BIURO USŁUG PROJEKTOWYCH INSTALKOMFORT KRZYSZTOF ŁUKASZ MACIEJEWSKI REGON 280000141 NIP 739-332-10-11 10-686 OLSZTYN UL. WILCZYŃSKIEGO 1A TEL./FAX: +48 89 533 94 58 TEL. KOM. +48 506 031 954 biuro@instalkomfort.pl PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH PRZEBUDOWY ORAZ ZMIANY SPOSOBU UŻYTKOWANIA WRAZ Z INFRASTRUKTURĄ TOWARZYSZĄCĄ NA CELE EDUKACYJNO-KULTURALNE ZABYTKOWEGO ZESPOŁU PAŁACOWO-PARKOWEGO ORAZ BUDOWY OGRODZENIA NA DZIAŁKACH NR EWID. 940/1, 358/9 I CZĘŚCI DZIAŁEK NR EWID. 359 I 972 WE WSI CHRZĘSNE PRZY UL. PAŁACOWEJ, UL. SULEJOWSKIEJ I UL. ZAMKOWEJ INWESTOR: POWIAT WOŁOMIŃSKI UL. PRĄDZYŃSKIEGO 3 05-200 WOŁOMIN WOJ. MAZOWIECKIE ADRES INWESTYCJI: DZ. NR EWID. 940/1, 358/9 CZ. DZ. NR EWID. 359, 972 UL. PAŁACOWA, UL. SULEJOWSKA I UL. ZAMKOWA CHRZĘSNE, GMINA TŁUSZCZ WOJ. MAZOWIECKIE Autor: mgr Piotr Dąbrowski OLSZTYN, MARZEC 2010 Dokumentacja chroniona Prawem Autorskim Dz. U. Nr 24 poz. 83 z 23.02.1994r. WSZELKIE ZMIANY, POWIELANIE, UDOSTĘPNIANIE OSOBOM TRZECIM BEZ ZGODY AUTORA ZABRONIONE
Spis treści 1.0 ZARYS HISTORII... 3 2.0 FOTOGRAFIE... 6 3.0 PROGRAM KONSERWATORSKI PAŁACU W CHRZĘSNEM... 17 3.1 ZALECENIA WSTĘPNE... 17 3.2 BRYŁA... 18 3.3 ELEWACJE... 19 3.4 DACHY... 23 3.5 REKONSTRUKCJA ELEMENTÓW ELEWACJI... 23 3.6 WNĘTRZA... 25 3.7 ELEMENTY REKONSTRUOWANE WYSTROJU WNĘTRZ... 30 4.0 UWAGI KOŃCOWE... 33 5.0 RYSUNKI KONCEPCYJNE... 35 2
1.0 ZARYS HISTORII Posiadłość w Chrzęsnem funkcjonowała od I połowy XVI wieku jako element folwarku z towarzysząca wsią funkcjonujące jako dzierŝawa od króla Zygmunta I Starego. Według lustracji z 1568 roku istniał tu drewniany dwór oraz infrastruktura folwarczna. W 1623 roku majątek w Chrzęsnem nabył Stefan Dobrogost Grzybowski, podkomorzy warszawski, starosta warszawski i kamieńczykowski, kasztelan lubelski, poseł na Sejm. Pierwszy murowany dwór wzniesiono ok. 1635 roku, częściowo na fundamentach obiektu wcześniejszego (wg. badań archeologicznych przeprowadzonych w 2009 r). Autorzy przeprowadzonych badań architektonicznych zwracają uwagę, iŝ: murowany Pałac był rezydencją która odpowiadała charakterowi budowli fundowanych w tym czasie przez bogatą szlachtę. Jej wielkość, rozplanowanie i charakter jest zgodny z wytycznymi Jakuba Kazimierza Haura, który w swym dziele Ziemiańska generalna oekonomika" wydanym w Krakowie w 1679 roku, wskazywał na formę siedziby pańskiej, w odróŝnieniu od znacznie skromniejszej i mniejszej siedziby chudopacholskiej. Jako przykład analogicznych budowli podaje się pałac biskupa Henryka Firleja w Czemierniku zbudowany w 1624 oraz, pod względem stylistycznym, pałacyk królewicza Karola Ferdynanda Wazy. W 1735 roku majątek znalazł się w rękach rodziny Grzybowskich aby jako spadek stać się własnością Kiełczowskich, którzy odsprzedają go w 1755 roku Teodorowi Szydłowskiemu. Kolejnym właścicielem Chrzęsnego stał się Michał Pac (1762 r.), zaś po nim biskup Józef Kossowski (1781 r.). Na okres własności biskupa Kossowskiego przypada częściowa przebudowa pałacu m.in. wydzielenie kaplicy na pierwszym piętrze oraz przekształcenie nadwieszonej loggi nad głównym wejściem w balkon z balustradą tralkową. z którego do dzisiaj zachowały się piaskowcowe konsole. W 1787 dobra zakupił Franciszek Jan Nepomucen Przemski, aby po dwóch latach zbyć je Tomaszowi Kubin de Tylli. W XIX wieku majątek kilkakrotnie zmienia właścicieli: od 1802 r. Antoni Siarczyński, w 1832 r. Mateusz Murawski, w 1840 r. Andrzej Zamoyski. Od 1859 roku dobra stają 3
się własnością Koskowskich, a następnie jako spadek trafiają do rodziny Karskich, w rękach których pozostaje do 1944 roku. Po wojnie pałac wraz z sąsiadującymi budynkami został zaadaptowany na potrzeby zakładu wychowawczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i mieszkania socjalne. W latach 1946-48 wykonano remont konstrukcji i pokrycia dachu, naprawiono uszkodzenia otworów okiennych, w dawnym pomieszczeniu kuchennym przebito sklepienie i umieszczono w nim nową klatkę schodową, wykonano częściowy remont wnętrz (m.in. wymieniono fasetowy sufit na I piętrze), kaplicę pałacową zaadaptowano na pomieszczenie mieszkalne. W latach 1964-65 przeprowadzono kompleksowy remont obiektu wymieniono klatkę schodową, zlikwidowano kręcone schody w ryzalicie, ponad I piętrem załoŝono strop masywny, wymieniono podciągi na poddaszu na stalowe, wprowadzono takŝe nowe sanitariaty i instalację grzewczą, w elewacji zachodniej wybito nowe otwory okienne. W znacznej mierze wymieniono tynki zewnętrzne i zrekonstruowano opaski tynkowe wokół otworów elewacji. Po likwidacji ośrodka szkolnego pałac funkcjonował jako pustostan. Literatura: Michał Szymański, Podwarszawskie zabytki w słuŝbie społecznej, Stolica, V, 1950, nr 14-15, Jerzy Kowalczyk, Układ krzyŝowo - korytarzowy pałaców barokowych w Polsce, Biuletyn Historii Sztuki, 1964, nr 1, Izabella Galicka, Hanna Sygietyńska, Chrzęsne (w:) Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom. X, Województwo Warszawskie, Warszawa, 1969 Adam Miłobędzki, Architektura Polska XVII wieku, Dzieje sztuki w polskiej t. IV, cz.l, Warszawa 1980, s. 259-260, fig. 95, 96 Jolanta Putkowska, Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991, s. 161-162, fig 106, 107 Witold Krassowski, Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach polskich, t. IV, Warszawa 1995, s.300, fig. 361, Tadeusz Jaroszewski, Waldemar Baraniewski, Po pałacach i dworach Mazowsza, Warszawa, 1996, s. 19-20, 4
Dokumentacje naukowe, inwentaryzacje, projekty: Michał Szymański, Wieś i dwór w Chrzęsnem (dokumentacja naukowo historyczna), Warszawa 1955, mps, Maria Przytocka, Wiesława Chodkowska, Pałac w Chrzęsnem, woj. Ostrołęckie, Dokumentacja historyczno - architektoniczna wykonana na zlecenie WKZ UW w Ostrołęce, Olsztyn 1981, mps., Marek Barański, Pałac w Chrzęsnem. Badania architektoniczne, Warszawa 2009, Tomasz Kornacki, Dwór w Chrzęstnem, Projekt roboczy, Warszawa 1953, Ryszard Czerwiński, Ryszard Nowicki, Edward śółtowski, Inwentaryzacja w skali 1:50 Chrzęsne, k/tłuszcza Dworek, wrzesień - październik 1955. Jerzy Brabander, Chrzęsne TPD, Projekt wstępny, Warszawa 1960, Jerzy Brabander, Chrzesne, Zespół pałacowy (Ośrodek wczasów dziecięcych TPD), Projekt techniczny, odbudowa, adaptacja i rozbudowa,warszawa 1961. 5