Problemy z interpretacją opłat dla przesyłek w polskim urzędzie pocztowym w Wolnym Mieście Gdańsku

Transkrypt

1 Marek Zbierski Polskie Taryfy Pocztowe Problemy z interpretacją opłat dla przesyłek w polskim urzędzie pocztowym w Wolnym Mieście Gdańsku Określenie zakresu terytorialnego W ślad za otwarciem w dniu 5 stycznia 1925 roku pierwszego, wykonującego bezpośrednie usługi pocztowe dla ludności, polskiego urzędu pocztowego w Wolnym Mieście Gdańsk, pojawiły się taryfy pocztowe dla przesyłek wysyłanych z tego urzędu do adresatów w Polsce. Był to urząd pocztowo telegraficzny Gdańsk 3, znajdujący się przy placu Heweliusza, przemianowany później na Gdańsk 1. W pismach i zarządzeniach z tamtego okresu, zajmujących się opłatami pocztowymi, spotykamy różne sformułowania, które miały jednoznacznie przyporządkować dany rodzaj prowadzonych usług pocztowych do zakresu terytorialnego jej obowiązywania. Chodzi tu o następujące sformułowania: a) obrót wewnętrzny łącznie z polskim urzędem pocztowym Gdańsk 1; b) obrót wewnętrzny łącznie z obrotem wzajemnym z polskim urzędem pocztowym Gdańsk 1; c) obrót wewnętrzny łącznie z obrotem z polskiego urzędu pocztowego Gdańsk 1 do Polski; d) obrót wewnętrzny łącznie z obrotem wzajemnym z polskim urzędem pocztowym Gdańsk 1 oraz Wolnym Miastem Gdańskiem. Analizy taryf pozwalają twierdzić, że określenia a) i b) są tożsame. Określenia a) użyto zresztą w dokumentach taryfowych tylko jeden raz (taryfa ważna od ), co pozwala przypuszczać, że był to błąd drukarski, bądź nieprecyzyjny skrót myślowy. Sformułowania te określały dopuszczenie danego rodzaju przesyłek w ruchu krajowym oraz do i z Polskiego urzędu pocztowego Gdańsk 1. Określenie c) eliminowało możliwość wysyłki danego rodzaju przesyłek z Polski do polskiego u. p. Gdańsk 1, dopuszczając ruch odwrotny. W punkcie d) ustawodawca zezwalał na ruch pocztowy zarówno do polskiego u.p. Gdańsk 1, jak i do adresatów w całym Wolnym Mieście Gdańsku otrzymujących pocztę poprzez urzędy zarządu gdańskiego (za jednolitą opłatą). W wydanym w roku 1931 przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów opracowaniu Poczta Polska w W. M. Gdańsku 1 czytamy m. in.: Polski urząd pocztowo telegraficzny Gdańsk 1, (...) pełni służbę nadawczą i oddawczą zasadniczo według przepisów pocztowych, telegraficznych i telefonicznych, obowiązujących w Polsce, i obejmuje tylko obrót między portem Gdańskim a Polską i naodwrót. Pocztowa służba nadawcza obejmuje przesyłki listowe zwykłe i polecone, listy wartościowe, przekazy pocztowe, wpłaty na blankiety nadawcze P.K.O., abonament gazet, paczki oraz zlecenia. Pobranie jest dopuszczalne. Polski urząd pocztowo telekomunikacyjny Gdańsk 1 nie pełni funkcyj agentury działu ubezpieczeń P.K.O. Pocztowa służba oddawcza (z Polski do Gdańska) obejmuje: przesyłki listowe zwykłe i polecone, paczki, listy i paczki wartościowe, przekazy pocztowe, przekazy P.K.O., wypłaty doraźne na książeczki P.K.O., abonament gazet oraz zlecenia z wyjątkiem zleceń, zawierających weksle przeznaczone do protestu. (...) W obrocie między urzędami pocztowo telegraficznemi w Polsce a polskim urzędem pocztowo telegraficznym Gdańsk 1 należy pobierać opłaty i należności według każdorazowo w Polsce w obrocie wewnętrznym obowiązującej taryfy pocztowej, telegraficznej i telefonicznej z wyjątkami tamże przewidzianemi. Wpłaty i wypłaty kasowe w gotówce mogą być w urzędzie pocztowo telegraficznym Gdańsk 1 uskuteczniane w walucie polskiej lub gdańskiej zależnie od życzenia stron. Terytorialny obszar, na którym odbywa się doręczanie przesyłek pocztowych i telegramów przez polski urząd pocztowo telegraficzny Gdańsk 1, obejmuje następujące ulice i place w Gdańsku: (tutaj następuje kilkustronnicowy wykaz) Na temat doręczania przesyłek w zależności od sposobu adresowania znajdujemy w tymże opracowaniu następujące wyjaśnienie: 6) Przesyłki listowe z podanem w adresie miejscem przeznaczenia w języku polskim: Gdańsk, Gdańsk Port, Gdańsk Nowy Port, przesyłki pocztowe poste restante, Polski Urząd Pocztowy, albo po niemiecku postlagernd Polnisches Postamt należy kierować do polskiego urzędu pocztowo 1

2 telegraficznego Nr. 1 w Gdańsku, natomiast przesyłki listowe adresowane po niemiecku Danzig, Danzig Hafen, Danzig Freihafen mają odprawiać stałe urzędy oraz urzędy ruchome w odsyłkach, które sporządzają do urzędów wymiany W. M. Gdańska Danzig 1, lub Danzig 5, podobnie jak przesyłki listowe do innych miejscowości na terenie W. M. Gdańska. W konsekwencji powyższego nadawca wskazuje przez umieszczenie na przesyłce odpowiedniego adresu, do jakiego urzędu pocztowego w Gdańsku, polskiego czy gdańskiego zarządu pocztowego, ma być kierowana jego przesyłka. Jeżeli nadawca użył w adresie przesyłki na oznaczenie miejsca przeznaczenia obok nazwy niemieckiej również nazwy wyrażonej w języku polskim (np. Danzig Gdańsk), przesyłkę należy kierować do polskiego urzędu pocztowo telegraficznego Gdańsk 1. Dla porządku historycznego trzeba dodać, że szereg rodzajów przesyłek pocztowych adresowanych z Polski do odbiorców zamieszkałych na terenie Wolnego Miasta Gdańska (z adresem Danzig), było traktowanych pod względem taryfowym na równi z przesyłkami wewnętrznymi w Polsce. Regulację taką wprowadził po raz pierwszy Minister Poczt i Telegrafów rozporządzeniem z dn (opublikowanym r.) o zmianie terytorialnego obowiązywania taryfy ważnej od roku: W obrocie z obszarem Wolnego Miasta Gdańska należy stosować taryfy wewnętrzne. Zasadę tę zachowano do roku 1939 dla przesyłek listowych (z małymi wyjątkami, np. ulgowe listy i kartki dla szeregowców od początku 1934 roku, przesyłki nadawane masowo, wezwania płatnicze). Od roku także paczki i czasopisma nadawane do adresatów w Wolnym Mieście Gdańsku opłacano wg taryfy wewnętrznej. Należności dodatkowe (polecenie, ekspres, recepis zwrotny i inne) naliczano przez cały czas, jak dla przesyłek zagranicznych. W okresie od r. do dnia wybuchu wojny, mamy do czynienia z częściowo odrębnymi taryfami dla przesyłek wychodzących lub przychodzących do polskiego urzędu pocztowego w Gdańsku. Specjalne opłaty dotyczyły także niektórych należności dodatkowych, głównie polecenia, doręczenia pospiesznego (ekspres) i zwrotnego potwierdzenia odbioru, które to opłaty - przez pewien czas - były niższe od opłat w obrocie wewnętrznym. Między Polską, a polskim urzędem pocztowym Gdańsk 1, funkcjonował wzajemny obrót przesyłek pocztowych, który obejmował prawie wszystkie ich rodzaje. Wyjątek stanowiły zlecenia pocztowe, które funkcjonowały w obrocie wewnętrznym w kraju oraz z polskiego urzędu pocztowego w Gdańsku do adresatów w kraju (brak możliwości wysyłania zleceń z Polski do p.u.p. Gdańsk 1). Listy i kartki pocztowe miejscowe Największym problemem przy analizie taryf stosowanych w polskim urzędzie pocztowym w Gdańsku, jest zagadnienie możliwości występowania przesyłek miejscowych, nadawanych w tymże urzędzie. W art. 29 i art Konwencji Paryskiej z 1920 roku wyznaczono sztywne zasady funkcjonowania poczty polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku: Polsce przysługiwać będzie prawo założenia w porcie Gdańskim służby pocztowej, telegraficznej i telefonicznej, połączonej bezpośrednio z Polską. W zakres działania tej służby wchodzić będą komunikacje pocztowe i telegraficzne przez port Gdański między Polską a krajami zagranicznemi, również jak i komunikacje między Polską a portem Gdańskim. Wszelkie inne komunikacje pocztowe, telegraficzne i telefoniczne na terytorium Wolnego Miasta, zarówno jak komunikacje między Wolnem Miastem a krajami obcemi będą podlegały Wolnemu Miastu. Porozumienia wykluczały możliwość podejmowania przez polskie urzędy pocztowe w W. M. Gdańsku miejscowej służby nadawczej, a co za tym idzie, funkcjonowania przesyłek miejscowych. Na rozmieszczonych w mieście (po 5 stycznia 1925) dziesięciu skrzynkach pocztowych z polskim godłem narodowym istniał zresztą napis Tylko dla listów do Polski. 3 W latach trzydziestych wprowadzono w Polsce kategorię listów i kartek miejscowych, za które pobierano opłaty niższe od zamiejscowych (kategoria listów miejscowych obowiązywała już w latach 1921 do 1923). Przy okazji wprowadzenia z dniem w polskim obrocie pocztowym listów i kartek miejscowych, ukazał się w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Poczt i Telegrafów następujący tekst: 4 (...) wyjaśnia się urzędom i agencjom pocztowym, iż przez listy i kartki miejscowe należy rozumieć także listy i kartki, które w miejscu t.j. siedzibie urzędu pocztowego (agencji) zostały nadane 2

3 i w miejscu t.j. miejscowym okręgu doręczeń mają być adresatom doręczone lub adresatom mieszkającym, w zamiejscowym okręgu pocztowym, wydane. Definicja ta wykluczała zatem również możliwość przesyłek miejscowych i osobnych opłat za nie w polskim urzędzie pocztowym Gdańsk 1. Z treści rozporządzenia o zmianie i uzupełnieniach taryfy od roku, nie można jednak wywnioskować, że nowowprowadzone przesyłki miejscowe nie obowiązywały w polskim urzędzie w Gdańsku. Brak było w tekście rozporządzenia jakiejkolwiek informacji lub wskazówki na temat obowiązywania zmian taryfowych w polskim u.p. Gdańsk 1, jak to miało miejsce przy poprzednich taryfach. W załączniku do następnego rozporządzenia, zmieniającego taryfę od roku, zamieszczono tabelę, w której jednoznacznie ustanowiono opłaty za listy i kartki miejscowe, nadawane w polskim urzędzie pocztowym Gdańsk 1. W załączniku do rozporządzenia zmieniającego powyższą taryfę (od roku) zastosowano się do przyjętych międzynarodowych regulacji prawnych (Konwencji Paryskiej) i w tabeli występuje taki oto podział opłat za listy (w formie skróconej tylko pierwszy przedział wagowy): Listy miejscowe: a) prywatne do 20 g 15 gr. b) urzędowe do 20 g 15 gr. Listy zamiejscowe: a) prywatne do 20 g 30 gr. b) urzędowe do 20 g 30 gr. W polskim urzędzie pocztowym Gdańsk 1: a) listy prywatne do 20 g 25 gr. b) listy urzędowe do 20 g 25 gr. Takie skonstruowanie tabeli opłat nie pozostawiało żadnych wątpliwości: w polskim urzędzie pocztowym w Gdańsku nie przewidziano przesyłek miejscowych. W okresie od do września 1939 roku istniały w obrocie pocztowym w Polsce przesyłki miejscowe. Uregulowania taryfy z dotyczące opłat za przesyłki miejscowe, nadawane w polskim u.p. Gdańsk 1 3

4 w świetle powyższej taryfy z roku - trzeba zatem traktować jako pomyłkę legislacyjną. Od tego dnia opłaty za przesyłki miejscowe zostały jednoznacznie wykluczone w polskim urzędzie pocztowym Gdańsk 1. To uregulowanie znajduje swój wyraz w taryfie wprowadzonej od Była to taryfa przełomowa, upraszczająca i obniżająca cały szereg opłat pocztowych. W części tabelarycznej rozporządzenia wprowadzającego (Dziennik Taryf nr 11 / 1934) znajduje się następujący podział: Rozdział 1 Obrót wewnętrzny (łącznie z obrotem wzajemnym z polskim u.p. Gdańsk 1 i z W. M. Gdańskiem) 2. Listy a) miejscowe: do 20 g 15 gr b) zamiejscowe oraz nadane w polskim urzędzie do 20 g 25 gr pocztowym Gdańsk 1: c) zamiejscowe niezawodowych podoficerów i szeregowców służby do 20 g 15 gr czynnej, z wyjątkiem nadterminowych nadawane za pośrednictwem właściwych dowództw Z tabeli wynika, że nie przewidywano nadawania, ani opłat za listy miejscowe w polskim urzędzie pocztowym Gdańsk 1. Do tegoż Dziennika doklejono wykonany na powielaczu ośmiostronnicowy maszynopis zatytułowany Nowa taryfa pocztowa, telegraficzna i telefoniczna, wyjaśniający nowe zasady i opłaty. W pkt. III / 9 czytamy: Wszystkie stawki ustalone dla przesyłek miejscowych w obrocie wewnętrznym rozszerzono również na obrót wzajemny z polskim urzędem pocztowym Gdańsk 1 Ten brak logiki jest koronnym przykładem bałaganu administracyjnego, z jakim spotykamy się analizując dokumenty tamtego okresu. W taryfach pocztowych z i w części poświęconej przesyłkom listowym, znajdujemy następujący podział (podano w formie skróconej): Rozdział 1 Obrót wewnętrzny (łącznie z obrotem wzajemnym z polskim u.p. Gdańsk 1 i z W. M. Gdańskiem) Listy a) zamiejscowe do 20 g 25 gr b) zamiejscowe niezawodowych podoficerów do 20 g 15 gr i szeregowców służby czynnej, z wyjątkiem nadterminowych (nie ma zastosowania w obrocie z W.M. Gdańskiem) c) miejscowe do 20 g 15 gr d) miejscowe wezwania płatnicze do 20 g 10 gr Analogiczny podział występuje przy kartkach pocztowych. Nieprecyzyjność sformułowań w obu wspomnianych taryfach nie pozwala na jednoznaczną interpretację w sprawie przesyłek miejscowych. Analiza zachowanego materiału filatelistycznego pozwala twierdzić, że obrót miejscowy w polskim u.p. Gdańsk 1 nie był prowadzony. Z kilku zaledwie zachowanych przesyłek miejscowych (w literaturze opisanych jest 5 sztuk) większość ma charakter służbowy, a tylko jedna jest prywatna. Fakt istnienia tak znikomej ilości przesyłek miejscowych potwierdza tylko tezę o prawnym zakazie ich stosowania w obrocie pocztowym. Ryc. 1. Kartka pocztowa (awers i rewers) nadana 8 stycznia 1930 roku przez Polski Urząd pocztowo telegraficzny Nr. 1 w Gdańsku do Sądu Grodzkiego w Sopocie z informacją o nadejściu czeku na kwotę 254,- zł i terminem podjęcia 14 dni. Kartka wysłana jako miejscowa pocztą Wolnego Miasta Gdańska (zgodnie z zasadami). 4

5 W prezentowanych w niniejszym opracowaniu tabelach przyjęto zasadę wierności z opublikowanymi dokumentami urzędowymi. Umowy międzynarodowe wykluczały co prawda możliwość istnienia przesyłek miejscowych, nadawanych w polskim urzędzie pocztowym w Gdańsku, ale w dokumentach ministerialnych dotyczących taryf pocztowych znajdujemy takie opłaty. Druki bezadresowe i inne przesyłki nadawane masowo Osobnym problemem dotyczącym funkcjonowania polskiego urzędu pocztowego w Gdańsku są tzw. przesyłki masowe. Z tego rodzaju przesyłkami w Polsce mamy do czynienia od chwili wydania rozporządzenia z dnia roku, w którym Minister Poczt i Telegrafów dopuścił do obiegu w obrocie wewnętrznym nowy rodzaj przesyłek drukowych pod nazwą Druki bezadresowe. Druk bezadresowy służyć ma wyłącznie dla celów reklam handlowych oraz przemysłowych... Druki te mogły mieć do 50 g wagi i nadawane były w ilościach nie mniejszych niż 500 szt. jednocześnie. Z dniem roku uzupełniono i zmieniono, obowiązującą od taryfę pocztową. Wprowadzono do niej m.in. druki bezadresowe. Opłatę ustalono na 5 gr, płatne znaczkami pocztowymi. Dnia roku weszło w życie uzupełnienie ordynacji pocztowej, regulujące opłaty gotówkowe, za niektóre rodzaje przesyłek. Tego samego dnia Minister Poczt zarządził uzupełnić taryfę pocztową o procentowe opłaty za druki prywatne i urzędowe nadawane jednorazowo w ilościach od 100 do 500 szt. (60%), do 1000 szt. (50%) i powyżej 1000 szt. (40% opłaty za druki odpowiedniej wagi). Od obowiązywały nowe stawki procentowe: 70%, 65%, 60% i 50%. Od Minister wprowadził przyjmowanie do przewozu pocztą druków ulotek o wadze do 15 g, opłacanych gotówką, nadawanych jednorazowo w ilościach najmniej 1000 szt. Również od roku uzupełniono ordynację pocztową o nowe zasady opłacania gotówką druków bezadresowych oraz przesyłek nadawanych jednorazowo w ilościach ponad 100 szt. (druków, próbek towarów, części przesyłek mieszanych). Uregulowania te znalazły wyraz w obowiązujących od zmianach w taryfie pocztowej. Wśród zbieraczy zachowały się nadawane w polskim u. p. Gdańsk 1, liczne przesyłki masowe (z opłatą dokonywaną gotówką w sposób procentowy), z wyjątkiem druków bezadresowych i ulotek. Są to przesyłki pochodzące z okresu od 1933 do 1939 roku. Wprowadzenie taryfy obowiązującej od roku nie zmieniło nic w terytorialnym obiegu tzw. przesyłek masowych. W tabelach taryfowych umieszczono jednoznaczne uwagi na ten temat: 3. Druki a) wysyłane pojedynczo b) wysyłane jednocześnie w ilościach... c) bezadresowe w ilości... d) ulotki w ilości... (...) 6. Próbki towarów a) wysyłane pojedynczo... b) wysyłane jednocześnie w ilości... Taryfy pocztowe ważne od i w nieco inny sposób rozwiązały problem przesyłek masowych: 3. Druki a) wysyłane pojedynczo b) wysyłane jednocześnie w ilościach... (nie ma zastosowania w obrocie z W. M. Gdańskiem) c) bezadresowe w ilości... (nie ma zastosowania w obrocie z W. M. Gdańskiem i z polskim u. p. Gdańsk 1) d) ulotki w ilości... (nie ma zastosowania w obrocie z W. M. Gdańskiem i z polskim u. p. Gdańsk 1) (...) 6. Próbki towarów a) nadawane pojedynczo b) wysyłane jednocześnie w ilości... (nie ma zastosowania w obrocie z W. M. Gdańskiem) 5

6 Z analizy tego tekstu dochodzimy do wniosku, że masowo wysyłane druki zwykłe, próbki towarów i przesyłki mieszane, składające się wyłącznie z druków i próbek towarów i nadawane masowo (w ilościach powyżej 100 szt.) były dopuszczone w polskim u. p. Gdańsk 1. Żadne rozporządzenie ani wyjaśnienie ze strony Ministerstwa nie było jednak opublikowane. Z przytoczonych wyżej przykładów widać, że przyporządkowanie poszczególnych rodzajów przesyłek pocztowych taryfom obowiązującym w polskim urzędzie pocztowym Gdańsk 1 może stwarzać nie lada problem. W opracowaniu niniejszym oparto się zatem wyłącznie na dokumentach ministerialnych. Istnienie jakiegoś rodzaju przesyłki pocztowej mimo taryfowej (prawnej) niemożności takiego zdarzenia nie stanowiło, przy opracowywaniu tabel opłat, podstawy dla tworzenia osobnej kategorii taryfowej. 5 * * * Ryc. 2. Przesyłka listowa (druki) nadana 23 grudnia 1938 roku w p.u.p. Gdańsk 1 do komendanta Urzędu Pilotów w Gdańsku Nowym Porcie, T. Ziółkowskiego. Przesyłka niezgodna z przyjętymi zasadami o ruchu pocztowym w Wolnym Mieście Gdańsku. 1 - Poczta Polska w W. M. Gdańsku, Ministerstwo Poczt i Telegrafów, Warszawa 1931, Dział II Pocztowy Tom Dziennik Urzędowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów nr 28 / 1920 r., poz na podstawie książki Poczta Polska w Wolnym Mieście Gdańsk , Centrum Badawczo Rozwojowe PPTT, W-wa Dziennik Urzędowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów nr 12 / 1931 r., okólniki 5 - o istnieniu wspomnianych w tym opracowaniu przesyłek zaczerpnięto wiedzę od Pana Hansa Vogelsa z Poznania oraz z opracowania prof. dr U. E. Kleina Kuriositäten der polnischen Hafenpost in Danzig, opublikowanego w biuletynach ArGe Polen, nr 45, 46 i 48/