liczba podmiotów przekracza 9 tys. Nieco mniej podmiotów gospodarki narodowej jest zarejestrowanych w powiecie głogowskim, ich liczba utrzymuje się w badanym okresie na poziomie około 8 tys. Na terenie pozostałych powiatów ilość zarejestrowanych podmiotów jest dużo mniejsza, mieści się w granicach 3600 4700, przy czym najwięcej jest ich w powiecie jaworskim, kolejno są powiaty: polkowicki, legnicki i złotoryjski. 9 1 300 Liczba podmiotów 1 200 1 100 1 000 900 800 700 600 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 POLSKA Powiat m. Legnica Powiat głogowski Powiat lubiński Powiat złotoryjski Powiat jaworski Powiat legnicki Powiat polkowicki Wykres 1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w badanych powiatach byłego województwa legnickiego na tle Polski na koniec lat 2002 2008 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl Syntetycznym miernikiem rozwoju przedsiębiorczości jest liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. mieszkańców. Wykres 1 przedstawia liczbę podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON przypadających na 10 tys. ludności w badanych powiatach i średnio w Polsce. Ogółem wartość tego wskaźnika w badanych powiatach wzrosła z 867 na koniec 2002 r. do 908 na koniec 2008 r. średnia dla kraju na koniec 2008 r. wynosiła 985 firm na 10 tys. mieszkańców. Na badanym obszarze najkorzystniej sytuacja przedstawia się w powiecie miasto Legnica, w którym w latach 2002 2008 wskaźnik ten przekraczał 1100 i przewyższał średnią dla Polski. W powiatach głogowskim oraz lubińskim liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. mieszkańców była niższa, ale przekraczała 900 w analizowanym okresie. W pozostałych powiatach wartości wskaźnika były niższe, ale pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że w latach 2006 2008 wykazują tendencję rosnącą.

10 Bogumiła Wątorek 2.2. Pracujący oraz podmioty gospodarki narodowej według sekcji PKD 2004 Wśród podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON na terenie powiatów objętych badaniami dominują podmioty, których przedmiotem działalności jest handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego stanowiły one 30,98 % ogółu podmiotów zarejestrowanych na koniec 2008 r. (tabela 3). Biorąc pod uwagę takie kryterium jak liczba podmiotów zajmujących się danym rodzajem działalności w analizowanym okresie, na drugim miejscu są podmioty zajmujące się obsługą nieruchomości, wynajmem i usługami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej 18,37 % na koniec 2008 r. Kolejno podmioty zajmujące się budownictwem 11,73 %, przetwórstwem przemysłowym 7,46 % oraz transportem i łącznością 7,14 %. Tabela 3. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON według sekcji PKD w badanych powiatach byłego województwa legnickiego na koniec 2008 r. Podmioty * zarejestrowane w rejestrze REGON według sekcji PKD w 2008 r. Sekcja PKD 2004 Liczba % A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 1 199 2,51 B Rybactwo 7 0,01 C Górnictwo 50 0,10 D Przetwórstwo przemysłowe 3 570 7,46 E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę 51 0,11 F Budownictwo 5 613 11,73 G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, 14 825 30,98 motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego H Hotele i restauracje 1 306 2,73 I Transport, gospodarka magazynowa i łączność 3 415 7,14 J Pośrednictwo finansowe 1 872 3,91 K Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem 8 789 18,37 działalności gospodarczej L Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia 318 0,66 społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne M Edukacja 1 143 2,39 N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 1 962 4,10 O, P, Q Pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna 3 732 7,80 i indywidualna RAZEM 47 852 100,00 * bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl

Oprócz analizy samej ilości podmiotów gospodarczych według sekcji PKD bardzo istotne jest zwrócenie uwagi na liczbę osób pracujących w poszczególnych sektorach gospodarki, gdyż ze względu na zróżnicowanie wielkości podmiotów gospodarczych w inny sposób może prezentować się struktura zatrudnienia w badanych powiatach terenu byłego województwa legnickiego. * w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób wg faktycznego miejsca pracy i rodzaju działalności Podmioty gospodarcze na terenie byłego województwa legnickiego Tabela 4. Liczba osób pracujących według sektorów ekonomicznych w badanych powiatach byłego województwa legnickiego na koniec 2008 r. Jednostka terytorialna sektor rolniczy Pracujący * według sektorów ekonomicznych według stanu na 31.12.2008 r. sektor przemysłowy Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl sektor usługowy usługi rynkowe usługi nierynkowe ogółem Powiat jaworski 3 003 3 601 1 758 2 466 10 828 Powiat złotoryjski 2 334 2 121 1 527 2 260 8 242 Powiat głogowski 1 806 8 188 6 532 4 831 21 357 Powiat legnicki 3 576 2 771 1 667 1 966 9 980 Powiat lubiński 2 274 9 460 10 194 5 870 27 798 Powiat polkowicki 2 325 20 136 5 299 2 494 30 254 Powiat m. Legnica 397 11 174 15 028 7 800 34 399 Łącznie 15 715 57 451 42 005 27 687 142 858 Tabela 4 przedstawia liczbę osób pracujących (badanych powiatów) w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej. W tabeli tej zastosowany został podział na trzy główne sektory: rolniczy, przemysłowy i usługowy. Zgodnie z wyjaśnieniami GUS poszczególne sektory obejmują następujące sekcje Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2004): 1. Sektor rolniczy: Sekcja A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, Sekcja B Rybactwo. 2. Sektor przemysłowy: Sekcja C Górnictwo, Sekcja D Przetwórstwo przemysłowe, Sekcja E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, Sekcja F Budownictwo. 3. Sektor usługowy usługi rynkowe: Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego, Sekcja H Hotele i restauracje, Sekcja I Transport, gospodarka magazynowa i łączność, Sekcja J Pośrednictwo finansowe, Sekcja K Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, Sekcja O Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała, Sekcja P Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, Sekcja Q Organizacje i zespoły eksterytorialne. 4. Sektor usługowy usługi nierynkowe: Sekcja L Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia 11

12 Bogumiła Wątorek społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, Sekcja M Edukacja, Sekcja N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna. Na terenie objętym badaniami największa liczba osób (ponad 57 tys. na koniec 2008 r.) jest zatrudniona w sektorze przemysłowym, który obejmuje przedsiębiorstwa zajmujące się górnictwem, przetwórstwem przemysłowym, budownictwem oraz wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz i wodę. Jest to związane niewątpliwie z występującymi tutaj surowcami naturalnymi, które są wydobywane, a następnie przetwarzane. Analizując wykres 2, można wskazać powiat, jest to powiat polkowicki, w którym procent osób zatrudnionych w przemyśle jest szczególnie wysoki 66,6 % przy średniej dla całego badanego obszaru wynoszącej 40,2 %. 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % 22,8 % 27,4 % 22,6 % 19,7 % 21,1 % 16,2 % 33,3 % 27,7 % 28,3 % Powiat jaworski 18,5 % 30,6 % 25,7 % Powiat złotoryjski 38,3 % 8,5 % Powiat głogowski sektor rolniczy sektor usługowy usługi rynkowe 16,7 % 27,8 % 38,5 % Powiat legnicki 36,7 % 34,0 % 8,2 % 7,7 % Powiat lubiński 8,2 % 17,5 % 66,6 % Powiat polkowicki sektor przemysłowy sektor usługowy usługi nierynkowe 22,7 % 43,7 % 32,5 % 12,5 % Powiat m. Legnica * w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób wg faktycznego miejsca pracy i rodzaju działalności Wykres 2. Struktura zatrudnienia * według sektorów ekonomicznych w badanych powiatach byłego województwa legnickiego na koniec 2008 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl Na drugim miejscu pod względem ilości zatrudnianych osób jest sektor usług rynkowych, do którego zalicza się przedsiębiorstwa zajmujące się handlem i naprawami, a także obsługą nieruchomości, firm, transportem oraz pośrednictwem finansowym. Największy procent osób zatrudnionych w sektorze usług rynkowych na koniec 2008 r. był obserwowany w powiecie miasto Legnica 43,7 %, wysoki był również w powiecie lubińskim 36,7 %. W ostatnich latach sektor usług rynkowych rozwija się bardzo szybko, w 2004 r. zatrudniał 32 820 osób, a w 2008 r. już 42 005 osób, co świadczy o przyroście zatrudnienia o około 28 %. Liczba osób zatrudnionych w sektorze usług rynkowych jest pokazana na wykresie 3, we wszystkich powiatach nastąpił wzrost liczby zatrudnianych osób w 2008 r. W stosunku do 2005 r. Największa dynamika wystąpiła w przypadku powiatu legnickiego (43 %) oraz miasta Legnica (42,2 %), a także powiatu jaworskiego (19,3 %), głogowskiego (19,3 %) i lubińskiego (14,3 %).

Podmioty gospodarcze na terenie byłego województwa legnickiego 13 * w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób wg faktycznego miejsca pracy i rodzaju działalności Wykres 3. Liczba osób pracujących * w sektorze usług rynkowych w badanych powiatach byłego województwa legnickiego na koniec lat 2005 2008 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl 2.3. Podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane w rejestrze REGON W 2008 r. zarejestrowano 4272 nowe podmioty gospodarcze w badanych powiatach województwa dolnośląskiego (tabela 5) było to o 2,3 % więcej niż w 2007 r., a o 10,9 % więcej niż w 2006 r. Najwięcej nowych podmiotów jest rejestrowanych w powiecie miasto Legnica, kolejno znajdują się powiaty lubiński i głogowski, w których jest rejestrowanych

14 Bogumiła Wątorek rocznie ok. 550 750 nowych podmiotów. Mniejsza liczba podmiotów gospodarczych jest powoływana do życia rocznie w pozostałych powiatach, czyli legnickim, jaworskim, polkowickim i złotoryjskim ok. 220 450. Tabela 5. Liczba podmiotów gospodarki narodowej nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON w badanych powiatach byłego województwa legnickiego w latach 2001 2009 Jednostka terytorialna Podmioty * nowo zarejestrowane w rejestrze REGON 2003 2004 2005 2006 2007 2008 * bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl I poł. 2009 Powiat jaworski 282 245 268 393 416 464 323 Powiat złotoryjski 221 213 280 306 319 349 177 Powiat głogowski 545 560 645 706 772 735 348 Powiat legnicki 281 269 318 367 430 439 228 Powiat lubiński 651 538 658 629 674 757 354 Powiat polkowicki 269 257 281 272 416 355 200 Powiat m. Legnica 840 802 1 473 1 179 1 149 1 173 595 RAZEM 3 089 2 884 3 923 3 852 4 176 4 272 2 225 1,3 % 7,1 % 8,5 % 5,4 % 21,4 % 18,9 % 5,4 % 18,9 % 25,8 % Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawy Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Pozostałe Wykres 4. Struktura podmiotów gospodarki narodowej nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON według sekcji PKD w badanych powiatach byłego województwa legnickiego w 2008 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl

Podmioty gospodarcze na terenie byłego województwa legnickiego W 2008 r. najwięcej podmiotów zarejestrowano w sekcjach: G (Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego) 25,8 %, F (Budownictwo) 21,4 % oraz K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej) 18,9 % (wykres 4). Podobna sytuacja była w roku wcześniejszym (2007 r.), kiedy to najwięcej nowo rejestrowanych podmiotów zajmowało się handlem i naprawami 26,9 %, obsługą nieruchomości i firm 20,0 % oraz budownictwem 19,5 %. 15 2.4. Pracujący oraz podmioty gospodarki narodowej według klas wielkości Na badanym obszarze dominują podmioty gospodarcze małe zatrudniające do 9 osób (tabela 6), które na koniec 2008 r. stanowiły 96,02 % ogółu zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarki narodowej. Udział podmiotów zatrudniających od 10 do 49 osób wyniósł 3,2 %, a zatrudniających od 50 do 249 osób wyniósł 0,67 %. Odsetek podmiotów dużych zatrudniających 250 osób i więcej jest bardzo mały, wynosi 0,11 %, w tym podmiotów zatrudniających 1000 i więcej osób jest jedynie 12 w badanych powiatach województwa dolnośląskiego. Jednostka terytorialna Tabela 6. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON według liczby pracujących w badanych powiatach byłego województwa legnickiego na koniec 2008 r. podmioty gospodarki narodowej * zarejestrowane w rejestrze REGON wg klas wielkości według stanu na 31.12.2008 r. podmioty o liczbie pracujących ogółem 0-9 10-49 50-249 250-999 1000 Powiat jaworski 4 676 4 503 138 32 3 0 Powiat złotoryjski 4 095 3 917 148 27 3 0 Powiat głogowski 8 207 7 865 284 55 3 0 Powiat legnicki 4 192 4 003 162 25 2 0 Powiat lubiński 9 478 9 109 289 64 12 4 Powiat polkowicki 4 243 4 039 161 33 6 4 Powiat m. Legnica 12 961 12 511 349 87 10 4 RAZEM 47 852 45 947 1 531 323 39 12 Udział (%) 100,00 96,02 3,20 0,67 0,08 0,03 * bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl. Warto zwrócić uwagę na skupienie firm dużych, czyli zatrudniających 250 osób i więcej, w trzech powiatach badanego obszaru, a mianowicie w lubińskim (16 takich firm), mieście Legnica (14 podmiotów) oraz polkowickim (10 podmiotów). Jest to istotny czynnik kształtujący strukturę zatrudnienia na badanym obszarze.

16 Bogumiła Wątorek 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % 30,4 % 27,6 % 29,7 % 20,5 % 24,8 % 22,2 % 49,1 % Powiat jaworski Powiat złotoryjski Powiat głogowski 21,1 % 25,7 % 47,5 % 48,2 % 53,3 % Powiat legnicki 63,2 % 11,1 % Powiat lubiński 57,1 % 15,4 % 25,7 % 27,4 % 45,7 % 46,2 % 15,6 % 16,7 % 38,8 % 37,1 % Powiat Powiat polkowicki m. Legnica Łącznie 9 i mniej 10 49 50 i więcej Wykres 5. Struktura zatrudnienia według klas wielkości podmiotów w badanych powiatach byłego województwa legnickiego według stanu na 30.06.2009 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie dolnośląskim w latach 2007 2008 aktualizacja czerwiec 2009, www.stat.gov.pl/wroc Wykres 5 dostarcza informacji o liczbie osób zatrudnionych w podmiotach o różnej wielkości w poszczególnych powiatach byłego województwa legnickiego według stanu na 30 czerwca 2009 r. Ogólnie w badanych powiatach największa część osób 46,2 % jest pracownikami podmiotów średnich i dużych, czyli zatrudniających 50 osób i więcej. 37,1 % osób jest pracownikami tzw. mikroprzedsiębiorstw o zatrudnieniu mniejszym niż 10 osób. Pozostała część to pracownicy podmiotów zatrudniających od 10 do 49 osób. Jedynie jeden powiat miasto Legnica ma strukturę zatrudnienia zbliżoną do średniej dla całego badanego obszaru. W pozostałych powiatach widoczne są wyraźne różnice wynikające ze zróżnicowania klas wielkości podmiotów działających na terenie danego powiatu. Wysokie skupienie podmiotów dużych (zatrudniających 250 osób i więcej) w powiatach lubińskim i polkowickim powoduje, że około 60 % osób pracujących tych powiatów jest zatrudnionych w podmiotach o liczbie pracowników 50 i więcej (lubiński 63,2 %, polkowicki 57,1 %). W pozostałych powiatach, czyli legnickim, jaworskim, głogowskim i złotoryjskim, największa część osób około 50 % to pracownicy tzw. mikroprzedsiębiorstw. Podmioty gospodarcze średnie i duże nie skupiają tutaj przeważającej części osób aktywnych zawodowo. 3. Kluczowe podmioty gospodarcze terenu byłego województwa legnickiego Województwo legnickie istniało w latach 1975 1998, cechował je wysoki stopień urbanizacji, było to województwo o charakterze typowo przemysłowym, gdzie najbardziej rozwiniętym sektorem gospodarki było wydobycie miedzi w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym. Przez wiele lat krajobraz gospodarczy tego terenu kojarzony był ze swoistą

Podmioty gospodarcze na terenie byłego województwa legnickiego monokulturą miedziową, gdyż umiejscowione tutaj złoża miedzi pobudziły dynamiczny rozwój samego górnictwa, a także przemysłu przetwórczego zorientowanego głównie na przetwarzane rud miedzi. Alternatywą dla monokultury przemysłu miedziowego stało się utworzenie w 1997 r. Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w której założono preferowanie następujących dziedzin 1 : przemysłu metalowego, maszynowego, motoryzacyjnego i samochodowego, chemicznego, instrumentów muzycznych oraz przetwórstwa roślin przemysłowych. W ramach LSSE funkcjonuje 11 podstref zlokalizowanych w różnych miejscach, co umożliwia przedsiębiorcom wybór najkorzystniejszego obszaru działalności. Aktualnie na terenie byłego województwa legnickiego występuje dużo większe zróżnicowanie pod względem sektorów gospodarki. W miarę upływu lat powstawały coraz to nowe zakłady przemysłowe, rozwinął się również mocno sektor handlowy i usługowy. Poniżej przestawiona zostanie krótka charakterystyka gospodarcza poszczególnych powiatów znajdujących się na terenie objętym badaniem. 17 Powiat legnicki oraz powiat miasto Legnica Krajobraz gospodarczy Legnicy oraz jej okolic diagnozuje m.in. Strategia rozwoju miasta Legnicy na lata 2004 2014, która wskazuje istotne elementy przemiany otoczenia gospodarczego w ostatnich latach. Największym pracodawcą miasta Legnica jest Huta Miedzi Legnica 2, wchodząca w skład KGHM Polska Miedź S.A. Na uwagę zasługuje działalność zakładów skupionych w Legnickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej (LSSE). Podstrefa Legnica skupia firmy przemysłu motoryzacyjnego, spożywczego, chemicznego metalowego, budowlanego, a działalność prowadzą tam m.in. takie firmy jak Animak-Kopcza, Brugmann Fabryka Grzejników, Faurecia Legnica, Gates Polska, TBMeca Poland, Uzin Polska Produkty Budowlane, Viessmann Technika Grzewcza, Wezi-tec, Winkelmann. W ostatnich latach miasto Legnica przeobraziło się z ośrodka przemysłowego (w którym dominowało przetwórstwo miedzi) w ośrodek handlowo-usługowy 3. Wzrasta liczba funkcjonujących w mieście hipermarketów oraz galerii handlowych, jednocześnie wzrasta liczba dominujących małych firm prywatnych zajmujących się handlem detalicznym i hurtowym oraz usługami. Powiat lubiński Najbardziej znaczącym podmiotem gospodarczym miasta Lubina jest KGHM Polska Miedź S.A., będący piątym na świecie i największym w Europie producentem miedzi elektrolitycznej 4, należy również do światowej czołówki producentów srebra 5. Podmiot ten jest wskazywany jako jeden z najważniejszych dla rozwoju gospodarczego regionu 6, rozciąga swoją działalność również na powiaty sąsiadujące z lubińskim. Zajmuje się eksploatacją rud miedzi i srebra, co sprzyja rozwojowi innych gałęzi przemysłu bazujących na 1 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 grudnia 1997 r. w sprawie ustalenia planu rozwoju Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (Dz. U. Nr 153, poz. 1003). 2 Strategia rozwoju miasta Legnicy na lata 2004 2014, 1 marca 2004, s. 8. 3 Ibidem, s. 9. 4 Lubin 2020 Strategia miasta Lubina, s. 13 www.um.lubin.pl. 5 Ibidem, s. 13. 6 Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku Załącznik, listopad 2005, Wrocław, s. 13.

18 Bogumiła Wątorek produktach górnictwa. Jest to podmiot zatrudniający bardzo dużą liczbę pracowników około 18,5 tys. 7 składający się z kilku różnych oddziałów, z których największe to Zakłady Górnicze Lubin, Zakłady Górnicze Polkowice-Sieroszowice, Zakłady Górnicze Rudna, Huta Miedzi Legnica, Huta Miedzi Głogów. KGHM Polska Miedź S.A. działa w ramach grupy kapitałowej zrzeszającej inne znaczące podmioty, przykładem może być KGHM Ecoren, PHP MERCUS, POL-MIEDŹ TRANS, INOVA, Dolnośląska Fabryka Maszyn ZANAM- LEGMET. Niektóre z podmiotów grupy kapitałowej KGHM prowadzą działalność na terenie sąsiednich powiatów, a cała grupa kapitałowa zatrudnia ponad 28 tys. osób. Jednak krajobraz gospodarczy powiatu kształtują również inne sektory gospodarki, w tym najsilniej rozwijające się ostatnio sektory: usług oraz handlu (m.in. powstające sklepy wielkopowierzchniowe, a także działalność usługowa lokalnych małych i średnich przedsiębiorców). Powiat głogowski Centrum gospodarcze powiatu stanowi Głogów, który skupia około 85 % ogółu podmiotów zarejestrowanych w REGON oraz prawie 80 % osób w wieku produkcyjnym 8 (tabela 7). Tabela 7. Liczba podmiotów gospodarki narodowych zarejestrowanych w rejestrze REGON oraz liczba ludności w wieku produkcyjnym w powiecie głogowskim według stanu na koniec 2008 r. Jednostka terytorialna podmioty GN * zarejestrowane w rejestrze REGON ludność w wieku produkcyjnym 31.12.2008 31.12.2008 [jedn. gosp.] [%] [osoba] [%] Powiat głogowski razem 8 207 100,0 59 765 100,0 Głogów (1) 6 965 84,9 47 158 78,9 Głogów (2) 418 5,1 3 815 6,4 Jerzmanowa (2) 265 3,2 2 394 4,0 Kotla (2) 218 2,7 2 643 4,4 Pęcław (2) 127 1,5 1 485 2,5 Żukowice (2) 214 2,6 2 270 3,8 (1) gmina miejska, (2) gmina wiejska * bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl. W mieście Głogów głównym sektorem gospodarki jest hutnictwo miedzi 9, skupiające dużą część ogółu osób czynnych zawodowo. Huta Miedzi Głogów, wchodząca w skład 7 Źródło: www.kghm.pl. 8 Porównaj: Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Strategia rozwoju powiatu głogowskiego, Wrocław 2001, s. 69. 9 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowani przestrzennego Głogowa (projekt z 23.10.2009 r.), s. 71 http://sit.glogow.pl/.

Podmioty gospodarcze na terenie byłego województwa legnickiego KGHM Polska Miedź S.A., jest największym zakładem przemysłowym miasta. Niestety brakuje innych silnie rozwiniętych sektorów przemysłowych, jednakże napływają w ostatnich latach inwestorzy zajmujący się działalnością handlową i usługową powstały stacje paliw, salony i serwisy samochodowe, markety spożywcze, budowlane oraz odzieżowe. 19 Powiat polkowicki Największym pracodawcą powiatu polkowickiego są zakłady KGHM Polska Miedź S.A. 10 oraz spółki powiązane z KGHM. Zauważalne są jednak pozytywne tendencje w zakresie przełamywania monostruktury gospodarczej. Na terenie powiatu umiejscowiona została część Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej podstrefa Polkowice, w ramach której działają fabryki takich koncernów jak Volkswagen Motor Polska, Sitech, CCC Factory i inne 11. Rozwija się dzięki temu przemysł motoryzacyjny, tekstylny i metalowy. Rozwój gospodarczy powiatu warunkowany jest głównie działalnością sektora przemysłowego, sektor usługowy ma mniejsze znaczenie. Powiat złotoryjski Na terenie powiatu złotoryjskiego znajdują się złoża kopalin skalnych bazaltu, które są aktualnie eksploatowane. W obrębie Wilkowa 12 znajdują się 2 kopalnie bazaltu oraz kilkadziesiąt zakładów produkcyjnych utworzonych na terenie byłej kopalni Lena. Na terenie powiatu zlokalizowana jest podstrefa Złotoryja LSSE, w której zainwestowały firmy z branży budowlanej oraz produkujące elementy bitumiczne i ekrany multimedialne. Do największych przedsiębiorstw powiatu należą m.in.: Kopalnie Surowców Skalnych S.A., Vitbis Sp. z o.o., Adeo Screen Sp. z o.o. (LSSE), Przedsiębiorstwo Górniczo-Produkcyjne BAZALT S.A. (LSSE), Przedsiębiorstwo Transportowo Budowlane Sp. z o.o. (LSSE). Powiat jaworski Główna część podmiotów gospodarczych jest skoncentrowana w Jaworze prawie 60 %, nieznaczna część w Bolkowie (tabela 8). Jawor skupia największą część osób będących w wieku produkcyjnym prawie 50 %, Bolków nieco ponad 20 %. Większość istniejących zakładów produkcyjnych to podmioty niewielkie, zatrudniające po kilkadziesiąt osób. Aktywizacja działań przedsiębiorczych w powiecie ujawnia się przed wszystkim w dziedzinie handlu detalicznego, a także powstających zakładów usługowych 13. Wśród najważniejszych pracodawców powiatu jaworskiego wymienić należy następujące podmioty: Kuźnia Jawor (producent odkuwek matrycowych), Cukrownia Jawor, KORPO (obróbka mechaniczna odlewów i odkuwek), Metal Jawor (produkcja maszyn i urządzeń dla przemysłu kamieniarskiego) 14. 10 Strategia rozwoju powiatu polkowickiego na lata 2008-2015, Polkowice, październik 2008, s. 32. 11 www.lsse.eu 12 www.zlotoryja.com.pl 13 Więcej: Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Jaworskiego na lata 2004 2006, Jawor, grudzień 2004, www.powiat-jawor.org.pl 14 Strategia Rozwoju Powiatu Jaworskiego, Jawor 2001, s. 25.

20 Bogumiła Wątorek Tabela 8. Liczba podmiotów gospodarki narodowych zarejestrowanych w rejestrze REGON oraz liczba ludności w wieku produkcyjnym w powiecie jaworskim według stanu na koniec 2008 r. Jednostka terytorialna podmioty GN * zarejestrowane w rejestrze REGON ludność w wieku produkcyjnym 31.12.2008 31.12.2008 [jedn. gosp.] [%] [osoba] [%] Powiat jaworski razem 4 676 100,0 34 178 100,0 Jawor (1) 2 721 58,2 16 451 48,1 Bolków (3) 734 15,7 7 037 20,6 Męcinka (2) 313 6,7 3 066 9,0 Mściwojów (2) 308 6,6 2 554 7,5 Paszowice (2) 283 6,1 2 538 7,4 Wądroże Wielkie (2) 317 6,8 2 532 7,4 (1) gmina miejska, (2) gmina wiejska, (3) gmina wiejsko-miejska * bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl. 4. Podsumowanie 1. Najwięcej podmiotów gospodarki narodowej jest zarejestrowanych w rejestrze REGON w powiecie miasto Legnica (prawie 13 tys.), kolejny jest powiat lubiński (około 9,5 tys.) i głogowski (ponad 8 tys.). W pozostałych powiatach liczba ta jest mniejsza mieści się w granicach 4,1 4,7 tys. podmiotów. 2. Ogółem w badanych powiatach jest rejestrowanych w ostatnich latach około 4 tys. nowych podmiotów rocznie, przy czym najwięcej w powiecie miasto Legnica, kolejne to powiat lubiński i głogowski. 3. Wśród podmiotów nowo rejestrowanych w okresie ostatnich lat dominują podmioty gospodarcze zajmujące się handlem i naprawami, obsługą nieruchomości i firm, a także budownictwem. 4. Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów gospodarki narodowej zajmujących się danym rodzajem działalności, na badanym obszarze dominują podmioty, których przedmiotem działalności jest handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego, kolejno podmioty zajmujące się obsługą nieruchomości, wynajmem i usługami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej, a następnie podmioty zajmujące się budownictwem. 5. Największa liczba osób jest zatrudniona w sektorze przemysłowym, czyli w podmiotach zajmujących się górnictwem, przetwórstwem przemysłowym, budownictwem oraz wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz i wodę. 6. Na drugim miejscu pod względem ilości zatrudnianych osób jest sektor usług rynkowych, do którego zalicza się przedsiębiorstwa zajmujące się handlem i naprawami, a także obsługą nieruchomości, firm, transportem oraz pośrednictwem finansowym.