Rola bibliotekarza w kształtowaniu kultury czytelniczej uczniów Jednym z najważniejszych zadań bibliotekarza szkolnego jest kształtowanie kultury czytelniczej wychowanków. Według Pani Jadwigi Andrzejewskiej w znaczeniu szerszym "Kultura czytelnicza jako zjawisko społeczne obejmuje ogół procesów i zjawisk związanych ze społecznym funkcjonowaniem dwóch środków przekazu książek i czasopism". W znaczeniu węższym psychologicznym " Kultura czytelnicza jest składnikiem osobowości, ukształtowanym pod wpłwem różnych czynników w toku obcowania czytelnika z przekazami piśmienniczymi". Kultura czytelnicza stanowi nieodzowny element procesu samokształcenia. Składają się na nią następujące elementy: zainteresowania i motywacje czytelnicze, aktywność i kompetencje czytelnicze, znajomość techniki pracy z książką i innymi dokumentami bibliotecznymi, znajomość techniki bibliotecznej, opanowanie techniki i higieny pracy umysłowej. Kształtowanie kultury czytelniczej bibliotekarz rozpoczyna od rozbudzenia w małych dzieciach zainteresowania książką i innymi dokumentami oraz biblioteką. Zainteresowania czytelnicze można określić jako stałą skłonność do czytania określonego typu tekstów ze względu na ich tematykę, rodzaj piśmienniczy, gatunek literacki, osobę pisarza, epokę, itp. 1 / 5
Zainteresowania czytelnicze ulegają ewolucji w związku z dojrzewaniem psychofizycznym i psychospołecznym, w wieku dojrzałym na ogół się stabilizują. Zaciekawienie książką jako przedmiotem i zabawą pojawia się u dzieci bardzo wcześnie, bo w wieku 1-2 lat. Gdy nauczą się mówić, nazywają zwierzęta i przedmioty znajdujące się na obrazkach w książkach. Dzieci młodsze bardzo chętnie słuchają też wierszyków, opowiadań, bajeczek, które czytają lub opowiadają im dorośli. Małe dzieci zanim pójdą do szkoły często próbują nauczyć się czytać. W wieku 6-8 lat samodzielnie czytają już bajeczki, wierszyki, komiksy. Natomiast w wieku 9-10 lat chętnie czytają dłuższe baśnie, podania i legendy, książki o zwierzętach i łatwe opowiadania z życia dzieci. W wieku 11-15 lat chętnie oddają się lekturze powieści podróżniczej, przygodowej, wojennej, historycznej, fantastycznonaukowej i obyczajowej z życia młodzieży. Młodzież docenia w czytanych książkach elementy przygody i humoru. Okres 11-13 lat jest określany mianem złotego wieku czytania. Niektórzy czytelnicy sięgają po książki poznane w młodszym wieku, a następnie po książki popularnonaukowe z różnych dziedzin wiedzy i techniki, korzystają z encyklopedii i leksykonów. W okresie dojrzewania fizyczngo zainteresowania czytelnicze dziewcząt i chłopców różnicują się. Chłopcy szukają w książkach elementu przygody i walki, dziewczęta obok książek przygodowych interesują się opisami życia swoich równieśniczek, motywami przyjaźni i pierwszych miłości. Sięgają też po utwory przeznaczone dla dorosłych. Na rozwój kultury czytelniczej jednostki ma wpływ w pierwszej kolejności dom rodzinny, a następnie środowisko rówieśnicze, towarzystkie, zawodowe, lokalne. Dalsza edukacja czytelnicza dziecka odbywa się równolegle w rodzinie, bądź wyłącznie w przedszkolu i szkole. 2 / 5
Szkoła podstawowa odgrywa wyjątkową rolę w edukacji czytelniczej społeczeństwa, ponieważ stwarza możliwość kontaktu ze słowem drukowanym przez długi czas 8-13 lat. Szkoła wkracza z propozycją zawarcia przyjaźni z książką w najbardziej sprzyjającym temu okresie, cechującym się wielką chłonnością umysłu, ciekawością świata i podatnością na wpływy wychowawcze. Szkoła i biblioteka szkolna posiada najlepsze warunki edukacji czytelniczej ze względu na możliwość jej planowania, programowania i włączania w system dydaktyczno-wychowawczy szkoły oraz możliwość profilaktycznego oddziaływania na uczniów, którzy z różnych przyczyn stronią od książki. Szkoła powinna współdziałać, co też czynią nauczyciele bibliotekarze Zespołu Szkół Integracyjnych Nr 1 im. Świętego Jana Pawła II w Białymstoku, z innymi instytucjami rozwoju kultury czytelniczej, jak wydawnictwa, księgarnie, inne biblioteki szkolne i publiczne, organizacje społeczne, masowe środki przekazu. Umożliwiają one dostęp do książki i propagują czytelnictwo za pomocą różnych form takich jak wystawy, konkursy, spotkania autorskie z pisarzami. Masowe środki przekazu odgrywają wielką rolę informując o nowościach wydawniczych. Upowszechniają wzorce ludzi oczytanych, którzy gromadzą książki. Propagują także dzieła literackie poprzez ich radiofonizację i ekranizację. Środki te pobudzają ciekawość poznawczą. Należy wyróżnić trzy czynniki warunkujące rozwój kultury czytelniczej jednostki: kontakt z książką, opanowanie sztuki czytania i odczucie gratyfikacyjnej wartości lektury. Bibliotekarz szkolny prezentuje dzieciom pełny zestaw książek niezbędnych w rozwoju zainteresowań czytelniczych. Bibliotekarz każdego nie czytającego ucznia traktuje jako czytelnika potencjalnego oraz stara się ustalić przyczyny braku potrzeby czytania. Przyczyny mogą być różne np.: trudności w opanowaniu umiejętności czytania, destrukcja życia 3 / 5
rodzinnego, przewlekłe schorzenia, dominacja innych zainteresowań. Nauczyciel bibliotekarz przezwyciężajac te przyczyny stara się zachęcać ucznia do czytania. Główna funkcja bibliotekarza polega na pośredniczeniu między książką, a uczniem w taki sposób, aby młody człowiek odczuł i przekonał się, że nauczyciel prowadzący bibliotekę szkolną jest życzliwym i cierpliwym doradcą w sprawach czytelnictwa. Pedagogiczne oddziaływanie bibliotekarza przekracza mury szkoły. Bibliotekarz drogą pośrednią, poprzez współpracę z rodzicami, wpływa na rozwój czytelnictwa w środowisku. Helena Radlińska, wielki pedagog i bibliotekoznawca, pisze: "Bibliotekarz jest przewodnikiem i wychowawcą o innym typie pracy niż nauczyciel. Nie klasyfikuje, nie posiada nad czytelnikiem żadnej władzy, jest po prostu znawcą i technikiem, życzliwym, lecz nie narzucającym się doradcą..." Myśli te mimo różnych zmian w treści pracy bibliotekarza, nie straciły nic na świeżości i przydatności. To właśnie one rozsądnie przekładane na język praktyki bibliotekarskiej, zazwyczaj sprawiają, że dzieci autentycznie garną się do biblioteki szkolnej jako do wartości szczególnie im bliskiej i potrzebnej, zaś bibliotekarz urasta do rangi cenionego wychowawcy, lubianego przez czytelników. 4 / 5
Uczeń korzystający z biblioteki nie może znajdować się pod wpływem takich stanów psychicznych jak zahamowanie, obawa czy stres, nie może tłumić chęci w kwestii tego, co zamierza przeczytać z własnego wyboru, w wyniku samodzielnych poszukiwań w księgozbiorze. Wychowujemy go w tym duchu od początku i nie zmieniajmy swej roli. Nauczyciel bibliotekarz rozmiłowany w swojej pracy dzięki możliwościom oddziaływania społecznego powinien czuć się odpowiedzialny na równi z wychowawcą za wychowanie dzieci i młodzieży. Aby praca dawała jak najlepsze rezultaty wychowawcze, musi sam posiadać wiele walorów dodatnich, jego osobowość powinna promieniować na otoczenie, szczególnie na tych, nad którymi i z którymi pracuje. Koordynator biblioteki Krystyna Oszczapińska Białystok, dn. 16.03.2016 r. 5 / 5