Przesyłki pocztowe w okresie 1918 1939

Marek Zbierski Polskie Taryfy Pocztowe 1918 1939 Przesyłki pocztowe w okresie 1918 1939 Działalność poczty, telegrafu i telefonu w Polsce opierała się na zasadzie wyłączności na przyjmowanie, przesyłanie i doręczanie przesyłek pocztowych, która po raz pierwszy została sformułowana w Dekrecie o tymczasowych przepisach pocztowych, opublikowanym 8.02.1919 r. i Ustawie o państwowej wyłączności poczty, telegrafu i telefonu z 27.05.1919 r. (dot. przesyłek pocztowych, w tym czasopism i wydawnictw wychodzących przynajmniej 2 razy w roku). W dniu 3.06.1924 roku weszła w życie Ustawa o poczcie, telegrafie i telefonie (w latach następnych tekst ten był wielokrotnie uzupełniany). Wyłączność poczty w tej ustawie rozciąga się na przesyłki listowe oraz czasopisma i wydawnictwa wychodzące przynajmniej 12 razy w roku. Powołanie i działalność Pocztowej Kasy Oszczędnościowej prowadzącej obrót pieniężny, regulował Dekret ogłoszony 8.02.1919 roku. Ustawa w tej samej sprawie, ogłoszona 17.06.1920, zmieniła również nazwę Kasy na Pocztową Kasę Oszczędności, w skrócie P.K.O. Warunki korzystania z usług poczty dopełniała ordynacja pocztowa z 1931 roku. PRZESYŁKI POCZTOWE I NALEŻNOŚCI POCZTOWE Przesyłki pocztowe można podzielić na: I. Przesyłki obrotu pocztowego 1. listy 2. kartki pocztowe 3. druki 4. papiery handlowe 5. próbki towarów 6. przesyłki mieszane 7. czasopisma 8. paczki 9. listy i paczki z podaną wartością II. Przesyłki obrotu pieniężnego 1. przekazy 2. zlecenia 3. pobrania III. Świadczenia dodatkowe (niektóre wybrane): polecenie przesyłki listowej przewóz lotniczy pospieszne doręczenie poświadczenie odbioru (lub wypłaty) adresowanie na poste restante pilny przewóz paczek ostrożne traktowanie paczki (jako paczka ochronna) przewożenie przesyłki listowej lub gazetowej oznaczonym pociągiem lub kursem pocztowym zawiadomienie nadawcy na wypadek niedoręczalności przesyłki Świadczenia dodatkowe były sukcesywnie wdrażane i dokonywane - na życzenie nadawcy przesyłki - za odpowiednią opłatą taryfową (opłaty dodatkowe). IV. Opłacanie należności za przesyłki i świadczenia dodatkowe (opłaty pocztowe) Opłaty pocztowe uiszczano: 1. znaczkami pocztowymi 2. maszynami do frankowania (od chwili ich wprowadzenia w Polsce w 1927 roku) 3. gotówką Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 1

Znaczkami i maszyną frankującą uiszczało się opłaty za przesyłki listowe i zlecenia inkasowe, a także - od momentu ich wprowadzenia - za paczki żywnościowe i paczki z oprzędami jedwabnymi. Pozostałe przesyłki opłacało się gotówką. Istniał zakaz opłacania gotówką listowych przesyłek zagranicznych. Przesyłki opłacone znaczkami mogły być wrzucane do skrzynek pocztowych dla korespondencji miejscowej lub zamiejscowej. Wprowadzenie tzw. przesyłek masowych (niektórych rodzajów druków, próbek towarów i części przesyłek mieszanych), które w istocie są przesyłkami listowymi, pociągnęło za sobą obowiązek ich opłacania gotówką. Przesyłki opłacone maszyną frankującą lub gotówką powinny być nadawane w urzędzie pocztowym. Należności pocztowe zależą od kilku czynników jednocześnie i są w końcowym efekcie ich sumą wyrażoną w walucie i zawarte w taryfie pocztowej. Czynnikami tymi są: a. rodzaj przesyłki b. waga przesyłki i ewentualnie jej wartość c. ewentualne świadczenia dodatkowe d. miejsce przeznaczenia przesyłki NADAWANIE I DORĘCZANIE PRZESYŁEK POCZTOWYCH Zasady nadawania i doręczania przesyłek przez pocztę ulegały w okresie 1918 1939 zmianom i modyfikacjom. Opisane poniżej zasady bazują głównie na okresie końca lat trzydziestych. Wszystkie przesyłki musiały mieć umieszczony adres. Wyjątek stanowiły: - przesyłki na poste restante - druki bezadresowe (wyłącznie do celów reklamowych - tylko dla pewnych określonych grup odbiorców) - ulotki (wyłącznie do celów reklamowych; z napisem dla wszystkich ) Na przesyłkach rejestrowanych musiał być również adres nadawcy. Przesyłki listowe mogły być nadawane też u listonosza poczty peronowej lub wrzucane do skrzynek umieszczonych w ambulansach pocztowych (w ambulansach można było nadawać także paczki żywnościowe i paczki z oprzędami jedwabnymi). Następujące przesyłki pocztowe mogły być także nadawane u listonoszy wiejskich: 1. przesyłki listowe zwykłe i polecone 2. przekazy, przesyłki wartościowe, przesyłki za pobraniem (tylko do określonej wartości) 3. paczki (do określonej wagi) Przyjmowanie przesyłek rejestrowanych odbywało się w urzędach pocztowych w godzinach urzędowania (po godzinach urzędowania pobierano dodatkową opłatę). Przesyłki doręczane były do wszystkich miejscowości na terenie kraju, który w tym celu został podzielony na obszary pocztowe, obejmujące teren działania poszczególnych urzędów pocztowych. Każda miejscowość została przydzielona do odpowiedniego obszaru pocztowego, który dzielił się na: 1. miejscowy (zwarty kompleks zabudowań, wśród których miał swoją siedzibę urząd pocztowy, względnie agencja pocztowa) 2. zamiejscowy (wszystkie inne osiedla) Granice miejscowego obszaru pocztowego pokrywały się z granicami administracyjnymi miejscowości. W taryfie obowiązującej od 1.07.1931 roku (powtórne po okresie od 15.07.1921 do 7.01.1924 wprowadzenie kategorii listów i kartek miejscowych) znajdujemy dodatkową wskazówkę: Listy i kartki miejscowe można przesyłać w okręgu pocztowym (miejscowy okrąg doręczeń i zamiejscowy okrąg pocztowy) nadawczego urzędu pocztowego. Jeżeli w tej samej miejscowości znajduje się kilka urzędów pocztowych natenczas ich okręgi pocztowe tworzą jeden okrąg dla listów i kartek pocztowych. W dniu 27. lipca 1931 roku nastąpiło dodatkowe wyjaśnienie: (...) wyjaśnia się urzędom i agencjom pocztowym, iż przez listy i kartki miejscowe należy rozumieć także listy i kartki, które w miejscu t.j. siedzibie urzędu pocztowego (agencji) zostały nadane Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 2

i w miejscu t.j. miejscowym okręgu doręczeń mają być adresatom doręczone lub adresatom mieszkającym, w zamiejscowym okręgu pocztowym, wydane. Listy i kartki nadane w siedzibie urzędu pocztowego, a przeznaczone do adresatów zamieszkałych w zamiejscowym okręgu tego samego urzędu pocztowego, obsługiwanym przez listonosza wiejskiego, jako nieodpowiadające wymienionym warunkom (nie są wydawane) winny być co do opłaty traktowane, jako przesyłki zamiejscowe. Poczta doręczała przesyłki pocztowe tylko w miejscowym obszarze pocztowym. W zamiejscowym obszarze pocztowym przesyłki zwykłe oraz zawiadomienia o nadeszłych przesyłkach rejestrowanych doręczały organa samorządu terytorialnego (posłańcy gminni). Wyjątek stanowiły województwa zachodnie i szereg miejscowości podmiejskich, letniskowych i uzdrowiskowych (przesyłki doręczane były przez listonoszy wiejskich). W miejscowym obszarze pocztowym oraz w obszarach obsługiwanych przez listonoszy wiejskich, doręczano adresatom do domu: 1. przesyłki listowe zwykłe i polecone bez pobrania 2. zawiadomienia na nadeszłe przesyłki rejestrowane 3. dokumenty wierzytelnościowe do zapłaty nadeszłe do inkasa i ewentualnego protestu. Przy odbiorze przesyłki rejestrowanej w urzędzie pocztowym, adresat legitymował się - na żądanie pracownika pocztowego - dokumentem stwierdzającym tożsamość (ze zdjęciem). Takiemu celowi służyła również pocztowa karta tożsamości (ważna w kraju i za granicą). Uprawnionym do odbioru przesyłki byli: 1. adresat 2. osoba upoważniona z mocy prawa (np. syndyk) lub odpowiednich przepisów władz publicznych (np. kierownik szpitala) 3. posiadacz pełnomocnictwa pocztowego (pisemnego upoważnienia adresata). Odbiorca mógł sobie zastrzec odbiór przesyłek: 1. ze skrytek lub przegródek pocztowych w urzędzie pocztowym 2. przy pomocy pocztowej książki odbiorczej 3. przy pomocy torby zamykanej. Z nieopłaconymi lub niedostatecznie opłaconymi przesyłkami postępowano w sposób następujący: a. listy i kartki pocztowe były doręczane: adresat opłacał podwójną brakującą opłatę b. druki, papiery handlowe, próbki towarów, przesyłki mieszane i zlecenia inkasowe nie były wysyłane i wracały do nadawcy celem uzupełnienia opłaty c. pozostałe przesyłki: - przesyłki listowe polecone - paczki - przesyłki wartościowe - pobrania - listy zleceniowe - przekazy pocztowe - przekazy telegraficzne były doręczane adresatom i od nich pobierano brakującą opłatę. Dosyłanie lub zwrot: - przesyłek listowych - zleceń - listów wartościowych - przekazów dokonywany był bezpłatnie (przekazy telegraficzne drogą pocztową). Nie dosyłano druków bezadresowych i ulotek, druki zwykłe tylko w przypadku zaznaczonego na przesyłce żądania. Za dosłanie paczek do nowego miejsca lub ich zwrot pobierano opłatę jak za odpowiednią paczkę. PRZESYŁKI OBROTU POCZTOWEGO I EWENTUALNE ŚWIADCZENIA DODATKOWE Ponieważ istnieją różne kryteria podziałów niektórych przesyłek listowych, np.: listy, kartki pocztowe i druki można podzielić zarówno na: a. prywatne i urzędowe b. miejscowe i zamiejscowe, itd. i ta sama przesyłka może występować w kilku grupach, przyjęto kryteria, jak w poniższej tabeli. W kolumnie Objaśnienia i uwagi użyto często oryginalnych określeń z ówczesnych przepisów pocztowych. W tabelach wprowadzono daty tylko dla rodzajów przesyłek, dla których nie istniały taryfy w momencie powstawania poczty polskiej w 1918 roku. Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 3

Przesyłki listowe w wewnętrznym (krajowym) obrocie pocztowym: Rodzaj przesyłki (ewentualny podział) listy listy a. miejscowe Okres obowiązywania (wg rozporządzeń) 15.07.21-7.01.24 i od 1.07.1931 b. zamiejscowe listy zamiejscowe listy zamiejscowe szeregowych od 1.01.1934 od 1.01.1934 od 1.01.1936 od 1.01.1939 od 1.01.1939 miejscowe wezwania płatnicze kartki pocztowe a. pojedyncze b. z opłaconą odpowiedzią kartki pocztowe a. miejscowe b. zamiejscowe kartki pocztowe zamiejscowe szeregowych kartki widokowe, drukowane bilety wizytowe, oraz kartki świąteczne miejscowe wezwania płatnicze druki druki zwykłe Objaśnienia i uwagi opłaty zniżone w okresach ich występowania o zniżonej taryfie, z której mogli korzystać: - niezawodowi podoficerowie i szeregowcy służby czynnej - podoficerowie i szeregowcy rezerwy powołani na ćwiczenia - uczniowie szkół podchorążych i szkół podoficerskich dla małoletnich - uczniowie korpusów kadetów - junacy hufców pracy 1.03.1935 zawierające wezwania lub nakazy płatnicze oraz zawiadomienia o wymiarze składek wykonane sposobem mechanicznym; nadawane w stanie otwartym) od 1.07.1931 patrz listy od 15.07.1921 od 1.03.1935 druki bezadresowe od 1.01.1929 od 1.04.1933 opłaty zniżone dla przesyłek miejscowych patrz listy ulotki od 1.04.1933 powyżej 1000 szt., dla wszystkich (na Boże Narodzenie, Wielkanoc i Nowy Rok), zawierające pozdrowienia, życzenia, podziękowania itp. wyrażone najwyżej w 5 słowach (nie wliczając słów podpisu i daty) podlegały opłacie jak druki (kartki z tekstem wykonanym mechanicznie), odnoszące się do: - wezwań i nakazów płatniczych - zawiadomień o płatności weksli - zawiadomień o przekazaniu wniosków egzekucyjnych z powodu nie zapłacenia należności podlegały opłacie obniżonej. nadawane pojedynczo; gazety, wydawnictwa periodyczne, książki, broszury, bilety wizytowe, korekty druków, fotografie, obrazy, mapy, katalogi (wykonane sposobem mechanicznym i nie noszące cech korespondencji osobistej i bieżącej. powyżej 500 szt. przeznaczone dla jednego lub kilku rodzajów odbiorców, nie więcej jednak niż dla 5 pokrewnych zawodów druki dla ociemniałych od 15.07.1921 wszelkie książki i pisma sporządzone drukiem wypukłym (tzw. brajlem) papiery handlowe nadawane w stanie otwartym wszelkie akta i dokumenty nie mające cech korespondencji bieżącej i osobistej (np. akta sądowe, listy i kartki z dawniejszej daty, faktury, książeczki wojskowe, robotnicze, wtórniki listów przewozowych, odręcznie pisane nuty, rękopisy literackie) próbki towarów nadawane w stanie otwartym małe ilości towarów oraz mniejsze przedmioty wysyłane na próbę lub jako wzór przesyłki mieszane od 15.04.1920 w ich skład wchodzić mogły: a. druki + próbki towarów + papiery handlowe b. druki + próbki towarów, nadawane pojedynczo lub masowo (100 1000 szt. jednocześnie) Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 4

W zagranicznym obrocie pocztowym występowały następujące rodzaje przesyłek listowych: 1. listy 2. kartki pocztowe a. pojedyncze b. z opłaconą odpowiedzią 3. druki 4. druki dla ociemniałych 5. papiery handlowe 6. próbki towarów 7. przesyłki mieszane Opłaty dodatkowe dla przesyłek listowych polecenie przesyłki listowej poświadczenie odbioru (doręczenia) przez adresata przesyłki listowej: a. żądane w chwili nadania przesyłki b. żądane po nadaniu przesyłki poświadczenie doręczenia zwykłego listu, żądane przy nadaniu (wprowadzono od 8.03.1924) pospieszne doręczenie przesyłki (przez umyślnego posłańca) a. w miejscowym obszarze pocztowym b. w zamiejscowym obszarze pocztowym (opłata rzeczywistych kosztów posłańca) adresowanie na poste restante (w razie nie opłacenia przez nadawcę, pobierano od odbiorcy w pojedynczej wysokości) przyjęcie przesyłki rejestrowanej poza godzinami urzędowania przyjęcie przesyłki przez listonosza wiejskiego nadawanie raz dziennie listu dworcowego lub traktowego (listy nadawano w określonym urzędzie pocztowym oraz ściśle określonym czasie jako przesyłki zwykłe (bez polecenia) i wydawano odbiorcom na dworcu bezpośrednio po nadejściu pociągu lub kursu traktowego). Pozostałe przesyłki obrotu pocztowego Rodzaj przesyłki Okres Objaśnienia i uwagi (ewentualny podział) obowiązywania czasopisma nadawane przez wydawców przyjęcie przez urząd pocztowy zlecenia na prenumeratę: opłata zależna od ilości wydań w tygodniu paczki są to przesyłki nie nadające się do transportu jako przesyłki listowe paczki zwykłe lub adresowane do mieszkania odbiorcy lub na poste restante z podaną wartością nadawane jako: - paczki ochronne wymiary paczki przekraczają zasady paczek zwykłych, paczka wymaga szczególnie ostrożnego traktowania ze względu na łamliwość lub objętość, albo w myśl przepisów lub żądania nadawcy napis ostrożnie - paczki pilne tylko dla adresatów w miejscowym obszarze pocztowym - paczki pobraniowe - paczki ekspresowe - paczki żywnościowe od 1.08.1932 (wyłącznie z art. spożywczymi) - paczki z oprzędami od 1.10.1933 jedwabników - paczki tytoniowe 15.05.33-26.10.34 - paczki z książkami od 1.01.1936 i wydawnictwami urzędowymi nadawane jako pobraniowe, lotnicze i ekspresowe; bez podania wartości w okresie 1936 1938 z wydawnictwami polskimi dla państw obcych i urzędowymi wydawnictwami zagranicznymi dla Polski) - zaopatrzone w napis Wydawnictwa urzędowe i odcisk pieczęci urzędowej. Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 5

- paczki kas i urzędów skarbowych z dotacjami i nadmiarami kasowymi oraz - paczki Banku Polskiego i jego oddziałów z monetą brzęczącą Paczki takie mogły wysyłać: - instytucje rządowe i naukowe w kraju w stosunku wzajemnym z biblioteką MSZ (Biurem międzynarodowej wymiany wydawnictw w W-wie) - firmy księgarskie w stosunku wzajemnym z zakładami naukowymi oraz osobami prywatnym - zakłady naukowe w stosunku wzajemnym oraz w stosunku z firmami księgarskimi Od 1.01.1939 paczki mogły zawierać tylko książki i urzędowe wydawnictwa polskie, wysyłane do wszystkich adresatów przez: instytucje państwowe, samorządowe i naukowe oraz wydawcy, biblioteki, czytelnie, firmy księgarskie, osoby prywatne pod adresem tych instytucji i firm. Na paczkach z książkami i na adresach pomocniczych musi być umieszczony napis Książki ( wydawnictwa ) i stempel nadawcy. do 30 kg (z monetą brzęczącą do 60 kg) Pozostałe opłaty dodatkowe dla paczek poświadczenie odbioru, pospieszne doręczenie, poste restante, przyjęcie przesyłki poza godzinami urzędowania lub przez listonosza wiejskiego jak przy przesyłkach listowych za doręczenie (z wyjątkiem paczek żywnościowych, z oprzędami jedwabnymi, nadanymi jako pospieszne lub odbieranymi bezpośrednio po ich nadejściu w urzędach pocztowych lub ambulansach; opłaty nie pobierano także za paczki adresowane na poste restante, do skrytek oraz wydawane na poczcie na mocy odrębnych postanowień) żądanie nadawcy zawiadomienia go o niedoręczalności paczki (lub doręczeniu jej innemu, wskazanemu adresatowi) - tylko jeśli nadawca umieścił takie żądanie na adresie pomocniczym. składowe za każdy dzień zwłoki w odbiorze przesyłki. Wolne od opłaty były: dzień doręczenia dokumentu oddawczego 3 następne dni w miejscowym obszarze pocztowym (dla niższych stopniem wojskowych do 7 dni) 4 dni przy paczkach na poste restante (w roku 1919 7 dni) 14 dni przy paczkach do zamiejscowego obszaru pocztowego dzień doręczenia, dosłania lub zwrotu paczki przepakowanie paczek uszkodzonych oraz paczek zagranicznych, podlegających ocleniu Rodzaj przesyłki Okres Objaśnienia i uwagi (ewentualny podział) obowiązywania przesyłki z podaną wartością listy wartościowe - do przesyłania banknotów, papierów wartościowych, dokumentów przedstawiających wartość, znaczków pocztowych, statystycznych i stemplowych oraz monet do wartości nie nadającej się zastąpić banknotami - muszą być zabezpieczone pieczęciami lakowymi - nadawane w stanie otwartym (przeliczenie zawartości dokonywał pracownik pocztowy) lub zamkniętym paczki z podaną od 15.12.1920 wartością Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 6

Przesyłki obrotu pieniężnego Rodzaj przesyłki (ewentualny podział) przekazy przekazy pocztowe (w obrocie wewnętrznym i zagranicznym) przekazy telegraficzne (w obrocie wewnętrznym i zagranicznym) przekazy rozrachunkowe przesyłki za pobraniem (w obrocie wewnętrznym i zagranicznym) zlecenia pocztowe - listy zleceniowe (tylko w obrocie wewnętrznym) Okres obowiązywania od 15.02.1923 - kartki zleceniowe 1.09.1927-09.1934 -zlecenia cukrownicze 1.09.1927-09.1934 zlecenia inkasowe - drobne miejscowe zlecenia inkasowe do 5 zł - miejscowe zlecenia inkasowe wypłata świadczeń ubezpieczeniowych Objaśnienia i uwagi - do przekazywania pieniędzy służył urzędowy blankiet przekazu pocztowego (na odwrocie którego nadawca mógł umieścić korespondencję) - mógł być przesłany drogą lotniczą, jako ekspres, na poste restante, nadany u listonosza wiejskiego od 1.10.1934 opłata za przekaz potrącana była przez urząd oddawczy z kwoty przekazu; na odwrocie wolno było umieścić tylko wskazówki dot. charakteru wypłaty, inna korespondencja podlegała opłacie znaczkami zgodnie z taryfą od 16.09.1919 - pobraniem mogły być obciążone: a. listowe przesyłki polecone b. listy wartościowe c. paczki - pobranie pocztowe polegało na zainkasowaniu kwoty pobrania od odbiorcy w chwili wydania przesyłki i przekazanie jej nadawcy przekazem lub na konto czekowe P.K.O. Kwota pobrania nie mogła przekraczać sumy dozwolonej dla przekazów pocztowych. Opłatę za przekaz i na rzecz P.K.O. potrącał pocztowy urząd oddawczy z zainkasowanej kwoty pobrania. od 1.01.1925 - służyły do przesyłania dokumentów wierzytelnościowych ( np. zobowiązania płatniczego, kuponów procentowych i dywidendowych, kolejowych listów przewozowych, polis ubezpieczeniowych, oraz innych dokumentów handlowych i wartościowych, jak również pokwitowanych rachunków i kwitów) - w formie listu poleconego, na adres placówki pocztowej w siedzibie dłużnika, celem zainkasowania należności pieniężnej za pośrednictwem urzędu pocztowego - przekazanie zainkasowanej kwoty następowało przekazem zleceniowym lub blankietem P.K.O. po potrąceniu taryfowej opłaty przekazowej - w razie odmowy zapłacenia przez dłużnika sumy dłużnej z weksla do protestu, lub w razie nie zastania (odnalezienia) dłużnika urząd pocztowy dokonywał protestu z powodu niezapłacenia; zapłacenie części sumy przez dłużnika skutkowało dokonaniem protestu na pozostałą, niezapłaconą część. Od każdego zaprotestowanego weksla pobierany był również 0,5% podatek komunalny. Niezależnie od opłaty pocztowej za odpis protestu pobierano opłatę stemplową. - służyły do ściągnięcia należności bez dokumentów wierzytelnościowych - jako kartki polecone - zasady jak przy listach zleceniowych nadawane w P.K.O. w Warszawie w celu pobrania należności za frachty z cukrem od 1.10.1934 - służyły do pobrania należności bez dokumentów wierzytelnościowych (następca kartki zleceniowej) - nadawane były w nie zaklejonych kopertach lub za pomocą specjalnych blankietów, adresowanych do urzędu pocztowego, który ma zlecenie wykonać następowała w urzędach pocztowych bądź za specjalną opłatą u listonosza wiejskiego Opłaty dodatkowe dla przekazów poświadczenie wypłaty przekazu: a. żądane przy nadaniu przekazu b. żądane po nadaniu przekazu Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 7

pospieszne doręczenie przekazu (przez umyślnego posłańca) tylko w miejscowym obszarze pocztowym adresowanie na poste restante (w razie nie opłacenia przez nadawcę, pobierano od odbiorcy w pojedynczej wysokości) przyjęcie przekazu poza godzinami urzędowania przyjęcie krajowego przekazu pocztowego lub rozrachunkowego przez listonosza wiejskiego wystawienie przez urząd pocztowy upoważnienia do wypłaty w miejsce uszkodzonego lub zagubionego przez adresata przekazu pocztowe doręczenie i wypłata w miejscowym obszarze pocztowym: a. przekazów czekowych P.K.O. b. zaopatrzeń emerytalnych, zaopatrzeń wdów, pensji sierocych, rent inwalidzkich i tym podobnych stałych zaopatrzeń, wypłacanych z funduszów Skarbu Państwa lub przedsiębiorstwa P.P.T. i T. na podstawie kart wypłat, przekazów kasowych lub służbowych przekazów pocztowych Inne opłaty dodatkowe reklamacja przesyłki pocztowej - nadawcy przesyłki pocztowej (z wyjątkiem druków bezadresowych i ulotek) przysługiwało prawo żądania informacji o losie przesyłki, zgłoszone w dowolnym urzędzie pocztowym w okresie trzech lat - opłaty reklamacyjnej nie pobierano za przesyłkę nadaną za poświadczeniem odbioru, doręczenia lub wypłaty żądanie zwrotu lub zmiany adresu przesyłki listowej lub paczkowej oraz zmiany pobrania korespondencja umieszczona na odwrotnej stronie a. blankietu nadawczego P.K.O. b. przekazu rozrachunkowego przyjęcie przez listonosza wiejskiego wpłaty oszczędnościowej lub na konto czekowe P.K.O. dodatkowe poświadczenie nadania przesyłki rejestrowanej zastrzeżenie odbioru przesyłek w urzędzie pocztowym ze skrytek i przegródek pełnomocnictwo pocztowe (w urzędzie oddawczym, z uwierzytelnionym podpisem) pocztowa karta tożsamości jednorazowa dziennie wymiana torby zamkniętej z korespondencją dla odbiorców zamieszkałych w zamiejscowych obszarach pocztowych; za pomocą kursu pocztowego pośrednictwo przy cleniu przesyłek listowych, bądź paczek (koszt oclenia przez urząd celny) osobiste uczestnictwo adresata przy załatwianiu formalności celnych (na podstawie pisemnego życzenia adresata uczestniczenia przy procedurze celnej) dostarczenie przesyłki pocztowej urzędowi probierczemu do cechowania (dot. przesyłek z zagranicy z metalami szlachetnymi, podlegającymi badaniu i cechowaniu w urzędzie probierczym) TELEGRAF Warunki przyjmowania, przesyłania i doręczania telegramów normuje ordynacja telegraficzna, a opłaty taryfa telegraficzna. Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 8

PRZEWÓZ LOTNICZY Historia przesyłek lotniczych w Polsce zaczyna się w kwietniu 1921 roku wraz z otwarciem linii z Warszawy do Paryża, przez Pragę i Strasburg. Połączenie to miało być pierwotnie otwarte już w roku 1920. Pierwsze krajowe przewozy poczty rozpoczęła z końcem maja 1921 roku firma Aerotarg regularne stałe połączenia lotnicze zapoczątkowało otwarcie linii z Gdańska przez Warszawę do Lwowa w dniu 5.09.1922. 1 Przewozem lotniczym w okresie międzywojennym objęte były: a. przesyłki listowe (w obrocie wewnętrznym i zagranicznym) Opłaty za przewóz lotniczy pobierano oprócz taryfowych opłat pocztowych dla przesyłek danego rodzaju w całości przy nadaniu (wyjątek: kartki pocztowe z opłaconą odpowiedzią). Sposób pobierania opłat przy przesyłkach lotniczych ulegał następującym zmianom: - do 20.10.1924 roku opłatę dodatkową pobierano gotówką przy nadaniu, później znaczkami opłaty; - 27.08.1925 roku wydano rozporządzenie o wprowadzeniu znaczków lotniczych i obowiązku ich stosowania dla uiszczania opłaty dodatkowej; - od lutego 1927 roku cała opłata za przesyłkę lotniczą musiała być uiszczona znaczkami lotniczymi; - od 28.08.1928 roku wprowadzono zasadę, że przynajmniej połowa opłaty za przesyłkę lotniczą musi być uiszczona znaczkami lotniczymi; - od roku 1935 istniała możliwość opłacania zwykłymi znaczkami opłaty, a w roku 1936 wycofano specjalne znaczki lotnicze z obiegu pocztowego. b. paczki (w obrocie wewnętrznym i zagranicznym) c. przekazy pocztowe (w obrocie wewnętrznym) Od października 1931 roku przesyłki lotnicze doręczano przez umyślnego posłańca tylko wtedy, gdy uiszczono opłatę za ekspres. Od 1.01.1939 roku listy, kartki, paczki pilne i przekazy pocztowe przewożone były drogą lotniczą, jeśli przez to nastąpiło przyspieszenie doręczenia, bez dodatkowej opłaty za przewóz lotniczy. PRZESYŁKI LISTOWE WŁADZ I URZĘDÓW PAŃSTWOWYCH Wysyłane mogły być jedynie przez urzędy państwowe i samorządowe oraz upoważnione przedsiębiorstwa i instytucje. W okresie 1918 1939 wyróżniamy kilka okresów, w których zasady opłacania przesyłek urzędowych podlegały różnym zasadom: - od momentu odzyskania niepodległości do 31.10.1919 roku były one wolne od opłaty pocztowej; - od 1.11.1919 do 31.12.1920 roku obowiązywały opłaty ulgowe, w tym od 1.02.1920 za pomocą specjalnych znaczków urzędowych; - od 1.01.1921 roku wprowadzono jednolitą, zniżoną opłatę bez względu na wagę listów oraz druków urzędowych, pozostałych z poprzedniego okresu znaczków urzędowych używano - do ich wyczerpania - wg nowej taryfy; - od 15.07.1921 roku obowiązywała opłata równa przesyłkom prywatnym; - między 8.01. a 30.04.1924 (okres przeliczania jednostek taryfowych na marki polskie) stosowano po dwa przedziały wagowe dla listów (do 20 g i do 2000 g) i druków urzędowych (do 50 g i do 2000 g); - z chwilą wprowadzenia złotego, tj. od 1.05.1924 roku, obowiązywały opłaty zbliżone do opłat za przesyłki prywatne; - od 1.04.1928 r. przesyłki urzędowe zwolniono od opłat; - od 1.06.1933 r. opłatę za przesyłki urzędowe do adresatów prywatnych przerzucono na adresatów; - z dniem 1.08.1933 roku korespondencja urzędowa opłacana była specjalnymi znaczkami (koloru fioletowego i oranżowego), których wartość ustalało na każdy rok budżetowy rozporządzenie Ministrów Poczty i Telegrafów, Skarbu i Spraw Wewnętrznych. Znaczkami tymi opłacano też niektóre świadczenia dodatkowe (np. polecenie lub zwrotne poświadczenie odbioru). Urzędowe przesyłki za pospiesznym doręczeniem (ekspresowe) musiały oprócz znaczków urzędowych mieć doklejone normalne znaczki opłaty w stosownej wysokości taryfowej. Jeśli korespondencja urzędowa wysyłana była w wyłącznym interesie adresata prywatnego, urzędy przerzucały opłatę na adresata, który musiał ją uiścić w pojedynczej wysokości ( Sprawa urzędowa opłatę uiści adresat ) 1 szerokie i dokładne informacje o historii polskiej poczty lotniczej znajdują się w wielu artykułach A. Kłosińskiego, publikowanych m.in. na łamach Filatelisty i w różnych zeszytach HBBF oraz w artykule M. Waysa o Aerotargu w HBBF nr 4/1985. Fragment monografii Marka Zbierskiego Polskie taryfy pocztowe 1918 1939. Zbiór tabel i dokumentów, Poznań 2003 9