Gatunki obce problemem ogólnoświatowym

Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej Szczyt Ziemi, Rio de Janeiro, 1992 Europejska strategia dotycząca inwazyjnych gatunków obcych Konwencja Berneńska, 2003 Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej Program działań, 2003

Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej Szczyt Ziemi, Rio de Janeiro, 1992 obowiązek zapobiegania introdukcji, kontroli, a nawet tępienia tych obcych gatunków, które zagrażają ekosystemom, siedliskom lub gatunkom wspierania i zachęcania do prowadzenia badań naukowych, które przyczyniają się do ochrony różnorodności biologicznej

Europejska strategia dotycząca inwazyjnych gatunków obcych Konwencja Berneńska, 2003 introdukcja gatunków obcych odbywa się bezpośrednio (celowe i przypadkowe wsiedlenia) lub pośrednio (likwidowanie barier geograficznych) na skutek działalności człowieka rozprzestrzenianie się tych gatunków jest szybkie i stanowi zagrożenie dla lokalnej różnorodności biologicznej.

Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r. maj 2010 2012 r. - zostanie opracowany osobny akt prawny, w całości poświęcony inwazjom biologicznym. Działania te stanowią jedno z 6 zadań strategii ochrony bioróżnorodności w Europie.

Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r.

Weszło w życie z dniem 01.01.2015 szkody związane z NIS 12 mld EUR rocznie ponad 12 000 gatunków obcych występujących w środowisku europejskim 10 15 % rozmnożyło się i rozprzestrzeniło, powodując szkody w środowisku, gospodarcze i społeczne

Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej Program działań, 2003 monitoring gatunków obcych badanie źródeł i dróg ich ekspansji określenie ich wpływu na rodzime gatunki i ekosystemy powstrzymanie rozprzestrzeniania oraz kontrola liczebności gatunków obcych (szczególnie tych, które najbardziej zagrażają rodzimym zasobom różnorodności biologicznej)

Rozporządzenie Ministra Środowiska 9 września 2011 lista roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym 52 obce gatunki, których sprowadzanie do kraju, przetrzymywanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż na terenie kraju wymaga zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony

Ramowa Dyrektywa Wodna

Panek, 2011

Ramowa Dyrektywa Wodna Klasyfikacja stanu ekologicznego wód: bardzo dobry - wody o niezmienionych warunkach przyrodniczych lub zmienionych w bardzo niewielkim stopniu, dobry - niewielkie zmiany warunków przyrodniczych w porównaniu do warunków niezakłóconych umiarkowany - wody przekształcone w średnim stopniu, słaby - wody o znacznie zmienionych warunkach przyrodniczych, gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód, zły - wody o poważnie zmienionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki.

BMWP PL Biological Monitoring Working Party score

W jaki sposób włączyć problematykę gatunków obcych do oceny stanu ekologicznego wód?

Trudno powiedzieć! Olenin i in. 2007 Arbaciauskas i in. 2008 Panov i in. 2009

Jakie informacje zgromadzić? czynniki sprawcze introdukcji presja napływu gatunków obcych obecność gatunków obcych w ekosystemie (stan faktyczny) wpływ gatunków obcych na różne poziomy organizacji ekosystemu Arbaciauskas i in. 2008

Czynniki sprawcze sposoby introdukcji ocena ryzyka z nimi związanego drogi introdukcji rezerwuary gatunków obcych

Presja napływu tempo introdukcji gatunków obcych tempo związane z poszczególnymi sposobami introdukcji

Stan faktyczny ocena skażenia biocenozy gatunkami obcymi indeks skażenia biologicznego (biocontamination index BCI)

Indeks skażenia biologicznego (BCI) Komponent ilościowy (abundance contamination index) ACI = Na / Nt Na liczba osobników taksonów obcych Nt liczba osobników wszystkich taksonów Komponent jakościowy (richness contamination index) RCI = Ta / Tt Ta liczba taksonów obcych Tt liczba wszystkich taksonów Arbaciauskas i in. 2008 Panov i in. 2009

Indeks skażenia biologicznego Stan ekologiczny: 0 bardzo dobry, 1 dobry, 2 średni, 3 słaby, 4 zły Arbaciauskas i in. 2008 Panov i in. 2009

Indeks skażenia biologicznego Arbaciauskas i in. 2008

Kalibracja BCI Arbaciauskas i in. 2008

Indeks skażenia biologicznego różne poziomy taksonomiczne Arbaciauskas i in. 2008

Indeks skażenia biol. / BMWP Arbaciauskas i in. 2008

Wpływ gatunków obcych bardzo trudny do oceny wiele zmiennych brak danych prognozowanie wróżenie z fusów

Wpływ gatunków obcych dwie propozycje oceny: - poziom zanieczyszczenia biologicznego Olenin i in. 2007 - potencjał inwazyjny gatunków obcych Panov i in. 2009

Zanieczyszczenie biologiczne Wpływ obcych gat. inwazyjnych wystarczający do zaburzenia stanu ekologicznego poprzez negatywne efekty na poziomie: osobników (np. patogeny) populacji (np. hybrydyzacja, introgresja) siedliska (modyfikacje warunków fizyko-chemicznych) ekosystemu (zmiany przepływu energii i materii organicznej) ewentualne efekty socjo-ekonomiczne Elliott 2003 Olenin i in. 2007

Poziom zanieczyszczenia biologicznego liczebność/pospolitość gatunku obcego pięć klas: (A) nieliczny/rzadki (B) nieliczny/pospolity, średnio liczny/niezbyt pospolity, liczny / rzadki (C) nieliczny/wszędzie, średnio-liczny/pospolity, liczny/niezbyt pospolity (D) niezbyt liczny/wszędzie, liczny/pospolity (E) liczny/wszędzie

Poziom zanieczyszczenia biologicznego wpływ na rodzime gatunki pięć klas: (C0) brak wpływu (C1) słaby lokalne wypieranie (C2) średni zmiany w strukturze dominacji (C3) silny lokalne wymieranie (C4) bardzo silny wymieranie gatunków kluczowych

Poziom zanieczyszczenia biologicznego wpływ na siedliska pięć klas: (H0) brak zmian (H1) słaby lokalne zmiany siedliska (H2) średni redukcja przestrzenna siedlisk (H3) silny zmiany kluczowych siedlisk, lokalna utrata siedlisk (H4) bardzo silny utrata siedlisk kluczowych

Poziom zanieczyszczenia biologicznego wpływ na funkcjonowanie ekosystemu pięć klas: (E0) brak mierzalnego wpływu (E1) słaby mierzalny wpływ, brak zmian w liczbie zależności (E2) średni lokalna redukcja niektórych grup ekofunkcjonalnych (E3) silny lokalna reorganizacja sieci troficznych (E4) bardzo silny kompletna reorganizacja grup ekofunckcjonalnych i sieci troficznych

Potencjał inwazyjny gatunku obcego Stopień w jakim gatunek jest w stanie rozprzestrzenić się z miejsca pierwotnej introdukcji, wytworzyć rozradzającą się populację w danym ekosystemie, wpłynąć negatywnie na lokalną biocenozę i spowodować zauważalne efekty socjoekonomiczne. Panov i in. 2009

Potencjał inwazyjny gatunku obcego wysoki potencjał do rozprzestrzeniania się (HPS) wysoki potencjał do tworzenia rozradzających się populacji (HPE) wysoki potencjał do wywierania wpływu ekologicznego (HPI) Panov i in. 2009

Potencjał inwazyjny gatunku obcego niski potencjał średni potencjał duży potencjał

zarządzanie zlewnią ocena stanu ekologicznego czynniki sprawcze sposoby, kierunki, obszary napływu wpływ zanieczyszczenie biologiczne, potencjał inwazyjny presja tempo napływu stan faktyczny indeks skażenia biologicznego

Ecological Impact Scores vs Relative Impact Potential (RIP)

100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych na świecie http://www.issg.org/database/species/search.asp?st=100ss 38 gatunków zwierząt lądowych 1 gatunek pasożyta wewnętrznego wg. IUCN

100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych na świecie ssaki owady ryby mięczaki ptaki płazy gady 14 gatunków 14 8 6 3 3 2 wg. IUCN

100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych na świecie w Polsce 22 gatunki 10 gatunków obcych wg. IUCN

koza domowa (Capra hircus) jeleń szlachetny (Cervus elaphus) kot domowy (Felis catus) brudnica nieparka (Lymantria dispar) mysz domowa (Mus musculus) gronostaj (Mustela erminea) szczur wędrowny (Rattus norvegicus) pstrąg potokowy (Salmo trutta) szpak (Sturnus vulgaris) dzik (Sus scrofa) osa (Vespula vulgaris) lis (Vulpes vulpes) wg. IUCN 2009

wioślarka Cercopagis pengoi karp (Cyprinus carpio) racicznica zmienna (Dreissena polymorpha) krab wełnistoręki (Eriocheir sinensis) bas wielkogębowy (Micropterus salmoides) ) nutria (Myocastor coypus) pstrąg tęczowy (Oncorhynchus mykiss) królik (Oryctolagus cuniculus) żółw czerwonolicy (Trachemys scripta elegans) skórek zbożowy (Trogoderma granarium) wg. IUCN 2009

nutria (Myocastor coypus) pochodzenie: Ameryka Płd., Paragwaj, po Patagonię udomowienie, introdukcje: ~1920 w Europie w Polsce: ~1950, Kotlina Śremska dzikie populacje lokalne, nieliczne, redukcja w czasie ostrych zim

żółw czerwonolicy (Trachemys scripta elegans) pochodzenie: Ameryka Płn., USA udomowienie, introdukcje: ~1950 w Europie, Francja, Płw. Iberyjski w Polsce: ~1995, Wrocław, w całej Polsce, zimują, nie rozmnażają się

100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych w Europie http://www.europe-aliens.org/default.do 12122 gatunków obcych

Gatunki obce w Polsce http://www.iop.krakow.pl/ias/baza. aspx http://www.iop.krakow.pl/gatunkiobce/

Gatunki obce w Polsce 1999 r. ponad 233 gatunki pasożyty wew. (4%) wodne 44% lądowe 52%

Gatunki obce w Polsce dziś 1758 gatunki

Gatunki obce czy naturalne zmiany zasięgów

tygrzyk paskowany Argiope bruennichi

1993 Obecnie? 1993 tygrzyk paskowany Argiope bruennichi

szafranka czerwona Crocothemis erythraea

krewetka - Palaemon elegans

Zasięg występowania Palaemon elegans na świecie

Zasięg występowania Palaemon elegans w Bałtyku? 2003 2002 2002