Uwarunkowania prawne oceny stanu i ochrony Morza Bałtyckiego. Włodzimierz Krzymiński

Transkrypt

1 Uwarunkowania prawne oceny stanu i ochrony Morza Bałtyckiego Włodzimierz Krzymiński Warsztaty, IO PAN, Sopot,

2 Europejski wymiar ochrony środowiska morskiego Ramowa Dyrektywa Wodna (2000/60/WE) z dnia 23. października 2000 roku (RDW). Poza wodami śródlądowymi objęła część wód morskich: przejściowe i przybrzeżne. Ramowa Dyrektywa w sprawie Strategii Morskiej (2008/56/WE) z dnia 17. czerwca 2008 roku (RDSM). Objęła całe obszary morskie.

3 Zasięg obszarów morskich podlegających monitoringowi i ocenie zgodnie z RDSM

4 Polskie ramy prawne Ramowa Dyrektywa w sprawie Strategii Morskiej została transponowana do prawa krajowego w głównej mierze poprzez zmianę ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne ( Dz.U Nr 115 poz. 1229, z późn. zm. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 maja 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy Prawo wodne ). W pozostałym zakresie wdrożenie postanowień dyrektywy nastąpiło przez zmianę m.in. : ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. z 2013 r. poz. 934, z późn. zm.), ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 686, z późn. zm.), ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, z późn. zm.), ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627, z późn. zm.), ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, z późn. zm.).

5 Polskie obszary morskie w rozumieniu RDSM

6 Ustawa prawo wodne - Rozdział 3 Ochrona środowiska wód morskich Art. 61b. 1. W celu ochrony środowiska wód morskich opracowuje się i wdraża strategię morską, na zasadach określonych w ustawie. 2. Strategia morska stanowi następujący zespół działań: 1) opracowanie wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich; 2) opracowanie zestawu właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich; 3) opracowanie zestawu celów środowiskowych dla wód morskich i związanych z nimi wskaźników, zwanego dalej zestawem celów środowiskowych dla wód morskich ; 4) opracowanie i wdrożenie programu monitoringu wód morskich; 5) opracowanie i wdrożenie krajowego programu ochrony wód morskich.

7 Cele środowiskowe Art. 61c. Cele środowiskowe dla wód morskich są osiągane przez podejmowanie działań określonych w krajowym programie ochrony wód morskich. Art. 61f. Podjęcie działań, których celem jest zapewnienie osiągnięcia celów środowiskowych dla wód morskich oraz dobrego stanu środowiska wód morskich, wymaga współpracy, w szczególności w ramach Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego

8 Dane do oceny Art. 61g. 1. Organy administracji rządowej i samorządowej oraz państwowa służba hydrologiczno-meteorologiczna i państwowa służba hydrogeologiczna są obowiązane do nieodpłatnego przekazywania danych niezbędnych do opracowania wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich, zestawu właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich, zestawu celów środowiskowych dla wód morskich, programu monitoringu wód morskich oraz krajowego programu ochrony wód morskich, w tym danych dotyczących wód śródlądowych, organom opracowującym te dokumenty. 2. Przepis ust. 1 stosuje się do instytutów badawczych w zakresie, w jakim posiadają one dane niezbędne do opracowania wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich, zestawu właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich, zestawu celów środowiskowych dla wód morskich, programu monitoringu wód morskich oraz krajowego programu ochrony wód morskich, w tym dane dotyczące wód śródlądowych.

9 Zestaw właściwości Art. 61k 1. Zestaw właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich : 1)Wskaźniki charakteryzujące: a) różnorodność biologiczną; b) gatunki obce, c) populację wszystkich ryb i skorupiaków eksploatowanych w celach komercyjnych d) elementy morskiego łańcucha pokarmowego, e) eutrofizację, f) integralność dna morskiego, g) właściwości hydrograficzne, h) stężenia substancji zanieczyszczających w środowisku oraz w rybach, skorupiakach i mięczakach przeznaczonych do spożycia, i) odpady w środowisku wód morskich, przejściowych i przybrzeżnych, j) wprowadzanie energii, w tym podmorskiego hałasu;

10 Prawo ochrony środowiska Dz. U Nr 62 poz. 627 z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Art. 13. Polityka ochrony środowiska to zespół działań mających na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Art Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r. poz. 383, 1250, 1948 i 1954 oraz z 2017 r. poz. 5). 2. Polityka ochrony środowiska jest prowadzona również za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska.

11 Rozdział 2. Państwowy monitoring środowiska oraz rozpowszechnianie informacji o środowisku Art Źródłem informacji o środowisku jest w szczególności państwowy monitoring środowiska. 2. Państwowy monitoring środowiska stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania irozpowszechniania informacji o środowisku. 3. Państwowy monitoring środowiska wspomaga działania na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o: 1) jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami i poziomów, o których mowa w art. 3 pkt 28 lit. b i c, oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów i poziomów; 2) występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowoskutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.

12 Art Państwowy monitoring środowiska obejmuje, uzyskiwane na podstawie badań monitoringowych, informacje w zakresie: 2) jakości wód śródlądowych powierzchniowych i podziemnych oraz wód przejściowych, a także wód morza terytorialnego, wód wyłącznej strefy ekonomicznej Rzeczypospolitej Polskiej i wód przybrzeżnych, w tym dna i skały macierzystej znajdujących się na obszarze tych wód; 2. Badania monitoringowe przeprowadza się w sposób cykliczny, stosując ujednolicone metody zbierania, gromadzenia i przetwarzania danych. 2a. Badanie monitoringowe prowadzi się z równoczesnym wykorzystaniem i rejestracją danych przestrzennych. 3. W ramach państwowego monitoringu środowiska są gromadzone i sporządzane dane dotyczące stanu środowiska, do których przekazywania Rzeczpospolita Polska jest obowiązana na mocy zobowiązań międzynarodowych.

13 Art Państwowy monitoring środowiska zbiera dane na podstawie: 1) pomiarów dokonywanych przez organy administracji, obowiązane na podstawie ustawy do wykonywania badań monitoringowych; 2) danych zbieranych w ramach statystyki publicznej, określanych corocznie w programach badań statystycznych statystyki publicznej; 3) informacji udostępnionych przez inne organy administracji; 4) pomiarów stanu środowiska, wielkości i rodzajów emisji, a także ewidencji, do których prowadzenia obowiązane są podmioty z mocy prawa albo na mocy decyzji; 5) innych niż wymienione w pkt. 4 informacji, uzyskanych odpłatnie lub nieodpłatnie od podmiotów niebędących organami administracji. 2. Zasady funkcjonowania państwowego monitoringu środowiska oraz zadania organów Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie jego koordynacji określają przepisy ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska.

14 Podział odpowiedzialności za realizację zadań Analiza dominujących presji i oddziaływań Analiza cech i właściwości obecnego stanu środowiska wstępna ocena stanu środowiska wód morskich art. 61h ustawy Prawo wodne Ministerstwo gospodarki morskiej i żeglugi śródlądowej Analiza społeczno ekonomiczna

15 Nowy program monitoringu W 2015 roku, zgodnie z art. 11 RDSM, Polska przyjęła nowy, rozszerzony program wód morskich na podstawie art. 155c ust. 1 Ustawy Prawo wodne (DZ. U R., poz.165) obejmujący: monitoring gatunków ryb innych niż eksploatowane komercyjnie, ptaków i ssaków, badania hydromorfologiczne oraz monitorowanie odpadów i hałasu podwodnego, monitoring nowych związków, ze szczególnym uwzględnieniem farmaceutyków, związków organicznych, rekomendowanych jako wskaźniki podstawowe i/lub substancje priorytetowe. nowe lokalizacje badań w celu poprawy reprezentatywności i wiarygodności ocen w zakresie eutrofizacji. gromadzenie informacji i rejestrowanie pojawiających się gatunków obcych.

16 Nowy program monitoringu nowe aspekty metodologiczne W zakresie bioróżnorodności zaleca się włączenie pozyskiwania zdjęć lotniczych do programu monitoringu ssaków morskich. Zgodnie z przewodnikiem Monitoring for the Marine Strategy Framework Directive: Requirements and Options opracowanym przez JRC (2012) zaleca się wykorzystywanie innowacyjnych technik pomiarowych, jak: zdjęcia satelitarne do oceny eutrofizacji automatyczne pomiary in situ na regularnych liniach żeglugowych - FerryBox korzystanie ze statków (SOOP) do wykonywania regularnych pomiarów in situ SOOP (ships of opportunity) wykorzystywanie pomiarów do monitorowania oraz modeli do oceny poziomów i tendencji hałasu otoczenia.

17 GŁÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA Państwowy Monitoring Środowiska Program Monitoringu Wód Morskich został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 3 czerwca 2015r. i przekazany do Komisji Europejskiej. Art. 155c ustawy Prawo wodne Ramowa Dyrektywa ws. Strategii Morskiej 2008/56/UE

18 Nowelizacja RDSM i decyzji Komisji DYREKTYWA KOMISJI (UE) 2017/845 z dnia 17 maja 2017 r. zmieniająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE w odniesieniu do przykładowych wykazów elementów branych pod uwagę przy opracowaniu strategii morskich. DECYZJA KOMISJI (UE) 2017/848 z dnia 17 maja 2017 r. ustanawiająca kryteria i standardy metodologiczne dotyczące dobrego stanu środowiska wód morskich oraz specyfikacje i ujednolicone metody monitorowania i oceny, oraz uchylająca decyzję 2010/477/UE.

19 Zmiana załącznika III do RDSM Cel Doprecyzowanie powiązań pomiędzy wskaźnikami jakości a kryteriami oceny. Lepsze powiązanie elementów ekosystemu, presji antropogenicznych i oddziaływań wywieranych na środowisko morskie ze wskaźnikami jakości.

20 Nowy podział na elementy ekosystemu i presje Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie gatunku lub populacji: rozmieszczenie; liczebność lub biomasa, struktura pod względem wielkości, wieku i płci; wskaźniki płodności, przeżycia i śmiertelności/obrażeń; zachowania, w tym przemieszczanie się i migracja siedlisko gatunku (zakres, przydatność) Skład gatunkowy grupy

21 Siedliska rozmieszczenie siedliska i zasięg (w stosownych przypadkach objętość) skład gatunkowy, liczebność lub biomasa (zmiany przestrzenne i czasowe) struktura wielkościowa i wiekowa gatunków charakterystyka fizyczna, hydrologiczna i chemiczna dla siedlisk pelagicznych: stężenie chlorofilu a częstotliwość i zasięg przestrzenny zakwitu planktonu

22 Ekosystem Przestrzenne i czasowe zmiany : temperatury i zlodzenia hydrologii (układy falowania i prądów; wypływanie wód głębinowych, mieszanie, czas wymiany wody, dopływ wody słodkiej; poziom morza) batymetrii zmętnienia (ładunki mułu/osadów), przejrzystości, rozchodzenia się dźwięku substratu i morfologii dna morskiego zasolenia, substancji biogennych (N, P), węgla organicznego, gazów rozpuszczonych (pco2, O2) i poziomu ph powiązań między siedliskami i gatunkami ptaków, ssaków, gadów, ryb i głowonogów morskich struktury biocenoz pelagiczno-bentosowych produktywności

23 Presje antropogeniczne, sposoby użytkowania i działalność człowieka w środowisku morskim lub mające wpływ na środowisko morskie Biologiczne wprowadzanie gatunków obcych, drobnoustrojów, GMO Fizyczne zaburzenia fizyczne dna morskiego (tymczasowe lub odwracalne), trwałe zmiany dna morskiego Substancje, odpady i energia wprowadzanie substancji biogennych, syntetycznych, hałasu, odpadów Sposoby użytkowania i działalność człowieka w środowisku morskim eksploatacja zasobów nieożywionych i ożywionych, energetyka, transport, turystyka

24 Nowy zakres oceny dla określenia GES C10. Odpady C9. Substancje szkodliwe w rybach i owocach morza C11. Podwodny hałas i inne źródła energii C1. Bioróżnorodność GES C3. Komercyjnie eksploatowane gatunki ryb i mięczaków C4. Łańcuch pokarmowy C6. Integralność dna morskiego C8. Substancje zanieczyszczające i efekty zanieczyszczeń C7. Warunki hydrograficzne C5. Eutrofizacja C2. Gatunki obce

25 Kryteria i standardy metodologiczne Część I Monitorowanie i ocena dominujących presji i oddziaływań Kryteria: podstawowe i drugorzędne Standardy metodologiczne: skala oceny (czasowa, przestrzenna), zakres stosowania kryteriów (wskaźnik, gatunek, substancja, czas występowania) Specyfikacje (matryce środowiskowe) i ujednolicone metody monitorowania (jednostki miary)

26 Część II - wskaźniki związane z elementami ekosystemu Grupy gatunków ptaków, ssaków, gadów, ryb i głowonogów (cecha 1) Siedliska gatunków pelagicznych (cecha 1) Siedliska bentosowe (cecha 1 i 6) Ekosystemy, w tym sieć pokarmowa (cecha 1 i 4)

27 Stan realizacji zadań Kontynuacja monitoringu Bałtyku Kontynuacja monitoringu siedlisk morskich Przygotowania do wykonania aktualizacji oceny wstępnej Przygotowania do aktualizacji zestawu celów środowiskowych Prace na oceną holistyczną Morza Bałtyckiego w ramach HELCOM

28 Dziękuję za uwagę WŁODZIMIERZ KRZYMIŃSKI INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ODDZIAŁ MORSKI GDYNIA, UL. WASZYNGTONA 42 TEL FAX wlodzimierz.krzyminski@imgw.pl