STRATEGIA ROZWOJU GMINY KRAŚNICZYN NA LATA Spis treści

Spis treści Wstęp... 4 1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Kraśniczyn... 9 1.1 Zgodność ze strategicznymi dokumentami... 9 1.1.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie RP... 9 1.1.2 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie województwa lubelskiego... 14 1.1.3 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie powiatu krasnostawskiego... 26 1.1.4 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie gminy Kraśniczyn 28 1.2 Przestrzeń i środowisko... 28 1.2.1 Położenie gminy Kraśniczyn w powiecie, województwie i kraju... 28 1.2.2 Charakterystyka sieci osadniczej... 32 1.2.3 Opis zasobów naturalnych... 33 1.2.4 Opis zasobów kulturowych... 37 1.2.5. Identyfikacja podstawowych problemów... 40 1.3 Sfera społeczna... 40 1.3.1 Demografia... 40 1.3.2 Rynek pracy... 44 1.3.3 Uczestnictwo w kulturze... 46 1.3.4 Identyfikacja podstawowych problemów... 47 1.4 Strefa gospodarcza... 48 1.4.1 Główni pracodawcy... 51 1.4.2 Struktura podstawowych branż gospodarki... 51 1.4.3 Ilość podmiotów gospodarczych... 53 1.4.4 Rolnictwo... 55 1.4.5 Identyfikacja podstawowych problemów... 59 1.5 Infrastruktura techniczna... 59 1.5.1 Infrastruktura komunikacyjna i transportowa... 59 1.5.2 Infrastruktura ochrony środowiska... 61 1.5.3 Infrastruktura energetyczna... 64 1.5.4 Identyfikacja podstawowych problemów... 67 1.6 Infrastruktura społeczna... 67 1.6.1 Infrastruktura edukacyjna... 67 2

1.6.2 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna... 68 1.6.3 Infrastruktura kultury... 69 1.6.4 Infrastruktura ochrony zdrowia i opieki społecznej... 70 1.6.5 Identyfikacja podstawowych problemów... 72 1.7 Zarządzanie... 72 1.7.1 Możliwości budżetowe gminy Kraśniczyn... 72 1.7.2 Planowanie strategiczne... 74 1.7.3 Kapitał społeczny... 75 1.7.4 Identyfikacja podstawowych problemów... 76 1.8 Analiza SWOT... 77 1.8.1 Mocne strony wnioski... 80 1.8.2 Słabe strony wnioski... 81 1.8.3 Szanse wnioski... 82 1.8.4 Zagrożenia wnioski... 84 2. Część strategiczna... 85 2.1 Misja gminy Kraśniczyn... 85 2.2 Wizja gminy Kraśniczyn... 85 2.3 Cele strategiczne... 86 2.4 Cele operacyjne... 87 2.5 Działania... 92 2.6 System wdrażania i monitorowania... 96 2.6.1 Zasady monitorowania i wdrażania Strategii... 96 2.6.2 Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii... 97 2.7 Źródła finansowania... 98 2.8 Opis konsultacji społecznych... 99 Zestawienie tabel, wykresów, rysunków... 100 Załącznik nr 1 Projekty kluczowe... 102 3

Wstęp Gmina Kraśniczyn jest typową gminą wiejską, znajdującą się w województwie lubelskim, leżącą ok. 18 km na południowy wschód od miasta powiatowego Krasnystaw oraz ok 71 km na południowy wschód od miasta wojewódzkiego Lublin. Liczy 3883 mieszkańców, zajmując powierzchnię 110 km². Należy do powiatu krasnostawskiego. Posiada bogatą historię sięgającą przełomu XIV i XV wieku. Do mocnych stron gminy niewątpliwie należy korzystne położenie komunikacyjne - przez gminę przebiegają odcinki dwóch dróg wojewódzkich: nr 843 relacji Chełm-Zamość oraz nr 846 relacji Krasnystaw-Hrubieszów. Gmina posiada duży potencjał przyrodniczy, który może wykorzystany być do rozwoju turystyki. Charakterystyczna dla tego obszaru jest odznaczająca się dużymi walorami krajobrazowymi dolina Wieprza, która podlega ochronie jako regionalny korytarz ekologiczny. Szata roślinna jest zróżnicowana. Największymi walorami florystycznymi odznacza się zachodnia część gminy, w której panują zbiorowiska roślinności łąkowej i leśnej, a także zbiorowiska wodne i szuwarowe. Atrakcję turystyczną gminy stanowi Skierbieszowski Park Krajobrazowy, utworzony rozporządzeniem Nr 9 Wojewody Zamojskiego z dnia 23 stycznia 1995 roku na obszarze 25 830 ha z otuliną o pow. 8 707 ha na części obszarów gmin ówczesnego woj. zamojskiego: Grabowiec, Izbica, Miączyn, Sitno, Skierbieszów i Stary Zamość oraz Rozporządzeniem Nr 16 Wojewody Chełmskiego z dnia 29 grudnia 1995 r. na obszarze 9 658 ha na części obszarów gmin woj. chełmskiego: Kraśniczyn i Krasnystaw z otuliną o pow. 3 772 ha na terenie Gmin Kraśniczyn, Krasnystaw i Siennica Różana. Łączna powierzchnia Parku wynosi 35 488 ha oraz otuliny 12 479 ha. Park został utworzony w celu ochrony wartości przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i kulturowych. Do szczególnych walorów Parku należą lasy bukowe, chronione i rzadko występujące gatunki roślin oraz falisto pagórkowaty teren z głęboko wciętymi wąwozami, sprawiającymi wrażenie górskiego krajobrazu. Na obszarze gminy Kraśniczyn lasy stanowią 22% powierzchni gminy. Znajduje się tu Rezerwat Przyrody Głęboka Dolina (zajmujący powierzchnię 289,12 ha) leżący w Skierbieszowskim Parku Krajobrazowym, gdzie występują rzadkie regionalne zbiorowiska roślinne, takie jak: grad wysoki i grad niski. Jest to jeden z najbardziej interesujących rezerwatów w województwie lubelskim. Część gminy włączona jest również do Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który zajmuje powierzchnię 26 963 ha. W krajobrazie tego terenu dominują jary i całe systemy wąwozów lessowych. Osobliwością występującą w gminie Kraśniczyn jest suseł perełkowany, ssak chroniony, wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. W Wojciechowie żyją również żółwie błotne. 4

W gminie Kraśniczyn dominującą gałęzią gospodarki, głównie dzięki dobrej ziemi (klasy I-III), jest rolnictwo. Potwierdzeniem tego jest fakt, iż z rolnictwa utrzymuje się 70% mieszkańców gminy. Powierzchnia użytków rolnych w gminie wynosi 7 742 ha, co stanowi 70% ogólnej powierzchni gminy. Strategia rozwoju gminy to dokument strategiczny, który wyznacza główne kierunki rozwoju gminy oraz ułatwia jej zarządzaniem. Jej opracowanie niewątpliwie pomoże przy pozyskaniu środków finansowych na rozwój gminy m.in. z funduszy unijnych w ramach perspektywy finansowej 2014-2020. Opracowanie Strategii ma za cel takie zdiagnozowanie stanu obecnego, aby możliwe było wyznaczenie najbardziej optymalnej drogi dla rozwoju gminy Kraśniczyn. Położono nacisk równomiernie na szybki rozwój, jak i wyrównywanie różnic pomiędzy poszczególnymi terenami wchodzącymi w skład gminy. Całość Strategii rozpoczyna diagnoza obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Kraśniczyn (część 1). Diagnozę rozpoczyna analiza w zakresie planowania strategicznego istotnego dla obszaru. Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 jest spójna z priorytetami i celami dokumentów szczebla krajowego i regionalnego, określającymi główne kierunki polityki rozwoju, tj. Długookresową Strategią Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności, Strategią Rozwoju Kraju 2020 (średniookresową), Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2010-2020, Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.) oraz Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020. Jednocześnie wskazano zgodności celów niniejszej Strategii ze Strategią Rozwoju Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020 na terenie, którego położona jest gmina Kraśniczyn oraz zbieżność z dokumentami strategicznymi gminy Kraśniczyn. Podrozdziały od 1.2 do 1.7 stanowią pogłębioną diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Kraśniczyn, opisującą przestrzeń i środowisko (położenie gminy, charakterystykę sieci osadniczej, opis zasobów naturalnych i kulturowych), sferę społeczną (demografia, rynek pracy, uczestnictwo w kulturze), sferę gospodarczą (główni pracodawcy, struktura podstawowych branż, ilość podmiotów gospodarczych, rolnictwo), infrastrukturę techniczną (infrastruktura komunikacyjna, ochrony środowiska, energetyczna), infrastrukturę społeczną (infrastruktura edukacyjna, sportowo-rekreacyjna, kultury, ochrony zdrowia) oraz zarządzanie, uwzględniające możliwości budżetowe gminy, planowanie strategiczne i kapitał społeczny. Każda z części pogłębionej diagnozy kończy się identyfikacją podstawowych problemów gminy z poszczególnych zakresów. Podsumowaniem 5

przeprowadzonej diagnozy jest analiza SWOT, prezentująca mocne i słabe strony obszaru oraz zewnętrzne szanse i zagrożenia, która stanowi podstawę do sformułowania misji gminy, celów strategicznych i operacyjnych. Część 2 niniejszej Strategii stanowi właściwy plan strategiczny gminy Kraśniczyn, zawierający misję i wizję gminy. W świetle wizji w roku 2023 roku gmina Kraśniczyn, dzięki znacznej poprawie infrastruktury (ochrony środowiska, społecznej, kulturowej, turystycznej, zdrowotnej, gospodarczej, edukacyjnej) i wspomagających ją działań nie inwestycyjnych, doprowadzi do uzyskania wysokiego poziomu rozwoju, w co najmniej 3 dziedzinach rolnictwo, ochrona środowiska, turystyka i powiązane z nią ochrona przyrody i ochrona dziedzictwa kulturowego oraz zadowalającego poziomu w pozostałych obszarach. Pozytywne kierunki rozwojowe przyczynią się do rozwoju gospodarczego i zatrzymaniu negatywnych trendów demograficznych, edukacyjnych i trendów na rynku pracy. W roku 2023 gmina stanie się miejscem atrakcyjnym do inwestowania, życia i pracy. Misją gminy Kraśniczyn jest sentencja, która najlepiej ujmuje główne kierunki działania samorządu oraz wszystkich innych podmiotów zlokalizowanych na terenie gminy, jednocześnie w zwięzły sposób wskazując priorytety działalności w najbliższych latach, będąc podsumowaniem całej opracowywanej Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023. Misją gminy Kraśniczyn jest uzyskanie stabilnego i trwałego rozwoju gminy Kraśniczyn poprzez uruchomienie wielokierunkowych procesów rozwojowych (gospodarczych, kulturowych, społecznych, edukacyjnych, infrastrukturalnych). Podrozdziały 2.3-2.5 to prezentacja celów strategicznych, celów operacyjnych i działań, będące konkretnym nakazem realizacji dla samorządu gminnego. W procesie planowania strategicznego, na podstawie przeprowadzonych analiz wyodrębniono następujące cele strategiczne: Cel strategiczny 1: Przestrzenny, infrastrukturalny rozwój gminy Kraśniczyn. W ramach tak określonego celu planuje się poprawę ładu przestrzennego i infrastrukturalnego obszaru, służące rozwojowi społeczno-gospodarczego gminy Kraśniczyn. Jakość i dostępność infrastruktury gospodarczej i społecznej nadal pozostaje jednym z zasadniczych elementów budowania konkurencyjności lokalnej gospodarki. Zakłada się, że przestrzenny i infrastrukturalny rozwój gminy Kraśniczyn zostanie osiągnięty poprzez poprawę dostępności i stanu infrastruktury komunikacyjnej, która jest jednym z kluczowych determinantów rozwoju, elementem istotnym w ocenie atrakcyjności inwestycyjnej i jakości życia mieszkańców. Rozwój społeczno-gospodarczy nie może być realizowany kosztem środowiska naturalnego, w związku z czym władze gminy planują realizację działań zmierzających do poprawy poziomu ochrony środowiska, rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz ochrony i wykorzystania istniejących zasobów przyrodniczych. Ważne jest również podjęcie działań 6

polegających na budowie i modernizacji obiektów użyteczności publicznej, spełniających funkcje edukacyjne, administracyjne, kulturowe, zdrowotne, turystyczne oraz stałe podnoszenie jakości usług publicznych. Ponadto, dla poprawy warunków życia mieszkańców i funkcjonowania lokalnej gospodarki zaplanowano wdrożenie planowania przestrzennego służącego wzmacnianiu funkcji poszczególnych obszarów gminy i ochronę najcenniejszych walorów kulturowych i naturalnych. Cel strategiczny 2: Wykształcone i aktywne społeczeństwo. Wykształcone i aktywne społeczeństwo to podstawa trwałego i zrównoważonego rozwoju gminy. W warunkach cywilizacji informacyjnej oraz gospodarki opartej na wiedzy, nowoczesne i dobrze zorganizowane społeczeństwo staje się najważniejszym zasobem gospodarczym i stanowi nieodzowny element konkurencyjności regionu. O stopniu nowoczesności społeczeństwa decyduje wiele czynników, ale najważniejsze z nich to: jakość życia oraz ogólny poziom wykształcenia mieszkańców, poziom zatrudnienia, stopień integracji społecznej i kulturowej, a także stopień poczucia bezpieczeństwa i ładu publicznego. Przeprowadzona analiza SWOT rozwoju społecznogospodarczego gminy potwierdza tezę o ogólnie niskim poziomie rozwoju społeczeństwa oraz wskazuje na istnienie szeregu barier utrudniających dostosowanie tego społeczeństwa do wyzwań gospodarki opartej na wiedzy. W celu rozwoju wykształconego i aktywnego społeczeństwa władze gminy Kraśniczyn planują realizację przedsięwzięć polegających na stałym podnoszeniu poziomu wykształcenia, wzroście aktywności mieszkańców i wspieranie tej aktywności, rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz dostosowaniu działań z zakresu polityki społecznej do wyzwań związanych ze zmianami demograficznymi i aktualną sytuacją gospodarczą. Cel strategiczny 3: Gmina Kraśniczyn atrakcyjna gospodarczo. Podstawowym czynnikiem wpływającym na jakość życia mieszkańców gminy jest stopień rozwoju lokalnej gospodarki. Realizacja celu opierać się będzie na wspieraniu rozwoju kilku obszarów gospodarki. Gmina Kraśniczyn posiada bardzo korzystne warunki do rozwoju rolnictwa (ponad połowa gleb z terenu gminy Kraśniczyn została sklasyfikowana do gleb od I do III klasy bonitacyjnej), jednakże słabo postępująca restrukturyzacja sektora rolnego, a co z tym idzie duże rozdrobnienie gospodarstw oraz brak przechodzenia społeczeństwa do sektora usług, powodują, iż potencjał ten nie jest właściwie wykorzystany. W związku z powyższym, władze samorządowe zamierzają podjąć szereg działań zmierzających do rozwoju i modernizacji rolnictwa na obszarze gminy, co w znaczny sposób wpłynie na wzrost konkurencyjności lokalnej gospodarki. Kolejnym wezwaniem stojącym przed władzami gminy, związanym z dalszym rozwojem gminy jest wykorzystanie istniejących zasobów naturalnych i kulturowych, w tym przede wszystkim w sektorze turystyki i rekreacji. Ze względu na atrakcyjne położenie gminy na terenie Skierbieszowskiego Parku 7

Krajobrazowego głównym działaniem powinno być wykorzystanie tego atutu poprzez rozwój agroturystyki i usług związanych z turystyką. Dostrzega się również konieczność podjęcia działań zmierzających do rozwoju przedsiębiorczości, stymulującej rozwój gospodarczy obszaru. W dokumencie wskazano na mechanizm wdrażania i monitorowania realizacji celów oraz oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii, co spowoduje, że Strategia, jako plan operacyjny zostanie w całości wykonana. Ponadto zaprezentowano główne źródła finansowania Strategii. Strategiczną część kończy raport z przeprowadzonych konsultacji społecznych, których celem było zebranie wniosków i uwag dotyczących opracowywanej Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023. Jako lokalna społeczność, Rada Gminy Kraśniczyn, Wójt Gminy Kraśniczyn dostrzegając szanse jakie stoją przed gminą w latach 2015-2023 przyjmują niniejszą Strategię. 8

1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Kraśniczyn 1.1 Zgodność ze strategicznymi dokumentami Zgodnie z metodyką planowania strategicznego Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 powinna być zgodna z dokumentami wyższego rzędu, czyli z regionalnymi i krajowymi dokumentami strategicznymi, określającymi główne kierunki polityki rozwoju. Takie podejście zapewni także zgodność przyjętych założeń strategicznych z celami na poziomie europejskim, wskazanymi m.in. w Strategii Europa 2020. Dla potrzeb niniejszej analizy dokonano oceny zgodności celów z krajowymi dokumentami strategicznymi, w tym: Długookresową Strategią Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Strategią Rozwoju Kraju 2020 (średniookresową). Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Jednocześnie analizie poddano zgodność celów z dokumentami regionalnymi: Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Ponadto przeprowadzono analizę zgodności celów Strategii z dokumentem strategicznym powiatu krasnostawskiego, na terenie, którego położona jest gmina Kraśniczyn oraz wskazano zbieżność z dokumentami strategicznymi gminy Kraśniczyn. 1.1.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie RP Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmującym okres co najmniej 15 lat. Celem głównym Strategii jest poprawa jakości życia Polaków (wzrost PKB na mieszkańca w relacji do najbogatszego państwa UE i zwiększenie spójności społecznej) dzięki stabilnemu, wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, co pozwala na modernizację kraju, którego osiągnięcie jest możliwe dzięki podjęciu działań w trzech obszarach zadaniowych: 9

Konkurencyjności i innowacyjności (modernizacji). Równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji). Efektywności i sprawności państwa. Kierunki interwencji podporządkowane są schematowi trzech obszarów strategicznych, które zostały podzielone na osiem części (zgodnych ze strategicznymi celami rozwojowymi). Są to: I. W obszarze konkurencyjności i innowacyjności gospodarki: 1. Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna 2. Polska Cyfrowa 3. Kapitał ludzki 4. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko II. W obszarze równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski: 5. Rozwój regionalny 6. Transport III. W obszarze efektywności i sprawności państwa: 7. Kapitał społeczny 8. Sprawne państwo Cele zawarte w Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 zbieżne są z wyznaczonymi celami rozwojowymi w ramach trzech obszarów strategicznych: Konkurencyjności i innowacyjności (modernizacji). Równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji). Efektywności i sprawności państwa. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Według Strategii Polska w roku 2020 to: aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka i sprawne państwo. W efekcie, Polska w 2020 roku ma lepiej wykorzystywać posiadane potencjały gospodarcze, społeczne i instytucjonalne w celu zapewniania szybkiego rozwoju kraju i poprawy warunków życia ludności. Celem głównym strategii średniookresowej staje się wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. 10

Określono cele i działania w ramach trzech głównych obszarów interwencji, jakim są: Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne państwo. Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka. Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna. Cele Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 bez wątpienia wpisują się w realizację celów rozwojowych wyznaczonych w ramach trzech obszarów strategicznych zawartych w Strategii Rozwoju Kraju 2020: Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne państwo. Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka. Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Zgodnie z wizją rozwoju regionalnego Polski w roku 2020 polskie regiony stanowić będą lepsze miejsce do życia dzięki podniesieniu poziomu i jakości życia oraz przez stworzenie takich ram gospodarczo-społecznych i instytucjonalnych, które zwiększają szanse realizacji aspiracji i możliwości jednostek i wspólnot lokalnych. Polskie regiony będą silniejsze gospodarczo, lepiej zintegrowane gospodarczo, społecznie i przestrzennie oraz bardziej samorządne w wyniku procesu decentralizacji i szerszego urzeczywistniania zasady partnerstwa i subsydiarności, charakteryzować będą je cechy: Konkurencyjność i innowacyjność. Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna. Skuteczność, efektywność i partnerstwo w realizacji celów rozwojowych. Bezpieczeństwo ekologiczne, wysoki poziom i skuteczność ochrony środowiska oraz zasobów przyrodniczych. Przyjęto, że celem strategicznym polityki regionalnej jest: Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Wyznaczono następujące cele polityki regionalnej do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów ( konkurencyjność ). 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ). 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie ( sprawność ). 11

Cele zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 są komplementarne z następującymi celami polityki regionalnej do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów ( konkurencyjność ). 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 KPZK 2030 jest najważniejszym krajowym dokumentem strategicznym dotyczącym zagospodarowania przestrzennego kraju, który określa cel strategiczny polityki rozwoju przestrzennego: Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie. Dla osiągnięcia powyższego celu, określono 6 następujących celów: Cel 1. Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności. Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Cel 5. Zwiększanie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa. Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego. Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 uwzględnia założenia i wymogi określone w KPZK 2030. Niniejsza Strategia spójna jest z następującymi celami polityki 12

przestrzennego zagospodarowania kraju w horyzoncie roku 2030 poprzez nawiązanie do następujących założeń polityki przestrzennej: Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020 (PROW 2014-2020) to dokument, który opracowano na podstawie przepisów Unii Europejskiej, w szczególności rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 oraz aktów delegowanych i wykonawczych Komisji Europejskiej. Celem głównym PROW 2014-2020 jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. W Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 wskazano na sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich: P1: Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie i leśnictwie oraz na obszarach wiejskich. P2: Zwiększenie rentowności gospodarstw i konkurencyjności wszystkich rodzajów rolnictwa we wszystkich regionach oraz promowanie innowacyjnych technologii w gospodarstwach i zrównoważonego zarządzania lasami. P3: Wspieranie organizacji łańcucha żywnościowego, w tym przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych, dobrostanu zwierząt oraz zarządzania ryzykiem w rolnictwie. P4: Odtwarzanie, ochrona i wzbogacanie ekosystemów związanych z rolnictwem i leśnictwem. P5: Promowanie efektywnego gospodarowania zasobami i wspieranie przechodzenia w sektorach rolnym, spożywczym i leśnym na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu. 13

P6: Promowanie włączenia społecznego, zmniejszania ubóstwa oraz rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Cele wyznaczone w Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 są zbieżne przede wszystkim z założeniami priorytetu P6: Promowanie włączenia społecznego, zmniejszania ubóstwa oraz rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich, 6A) Ułatwianie różnicowania działalności, zakładania i rozwoju małych przedsiębiorstw, a także tworzenia miejsc pracy działanie M06 - Rozwój gospodarstw i działalności gospodarczej (art. 19) oraz 6B) Wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich działania: M07 - Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich (art. 20) i M19 Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER (RLKS rozwój lokalny kierowany przez społeczność) (art. 35 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013). 1.1.2 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie województwa lubelskiego Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 (z perspektywą do 2030 r.) Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego jest najważniejszym dokumentem programowym, który określa wizję rozwoju oraz cele i kierunki rozwoju województwa lubelskiego. W horyzoncie 2020 r. (z perspektywą do 2030 roku) strategiczne cele rozwoju regionu lubelskiego, których realizacji będą służyły działania samorządu województwa, są określone następująco: 1. Wzmacnianie urbanizacji regionu. 2. Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich. 3. Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu. 4. Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu. Poszczególne cele strategiczne będą realizowane dzięki osiąganiu następujących celów operacyjnych: Cel strategiczny 1: Wzmacnianie urbanizacji regionu 1.1. Rozwijanie funkcji metropolitalnych Lublina jako głównego ośrodka Polski Wschodniej, koncentrującego gospodarcze, naukowe i kulturalne kontakty ze światem, zwłaszcza ze wschodnimi sąsiadami. 14

1.2. Wspieranie ponadlokalnych funkcji miast (np. naukowych, akademickich, kulturalnych, turystycznych), które przyczyniają się do dynamizacji rozwoju tych miast i otaczających je obszarów. 1.3. Poprawa skomunikowania Lublina z obszarami metropolitalnymi Polski i zagranicy. Cel strategiczny 2: Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich 2.1. Poprawa warunków dla wzrostu konkurencyjności i towarowości gospodarstw przez m.in. promowanie i wspieranie scalania gruntów i powiększania obszaru gospodarstw, poprawę struktury gospodarstw i przyspieszenie przepływu ziemi do gospodarstw większych obszarowo i nastawionych na produkcję towarową. 2.2. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego pozwalający na wykorzystanie istniejącego potencjału surowcowego regionu. 2.3. Wzmocnienie doradztwa rolniczego oraz promowanie i wspieranie inicjatyw współpracy rolników i mieszkańców wsi (grupy producenckie, spółdzielnie itp.). 2.4. Wspieranie przedsiębiorczości na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich w najbardziej efektywnych sektorach gospodarki (głównie usług, w tym usług dla rolnictwa). 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną i energetyczną w sposób skoordynowany z innymi przedsięwzięciami i spójny wewnętrznie. Cel strategiczny 3: Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu 3.1. Wspieranie najbardziej perspektywicznych kierunków badań i komercjalizacji ich wyników. 3.2. Wspieranie kierunków kształcenia na poziomie wyższym szczególnie istotnych dla przyszłego rynku pracy regionu oraz mających unikatowe znaczenie w skali ponadregionalnej. 3.3. Stworzenie systemu wsparcia naukowego, eksperckiego i wdrożeniowego na rzecz rozwoju wybranych sektorów gospodarki. 3.4. Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu. 3.5. Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. 15

3.6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego. Cel strategiczny 4: Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu 4.1. Poprawa wewnętrznego skomunikowania regionu dzięki powiązaniu jego najważniejszych miast sprawną siecią drogową, budowaną w pierwszej kolejności tam, gdzie jej niedoskonałość jest barierą rozwoju. 4.2. Wspieranie włączenia społecznego. 4.3. Wzmacnianie społecznej tożsamości regionalnej i rozwijanie więzi współpracy wewnątrzregionalnej m.in. przez odwoływanie się do tradycji wielokulturowości i włączaniu jej do regionalnych programów edukacyjnych i selektywnie wspieranych działań kulturotwórczych oraz stymulowanie podejmowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, organizacyjnych, edukacyjnych. 4.4. Przełamywanie niekorzystnych efektów przygranicznego położenia regionu. 4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. W SRWL wyznaczono 7 Obszarów Strategicznej Interwencji (OSI). Stanowią one przestrzenne odzwierciedlenie potencjałów i problemów rozwojowych zidentyfikowanych na obszarze województwa lubelskiego. Priorytetowymi OSI dla Samorządu Województwa są: Lubelski Obszar Metropolitalny (LOM). Miasta subregionalne. Obszary przygraniczne. Obszary gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych. Obszary potencjalnej eksploatacji złóż kopalin. Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych. Nowoczesna wieś. Delimitacja i zaklasyfikowanie określonych jednostek do OSI, preferuje je w zakresie realizacji określonych dla danego OSI działań, nie wykluczając tym samym udziału sąsiednich jednostek (obszarów). Udział ten będzie możliwy w przypadku uzasadnionej współpracy dla rozwiązywania problemów, które występują na obszarach włączonych do OSI. 16

Gmina Kraśniczyn została zaklasyfikowana do Obszaru Strategicznej Interwencji Nowoczesna wieś, typ obszaru: obszar intensywnej produkcji rolniczej. Charakterystykę Obszaru Strategicznej Interwencji Nowoczesna wieś przedstawiono poniżej: Typ obszaru: Obszary intensywnej produkcji rolniczej, obszar rozwoju gospodarki hodowlanej, obszar rozwoju gospodarki rybackiej. Kryteria delimitacji: delimitacja granic w PZP WL. Obszary o najwyższej jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (udział gleb najwyższych klas bonitacyjnych). Obszary dużej koncentracji gospodarstw hodowlanych i wysokim udziale trwałych użytków zielonych w strukturze użytków rolnych. Obszary dużej koncentracji gospodarstw rybackich. Cechy obszaru: Obszary charakteryzują się wysoce zróżnicowanym stanem zainwestowania i zagospodarowania przestrzeni rolniczej, z enklawami zaawansowanych specjalizacji wysokotowarowej produkcji rolnej oraz drobnotowarowej i niedoinwestowanej gospodarki rolnej. Obszar północny charakteryzuje się najwyższą w regionie towarowością gospodarstw rolnych, ukierunkowanych głównie na produkcję zbóż i ziemniaków oraz hodowlę trzody chlewnej, bydła mlecznego i rzeźnego oraz drobiu, a także koncentracją zakładów branży mięsnej, mleczarskiej oraz zbożowo-młynarskiej. Obszar rozwoju intensywnej produkcji rolniczej charakteryzuje się koncentracją zwartych areałów gleb o najwyższej przydatności dla produkcji żywności i roślin przemysłowych oraz szczególnie przydatnych dla rozwoju rolnictwa towarowego, a także koncentracją zakładów branży zbożowo-młynarskiej, cukrowej, tytoniowej, piwowarskiej, gorzelniczej, piekarniczocukierniczej, owocowo-warzywnej, zielarskiej oraz mięsnej. Obszar rybacki charakteryzują duże zasoby obiektów, rezerwy obszarów ogroblowanych (możliwych do wykorzystania w gospodarce rybackiej) oraz tradycje hodowli ryb. 17

Rysunek 1. Obszar Strategicznej Interwencji Nowoczesna wieś. Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 (z perspektywą do 2030 r.). Cele strategiczne zawarte w Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 zgodne są następującymi celami Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego: Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich. Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu. Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu. 18

Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 Dokument stanowi odpowiedź na zdiagnozowane potrzeby regionalne, uwzględniając przy tym pożądane kierunki interwencji, określone w unijnych, krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych. Realizacja programu operacyjnego przyczyni się do osiągnięcia celów określonych w strategii Europa 2020 w zakresie inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu poprzez stymulowanie wzrostu gospodarczego i zwiększanie wydajności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Za cel główny RPO WL 2014-2020 przyjęto: Podniesienie konkurencyjności regionu w oparciu o wewnętrzne potencjały, sprzyjające zwiększeniu spójności społecznej i terytorialnej. Cel główny będzie osiągany przez interwencję w ramach 13 Osi Priorytetowych, obejmujących 10 celów tematycznych pakietu legislacyjnego UE. Wyznaczono następujące osie priorytetowe: Oś Priorytetowa 1 Badania i innowacje. Priorytet inwestycyjny 1a: Udoskonalanie infrastruktury badań i innowacji i zwiększanie zdolności do osiągnięcia doskonałości w zakresie badań i innowacji oraz wspieranie ośrodków kompetencji, w szczególności tych, które leżą w interesie Europy. Cel priorytetu: Zwiększone urynkowienie działalności badawczo-rozwojowej. Priorytet inwestycyjny 1b: Promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje, rozwijanie powiązań i synergii między przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczo-rozwojowymi i sektorem szkolnictwa wyższego, w szczególności promowanie inwestycji w zakresie rozwoju produktów i usług, transferu technologii, innowacji społecznych, ekoinnowacji, zastosowań w dziedzinie usług publicznych, tworzenia sieci, pobudzania popytu, klastrów i otwartych innowacji poprzez inteligentną specjalizację, oraz wspieranie badań technologicznych i stosowanych, linii pilotażowych, działań w zakresie wczesnej walidacji produktów, zaawansowanych zdolności produkcyjnych i pierwszej produkcji, w szczególności w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających, oraz rozpowszechnianie technologii o ogólnym przeznaczeniu. Cel priorytetu: Zwiększona aktywność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw. Oś Priorytetowa 2 Cyfrowe lubelskie. Priorytet inwestycyjny 2c: Wzmocnienie zastosowań TIK dla e-administracji, e-uczenia się, e- włączenia społecznego, e-kultury i e-zdrowia. 19

Cel priorytetu: Zwiększony poziom wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w administracji publicznej. Oś Priorytetowa 3 Konkurencyjność przedsiębiorstw. Priorytet inwestycyjny 3a: Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości. Cel priorytetu: Lepsze warunki do rozwoju MŚP. Priorytet inwestycyjny 3b: Opracowanie i wdrożenie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu umiędzynarodowienia. Cel priorytetu: Zwiększony poziom handlu zagranicznego sektora MŚP. Priorytet inwestycyjny 3c: Wspieranie tworzenia i poszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług. Cel priorytetu: Zwiększone zastosowanie innowacji w MŚP. Oś Priorytetowa 4 Energia przyjazna środowisku. Priorytet inwestycyjny 4a: Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Cel priorytetu: Zwiększony poziom produkcji energii ze źródeł odnawialnych Oś Priorytetowa 5 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna. Priorytet inwestycyjny 4b: Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach. Cel priorytetu: Zwiększona efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach. Priorytet inwestycyjny 4c: Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Cel priorytetu: Zwiększona efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym. 20

Priorytet inwestycyjny 4e: Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu. Cel priorytetu: Poprawiona jakość powietrza. Oś Priorytetowa 6 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów. Priorytet inwestycyjny 5b: Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami. Cel priorytetu: Zwiększone bezpieczeństwo powodziowe w regionie. Priorytet inwestycyjny 6a: Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie. Cel priorytetu: Sprawny system selektywnej zbiórki odpadów w oparciu o instalacje regionalne. Priorytet inwestycyjny 6b: Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie. Cel priorytetu: Realizacja zobowiązań akcesyjnych w zakresie gospodarki ściekowej w aglomeracjach 2 10 tys. RLM. Oś Priorytetowa 7 Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Priorytet inwestycyjny 6c: Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego. Cel priorytetu: Zwiększona dostępność zasobów dziedzictwa kulturowego i naturalnego regionu. Priorytet inwestycyjny 6d: Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program Natura 2000 i zieloną infrastrukturę. 21

Cel priorytetu: Wzmocnione mechanizmy ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w regionie. Oś Priorytetowa 8 Mobilność regionalna i ekologiczny transport. Priorytet inwestycyjny 7b: Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi. Cel priorytetu: Zwiększona dostępność drogowa w regionie. Priorytet inwestycyjny 7d: Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu. Cel priorytetu: Zwiększona dostępność kolejowa w regionie. Oś Priorytetowa 9 Rynek pracy. Priorytet inwestycyjny 8i: Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników. Cele priorytetu: 1. Zwiększenie zatrudnienia osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (w tym osób starszych po 50 roku życia, kobiet, osób niepełnosprawnych, osób długotrwale bezrobotnych oraz niskowykwalifikowanych). 2. Poprawa szans na zatrudnienie osób odchodzących z rolnictwa. Priorytet inwestycyjny 8iii: Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Cel priorytetu: Zwiększenie liczby nowych i trwałych miejsc pracy w regionie. Priorytet inwestycyjny 8iv: Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę. Cel priorytetu: Zwiększenie poziomu zatrudnienia osób opiekujących się dziećmi do 3 lat. 22

Oś Priorytetowa 10 Adaptacyjność przedsiębiorstw i pracowników do zmian. Priorytet inwestycyjny 8v: Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian. Cele priorytetu: 1. Wzrost liczby przedsiębiorstw sektora MŚP, które skorzystały z usług rozwojowych. 2. Zwiększenie dostępu do zatrudnienia lub jego kontynuacji osób objętych działaniami typu outplacement. Priorytet inwestycyjny 8vi: Aktywne i zdrowe starzenie się. Cel priorytetu: Zwiększenie liczby realizowanych programów zdrowotnych w zakresie chorób negatywnie wpływających na rynek pracy. Oś Priorytetowa 11 Włączenie społeczne. Priorytet inwestycyjny 9i: Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie. Cel priorytetu: Wzrost integracji społecznej oraz poprawa dostępu do rynku pracy osób wykluczonych lub zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w regionie poprzez realizację kompleksowych programów aktywizacji oraz usług reintegracji i rehabilitacji społeczno-zawodowej. Priorytet inwestycyjny 9iv: Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym. Cele priorytetu: 1. Wzrost dostępności wysokiej jakości usług społecznych użyteczności publicznej, w szczególności w formach zdeinstytucjonalizowanych, dla osób wykluczonych lub zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w regionie. 2. Wzrost dostępności usług zdrowotnych dla osób wykluczonych lub zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w regionie. Priorytet inwestycyjny 9v: Wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwiania dostępu do zatrudnienia. Cel priorytetu: Rozwój i upowszechnianie ekonomii społecznej, w tym wzrost zatrudnialności w sektorze ekonomii społecznej w regionie. 23

Oś Priorytetowa 12 Edukacja, kwalifikacje i kompetencje. Priorytet inwestycyjny 10i: Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia. Cele priorytetu: 1. Zwiększenie udziału dzieci w wieku przedszkolnym w wysokiej jakości edukacji przedszkolne. 2. Podniesienie u uczniów kompetencji kluczowych, właściwych postaw i umiejętności niezbędnych na rynku pracy, oraz rozwój indywidualnego podejścia do ucznia, szczególnie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Priorytet inwestycyjny 10iii: Wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie o charakterze formalnym, nieformalnym i pozaformalnym wszystkich grup wiekowych, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia, w tym poprzez doradztwo zawodowe i potwierdzanie nabytych kompetencji. Cel priorytetu: Zwiększenie liczby osób dorosłych, które uzyskały kwalifikacje lub nabyły kompetencje adekwatnie do wymagań regionalnego i krajowego rynku pracy. Priorytet inwestycyjny 10iv: Lepsze dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy, ułatwianie przechodzenia z etapu kształcenia do etapu zatrudnienia oraz wzmacnianie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i ich jakości, w tym poprzez mechanizmy prognozowania umiejętności, dostosowania programów nauczania oraz tworzenia i rozwoju systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami. Cele priorytetu: 1. Zwiększenie szans na zatrudnienie uczniów szkół zawodowych poprzez poprawę efektywności kształcenia zawodowego w regionie. 2. Podniesienie kompetencji i kwalifikacji zawodowych osób dorosłych, adekwatnie do wymagań regionalnego i krajowego rynku pracy. 24

Oś Priorytetowa 13 Infrastruktura społeczna. Priorytet inwestycyjny 9a: Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych, oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych. Cele priorytetu: 1. Zwiększona dostępność usług zdrowotnych. 2. Zwiększona dostępność usług społecznych. Priorytet inwestycyjny 9b: Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich. Cel priorytetu: Wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego ukierunkowane na ograniczenie ubóstwa w regionie Priorytet inwestycyjny 10a: Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowe. Cele priorytetu: 1. Zwiększona dostępność edukacji przedszkolnej. 2. Lepsze warunki kształcenia zawodowego i ustawicznego. 3. Lepsze warunki edukacji ogólnej. Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 jest spójna z powyższymi osiami priorytetowymi i wyznaczonymi w ich ramach priorytetami inwestycyjnymi i celami w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020, w szczególności z: Osią Priorytetową 1 Badania i innowacje: Priorytet inwestycyjny 1b. Osią Priorytetową 2 Cyfrowe lubelskie: Priorytet inwestycyjny 2c. Osią Priorytetową 4 Energia przyjazna środowisku: Priorytet inwestycyjny 4a. Osią Priorytetową 5 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna: Priorytet inwestycyjny 4b, Priorytet inwestycyjny 4c, Priorytet inwestycyjny 4e. Osią Priorytetową 7 Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego: Priorytet inwestycyjny 6c. 25

Osią Priorytetową 11 Włączenie społeczne: Priorytet inwestycyjny 9i, Priorytet inwestycyjny 9iv. Osią Priorytetową 12 Edukacja, kwalifikacje i kompetencje: Priorytet inwestycyjny 10i, Priorytet inwestycyjny 10iii, Priorytet inwestycyjny 10iv. Osią Priorytetową 13 Infrastruktura społeczna: Priorytet inwestycyjny 9a, Priorytet inwestycyjny 10a. 1.1.3 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie powiatu krasnostawskiego Strategia Rozwoju Lokalnego Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020 W dokumencie sformułowano misję rozwoju powiatu Misją powiatu krasnostawskiego jest rozwój społeczno-gospodarczy powiatu, która możliwa do spełnienia jest dzięki realizacji następujących priorytetów/ celów strategicznych i wyznaczonych celów operacyjnych: Priorytet 1: Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury społecznej. 1.1. Doskonalenie opieki medycznej i ochrony zdrowia. 1.2. Doskonalenie bazy oświatowej, sportowej i kulturalnej. 1.3. Ochrona dziedzictwa kulturowego. 1.4. Promowanie wśród mieszkańców zdrowego i aktywnego stylu życia. 1.5. Efektywny system pomocy społecznej. 1.6. Poprawa stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego w powiecie. 1.7. Zorganizowany system pomocy osobom starszym, niepełnosprawnym, niedostosowanym społecznie. 1.8. Zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych. 1.9. Rozszerzenie oferty w zakresie organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży. 26

Priorytet 2: Aktywizacja funkcji gospodarczych- pobudzenie przedsiębiorczości w powiecie, szczególnie w zakresie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. 2.1. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego. 2.2. Rozwój przedsiębiorczości pozarolniczej. 2.3. Tworzenie warunków stymulujących uruchomienie nowych miejsc pracy. 2.4. Wykorzystanie przygranicznego położenia powiatu dla długofalowego rozwoju gospodarki poprzez rozwój współpracy międzynarodowej. 2.5. Dostosowanie rolnictwa i jego otoczenia do wymogów gospodarki rynkowej i standardów unijnych. 2.6. Przygotowanie przestrzeni powiatu do aktywnego inwestowania. 2.7. Aktywna promocja gospodarcza szansą otwarcia powiatu dla inwestycji. Priorytet 3: Rozwój turystyki, sportu i rekreacji wraz z promocją powiatu. 3.1. Rozwój turystyki i sportu. 3.2. Organizacja i rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. 3.3. Promocja walorów turystycznych powiatu. Priorytet 4: Ochrona środowiska wraz z doskonaleniem infrastruktury technicznej. 4.1. Rozwój infrastruktury technicznej, w tym komunikacyjnej. 4.2. Podniesienie świadomości ekologicznej w zakresie dbałości o stan środowiska naturalnego - ochrony wód, gruntu, powietrza oraz ochrony przed zanieczyszczeniami i hałasem. 4.3. Eliminacja emisji szkodliwych dla środowiska poprzez inwestycje w infrastrukturę techniczną. 4.4. Rozwój systemów telekomunikacyjnych i informatycznych. 4.5. Rozwój inwestycji wytwarzających energię ekologiczną. 4.6. Rozwój budownictwa mieszkaniowego. 27

Wyznaczone cele strategiczne i operacyjne w Strategii Rozwoju Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 spójne są ze wszystkimi priorytetami rozwoju powiatu krasnostawskiego wyznaczonymi w Strategii Rozwoju Lokalnego Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020: Priorytet 1: Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury społecznej. Priorytet 2: Aktywizacja funkcji gospodarczych- pobudzenie przedsiębiorczości w powiecie, szczególnie w zakresie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. Priorytet 3: Rozwój turystyki, sportu i rekreacji wraz z promocją powiatu. Priorytet 4: Ochrona środowiska wraz z doskonaleniem infrastruktury technicznej. 1.1.4 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie gminy Kraśniczyn Strategia Rozwoju Gminy Kraśniczyn na lata 2015-2023 została opracowana m.in. na podstawie generalnych założeń już istniejących dokumentów gminy Kraśniczyn. Dlatego też, przyjęte w niniejszym opracowaniu cele i zadania do realizacji w latach 2015-2023 wpisują się w priorytety i cele określone w dokumentach gminnych, takich jak: Strategia Rozwoju Gminy Kraśniczyn na lata 2007-2020, Plan odnowy miejscowości Bończa na lata 2009-2015, Plan Odnowy Miejscowości Brzeziny na lata 2010 2017, Plan Odnowy Miejscowości Surhów na lata 2009-2015, Gminny Program Wspierania Rodziny na lata 2015-2017, Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Kraśniczyn, Gminny Program Przeciwdziałaniu Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2015-2022, Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Narkotykowych na rok 2015, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kraśniczyn, Gminny Program Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest z terenu Gminy Kraśniczyn na lata 2008-2032, Gminna Strategia rozwiązywania problemów społecznych Gminy Kraśniczyn na lata 2008-2015. 1.2 Przestrzeń i środowisko 1.2.1 Położenie gminy Kraśniczyn w powiecie, województwie i kraju Gmina Kraśniczyn jest położona w środkowo-wschodniej części województwa lubelskiego, w powiecie krasnostawskim. Od strony południowej graniczy z powiatem zamojskim, natomiast od wschodniej z powiatem chełmskim. Centrum administracyjne gminy - miejscowość Kraśniczyn, znajduje się ok. 18 km na południowy wschód od miasta powiatowego Krasnystaw oraz ok 71 km na południowy wschód od miasta wojewódzkiego Lublin. 28

Rysunek 2. Położenie gminy Kraśniczyn na terenie Polski. Źródło: Opracowanie własne. 29

Rysunek 3. Położenie gminy Kraśniczyn w województwie lubelskim. Źródło: Opracowanie własne. Gmina Kraśniczyn sąsiaduje z siedmioma gminami: Na południu z gminami Skierbieszów i Grabowiec. Na wschodzie z gminami Wojsławice i Leśniowice. 30

Na północy z gminą Siennica Różana. Na zachodzie z gminami Izbica i Krasnystaw. Rysunek 4. Położenie gminy Kraśniczyn w powiecie krasnostawskim. Źródło: Opracowanie własne. Przez gminę przebiegają odcinki dwóch dróg wojewódzkich: nr 843 relacji Chełm-Zamość oraz nr 846 relacji Krasnystaw-Hrubieszów. 31

Rysunek 5. Gmina Kraśniczyn. Źródło: Opracowanie własne. 1.2.2 Charakterystyka sieci osadniczej Gmina Kraśniczyn zajmuje powierzchnię 110 km 2 i zamieszkuje ją 3883 osób. Gęstość zaludnienia wynosi 35 os/km 2. Gmina podzielona jest na 20 sołectw: Anielpol, Bończa, Bończa-Kol., Brzeziny, Chełmiec, Czajki, Drewniki, Franciszków, Kraśniczyn, Łukaszówka, Majdan Surhowski, Olszanka, Stara Wieś, Surhów, Surhów-Kol., Wolica, Wólka Kraśniczyńska, Zalesie, Zastawie, Żułów. W gminie występują wszystkie typy zabudowy mieszkaniowej, z przewagą zabudowy zagrodowej. Zabudowa jednorodzinna i wielorodzinna koncentruje się w ośrodku gminnym. Do najludniejszych miejscowości w gminie zaliczają się: Surhów (427), Kraśniczyn (410), Brzeziny (328) i Bończa (322). Do najmniej ludnych miejscowości należą: Pniaki (3), Zalesie (40), Łukaszówka (77) oraz Franciszków (81). Sieć osadniczą gminy Kraśniczyn przedstawia poniższa tabela: 32

Rysunek 6. Sieć osadnicza poszczególnych miejscowości w gminie Kraśniczyn. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UG Kraśniczyn. 1.2.3 Opis zasobów naturalnych Klimat Pod względem regionalizacji klimatycznej gmina Kraśniczyn położona jest w lubelsko-chełmskiej dziedzinie klimatycznej obejmującej województwo lubelskie. Klimat obszaru gminy kształtuje się pod wpływem polarnych mas powietrza pochodzenia morskiego (66%) i kontynentalnego (24%). Stanowią one 90% mas powietrza napływających nad ten teren. Przeważają tu wiatry południowo-zachodnie (24%) i zachodnie (15%). Najmniejszy udział w ogólnej częstości mają wiatry północne. Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3,19 m/s. Usłonecznienie gminy należy do najwyższych w regionie lubelskim, średnio wynosi 1650 h/rok. Jest to obszar najkorzystniejszych warunków do rozwoju energetyki słonecznej o potencjalnej energii 33

użytecznej powyżej 950 kwh/m 2. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,8 o C, przy czym średnia temperatura najzimniejszego miesiąca lutego wynosi 4,3 o C, a średnia najcieplejszego miesiąca lipca wynosi 19,6 o C. Roczna suma opadów wynosi ok 558,5 mm, zaś średnia roczna suma opadów - 46,5 mm. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest dość długi okres wegetacyjny, ok. 216 dni i stosunkowo późno występujące, bo aż do maja, przymrozki wiosenne. Suma opadów w okresie wegetacyjnym wynosi 360 mm. Przeciętnie w roku notuje się 150 dni z opadem. Maksimum opadów przypada na lipiec, minimum na schyłek zimy lub początek wiosny. Najwyższa wilgotność występuje zimą (84%), najniższa zaś latem (56%). Wody powierzchniowe i podziemne Hydrograficznie gmina Kraśniczyn położona jest w zlewni Wisły w dorzeczu Wojsławki, która jest prawobrzeżnym dopływem Wieprza. Wojsławka, rzeka o długości 32 100 m, przepływa przez teren gminy równoleżnikowo, ze wschodu - od źródła w miejscowości Wojsławice, na zachód. Odwadnia ona obszar Działów Grabowieckich o powierzchni 284 km 2 i południowego skłonu Pagórków Chełmskich, a uchodzi do Wieprza na terenie Krasnegostawu. Zlewnię rzeki charakteryzuje niska lesistość i spadki podłużne i poprzeczne. Wojsławka płynie w typowej dolinie rzecznej o przekroju litery U. Zbocza doliny są strome, a dno płaskie i zabagnione. Rzeka na całej długości posiada niewielkie przepływy jednostkowe i bardzo ubogą sieć dopływów. Wojsławka charakteryzuje się wezbraniami w okresie letnim (VII, VIII) i wczesnowiosennym (roztopy pokrywy śnieżnej), ustabilizowanymi stanami w okresie wiosny i jesieni oraz niżówkami zimowymi. W Kolonii Bończa, w dnie doliny Wojsławki, znajdują się stawy rybne. W Wojciechowie znajduje się jezioro, jego brzegi porośnięte są szuwarami. Wody powierzchniowe występują sporadycznie w rowach melioracyjnych w dnie doliny Wojsławki. Istnieją także zagłębienia bezodpływowe, które okresowo po obfitych opadach bądź roztopach zostają wypełnione wodą. Na północ od Kolonii Bończa woda w zagłębieniach tego typu utrzymuje się w niektórych latach aż do końca czerwca. Na zboczach doliny Wojsławki przy przecięciu warstwy wodonośnej znajdują się liczne źródła. Ze względu na duże spadki terenu po ulewnych deszczach występuje zjawisko okresowego spływu wód powierzchniowych. Koncentracja spływu wód opadowych odbywa się głównie w licznych suchych dolinkach. W dolinie Wojsławki, w obniżeniach terenu i bocznych dolinkach wody podziemne występują w utworach czwartorzędowych. Głębokość zalegania tych wód jest niewielka ok. 3 m, zależna od poziomu wody w rzece i spływu powierzchniowego z sąsiednich terenów oraz od opadów atmosferycznych. Roczne wahania wód podziemnych są dość duże i wynoszą ok. 3 m. Wody tego poziomu są narażone na zanieczyszczenia i często nie odpowiadają normom wody pitnej. 34

Wody gruntowe typu szczelinowo-warstwowego znajdują się w skałach kredowych. Wody tego poziomu występują w krasowiejących marglach lub w szczelinach niekrasowiejących opok na głębokościach większych przekraczających 10 m głębokości. Poziom tych wód zalega na głębokościach 10-30 m p.p.t., a w niektórych rejonach poniżej 50 m p.p.t. Roczne amplitudy wahań zwierciadła wód kredowych są niewielkie, rzędu 0,5-1,0 m. Wody szczelinowe zalegające na większych głębokościach nie budzą zastrzeżeń pod względem sanitarnym, natomiast wody płytsze mogą być skażone bakteriologicznie wskutek kontaktu z wodami porowymi. Gmina Kraśniczyn objęta jest zasięgiem Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 407 Chełm-Zamość. Warunki przyrodnicze Na terenie gminy znajduje się Rezerwat Przyrody Głęboka Dolina, leżący w Skierbieszowskim Parku Krajobrazowym (SPK), utworzony na podstawie Zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 31 października 1996 r. (MP Nr 67, poz. 633). Zajmuje on powierzchnię 289,12 ha na terenie gminy Kraśniczyn w mezoregionie Działy Grabowieckie. Część gminy włączona jest również do Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu na podstawie Rozporządzenia Nr 51 Wojewody Chełmskiego z dnia 26.VI.1998 r. Na terenie gminy znajdują się także 4 parki podworskie o łącznej powierzchni 14 ha, które wpisane są do rejestru zabytków. Na terenie gminy znajduje się wspomniany wyżej Rezerwat Przyrody Głęboka Dolina. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych malowniczych rozcięć erozyjnych w postaci dolin z wąwozami oraz lasów jaworowo-dębowych z bukiem występującym na granicy zasięgu. Jest to jeden z najbardziej interesujących rezerwatów w byłym województwie chełmskim. Specyficzne środowisko przyrodnicze tworzy gęsta sieć form erozyjnych uformowanych w postaci suchych i mokrych dolin z wąwozami, jarami i debrami. Suche doliny i wąwozy maja długość kilkunastu kilometrów i głębokość do 70 m. Wytworzyły się one w grubej warstwie utworów lessowych. Na dnie najgłębszych wąwozów odsłaniają się skały kredowe. Na terenie rezerwatu występują zwarte, wielogatunkowe lasy o charakterze naturalnym. W drzewostanie dominuje buk, chociaż w różnych częściach rezerwatu występują drzewostany sosnowe i grabowe z bardzo często występującym wiązem górskim, jaworem i lipa szerokolistna. We wschodniej części rezerwatu występuje kilka niewielkich źródełek tworzących strumyki o bardzo wartościowej wodzie. Nadmiar wód opadowych i roztopowych odprowadzany jest dolinami i wąwozami głównie w kierunku dolin rzeki Wojsławki. Na terenie rezerwatu występuje 15 gatunków bardzo rzadkich roślin, w większości górskich i chronionych m.in. paprotnik kolczysty, parzydło leśne, gnieźnik leśny, żywiec gruczołowaty, przetacznik górski. 35

Flora i fauna Prawie 1/4 powierzchni gminy zajmują bogate krajobrazowo, florystycznie i faunistycznie lasy. Osobliwością jest suseł perełkowany, gatunek gryzonia wpisany do "Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt", obejmującej gatunki wymierające lub zagrożone wyginięciem. Ciekawostką przyrodniczą są również źródła w lesie Baraniec i Ściecharce, których krystalicznie czysta woda po przepłynięciu kilkunastu metrów znika pod ziemią. Pomnikami przyrody jest 18 modrzewi polskich w Kraśniczynie, 2 buki zwyczajne w Bończy i lipa drobnolistna w Drewnikach. Rysunek 7. Suseł perełkowany. Źródło: http://www.tfp.net.pl/fotoplatforma_zdjecie.php?id=6668&cat=1&cat2=21&cat3=. Dominacje w runie leśnym stanowią: dąbrówka rozłogowa, marzanna wonna, gwiazdnica wielkokwiatowa, turzyca orzęsiona, gajowiec żółty, kopytnik pospolity, zawilec gajowy. Podszyt lasów tworzą: grab, jarząb, kruszyna, leszczyna, osika, trzmielina, dereń, kalina. Na dnie wąwozów znajdują się fragmenty gradów wilgotnych i łęgów z jesionem, klonem i jaworem, olsza czarna, a na usłonecznionych zboczach wąwozów znajdują się fragmenty świetlistych dąbrów. Cechą charakterystyczną dla obszaru gminy Kraśniczyn jest duży udział muraw kserotermicznych, towarzyszących obszarom lessowym o urozmaiconej rzeźbie terenu. Występują tu ciepłolubne gatunki 36

takie jak: driakiew żółtawa, cieciorka pstra, lebiodka pospolita, pszeniec różowy, rumian żółty, goździk kartuzek, chaber driakiewnik. W Wojciechowie w rejonie jeziora żyją żółwie błotne, a z ptaków: rybitwa rzeczna i białowąsa, wodniczka, czapla siwa. Przy zbiornikach wodnych gnieżdżą się miedzy innymi takie ptaki jak: perkozy rdzawoszyjne, perkozki, bąki, błotniaki stawowe, rybitwy czarne, brzeczki, dziwonie. Wśród pól, zadrzewień i zabudowy wiejskiej obserwować można ciekawe gatunki ptaków, miedzy innymi: dudki, przepiórki, ortolany, płomykówki, pójdziki, uszatki, puszczyki, dzięcioły białoszyjne. W lasach występują liczne gatunki ptaków spotykane w całym kraju. Bardzo licznie występują tu rzadsze gatunki, takie jak: muchołówka mała i białoszyjna oraz dzięcioł średni. 1.2.4 Opis zasobów kulturowych Początki osadnictwa w tych terenach sięgają przełomu XIV i XV wieku. Wcześniej był to bagienny i lesisty teren niezachęcający do osadnictwa. Te tereny należały do króla, a ten rozdawał je zasłużonym rycerzom. Tereny obecnej gminy Kraśniczyn należały do powiatu krasnostawskiego i ziemi chełmskiej w województwie ruskim. W 1867 roku powstała gmina Czajki, do której włączono większość obszarów dzisiejszej gminy Kraśniczyn. Gmina Czajki w 1880 roku liczyła 4 008 mieszkańców. W skład wchodziły następujące miejscowości: Aleksadrowski Kraśniczyn, Augustówka, Anielpol, Bończa, Brzeziny, Boniecka Wola, Czajki, Chełmiec, Drewniki, Franciszków, Kraśniczyn, Kraśniczyńska Wola, Łukaszówka, Olszanka, Stara Wieś, Surhów, Surhowski Majdan, Wojciechów, Zalesie, Zalesie Majdan i Żułów. W odrodzonym państwie polskim pozostała gmina Czajki w tym samym kształcie. Gmina Czajki w 1921 roku składała się z 31 miejscowości. Liczyła 1 055 domów i 7 112 mieszkańców. Większość mieszkańców podała wiarę katolicką (4 701 osób), było też 1 796 prawosławnych, 1 ewangelik, 613 osób wyznania mojżeszowego i 1 ateista. Pod względem narodowościowym było 6 672 Polaków, 328 Rusinów, 99 Żydów i 12 Białorusinów. Siedzibą urzędu gminy był Kraśniczyn, sąd pokoju dla gminy znajdował się w Krasnystawie, a sąd okręgowy w Lublinie. W takim kształcie gmina przetrwała do 1939 roku. 25 września 1954 roku weszła w życie ustawa o reformie podziału administracyjnego. W miejsce dotychczasowych gmin i gromad, powstać miały nowe gromady, położone na terenie jednej lub dwóch sąsiadujących ze sobą dawnych gmin. W ten sposób dawna gmina Czajki została podzielona na kilka gromad. Wraz z początkiem 1973 roku swoją działalność po kolejnej reformie rozpoczęła gmina Kraśniczyn, która od 1990 roku stała się w pełni samorządową jednostką. 37

Na terenie gminy znajdują się również liczne obiekty wpisane na listę zabytków, takie jak zespoły dworskie, zajazd, domy drewniane i murowane, zagrody, budynki sakralne oraz kapliczki. Do najważniejszych z nich należą: Kościół parafialny w Bończy pw. św. Stanisława biskupa - pierwotnie zbór kalwiński wzniesiony w 1577 roku. Cerkiew prawosławna w Bończy pw. Matki Boskiej Dobrej Opoki z drugiej połowy XIX wieku. Dwór z początku XIX wieku otoczony parkiem w Kolonii Bończa. 1813-19 pałac klasycystyczny w Kolonii Surhów otoczony parkiem, wnętrze pałacu ozdobione polichromami w 1818-20 przez Mikołaja Montiego. W gminie znajdują się cztery parki podworskie: w Bończy, Surhowie, Kraśniczynie i Żułowie. Parki w Bończy i Surhowie uznane zostały za zabytkowe. Obydwa parki użytkowane są przez Domy Pomocy Społecznej. Rysunek 8. Kościół pw. św. Stanisława biskupa w Bończy. Źródło: http://lublin.gazeta.pl/lublin/51,85539,8250719.html?i=7. 38

Rysunek 9. Pałac w Kolonii Surhów. Źródło: http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/5213,surhow-palac.html. Tabela 1. Zabytki kultury z terenu gminy Kraśniczyn wpisane do ewidencji zabytków Województwa Lubelskiego. Bończa Miejscowość Obiekt d. zbór kalwiński, ob. kościół paraf. pw. św. Stanisława BM wraz z wystrojem wewnętrznym, dzwonnica brama, drzewostan w gran. cmentarza kościelnego Numer rejestru zabytków A/442 Bończa zespół dworsko - parkowy: dwór, park A/953 Bończa cerkiew prawosławna pw. Opieki MB A/281 Kraśniczyn d. zajazd wraz z najbliższym otoczeniem A/454 Stara Wieś Surhów Surhów d. cerkiew grecko-kat., ob. kościół rzymskokat. pw. św. Apostołów Piotra i Pawła (w dec.: Wniebowzięcia NMP) wraz z wyposażeniem wnętrza zespół kościoła rzymsko-kat. parafialnego: kościół paraf. pw. Nawiedzenia NMP i św. Łukasza Ew.(wraz z wyposażeniem wnętrza), ogrodzenie z czterema narożnymi kapliczkami, staro-drzew w gran. cmentarza przykościelnego, stara plebania zespół pałacowo-parkowy: pałac z wystrojem architektoniczno-sztukateryjnym i A/1160 A/252 A/456 39

polichromią wnętrz, najbliższe otoczenie pałacu ze śladami podjazdu z gazonem, park Surhów cmentarz grzebalny rzymsko-kat. A/218 Bończa (w Leśnictwie grodzisko tzw. Zamczysko C/34 Bończa) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie. 1.2.5. Identyfikacja podstawowych problemów Na podstawie analizy danych dotyczących zagadnień z obszaru Przestrzeń i środowisko dokonano identyfikacji podstawowych problemów rozwoju gminy Kraśniczyn w tym zakresie. Najistotniejsze problemy zostały przedstawione i skategoryzowane pod względem ważności w poniższej tabeli. Tabela 2. Przestrzeń i środowisko identyfikacja podstawowych problemów. Problem Położenie we wschodniej, jednej z najuboższych części Polski i Unii Europejskiej. Niskie nakłady na działalność kulturalną połączone z niedoinwestowaniem bazy materialnej służącej upowszechnianiu i promowaniu kultury - brak ośrodka kultury. Niewykorzystanie bogatych zasobów przyrodniczych i historycznych. Niedostateczna infrastruktura turystyczna. Kategoria ważności II II III III Objaśnienia: Stopniowanie ważności: I ważne problemy; II ważniejsze problemy; III- najważniejsze problemy. 1.3 Sfera społeczna 1.3.1 Demografia Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2014 roku gminę Kraśniczyn zamieszkiwało 3883 mieszkańców, w tym 1962 mężczyzn i 1921 kobiet. Stanowi to 5,88% ludności powiatu krasnostawskiego (65991 mieszkańców). Gęstość zaludnienia w gminie w 2014 roku wyniosła 35 osób/km 2. 40

Tabela 3. Zestawienie danych demograficznych na lata 2008-2014 (faktyczne miejsce zamieszkania). Dane demograficzne Rok Liczba ludności Gęstość zaludnienia Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Przyrost naturalny na 1000 ludności Saldo migracji 2008 4233 38-8,0-5 2009 4171 38-9,6-11 2010 4113 37-15,9 7 2011 4043 37-13,5-15 2012 4003 36-12,0-5 2013 3951 36-11,8-4 2014 3883 35-15,8-8 Na podstawie analizy danych dotyczących ludności z lat 2008-2014 można zauważyć, że niezmiennie od roku 2012 spada liczba ludności w gminie, na skutek ujemnego przyrostu naturalnego oraz migracji zewnętrznych, głównie osób młodych w poszukiwaniu lepszych warunków pracy i zamieszkania. Wykres 1. Liczba ludności w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. 4300 4200 4100 4000 3900 3800 4233 4171 4113 4043 4003 3951 3883 3700 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując powyższe dane dotyczące ludności w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014 zauważyć można, iż w porównaniu z rokiem 2008 ludność gminy zmniejszyła się o ponad 8%, czyli o 350 osób. Wpływ na to ma z pewnością zdecydowana przewaga zgonów nad urodzeniami (ujemny przyrost naturalny). W 2014 roku zarejestrowano 29 urodzenia żywe oraz aż 91 zgonów, co daje ujemny przyrost naturalny wynoszący -15,8. 41

Wykres 2. Przyrost naturalny na 1000 ludności w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. 25 20 21,9 15 10 5-0 -5 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-10 -15-9,6-15,9-13,5-12 -11,8-15,8-20 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Negatywny wpływ na liczbę ludności w gminie ma również występujące zjawisko migracji. Ma ono głównie wewnętrzny charakter, wymeldowania za granicę mają znikomy charakter. Saldo migracji wskazuje na spadek liczby zameldowań w gminie Kraśniczyn. Na przestrzeni analizowanych lat, jedynie w 2010 roku wskaźnik ten przyjął wartość dodatnią, natomiast stałą wydaje się być ujemna wartość dla tego wskaźnika. Wykres 3. Saldo migracji w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. 10 7 5-0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-5 -5-5 -4-10 -11-8 -15-15 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 42

Struktura wiekowa ludności na terenie gminy Kraśniczyn przedstawia się relatywnie korzystnie. Dość wysoki odsetek osób w wieku produkcyjnym utrzymuje się w analizowanym okresie na podobnym poziomie, a nawet w odniesieniu do roku 2008 - nieznacznie wzrósł. Niepokojący jednocześnie jest fakt niskiego poziomu osób w wieku przedprodukcyjnym, dwukrotnie niższego od osób w wieku poprodukcyjnym. Świadczy to o postępującym starzeniu się społeczeństwa gminy Kraśniczyn. Tabela 4. Struktura wiekowa ludności gminy Kraśniczyn. Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 liczba ludności Ogółem 4233 4171 4113 4043 4003 3951 3883 w wieku przedprodukcyjnym 689 648 610 588 565 515 522 w wieku produkcyjnym 2383 2371 2409 2387 2375 2370 2326 w wieku poprodukcyjnym 1161 1152 1094 1068 1063 1066 1035 % Ogółem 100 100 100 100 100 100 100 w wieku przedprodukcyjnym 16,3 15,5 14,8 14,5 14,1 13,0 13,4 w wieku produkcyjnym 56,3 56,8 58,6 59,0 59,3 60,0 59,9 w wieku poprodukcyjnym 27,4 27,6 26,6 26,4 26,6 27,0 26,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Charakterystykę ludności według grup wiekowych na omawianym obszarze ukazuje poniższe zestawienie. Tabela 5. Ludność gminy Kraśniczyn wg grup wiekowych w 2014 r. Gmina Kraśniczyn Ludność wg grup wiekowych 2014 Ogółem 3883 0-4 134 5-9 166 10-14 167 15-19 249 20-24 294 25-29 257 30-34 240 35-39 226 40-44 216 45-49 293 50-54 330 43

55-59 294 60-64 205 65-69 678 70-74 157 75-79 187 80-84 179 85 i więcej 155 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analiza przedziałów wiekowych ludności gminy Kraśniczyn pozwala na stwierdzenie, iż najliczniej reprezentowaną grupę stanowią osoby w wieku 65-69 lat 678 osób. Następne w kolejności (wg liczebności przedziału wiekowego) są grupy wiekowe: 50-54 lat (330 osób), 20-24 lat (294 osób), 45-49 lat (293 osób). Liczebność grupy najstarszej (+70 lat) wynosiła w roku 2014 678 osób. W ujęciu procentowym osoby w wieku powyżej 70 lat stanowią 17,4% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Na tle ogólnopolskiego trendu, gdzie osoby w wieku 70 lat i więcej stanowią 10,15%, sytuacja w gminie Kraśniczyn prezentuje się niepokojąco. Wykres 4. Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności Gminy Kraśniczyn w 2014r. 26,7% 13,4% 59,9% w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 1.3.2 Rynek pracy Bezrobocie jest poważnym problemem większości gmin powiatu krasnostawskiego, nie inaczej sytuacja przedstawia się w gminie Kraśniczyn. Wysoki poziom bezrobocia ma negatywny wpływ na 44

rozwój gospodarczy i poziom życia mieszkańców. Narażone jest również bezpieczeństwo socjalne, czego skutkiem może być rodzenie się różnego rodzaju patologii. Na koniec roku 2014 w gminie Kraśniczyn zarejestrowanych było 263 osoby bezrobotne, z czego większość stanowili mężczyźni - 52,5% (138 osób), kobiety zaś - 47,5% (125 osób). Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego, na przestrzeni lat 2008-2013 zaobserwować można stale rosnące bezrobocie. Dopiero rok 2014 przyniósł obniżenie poziomu osób bezrobotnych w gminie o 33 osoby względem roku poprzedniego, jednakże nadal poziom bezrobocia pozostaje na wysokim poziomie. Tabela 6. Liczba osób bezrobotnych w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 220 218 246 262 284 296 263 Mężczyźni 111 108 128 135 152 165 138 Kobiety 109 110 118 127 132 131 125 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wg danych na 2014 rok liczba osób bezrobotnych w powiecie krasnostawskim wynosiła 4506, a stopa bezrobocia - 15,5%. Dla porównania współczynnik ten dla województwa lubelskiego wynosił w 2014 roku 12,7%. Liczba osób bezrobotnych z gminy Kraśniczyn stanowiła 5,83% osób bezrobotnych w powiecie krasnostawskim. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym zarówno dla powiatu, jak i dla gminy, oscyluje w podobnych granicach (11,3% - gmina; 11,2% - powiat). Wykres 5. Wysokość bezrobocia w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. 296 284 300 262 246 250 220 218 263 200 150 100 165 152 111 108 128 135 138 118 127 132 131 125 109 110 50 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem kobiety mężczyźni Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 45

Większość mieszkańców gminy zajmuje się rolnictwem, część pracuje w innych działach gospodarki narodowej. Dość dużo osób pracuje na własny rachunek. Dużo osób znajduje zatrudnienie w przedsiębiorstwach znajdujących się poza terenem gminy. Źródłem utrzymania dla wielu mieszkańców są również emerytury i renty wypłacane z budżetu państwa. 1.3.3 Uczestnictwo w kulturze Dostęp do kultury zapewnia mieszkańcom Gminna Biblioteka Publiczna w Kraśniczynie. Ze zbiorów bibliotecznych GBP korzystają zarówno mieszkańcy gminy, jak i goście przebywający tu czasowo. W 2014 roku wypożyczonych zostało 11414 wolumenów, natomiast liczba czytelników wyniosła 420 osób. Zbiory biblioteki na koniec 2014 roku wynosiły 9798 wolumenów. Dużym powodzeniem cieszą się również czasopisma dla dzieci, młodzieży i dorosłych prenumerowane przez bibliotekę. GBP prowadzi również działalność polegająca na akcentowaniu obchodów świąt i rocznic literackich. Dzięki współpracy ze szkołami organizowane są wycieczki do bibliotek, lekcje biblioteczne, konkursy literackie i plastyczne. Tabela 7. Charakterystyka czytelnictwa w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. Rok Liczba czytelników Źródło: GBP w Kraśniczynie. Działalność kulturalna gminy opiera się również na zaangażowaniu społecznym mieszkańców, przejawiających się w uczestnictwie w działalności zespołów śpiewaczych. Najbardziej znanym jest Zespół Śpiewaczy Koła Gospodyń Wiejskich Surhów oraz Zespół Śpiewaczy "Brzezinianki". Zespoły te biorą corocznie udział w przeglądach kapel i zespołów na terenie powiatu oraz województwa lubelskiego, jak również uświetniają swoimi występami gminne imprezy okolicznościowe. Liczba wypożyczeń na zewnątrz ogółem Liczba wypożyczeń książek Liczba wypożyczeń czasopism Liczba udostępnień w czytelni Liczba osób korzystających z komputerów Stan książek na koniec roku 2008 463 11263 10369 894 1048 2398 13306 2009 462 11587 10613 974 1004 2352 12020 2010 486 12075 10788 1287 1017 2452 11398 2011 475 11357 10130 1227 832 1340 10660 2012 529 12295 11003 1292 1035 933 9915 2013 394 11412 10444 968 625 2117 10317 2014 420 11414 10879 535 648 1990 9798 Razem 3.229 81.403 74.226 7.177 6.209 13.582 9798 46

Na terenie gminy działa 10 Kół Gospodyń Wiejskich, do których należy 151 osób: KGW Kraśniczyn-25; KGW Bończa-10; KGW Drewniki-13; KGW Brzeziny-18; KGW Surhów-10; KGW Majdan Surhowski-24; KGW Chełmiec-15; KGW Anielpol-12; KGW Franciszków-12; KGW Czajki- 12. Do głównych obszarów aktywności KGW można zaliczyć m.in.: opiekę nad obiektami świetlicowymi oraz dbałość o estetykę terenów otaczających budynki świetlicowe i OSP, pomoc w organizacji imprez i uroczystości gminnych, samodzielną organizację spotkań i zabaw okolicznościowych, promowanie lokalnych zwyczajów i tradycji kulinarnych, udział w szkoleniach, pokazach, prelekcjach oraz organizację tego typu wydarzeń, pełnienie funkcji lokalnego nośnika informacji. Od 2007 roku na terenie gminy działa Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Kraśniczyńskiej, które liczy 54 członków. Celem Stowarzyszenia jest: działanie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich; podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej; wspomaganie rozwoju wspólnot i społeczności lokalnych, nauki, edukacji, oświaty i wychowania; promowanie rozwoju krajoznawstwa, turystyki oraz wypoczynku dzieci i młodzieży; upowszechnianie kultury fizycznej i sportu, porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przeciwdziałanie patologiom społecznym; wspieranie działań na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami; promowanie ochrony środowiska naturalnego. Na terenie gminy funkcjonuje również Ochotnicza Straż Pożarna, która liczy 12 jednostek zrzeszających 307 członków oraz Spółdzielnia Usług Rolniczych w Kraśniczynie. Spółdzielnia posiada 120 członków, celem jej działalności jest: obrona praw i interesów rolników i członków ich rodzin; oddziaływanie na wzrost produkcji, postępu rolniczego i rangi zawodu rolnika; upowszechnianie wiedzy i podnoszenie zawodowych kwalifikacji rolników; działanie na rzecz poprawy warunków socjalnych i zdrowotnych mieszkańców wsi; podnoszenie poziomu życia społeczno-kulturalnego wsi. Ponadto Spółdzielnia sprawuje nadzór merytoryczny nad działalnością Kół Gospodyń Wiejskich z terenu gminy. Rozwój kulturalny jest ograniczony ze względu na brak infrastruktury kultury (brak Domu Kultury) i jej nie dofinansowania. 1.3.4 Identyfikacja podstawowych problemów Na podstawie analizy danych dotyczących zagadnień z obszaru Sfera społeczna dokonano identyfikacji podstawowych problemów rozwoju gminy Kraśniczyn w tym zakresie. Najistotniejsze problemy zostały przedstawione i skategoryzowane pod względem ważności w poniższej tabeli. 47

Tabela 8. Sfera społeczna identyfikacja podstawowych problemów. Problem Niekorzystna struktura demograficzna - starzejące się społeczeństwo, spadek liczby mieszkańców, ujemny przyrost naturalny. Wysokie bezrobocie. Znaczny poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego. Kategoria ważności III III III Objaśnienia: Stopniowanie ważności: I ważne problemy; II ważniejsze problemy; III- najważniejsze problemy. 1.4 Strefa gospodarcza Gmina Kraśniczyn położona jest na terenie województwa lubelskiego, które charakteryzuje się szczególnie korzystnymi warunkami rozwoju przemysłu spożywczego, z uwagi na rolniczy charakter przeważającej części województwa oraz bardzo wysoką specjalizację w uprawach roślin przemysłowych oraz owoców i warzyw. Środowisko przyrodnicze, wielokulturowość oraz walory turystyczne stwarzają znakomite warunki do rozwoju turystyki oraz rozwoju produkcji wyrobów regionalnych, w tym żywności ekologicznej. Jak wynika z opracowania PAIiIZ pn. Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny - województwo lubelskie wyróżniają: Korzystne położenie na międzynarodowym szlaku transportowym paneuropejskim korytarzu Wschód-Zachód, co umożliwia dostęp do rynków zagranicznych, szczególnie Ukrainy i Białorusi. Stosunkowo niskie koszty pracy (wynagrodzenia koszty pracy: 87,9% średniej krajowej), przy jednoczesnym dostępie do wykwalifikowanych kadr w miastach regionu. Duży potencjał naukowo-badawczy, dzięki ważnej roli ośrodka lubelskiego w nauce polskiej i szkolnictwie wyższym. W roku 2010 do najlepszych w Polsce jednostek naukowych Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zaliczyło: Instytut Nawozów Sztucznych w Puławach, Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach, Wydział Nauk Humanistycznych, Wydział Nauk Społecznych oraz Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelski Jana Pawła II, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, a także Instytut Europy Środkowo Wschodniej w Lublinie. 48

Tradycje przemysłowe, szczególnie w odniesieniu do przemysłu środków transportu, maszynowego, chemicznego oraz spożywczego. Predyspozycje do rozwoju BPO z uwagi na dostęp do wykwalifikowanych kadr, przy jednoczesnym niewysokim poziomie oczekiwań płacowych. Za sektory wysokiej szansy w województwie lubelskim uważa się: Elektroniczny. Elektromaszynowy. Chemiczny. Spożywczy. Z kolei potencjalna atrakcyjność powiatu krasnostawskiego, na terenie którego położona jest gmina Kraśniczyn, pośród pozostałych powiatów województwa lubelskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji (C - przemysł przetwórczy, G - handel i naprawy, I turystyka i gastronomia, M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna) została określona jako niska (poziom F). Podobnie przedstawia się sytuacja, jeżeli chodzi o ocenę potencjalnej atrakcyjności gminy Kraśniczyn pośród pozostałych gmin województwa lubelskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji (C - przemysł przetwórczy, G - handel i naprawy, I turystyka i gastronomia, M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna). Potencjalna atrakcyjność gminy została określona jako niska (poziom F), niemniej jednak gmina Kraśniczyn zlokalizowana jest w bezpośredniej bliskości gminy Krasnystaw oraz miasta Krasnystaw, których potencjalna atrakcyjność inwestycyjna osiągnęła ponadprzeciętne oceny: C dla gminy oraz B dla miasta, co zostało zobrazowane na poniższym rysunku. 49

Rysunek 10. Zróżnicowanie przestrzenne potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej gmin województwa lubelskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji. Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny. 50

1.4.1 Główni pracodawcy Gmina Kraśniczyn jest gminą o typowo rolniczym charakterze. Obok dominującej działalności rolniczej i przetwórstwa rolno-spożywczego, w poszczególnych działach dominują różne formy działalności usługowej, przede wszystkim podmioty handlowe oraz oferujące usługi w segmencie budownictwa oraz transportu. Do większych podmiotów na terenie gminy można zaliczyć: Spółdzielnię Usług Rolniczych w Kraśniczynie. Gorzelnię "Jagiełło" w Kolonii Bończa. Stację Paliw Płynnych w Starej Wsi. 1.4.2 Struktura podstawowych branż gospodarki Analizując dane Głównego Urzędu Statystycznego, zauważyć można duże rozdrobnienie w sferze prowadzonych działalności gospodarczych na terenie gminy Kraśniczyn. Jednocześnie zauważalny jest stopniowy wzrost ilości podmiotów gospodarczych - od 2009 do 2014 roku o 15 podmiotów. Szczegółowe zestawienie dotyczące ilości podmiotów gospodarczych wg klasyfikacji PKD 2007 przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 9. Ilość podmiotów gospodarczych w gminie Kraśniczyn wg klasyfikacji PKD 2007. Sekcja PKD 2007 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 134 147 153 158 155 149 A- rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 8 8 8 6 6 5 B - górnictwo i wydobywanie 0 0 0 0 0 0 C- przetwórstwo przemysłowe 5 6 7 8 6 6 E- dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 0 0 0 0 0 0 F- budownictwo 7 14 15 14 13 16 G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 37 41 44 48 48 44 H- transport i gospodarka magazynowa 9 10 11 10 8 7 I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 1 1 1 2 2 2 J - informacja i komunikacja 0 0 1 2 2 1 K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa 3 3 3 4 4 3 51

L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca O - administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 3 2 2 2 2 2 5 4 6 7 9 7 3 3 1 1 0 0 13 13 13 13 13 13 P - edukacja 6 6 6 5 5 5 Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 7 6 6 6 7 R- działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2 2 3 3 3 3 S - pozostała działalność usługowa i T- gospodarstwa domowe zatrudniające 26 27 26 27 28 28 pracowników Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analiza podmiotów gospodarczych według sekcji PKD 2007 pozwala stwierdzić, że pod koniec roku 2014 w gminie Kraśniczyn dominowały przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie handlu hurtowego i detalicznego, napraw pojazdów samochodowych, włączając motocykle 29,5%, pozostałej działalności usługowej i gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników- 18,8%, budownictwa 10,7%, administracji publicznej i obrony narodowej 8,7 %. Wykres 6. Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Kraśniczyn wg klasyfikacji PKD 2007. S i T R Q P O N M L K J I H G F C A 0 1 2 2 3 3 5 5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 6 7 7 7 13 16 28 44 52

1.4.3 Ilość podmiotów gospodarczych Gmina Kraśniczyn zalicza się do gmin typowo rolniczych - podstawą gospodarki jest mało efektywne rolnictwo. Coraz więcej mieszkańców zmuszonych jest do poszukiwania dodatkowych, pozarolniczych źródeł dochodów. Szereg osób fizycznych decyduje się na prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, gdzie oprócz właściciela zatrudnienie znajdują również członkowie jego rodziny. Rozwój przedsiębiorczości na terenie gminy Kraśniczyn nie odbiega od tendencji charakterystycznych dla powiatu krasnostawskiego i województwa lubelskiego. Wiele osób podejmuje próby prowadzenia działalności gospodarczej, niestety, trudne warunki ekonomiczne, brak rynków zbytu, wysoka konkurencja - zmuszają je do rezygnacji. Powoduje to okresowe zmiany w ogólnej liczbie przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie gminie, co obrazuje poniższy wykres. Wykres 7. Dynamika rozwoju liczby podmiotów gospodarczych w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. 400 350 300 295 321 357 378 395 392 384 250 200 150 100 50 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy, zarejestrowanych w systemie REGON w 2014 roku (wskaźnik na 10 tys. ludności) wynosi 384. Dane te wynoszą odpowiednio 799 dla województwa lubelskiego oraz 563 dla powiatu krasnostawskiego. Porównując dane z 2008 roku z rokiem 2014, zauważyć można wzrost liczby podmiotów gospodarczych w gminie Kraśniczyn aż o 89 podmiotów. Struktura własnościowa podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy Kraśniczyn wskazuje znaczną przewagę sektora prywatnego nad publicznym. Wg danych GUS na koniec 2014 roku na terenie gminy funkcjonowało 149 podmiotów, z czego w sektorze prywatnym 137 53

podmiotów, a tylko 12 w sektorze publicznym (z czego 10 to samorządowe jednostki prawa budżetowego). Tabela poniżej obrazuje strukturę podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Kraśniczyn. Tabela 10. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. Sektor prywatny - stowarzyszenia i 14 14 14 14 14 15 15 organizacje społeczne Źródło: Opracowanie własne na postawie danych GUS. Z analizy danych statystycznych udostępnionych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że w 2014 roku w gminie Kraśniczyn zarejestrowało się 13 nowych podmiotów gospodarczych - wszystkie w sektorze prywatnym. Najwięcej podjęło działalność z zakresu handlu hurtowego i detalicznego, naprawy pojazdów samochodowych, włączając motocykle - 6 oraz z zakresu budownictwa - 4. W tym samym roku wyrejestrowało się 18 podmiotów. Większość wyrejestrowanych podmiotów prowadziło działalność z zakresu handlu hurtowego i detalicznego, naprawy pojazdów samochodowych, włączając motocykle - 10. Podmioty wg sektorów własnościowych 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Podmioty gospodarki narodowej ogółem 125 134 147 153 158 155 149 Sektor publiczny - ogółem 11 11 11 11 11 12 12 Sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 9 9 9 9 9 10 10 Sektor prywatny - ogółem 114 123 136 142 147 143 137 Sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 69 77 89 95 101 96 89 Sektor prywatny - spółki handlowe 2 3 3 4 4 4 4 Sektor prywatny - spółdzielnie 3 3 3 3 3 3 3 Tabela 11. Podmioty nowo zarejestrowane i wyrejestrowane wg sektorów własnościowych w gminie Kraśniczyn w 2014 r. Gmina Kraśniczyn Nowo zarejestrowane podmioty gospodarki narodowej ogółem 13 sektor publiczny - ogółem 0 sektor prywatny - ogółem 13 Wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej ogółem 18 sektor publiczny - ogółem 0 sektor prywatny - ogółem 18 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 54

1.4.4 Rolnictwo Dominującą funkcję w strukturze gospodarki gminy pełni rolnictwo, którego głównym kierunkiem użytkowania gruntów są uprawy polowe z nieznacznym udziałem łąk i pastwisk. Łączna powierzchnia użytków rolnych stanowi 74,2% powierzchni gminy, co wskazuje na typowo rolniczy charakter gminy Kraśniczyn. Tabela 12. Użytkowanie gruntów na terenie gminy Kraśniczyn. Pozycja Ogółem Powierzchnia ogółem (ha) 11009 100 % Powierzchnia użytków rolnych ogółem 8169 74,2 % Grunty orne 6748 82,6% Sady 281 3,4% Łąki 688 8,4% Pastwiska 124 1,5% Lasy i grunty leśne 2504 22,7% Pozostałe grunty i nieużytki 336 3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Tabela 13. Struktura gospodarstw rolnych w gminie Kraśniczyn na tle powiatu krasnostawskiego (wg Powszechnego Spisu Rolnego 2010). Gmina Liczba gospodarstw Struktura powierzchni gospodarstw rolnych rolnych prowadzących powyżej ogółem do 1 ha 1 5 ha 5 10 ha 10-15 ha dział. rolniczą 15 ha Gmina Kraśniczyn 796 787 115 338 212 70 61 Powiat krasnostawski 10515 10135 2258 3953 2488 908 908 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Według danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku (późniejszych danych brak), w gminie Kraśniczyn funkcjonuje 796 indywidualnych gospodarstw rolnych, z czego 787 prowadzi działalność rolniczą. Największą grupę stanowią małe gospodarstwa o powierzchni od 1 do 5 ha (42,5%). Najmniejszą natomiast duże gospodarstwa powyżej 15 ha (7,7%). Świadczy to o znacznym rozdrobnieniu gospodarstw i mało efektywnej strukturze agrarnej. W porównaniu do poprzedniego badanego okresu (2002 rok), zauważyć można spadek ilości gospodarstw rolnych aż o 434. Spowodowane jest w dużej mierze zmniejszającą się stale ludnością, odpływem młodych osób do większych miejscowości oraz coraz mniejszą opłacalnością prowadzenia gospodarstw rolnych. 55

Wykres 8. Struktura gospodarstw rolnych w gminie Kraśniczyn (wg Powszechnego Spisu Rolnego 2010). 8,80% 7,70% 14,40% 26,60% 42,50% do 1 ha włącznie 1-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15 i więcej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Struktura zasiewów głównych ziemiopłodów w gminie Kraśniczyn przedstawia się następująco: zboża 3139,91 ha, ziemniaki 108,03 ha, uprawy przemysłowe 490,61 ha, kukurydza na ziarno 194,47 ha, rzepak i rzepik 290,99 ha. Na przeciętnym poziomie w gminie kształtuje się liczba gospodarstw rolnych utrzymujących zwierzęta gospodarskie (na 796 gospodarstw ogółem - 554 posiada hodowlę zwierząt). Najwięcej gospodarstw deklaruje utrzymywanie drobiu - 509, w ilości 14346 sztuk. Trzodę chlewną w ilości 2594 sztuk zadeklarowało 246 gospodarstw. Na trzecim miejscu pod względem ilości hodowanych sztuk znajduje się bydło - 876 sztuk (258 gospodarstw). 1.3.5 Turystyka Gmina Kraśniczyn posiada wysokie walory turystyczne, pozwalające na pełne rozkoszowanie się urokami polskiej wsi. Do jej walorów można zaliczyć: ciszę, nieskażone środowisko, szlaki turystyczne, zachowany krajobraz oraz dziedzictwo kulturowe sprawiające, że Kraśniczyn jest miejscem atrakcyjnym dla odpoczynku od wielkomiejskich problemów. Wysokie walory przyrodnicze oraz urozmaicona rzeźba terenu sprawiły, że znaczna część gminy położona jest w Skierbieszowskim Parku Krajobrazowym. Na terenie gminy znajdują się również liczne obiekty wpisane na listę zabytków, takie jak zespoły dworskie, zajazd, domy drewniane i murowane, zagrody, budynki sakralne oraz kapliczki. Do najważniejszych z nich należą: Kościół parafialny w Bończy pw. św. Stanisława biskupa - pierwotnie zbór kalwiński wzniesiony w 1577 roku. 56

Cerkiew prawosławna w Bończy p.w. Matki Boskiej Dobrej Opoki z drugiej połowy XIX wieku. Dwór z początku XIX wieku otoczony parkiem w Kolonii Bończa. 1813-19 pałac klasycystyczny w Kolonii Surhów otoczony parkiem, wnętrze pałacu ozdobione polichromami w 1818-20 przez Mikołaja Montiego. Miejscowościami o znaczeniu turystycznym są: Bończa - wieś położona przy drodze prowadzącej z Kraśniczyna do Wojsławic. Do zabytków Bończy należy kościół pw. św. Stanisława Bpa Męczennika zbudowany w XVI wieku. Początkowo był to zbiór kalwiński, w pierwszej połowie XVII wieku został kościołem katolickim. Przy wjeździe na plac kościelny stoi kapliczka z XIX wieku, wewnątrz której znajdowała się rzeźba św. Jana Nepomucena, która została skradziona i obecnie znajduje się tam figurka Matki Boskiej. Po drugiej stronie drogi na przeciw kościoła stoi cerkiew prawosławna pw. Matki Boskiej Pokrowskiej zbudowanej w XIX wieku. Obecnie na terenie Kolonii Bończa znajduje się dwór, który niegdyś należał do miejscowości Bończa. Wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku, klasycystyczny o cechach barokowych. Obecnie znajduje się tu Dom Pomocy Społecznej. W lesie bonieckim występują pomniki przyrody buka. Kraśniczyn - osada położona nad rzeką Wojsławka prawym dopływem Wieprza - siedziba Urzędu Gminy. Do zabytków Kraśniczyna należą dawny ośrodek dworski, o bogatej przeszłości, który był usadowiony w zakolu rzeki Wojsławki. Obecnie nie istnieje. Pozostały jedynie resztki drzew - aleja lipowa oraz pozostałości piwnic. Dzisiaj o istnieniu dworu i parku pozostało określenie Kraśniczyn-Park oraz ulica przebiegająca w tym kierunku nosząca nazwę Parkowej. Zachował się także dawny zajazd-karczma wjezdna z przełomu XVIII i XIX wieku, przerabiany wielokrotnie. Obecnie teren i obiekt w dużej ruinie w rękach prywatnych właścicieli z planami odbudowy zabytku. Cmentarz żydowski przy ul. Strażackiej jest ostatnim śladem istnienia żydów w Kraśniczynie. Nie jest znany tak jak nieznana jest dokładna data budowy istniejącej tu drewnianej bożnicy, która zniszczona została w czasie okupacji niemieckiej w 1942 roku po likwidacji istniejącego tu getta. W parku w centrum Kraśniczyna stoi pomnik upamiętniający poległych żołnierzy i partyzantów A.L. i B.Ch w latach 1939-1944. W pobliskim lesie w kierunku Chełmca rośnie grupa pomnikowych modrzewi, jak również w tym samym miejscu znajduje się punk widokowy na panoramę Kraśniczyna na wysokości 282 m n.p.m. Ciekawostką jest występowanie żółwia błotnego w jeziorze kraśniczyńskim, którego brzegi porośnięte są trzciną, sitowiem i zaroślami, a wokół 57

rozpościera się trzęsawisko, utrudniające precyzyjne ustalenie linii brzegowej, czyniące go niedostępnym. Łukaszówka - nazwa miejscowości pochodzi od św. Łukasza Ewangelisty, który jest patronem obecnej kapliczki nad kryniczką. Niegdyś 200 m na prawo od kapliczki na wzgórzu stała leśna kaplica, gdzie w głównym ołtarzu znajdował się słynący łaskami obraz Matki Bożej i św. Łukasza, który w roku 1764 uroczyście przeniesiono do kościoła w Surhowie. Jadąc dalej obok kapliczki drogą polną w kierunku Chełmca po prawej stronie natrafimy na "Ściecharkę", źródełko, z którego niegdyś korzystała miejscowa ludność. Olszanka - wieś położona w granicach Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego. W sąsiedztwie znajduje się Rezerwat Głęboka Dolina z charakterystycznymi dla tego regionu wąwozami lessowymi, w którym obok grodziska "Kukawka" przepływa bezimienny strumyk. Na terenie wioski znajduje się zbiornik małej retencji "Olszanka" o pow. 0,37 ha, który znakomicie wkomponowany jest w istniejący krajobraz. W kwietniu 1941 roku żołnierze Wermachtu przeprowadzili pacyfikację wsi, podczas której zginęło 103 osoby. Po wojnie Olszanka odznaczona została Krzyżem Grunwaldu III klasy. Surhów - wieś położona na zboczu rzecznej doliny Wojsławki w granicach Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego, przy drodze z Krasnegostawu do Hrubieszowa. Pierwsze wzmianki o istnieniu miejscowości pochodzą z 1419 roku. Do zabytków Surhowa należy kościół pw. Nawiedzenia NMP i św. Łukasza. W ołtarzu głównym kościoła umieszczony jest słynący łaskami obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Łukaszem, jako Pośrednikiem Łask, przeniesiony w 1764 roku z kaplicy leśnej z Łukaszówki. Obok kościoła stoi zabytkowa plebania, której patronem jest Sługa Boży Stefan Wyszyński Prymas Tysiąclecia, który w czasie II wojny światowej w tej plebanii przyjmowany był wielokrotnie. Kolejnym wartym uwagi zabytkiem jest klasycystyczny pałac, położony w Kolonii Surhów, otoczony parkiem o pow. 6,80 ha z bogatym starodrzewem i licznymi okazami drzew pomnikowych. Wnętrze pałacu ozdobione polichromami przez włoskiego malarza Mikołaja Montiego. Ciekawostką jest znajdująca się w gorzelni w Surhowie zabytkowa maszyna parowa z 1905 roku. Obok szosy prowadzącej od wsi Małochwiej do Bończy na skrzyżowaniu z drogą prowadzącą z Surhowa do Łukaszówki stoi krzyż drewniany, który wśród miejscowej ludności zwie się "Krzyżem Kościuszki". Przekazy miejscowej ludności mówią, że w tym miejscu T. Kościuszko odpoczywał ze swoim wojskiem po stoczonej walce z wojskiem rosyjskim i na upamiętnienie tego zdarzenia postawiony został krzyż dębowy. Żułów - w byłych budynkach podworskich, obecnie posiadłość Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża, gdzie funkcjonuje ośrodek opieki nad ociemniałymi znajduje się miejsce pamięci prymasa Stefana Wyszyńskiego, który w okresie od 23.X.1941 roku do 5.VI.1942 58

roku ukrywał się przed hitlerowcami. Przy drodze z Kraśniczyna do Skierbieszowa na wysokości Żułowa znajduje się punkt widokowy na panoramę Kraśniczyna. 1.4.5 Identyfikacja podstawowych problemów Na podstawie analizy danych dotyczących zagadnień z obszaru Strefa gospodarcza dokonano identyfikacji podstawowych problemów rozwoju gminy Kraśniczyn w tym zakresie. Najistotniejsze problemy zostały przedstawione i skategoryzowane pod względem ważności w poniższej tabeli. Tabela 14. Strefa gospodarcza identyfikacja podstawowych problemów. Problem Brak dostępu do pozarolniczych miejsc pracy dla ludności wiejskiej. Typowo rolniczy charakter gminy - brak istotnych pracodawców poza rolnictwem. Zbyt duża liczba drobnych gospodarstw rolnych. Niska dochodowość działalności gospodarczej. Niska atrakcyjność inwestycyjna regionu. Kategoria ważności II III II III III Objaśnienia: Stopniowanie ważności: I ważne problemy; II ważniejsze problemy; III- najważniejsze problemy. 1.5 Infrastruktura techniczna 1.5.1 Infrastruktura komunikacyjna i transportowa Infrastruktura drogowa Obszar gminy Kraśniczyn jest obsługiwany przez rozwinięty układ dróg, które w znacznej części są w złym stanie technicznym, a ich stan ulega systematycznemu pogorszeniu. Na terenie gminy występują drogi począwszy od regionalnych, a skończywszy na drogach zakładowych. Najistotniejszym elementem systemu transportu drogowego jest droga wojewódzka o znaczeniu regionalnym nr 843 relacji Chełm Zamość oraz nr 846 biegnąca z Krasnegostawu do Hrubieszowa. Układ uzupełniający stanowią drogi powiatowe łączące wzajemnie ważniejsze miejscowości w obszarze gminy, a także łączące gminę z sąsiednimi gminami. Drogi gminne bezpośrednio 59

obsługują zabudowę w poszczególnych miejscowościach lub łącza je między sobą. Ponadto w obszarze gminy znajdują się drogi sklasyfikowane jako zakładowe. Tabela 15. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Kraśniczyn. Lp. Droga Numer Długość [mb] Rodzaj 1 Rakołupy Duże - Kol. Bończa 104970 L 2700 bitumiczna, dalej gruntowa 2 Surhów - Łany 109974 L 4200 bitumiczna, dalej gruntowa 3 Orłów Kol. - Surhów 109975 L 2400 bitumiczna, dalej gruntowa 4 Surhów- Droga dojazdowa do pól 109976 L 800 bitumiczna, dalej gruntowa 5 Zastawie - Kraśniczyn 109979 L 1600 bitumiczna, dalej gruntowa 6 Brzeziny - Baraki 109980 L 3600 gruntowa 7 Kraśniczyn - Droga Wojewódzka 843 109981 L 1400 bitumiczna 8 Majdan Surhowski 109982 L 1600 gruntowa 9 Kraśniczyn - Droga Gm. Nr 109985 L 109983 L 1800 bitumiczna, dalej gruntowa 10 Czajki - Wiszenki 109984 L 2100 gruntowa 11 Czajki - Stara Wieś 109985 L 3300 bitumiczna, dalej gruntowa 12 Anielpol 109986 L 700 bitumiczna, dalej gruntowa 13 Drewniki - Anielpol 109987 L 4300 gruntowa 14 Chełmiec - Droga Gm. Nr 104970 L 109988 L 3100 bitumiczna, dalej gruntowa 15 Bończa Droga Gm. Nr 105015 109989 L 600 gruntowa 16 Wolica Kol. Bończa 109990 L 2600 bitumiczna 17 Kraśniczyn - Droga Gm. Nr 109983 L 109991 L 500 bitumiczna 18 Stara Wieś - Wólka Kraśniczyńska 109992 L 1800 bitumiczna, dalej gruntowa 19 Żułów - Bończa 109993 L 4300 gruntowa 20 Drewniki 109994 L 800 bitumiczna, dalej gruntowa 21 Bończa - Droga Gm. Nr 109993 L 109995 L 1900 bitumiczna, dalej gruntowa 22 Brzeziny - Kraśniczyn 109996 L 2000 gruntowa 23 Chełmiec 109977 L 1300 bitumiczna Źródło: UG Kraśniczyn. Telekomunikacja Gmina znajduje się także w zasięgu sieci telefonii komórkowej Era GSM, Plus GSM, Orange, Play i innych operatorów. 60

1.5.2 Infrastruktura ochrony środowiska Infrastruktura wodociągowa Sieć wodociągowa w gminie Kraśniczyn jest bardzo dobrze rozwinięta. Łączna długość sieci na koniec 2014 roku wynosiła 71,7 km, zaś liczba przyłączy wynosi 1277 sztuk. Z wodociągów w gminie korzysta 3174 osób, co daje ponad 80% ogółu ludności. Obecnie siecią nie są objęte jedynie tereny o budowie rozproszonej. Mieszkańcy tych terenów korzystają z prywatnych studni głębinowych. Na terenie gminy funkcjonuje sześć ujęć wody na potrzeby bytowo-gospodarcze, które usytuowane są w miejscowościach: Bończa, Brzeziny, Chełmiec, Surhów, Olszanka, Żułów. Część miejscowości gminy Kraśniczyn podłączonych jest do ujęć wodociągowych gminy Skierbieszów powiat Zamość. Tabela 16. Sieć wodociągowa w gminie Kraśniczyn w latach 2008-2014. Wyszczególnienie Jedn. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 71,7 71,7 71,7 71,7 71,7 71,7 71,7 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i szt. 1277 1277 1277 1277 1277 1277 1277 zbiorowego zamieszkania Woda dostarczona gospodarstwom domowym dam 3 131,9 123,0 133,8 132,7 138,7 135,2 138,9 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 3404 3354 3308 3252 3220 3165 3174 Zużycie wody w gospodarstwach domowych m 3 31,2 29,2 32,2 32,5 34,6 34,1 35,4 ogółem na 1 mieszkańca Korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 80,4 80,4 80,4 80,4 80,4 80,1 81,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Infrastruktura kanalizacyjna Wysoki stopień zwodociągowania gminy jest niewspółmierny ze stopniem skanalizowania. Wskaźnik ten jednak w ciągu ostatnich kilku lat znacznie się zmienił dzięki inwestycjom poczynionym na terenie gminy. Na koniec 2014 roku z sieci kanalizacyjnej korzystało 1789 osób, co daje ponad 46% ludności gminy. Liczba przyłączy wynosi 639, zaś długość sieci kanalizacyjnej 50 km. Tabela 17. Sieć kanalizacyjna na terenie gminy Kraśniczyn w latach 2008-2014. Wyszczególnienie Jedn. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania km 17,4 17,4 39,4 39,4 43,1 50,0 50,0 szt. 342 342 531 546 576 628 639 Ścieki odprowadzone dam3 38,7 37,6 42 38 48 58,0 65,0 Ludność korzystająca z sieci osoba 1024 1009 1373 1709 1737 1783 1789 61

kanalizacyjnej Korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 24,2 24,2 33,4 42,3 43,4 45,1 46,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na terenie gminy funkcjonuje pięć mechaniczno-biologicznych oczyszczalni ścieków w miejscowościach: Kraśniczyn, Olszanka, Żułów (oczyszczalnie gminne), Bończa i Surhów (oczyszczalnie Domów Pomocy Społecznej). Oczyszczalnia ścieków w Kraśniczynie o przepustowości potencjalnej istniejących urządzeń o średniej dobowej 100 m 3 / d posiada punkt zlewny ścieków dowoźnych, pompownię ścieków uśrednionych, kratę koszową, piaskownik, przepompownie, reaktor wielofunkcyjny BIOBLOK PS 100 złożony z następujących elementów: komorę beztlenową, komorę niedotlenioną, komory tlenowe, komorę odgazowania, osadnik wtórny, prasę do osadu i poletka osadowe. Oczyszczalnia została oddana do użytku w 1998 roku i zmodernizowana w roku 2002 oraz po raz kolejny w 2010 roku. Podczas ostatniej inwestycji wyremontowane oraz rozbudowane zostały takie elementy oczyszczalni ścieków jak: przepompownia ścieków, zblokowana mechaniczna oczyszczalnia ścieków sito piaskownik, zbiornik uśredniający z przepompownią ścieków II stopnia i z przelewem burzowym, bioblok PS-100, komora rozdziału ścieków, złoże biologiczne typ BIOCLERE B-500 (dwa równoległe złoża), komora pomiaru przepływu ścieków, pompownia osadu nadmiernego, stacja odwadniania osadu, poletka osadowe, magazyn osadu odwodnione. Oczyszczalnia w Olszance o przepustowości potencjalnej istniejących urządzeń o średniej dobowej 35 m 3 / d jest oczyszczalnią mechaniczno-biologiczną. Ciąg technologiczny oczyszczalni stanowią następujące obiekty: separator osadów- osadnik wstępny, złoże biologiczne BIOCLERE B350, studzienka dolna- osadnik wtórny. Oczyszczalnia została oddana do użytku w roku 2006. Inwestycja budowy oczyszczalni ścieków w Żułowie została zakończona 24.11.2006 r. Realizacja inwestycji polegała na budowie kanalizacji wraz z oczyszczalnią ścieków, na którą składały się następujące elementy robót: Sieć kanalizacyjna Ø 200-891 mb. Oczyszczalnia ścieków typu BIOCLERE B500. Oczyszczalnia ścieków w Kolonii Bończy należy do Domu Pomocy Społecznej i przyłączeni są do niej mieszkańcy miejscowości Bończa i Kolonia Bończa, zaś z oczyszczalni ścieków w Surhowie korzysta tylko Dom Pomocy Społecznej. Obiekty małej retencji W roku 2001 został oddany do użytku zbiornik małej retencji Olszanka o powierzchni 0,37 ha i pojemności całkowitej 3 956 m 3. Celem inwestycji było: utworzenie pojemności retencyjnej, 62

wykorzystanie rekreacyjne zbiornika, wykorzystanie wody w celach rolniczych, p. pożarowych, hodowli ryb oraz wzbogacenie krajobrazu o powierzchnię wodną. Budowa zbiornika polegała na wykonaniu: zapory ziemnej o maksymalnej wysokości 3,5 m i długości 36 m, budowli upustowej bystrotok o szerokości dna 6,0 m, budowli spustowej z rury stalowej O 324x8,9 mm o długości całkowitej 29,75 m, czaszy zbiornika o powierzchni zalewu 3 753 m 2. Utworzony zbiornik znakomicie wkomponowany jest w istniejący krajobraz. Zbiornik Olszanka ujęty był w Programie Zbiorników Retencyjnych w Województwie Chełmskim z 1995 roku. W 2007 roku rozpoczęła się budowa drugiego zbiornika małej retencji- Czajki. Obiekt ukończono w 2012 roku, dzięki wykorzystaniu współfinansowania ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013 (Oś Priorytetowa VI: Środowisko i czysta energia, Działanie 6.1: Ochrona i kształtowanie środowiska, Kategoria III Bezpieczeństwo ekologiczne). Zbiornik ma pojemność 341 800,00 m 3, przy powierzchni zbiornika równej 21,26 ha. Głównym celem projektu była poprawa gospodarki wodnej gminy Kraśniczyn oraz zapobieganie powodziom, skutkom suszy i okresowym podtopieniom. Zakres tego projektu obejmował: kształtowanie zasobów wodnych dolin rzecznych zarówno dla potrzeb rolnictwa, a także ochrony środowiska, retencjonowanie wód powierzchniowych z przeznaczeniem do nawodnień użytków rolnych, prowadzenie efektywnej ochrony życia biologicznego środowiska wodnego oraz wzbogacenie środowiska naturalnego poprzez rozwój flory i fauny, podniesienie walorów krajobrazowych przyległych terenów i okolic, rozwój lokalnej agroturystyki, stworzenie warunków do rekreacji i wypoczynku dla miejscowej ludności. Celami pośrednimi, dzięki którym osiągnięty został cel główny są: pokrycie deficytu wody na danym obszarze, poprawa bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, możliwość nawodnienia użytków rolniczych wodą z warstwy użytecznej zbiornika (zmniejszenie strat przy klęskach żywiołowych), ograniczenie erozji powierzchniowej w dolinie cieku Milutka, poprawa krajobrazu Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego, szansa na stworzenie i dalszy rozwój bazy agroturystycznej na terenie gminy Kraśniczyn, poprawa mikroklimatu oraz rozwój flory i fauny wodnej, wzrost ruchu turystycznego, wzrost zatrudnienia. Gospodarka odpadami komunalnymi 100 % liczby mieszkańców objęte jest selektywną zbiórką odpadów. Gmina posiada wdrożony i sprawnie funkcjonujący system usuwania odpadów z poszczególnych posesji. Na terenie gminy rozprowadzonych jest 12 szt. kontenerów KP 7. Przy placówkach oświatowych, zakładach pracy oraz osiedlach mieszkaniowych planuje się zakup kontenerów do selektywnej zbiórki odpadów. Raz w miesiącu zmieszane jak również posegregowane odpady są odbierane od mieszkańców i wywożone na 63

wysypisko odpadów stałych w Wincentowie przez firmę zewnętrzną A-Zet EKO, 22-300 Krasnystaw, ul. Kłodowskiego 54, w ramach podpisanej umowy. Obecnie na terenie gminy nie funkcjonuje żadne wysypisko śmieci, jedyne, które istniało w miejscowości Drewniki uruchomione w 1975 roku w wyrobisku po kopalni piasku umieszczonej w naturalnym obniżeniu terenu na terenie Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego o powierzchni 0,36 ha zostało zamknięte z dniem 01.01.2006 roku i poddane rekultywacji zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie zamknięcia i rekultywacji składowisk odpadów. Rekultywacja wysypiska została ukończona 20.09.2006 roku. Rysunek 11. Infrastruktura ochrony środowiska w gminie Kraśniczyn. Źródło: Opracowanie własne. 1.5.3 Infrastruktura energetyczna Elektryfikacja wsi gminy Kraśniczyn realizowana była w latach powojennych (ponad 50% istniejących linii nn i SN były budowane w latach 60 tych i 70 tych) i polegała 64