SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 6.4.2018r. COM(2018) 170 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW na temat śródokresowego przeglądu realizacji programu Europa dla obywateli na lata 2014 2020 {SWD(2018) 86 final} PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW na temat śródokresowego przeglądu realizacji programu Europa dla obywateli na lata 2014 2020 W swoim orędziu o stanie Unii z 2017 r. przewodniczący Jean-Claude Juncker podkreślił potrzebę zwiększenia zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym w prace nad przyszłością Europy. Program Europa dla obywateli jest jednym z narzędzi służących do angażowania obywateli Europy w projekt europejski oraz wzbudzania głębokiego zainteresowania Unią Europejską i identyfikowania się z nią. W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono wyniki śródokresowe uzyskane w ramach programu Europa dla obywateli oraz omówiono jakościowe i ilościowe aspekty realizacji programu zgodnie z art. 15 ust. 4 lit. a) rozporządzenia Rady nr 390/2014 z dnia 14 kwietnia 2014 r. 1. Opiera się ono na wynikach zewnętrznego przeglądu śródokresowego 2 i na dokumencie roboczym służb Komisji przygotowanym przez Komisję Europejską 3 oraz na sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego na temat realizacji programu z marca 2017 r. 4 i konsultacjach publicz prowadzo przez Komisję od stycznia do kwietnia 2017 r. 5. 1. WPROWADZENIE I KONTEKST Obecny program Europa dla obywateli na lata 2014 2020 ustanowiono na mocy rozporządzenia Rady (UE) nr 390/2014. W przedmiotowym rozporządzeniu jako główne cele programu wskazano: przyczynianie się do zrozumienia przez obywateli Unii, jej historii i różnorodności; oraz promowanie obywatelstwa europejskiego oraz poprawa warunków aktywności obywatelskiej i demokratycznej na szczeblu UE. Cele szczegółowe programu są następujące: uwrażliwianie na pamięć o przeszłości, wspólną historię i wspólne wartości UE oraz cel UE, czyli wspieranie pokoju, wartości UE oraz dobrobytu jej narodów, poprzez stymulowanie debaty i refleksji oraz tworzenie sieci kontaktów; oraz 1 2 3 4 5 Rozporządzenie Rady (UE) nr 390/2014 z dnia 14 kwietnia 2014 r. ustanawiające program Europa dla obywateli na lata 2014 2020, Dz.U. L 115 z 17.4.2014. Śródokresowy przegląd realizacji programu Europa dla obywateli, Deloitte and Coffey International, lipiec 2017 r. Dokument roboczy służb Komisji towarzyszący sprawozdaniu na temat śródokresowego przeglądu realizacji programu Europa dla obywateli na lata 2014 2020. Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego na temat wdrożenia rozporządzenia Rady (UE) nr 390/2014 z dnia 14 kwietnia 2014 r. ustanawiającego program Europa dla obywateli na lata 2014 2020 (2015/2329(INI)). Zob.: https://ec.europa.eu/home-affairs/content/public-consultation-mid-term-evaluation-europe-citizensprogramme-2014-2020_en 2

zachęcanie do demokratycznej i obywatelskiej aktywności na szczeblu UE poprzez poszerzanie wiedzy obywateli o mechanizmie kształtowania polityk Unii i sprzyjanie możliwościom zaangażowania społecznego i międzykulturowego oraz wolontariatu na szczeblu UE. Program jest realizowany przez Komisję Europejską przy wsparciu Agencji Wykonawczej ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA). 2. KLUCZOWE ELEMENTY I REALIZACJA PROGRAMU W ramach programu wspiera się szeroki zakres działań i różne organizacje, które promują aktywne obywatelstwo europejskie poprzez angażowanie obywateli z całej Europy. Uzupełnieniem dwóch komponentów programu pamięć o przeszłości Europy i zaangażowanie demokratyczne i aktywność obywatelska jest środek przekrojowy ( działanie horyzontalne: wykorzystanie ) w zakresie analizy, rozpowszechniania i wykorzystania wyników projektów. Jak przewidziano w rozporządzeniu, w ramach programu wykorzystuje się dotacje na działania, aby wesprzeć projekty obu komponentów oraz dotacje operacyjne, aby wesprzeć organizacje działające w ramach celów programu. 2.1. Komponenty programu Komponent 1: Pamięć o przeszłości Europy W ramach tego komponentu wspiera się działania zachęcające do refleksji nad różnorodnością kulturową Europy oraz nad szeroko rozumianymi wspólnymi wartościami unijnymi. Jego celem jest finansowanie projektów, które służą refleksji nad przyczynami reżimów totalitar w nowożytnej historii Europy oraz czczą pamięć ofiar ich zbrodni. Ponadto w ramach tego komponentu wspiera się działania związane z innymi decydującymi momentami i punktami odniesienia w najnowszej historii Europy. W szczególności pierwszeństwo przyznaje się projektom promującym tolerancję, wzajemne zrozumienie, dialog międzykulturowy i pojednanie jako sposób na to, by zostawić za sobą przeszłość i budować przyszłość, kładąc nacisk na dotarcie do młodszego pokolenia. Komponent 2: Zaangażowanie demokratyczne i aktywność obywatelska W ramach tego komponentu wspiera się działania związane z aktywnością obywatelską, ze szczególnym uwzględnieniem działań bezpośrednio związa z polityką UE. Wsparcia udziela się w celu zwiększenia uczestnictwa w kształtowaniu unijnej agendy politycznej w dziedzinach związa z celami programu. Komponent ten obejmuje również projekty i inicjatywy, które rozwijają możliwości w zakresie wzajemnego zrozumienia, dialogu międzykulturowego, solidarności, zaangażowania społecznego oraz wolontariatu na szczeblu Unii. W ramach tego komponentu wspiera się następujące rodzaje działań: - partnerstwo miast: działanie to wspiera projekty zrzeszające szerokie grono obywateli z miast partnerskich w celu przedyskutowania tematów zgod z celami programu. Poprzez zachęcanie obywateli na szczeblu lokalnym i unijnym do debaty nad konkretnymi zagadnieniami europejskiej agendy politycznej projekty te mają na celu promowanie aktywności obywatelskiej i rozwijanie możliwości w zakresie zaangażowania obywatelskiego; 3

- sieci miast: gminy, regiony i stowarzyszenia pracujące nad wspólnymi tematami w dłuższej perspektywie czasowej mogą tworzyć sieci w celu zapewnienia bardziej zrównoważonej współpracy i wymiany dobrych praktyk. Sieci miast organizują działania skupione wokół tematów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w kontekście celów programu lub wieloletnich priorytetów; - projekty społeczeństwa obywatelskiego: w ramach tego środka przyznaje się dotacje na wspieranie projektów promowa przez partnerstwa transnarodowe i sieci bezpośrednio angażujące obywateli. Projekty te zrzeszają obywateli z róż środowisk w ramach działań, które stwarzają możliwość udziału w kształtowaniu unijnej agendy politycznej. W ramach tych projektów obywateli zachęca się do współpracy w zakresie wieloletnich zagadnień priorytetowych oraz do debaty poświęconej tym zagadnieniom na szczeblu lokalnym i europejskim. Działanie horyzontalne: wykorzystanie Środek ten obejmuje działania komunikacyjne, badania, rozpowszechnianie wyników programu oraz wsparcie na rzecz punktów kontaktowych programu Europa dla obywateli wyznaczo w państwach członkowskich i państwach uczestniczących. Punkty kontaktowe programu Europa dla obywateli udzielają porad wnioskodawcom, wspierają poszukiwania partnerów oraz rozpowszechniają informacje o programie. 2.2. Budżet Całkowity budżet programu na lata 2014 2020 wynosi 187 718 000 EUR 6. W tym okresie sprawozdawczym w ramach programu wykorzystano wszystkie środki na zobowiązania i płatności. Podzielono je na komponenty programu i działania w następujący sposób: Rok na projekty dotyczące pamięci o przeszłości Europy przyznano kwotę 9,46 mln EUR; na projekty związane z partnerstwem miast przyznano kwotę 12,21 mln EUR; na sieci miast przyznano kwotę 12,71 mln EUR; na projekty społeczeństwa obywatelskiego przyznano kwotę 10,32 mln EUR; na rzecz organizacji promujących pamięć o przeszłości Europy przyznano łącznie 3,64 mln EUR w ramach wsparcia strukturalnego; na rzecz ośrodków analitycz i europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających w obszarze aktywności obywatelskiej przyznano łącznie 16,65 mln EUR; w ramach programu przeznaczono również 2,8 mln EUR środków na działania przekrojowe, m.in. w celu jak najlepszego wykorzystania wyników programu. Tabela 1: Roczne wydatki na realizację programu na lata 2014 2016: 2014 22 688 003 2015 22 352 785 2016 22 765 895 Łącznie w latach 2014 2016 67 806 683 Wydana kwota (w EUR) 6 W wyniku negocjacji w sprawie obec wieloletnich ram finansowych 2014 2020 (WRF) przyznane środki budżetowe zmniejszono o około 29,5 mln EUR w porównaniu z budżetem pierwotnie zaproponowanym przez Komisję. 4

Źródło: Sprawozdania roczne Komisji Europejskiej z działalności programu za lata 2014, 2015 i 2016. 2.3. Otrzymane wnioski i wybrane projekty W latach 2014 2016 złożono ponad 7 000 wniosków o dotacje. W porównaniu z poprzednim programem dotacje przyznano mniejszej liczbie projektów 7. Wynika to częściowo z większego rozmiaru projektów, które otrzymały dotacje, i większej liczby osób uczestniczących w projektach. Średnio sfinansowano mniej niż 10 % projektów zgłoszo w latach 2014 2016, z wyjątkiem projektów w dziedzinie partnerstwa miast. W 2016 r. sfinansowano 8 % projektów upamiętniających, 22 % projektów w dziedzinie partnerstwa miast, 9 % sieci miast i 5 % projektów społeczeństwa obywatelskiego 8. Wysokie zapotrzebowanie ze strony osób ubiegających się o dotację pokazuje, że istnieje możliwość zapewnienia dodatkowego finansowania, w tym na działania następcze i rozpowszechnianie. Pomimo pozytywnej oceny ze względu na ograniczenia budżetowe nie można było sfinansować znacznej liczby projektów, które przyczyniłyby się do zwiększenia wpływu programu. Zainteresowane strony podkreśliły, że taka sytuacja może zniechęcić wnioskodawców do ponownego złożenia wniosku w przyszłości. W swoim sprawozdaniu z realizacji programu na lata 2014 2020, sporządzonym w marcu 2017 r. 9, Parlament Europejski wezwał Radę i Komisję Europejską do rozważenia całkowitego budżetu w kwocie około 500 mln EUR na następny program w ramach kolej wieloletnich ram finansowych 10. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny doszedł do podob wniosków w swojej opinii na temat finansowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego z października 2017 r. 11. Tabela 2: Liczba projektów i przyzna dotacji operacyj a liczba otrzyma wniosków 12 Komponen t KOMPO NENT 1 KOMPO NENT 2 Rodzaj dotacji Dotacje na działania Dotacje operacyjne Partnerstw o miast Liczba otrzyma wnioskó w Liczba wybra projekt ów % wybra Liczba otrzyma wnioskó w Liczba wybra projekt ów % wybra Liczba otrzyma wnioskó w Liczba wybra projekt ów 2014 2015 2016 472 36 8 % 538 33 6 % 468 38 8 % 22 6 27 % 6 6 % wybra 100 % 13 6 6 100 % 667 252 38 % 1 404 252 18 % 1 093 237 22 % 7 Np. podczas gdy w 2013 r. sfinansowano łącznie 544 projekty, w 2016 r. do dofinansowania wybrano jedynie 395 projektów. W 2013 r. sfinansowano łącznie 353 projekty w dziedzinie partnerstwa miast i 41 sieci miast, zaś w 2016 r. jedynie 237 projektów w dziedzinie partnerstwa miast i 30 sieci miast. 8 Sprawozdania roczne Komisji Europejskiej z działalności programu za lata 2014, 2015 i 2016. 9 Zob. odniesienie powyżej. 10 Reprezentującego symboliczne 1 euro na obywatela. 11 Zob.: Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny: Finansowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego przez UE (ang. Financing of Civil Society Organisations by the EU ), opinia z inicjatywy własnej z dnia19 października 2017 r., EKES 2017, 01953. Autor: Jean Marc Roirant. 12 Wartości procentowe zaokrąglono. 13 Wyłącznie organizacje pierwotnie wybrane w ramach zaproszenia do składania wniosków na pierwszy rok programu kwalifikowały się do ponownego złożenia wniosku w 2015 i 2016 r. 5

Sieci miast 224 35 16 % 339 32 9 % 328 30 9 % Projekty społeczeńs twa obywatels kiego Dotacje operacyjne 538 29 5 % 440 27 6 % 541 25 5 % 139 29 21 % 37 31 84 % 31 30 97 % Ogółem 2 062 387 2 764 381 2 467 366 Źródło: Śródokresowy przegląd programu z 2017 r., Deloitte and Coffey International. 2.4. Pochodzenie geograficzne projektów Program jest otwarty dla państw członkowskich UE, krajów kandydujących, potencjal krajów kandydujących (tj. krajów z Bałkanów Zachodnich) oraz państw EFTA, które są stroną Porozumienia EOG, o ile podpisały umowę międzynarodową określającą szczegóły ich uczestnictwa w programie. W 2017 r. program był realizowany w 33 państwach uczestniczących 14. Biorąc pod uwagę zaangażowanie organizacji partnerskich, wszystkie państwa uczestniczące w programie otrzymały dotacje na projekty. Węgry, którym przyznano około 15 % całkowitej liczby dotacji na projekty w latach 2014 2016, są niezmiennie państwem z największą liczbą beneficjentów. Liczba projektów na Słowacji i we Włoszech jest zbliżona, gdyż państwom tym przyznano odpowiednio około 13 % i 11 % dotacji. Przyczynił się do tego głównie środek w zakresie partnerstwa miast, w ramach którego prawie połowa otrzyma wniosków pochodziła z tych trzech państw członkowskich. Tabela 3: Liczba wniosków otrzyma w latach 2014, 2015 i 2016 w podziale na państwa Źródło: Śródokresowy przegląd programu z 2017 r., Deloitte and Coffey International. 14 28 państw członkowskich oraz Albania, Bośnia i Hercegowina, była jugosłowiańska republika Macedonii, Czarnogóra i Serbia. 6

2.5. Uczestnicy i partnerzy W latach 2014 2016 przyznano dotacje na wsparcie ponad 1 000 projektów w 33 państwach uczestniczących. W sumie w działania wspierane w ramach programu bezpośrednio zaangażowało się 3,3 mln obywateli (np. uczestników działań prowadzo w ramach partnerstwa miast, uczestników wydarzeń organizowa przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego itd.), a pośrednio dodatkowe 3,9 mln (np. użytkownicy materiałów internetowych sporządzo w ramach programu, czytelnicy opracowań przygotowa przez ośrodki analityczne itd.). Z da dotyczących podmiotów będących beneficjentami po raz pierwszy wynika, że program skutecznie dociera do nowych odbiorców zarówno poprzez przyciąganie nowych beneficjentów, jak i poprzez większe, bardziej transnarodowe partnerstwa 15. Dzięki projektom w dziedzinie partnerstw miast i sieciom miast program dotarł do prawie 4 500 miast w Europie 16. Znacząco wzrosła również całkowita liczba partnerów uczestniczących w każdym projekcie. Z biegiem czasu wnioskodawcy zdobywali coraz większe doświadczenie i w rezultacie przedstawili bardziej złożone projekty z udziałem większej liczby partnerów. Łącznie w programie wzięło udział ponad 2 500 organizacji, podzielo na około 700 organizacji promujących pamięć o przeszłości i 1 800 organizacji społeczeństwa obywatelskiego. 2.6. Jakość projektów Wprowadzenie systemu wieloletnich priorytetów tematycz w miejsce poprzedniego systemu rocz priorytetów przyniosło elastyczność i znaczną poprawę na poziomie projektu. Wprowadzono wieloletnie priorytety obejmujące pozostały okres programowania (2016 2020), aby dać wnioskodawcom więcej czasu na zaplanowanie i przygotowanie projektów, a tym samym pozwolić im lepiej skupić się na celach programu i złożyć lepiej sformułowane wnioski o większym potencjalnym wpływie. Skoncentrowanie działań prowadzo w ramach programu na obywatelach oraz położenie nacisku na aktualne kwestie, takie jak migracja, solidarność, różnorodność kulturowa, włączenie społeczne, europejskie dziedzictwo kulturowe i pamięć historyczna, pozwoliły uczestnikom na włączenie oddol perspektyw do debaty europejskiej, umożliwiając jednocześnie instytucjom UE bezpośredni kontakt z ludźmi w terenie. Przyczyniło się to do poprawy ogólnej jakości projektów w dziedzinie partnerstwa miast, czego dowodem są wyniki uzyskane w trakcie przeglądu. W przeszłości projekty w dziedzinie partnerstwa miast często polegały na spotkaniach osób z róż państw w celu omówienia różnorod zagadnień, takich jak środowisko naturalne czy sport. W wyniku tego programu ukierunkowane działania Komisji i Agencji Wykonawczej sprawiły, że finansowane w jego ramach projekty w dziedzinie partnerstw miast i sieci miast zaczęły stopniowo w coraz większym zakresie sprzyjać włączeniu społecznemu i stawać się bardziej ustrukturyzowane. Obecnie w ramach tych projektów angażuje się zazwyczaj dużą liczbę partnerów (średnio 5 w przypadku projektów w dziedzinie partnerstw miast i 10 w przypadku sieci miast) 17 oraz koncentruje się na kluczowych zagadnieniach, takich jak migracja czy debata na temat przyszłości Europy. Zaostrzono również wymogi dotyczące treści w odniesieniu do projektów związa z pamięcią o przeszłości Europy i projektów społeczeństwa obywatelskiego, tworząc silniejsze powiązanie 15 Zob. rozdział 3 dokumentu roboczego służb Komisji towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu. 16 Dane dotyczące programu monitorowania dostarczone przez EACEA. 17 Zob. np. francuski projekt w dziedzinie partnerstwa miast Święto Europy (ang. Festival of Europe ) opisany w załączniku 4 do towarzyszącego dokumentu roboczego służb Komisji. 7

z celami programu. W rezultacie coraz więcej organizacji przedstawiało bardziej innowacyjne projekty o wyraźniejszym wymiarze europejskim 18. 2.7. Wsparcie strukturalne dla organizacji W latach 2014 2017 europejskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego i ośrodki analityczne otrzymały wieloletnie wsparcie strukturalne w postaci dotacji operacyj 19. Na podstawie programu prac na lata 2014 2017 wybrane organizacje otrzymały roczne dotacje operacyjne. W następstwie zewnętrznego śródokresowego przeglądu programu wieloletnie dotacje operacyjne umożliwiły beneficjentom realizację długoterminowej wizji i tym samym zwiększenie efektywności ich działań. 3. JAKIE SĄ OSIĄGNIĘCIA PROGRAMU EUROPA DLA OBYWATELI? Jak wykazano w towarzyszącym dokumencie roboczym służb Komisji, w połowie okresu programowania program osiąga ogólnie dobre wyniki w odniesieniu do obu komponentów pod względem celów szczegółowych, co stwierdzono na podstawie wskaźników wpływu w ocenie skutków, wskaźników związa z wynikami określo w rozporządzeniu i opinii wyrażo przez zainteresowane strony. 3.1. Znaczenie programu i europejska wartość dodana W trud warunkach politycz, społecz i gospodarczych program odgrywa ważną rolę w zwiększaniu zaangażowania obywateli w całej Europie. Zachęca on obywateli do bardziej aktywnego uczestnictwa w rozwoju UE i promowania jej podstawowych wartości, takich jak tolerancja, solidarność i niedyskryminacja, poprzez projekty i działania, w których mogliby oni uczestniczyć i zabierać głos. Wiele projektów bezpośrednio odnosiło się do bieżących kwestii politycz i społecz, takich jak migracje i kryzysy gospodarcze. Program wspiera również wolontariat, w szczególności poprzez zapewnienie staży członkom nowo utworzonego Europejskiego Korpusu Solidarności. Wzrost eurosceptycyzmu odczuwanego w tym okresie uwydatnił znaczenie programu, wzmacniając potrzebę zachęcania do rozwijania wspólnego poczucia tożsamości europejskiej i zastanowienia się nad przyczynami leżącymi u podstaw pytań dotyczących atrakcyjności i wartości dodanej Unii Europejskiej dla państw uczestniczących i obywateli europejskich. W tym kontekście program stanowił forum publiczne, na którym obywatele mieli możliwość wyrażania swoich poglądów na temat przyszłości Europy w ramach podejścia oddolnego. W porównaniu z poprzednim programem większy nacisk położony w obecnym programie na europejską pamięć historyczną miał zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia jego celów. W szczególności zachęcił on do refleksji nad różnorodnością kulturową i wspólnymi wartościami Europy oraz stworzył powiązania między nauką płynącą z najnowszej historii Europy a debatą na temat jej przyszłości. Wszystkie działania finansowane w ramach programu Europa dla obywateli mają wymiar transgraniczny angażują obywateli i organizacje z kilku uczestniczących państw albo są 18 Zob. np. projekt związany z pamięcią o przeszłości Europy Pomiędzy? (ang. In Between? ), opisany w załączniku 4 do towarzyszącego dokumentu roboczego służb Komisji. 19 Zaproszenie do składania wniosków dotyczących wsparcia strukturalnego dla organizacji badających europejską politykę publiczną (ośrodków analitycz) i organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających na poziomie europejskim COMM-C2/01-2013. 8

powiązane z samą Unią Europejską. Działania, takie jak te związane z pamięcią o przeszłości, partnerstwem miast lub sieciami paneuropejskimi mają na celu poszerzenie perspektyw i rozwijanie poczucia przynależności europejskiej i tożsamości europejskiej. Program wykazuje europejską wartość dodaną w postaci łącznego wpływu na uczestników i komplementarność z innymi inicjatywami UE. Jeżeli program nie będzie kontynuowany, mało prawdopodobne jest osiągnięcie pozytyw skutków za pomocą in środków. 3.2. Osiągnięcie celów programu Dzięki komponentowi pamięć o przeszłości Europy program przyczynił się do zwiększenia wiedzy na temat europejskiej pamięci historycznej i pamięci o przeszłości Europy, m.in. poprzez rozwój działań łączących pamięć o przeszłości Europy z aktywnością obywatelską i szeroko rozumianą demokracją. W obszarze projektów związa z Holokaustem i ludobójstwem zachęcano do wymiany ponad granicami państw i promowania europejskiego podejścia do historii, wnosząc w ten sposób znaczną wartość dodaną do odpowiednich debat. Zgodnie z zewnętrznym przeglądem śródokresowym uczestnicy zakończyli projekty związane z pamięcią o przeszłości Europy, uznając, że podzielają wspólne wartości z obywatelami z in państw uczestniczących oraz że projekty te mogły przyczynić się do trwałych zmian w podejściu uczestników do UE oraz jej historii, wartości i kultury 20. W obszarze partnerstwa miast wyniki w ramach programu osiąga się poprzez zwiększanie wzajemnego zrozumienia i przyjaźni między obywatelami na szczeblu lokalnym oraz zachęcanie do takiego zrozumienia i przyjaźni. W ramach partnerstwa miast stosuje się podejście oddolne do obywatelstwa poprzez angażowanie obywateli z lokal społeczności w doświadczanie i uznawanie wartości dodanej, jaką zapewnia UE 21. Doświadczenia te z kolei prowadzą do zwiększenia poczucia przynależności do UE i wreszcie do aktywności obywatelskiej na szczeblu UE. Sieci miast uzupełniały tradycyjny środek partnerstwa miast poprzez oferowanie miastom i gminom możliwości rozwijania projektów na większą skalę w celu zwiększenia wpływu i trwałości projektów. Umożliwiło to beneficjentom opracowanie bardziej tematycz i związa z polityką projektów oraz nawiązanie trwałych stosunków z organizacjami partnerskimi 22. Program skierowany był do organizacji społeczeństwa obywatelskiego w ramach dotacji operacyj i projektów społeczeństwa obywatelskiego. Oba środki zachęcały obywateli do aktywności obywatelskiej i demokratycznej na szczeblu europejskim, przyczyniając się tym samym do realizacji ogólnego celu programu, jakim jest zbliżenie UE do jej obywateli. W przypadku obu komponentów dostępny budżet był wydatkowany w stosunkowo jednakowym tempie każdego roku. Duża liczba bezpośrednich i pośrednich uczestników, do których udało się dotrzeć w ramach programu Europa dla obywateli, pokazuje, że program był skuteczny przy stosunkowo niskich kosztach. Udział w programie organizacji zrzeszających zainteresowane strony wpłynął na ich postrzeganie Europy. Większość uczestniczących organizacji odnotowała pozytywny wpływ na swoją wiedzę o Europie i zobowiązała się do większego zaangażowania w sprawy społeczeństwa obywatelskiego. 20 Zob. np. irlandzki projekt związany z pamięcią o przeszłości Kobiety, wojna i pokój (ang. Women, War and Peace ) opisany w załączniku 4 do towarzyszącego dokumentu roboczego służb Komisji. 21 Zob. np. projekt w dziedzinie partnerstwa miast San Bartolomé de las Abiertas (Hiszpania) i Lavernose-Lacasse, opisany w załączniku 4 do towarzyszącego dokumentu roboczego służb Komisji. 22 Zob. np. holenderska sieć miast Miasto dla miasta, ludzie dla ludzi tworzenie europejskiej kultury opartej na koncepcji «zero odpadów» (ang. Town to Town, People to People Building A European Culture of Zero waste ), opisany w załączniku 4 do towarzyszącego dokumentu roboczego służb Komisji. 9

Ponadto udział w programie pozwolił organizacjom społeczeństwa obywatelskiego i ich partnerom rozwijać zdolności i zdobywać międzynarodowe doświadczenie, uczyć się od siebie nawzajem, a w niektórych przypadkach tworzyć trwałe sieci. Jeżeli chodzi o trwałość wyników programów, w ramach projektów nawiązano długotrwałe relacje z partnerami, którzy w wielu przypadkach kontynuowali dalsze działania obywatelskie po zakończeniu projektu. W konsekwencji np. w wyniku projektów w dziedzinie partnerstwa miast utworzono sieci miast, a po pierwszych wydarzeniach zorganizowano kolejne z udziałem tych samych organizacji, co umożliwiło dalszą realizację działań i projektów po tym, jak zostały wstępnie sfinansowane w ramach programu Europa dla obywateli. Niektóre z działań były jednak wydarzeniami jednorazowymi, np. wydarzenia i spotkania mające na celu zwiększenie wymiany doświadczeń poprzez kładzenie nacisku na aspekty społeczne i kulturowe. Jednym z uproszczeń przewidzia w obecnym programie było wprowadzenie tylko dwóch komponentów i działania horyzontalnego. Ta nowa struktura okazała się bardziej zrozumiała dla wnioskodawców i sprawniej funkcjonująca, natomiast wprowadzenie wieloletnich priorytetów, przejście na system ryczałtowy oraz szereg środków internetowych (system sprawozdawczy) przyniosły dalsze usprawnienia. Proces monitorowania okazał się jednak wyzwaniem ze względu na różnice między zestawami wskaźników uwzględnionymi w rozporządzeniu, których nie można było bezpośrednio porównać ze wskaźnikami zastosowanymi w ocenie skutków. 3.3. Działania w zakresie wykorzystania optymalne wykorzystanie programu Wspieranie finansowe struktur informacyj w państwach członkowskich UE i in państwach uczestniczących punktów kontaktowych programu Europa dla obywateli 23 jest głównym działaniem w tej dziedzinie. W zewnętrznym przeglądzie śródokresowym potwierdza się skuteczność punktów kontaktowych programu Europa dla obywateli jako podmiotów na szczeblu krajowym w zakresie promowania programu, wspierania potencjal wnioskodawców oraz nawiązywania relacji z lokalnymi organizacjami i zainteresowanymi stronami w państwach uczestniczących. Ponadto opracowano i utrzymano narzędzia rozpowszechniania, takie jak platforma VALOR w odniesieniu do wyników projektu 24. Ta nowa internetowa baza da pomaga promować wymianę dobrych praktyk oraz synergie między unijnymi programami finansowania w dziedzinie kształcenia, kultury i obywatelstwa. Chociaż działania w zakresie rozpowszechniania zasadniczo przyczyniły się do podniesienia wiedzy na temat programu, korzystne byłoby wypracowanie bardziej strategicznego podejścia w drugiej połowie okresu programowania, aby jeszcze bardziej uwidocznić działania oraz zwiększyć możliwość przenoszenia i trwałość wyników projektu. 3.4. Wydarzenia i spotkania polityczne 23 W latach 2014 2016 wszystkie państwa członkowskie i państwa uczestniczące, z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa, Albanii, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry, wyznaczyły punkty kontaktowe programu Europa dla obywateli. 24 Zob.: http://ec.europa.eu/programmes/europe-for-citizens/projects/ 10

Wydarzenia organizowane w pierwszej połowie okresu programowania przyczyniły się do podniesienia świadomości i zwiększenia ogólnej widoczności programu oraz jeszcze większego zaangażowania zainteresowa stron. Od 2010 r. Komisja Europejska organizuje coroczne spotkania w ramach Europejskiej Sieci Pamięci, na których spotykają się przedstawiciele organizacji działających w obszarze pamięci o przeszłości Europy. Od 2012 r. w Międzynarodowym Dniu Pamięci o Ofiarach Holokaustu, obchodzonym w dniu 27 stycznia, Komisja Europejska organizuje również w Brukseli specjalne doroczne wydarzenie upamiętniające ofiary Holokaustu. Oprócz zachęcania do rozwoju paneuropejskiej sieci pamięci o przeszłości wydarzenia te przyczyniają się do poprawy dialogu na temat wieloletnich priorytetów w ramach komponentu programu poświęconego pamięci o przeszłości Europy oraz mają potencjał zwiększyć ogólny profil programu. W ramach komponentu dotyczącego aktywności obywatelskiej zorganizowano dwie konferencje we współpracy z organizacjami zrzeszającymi zainteresowane strony (w 2014 r. w Rzymie i w 2016 r. w Barcelonie), co zwiększyło widoczność polityczną działań finansowa w ramach programu. Zainteresowane strony uczestniczą w procesie kształtowania polityki programu poprzez dialog obywatelski polegający na regular spotkaniach służb Komisji z około 50 najważniejszymi organizacjami zrzeszającymi zainteresowane strony, które uczestniczą w programie. Za pośrednictwem grupy ds. dialogu obywatelskiego program zapewnia obecność niezależ głosów społeczeństwa obywatelskiego w debatach UE oraz oferuje im forum do prowadzenia dialogu z Komisją i innymi instytucjami. 3.5. Komplementarność i synergie z innymi programami UE Program Europa dla obywateli jest spójny z innymi strategiami politycznymi UE i narzędziami służącymi zwiększeniu udziału obywateli Unii w społeczeństwie obywatelskim UE oraz jest zgodny z innymi instrumentami w dziedzinie wolontariatu, młodzieży, badań i innowacji. Uzupełnia on inne unijne programy finansowania, w szczególności Erasmus+, Europejski Korpus Solidarności, podprogram Kultura będący częścią programu Kreatywna Europa i Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego 2018, poprzez skupienie się na uczestnictwie i położenie większego nacisku na obywateli i aspekty społeczne UE. Mimo że w niektórych obszarach istnieją już synergie, np. w zakresie utworzenia wspomnianej wyżej platformy VALOR lub w ramach sporadycznej współpracy punktów kontaktowych programu Europa dla obywateli, biur programu Kreatywna Europa i agencji krajowych programu Erasmus+, z przeglądu śródokresowego wynika, że program może w przyszłości czerpać korzyści z synergii i bardziej skoordynowanego podejścia z innymi stosownymi programami. 4. WNIOSKI I PLANY NA PRZYSZŁOŚĆ Zmiany polityczne i społeczne w Europie w ciągu ostatniej dekady uwypukliły kwestie związane z obywatelstwem i podkreśliły potrzebę zwiększenia wartości, jaką obywatele Unii dostrzegają w projekcie europejskim. Niniejsze sprawozdanie na temat śródokresowego przeglądu realizacji programu Europa dla obywateli na lata 2014 2020 potwierdza, że program służy promowaniu aktywności obywatelskiej, wzmacnianiu poczucia przynależności i wspieraniu wzajemnego zrozumienia. 11

Program odgrywa pozytywną rolę w zachęcaniu do aktywności obywatelskiej i zaangażowania demokratycznego, docierając do dużej liczby obywateli, którzy w przeciwnym razie nie zaangażowaliby się w projekt europejski. Uczestnictwo w programie pomaga w zwiększeniu świadomości w zakresie zagadnień unij oraz rozwijania wzajemnego zrozumienia i identyfikacji z Europą, przyczyniając się w ten sposób do wspierania procesu integracji europejskiej w dłuższej perspektywie czasowej. Od samego początku program Europa dla obywateli był uznawany za krok w kierunku bardziej spójnej strategii i polityki UE w dziedzinie aktywności obywatelskiej i pamięci o przeszłości Europy. W tym kontekście program może również mieć pozytywny wpływ na zainteresowanie obywateli zbliżającymi się wyborami do Parlamentu Europejskiego i na ich udział w tych wyborach. Obecna struktura programu składająca się z dwóch komponentów i przekrojowego środka w zakresie wykorzystania przyczyniła się do debaty na temat przyszłości UE w oparciu o wnioski wyciągnięte z jej przeszłości. Zarówno dotacje operacyjne, jak i dotacje na działania pomogły osiągnąć pożądane rezultaty. Podczas gdy większość unij programów finansowania bezpośrednio dotyczy konkret polityk UE, program Europa dla obywateli wypełnia lukę poprzez osiągnięcie ogólnego celu Komisji, jakim jest zbliżenie obywateli do UE. Dzięki bezpośredniej współpracy z obywatelami program zapewnia wyjątkowe forum, dzięki któremu można angażować ludzi w UE w ramach podejścia oddolnego. Program wykazał swoją wartość dodaną na szczeblu UE zarówno pod względem wpływu na uczestników, jak i roli, jaką spełnia jako uzupełnienie in unij instrumentów finansowania i inicjatyw politycz. W ramach przygotowywania kolej wieloletnich ram finansowych i przyszłych unij programów finansowania Komisja przeprowadzi ocenę ustaleń zawartych w przeglądzie śródokresowym i zajmie się wszystkimi aspektami, które zostały określone jako wymagające poprawy, w szczególności zwiększeniem widoczności programu, zmianą wskaźników monitorowania oraz zwiększeniem synergii z innymi stosownymi unijnymi programami finansowania i inicjatywami. 12