Dr hab. Halina Lorenc, Prof. ndzw. Groźne zjawiska pogodowe w Polsce występujące w okresie letniej pory roku W klimacie Polski od zawsze pojawiały się tzw. zjawiska ekstremalne na tle średnich warunków klimatycznych. Już w czasach historycznych niektóre z nich przybierały nawet postać klęsk żywiołowych. Są one zazwyczaj związane z ukształtowaniem się odpowiedniego zespołu wielkości fizycznych w atmosferze nad danym obszarem na tle działania ogólnej cyrkulacji atmosfery dużej skali w danej strefie klimatycznej. Polska jak wiemy, leży w strefie klimatu umiarkowanego zmiennego. Jak dowodzą jednak badania, klimat Polski wykazuje w ostatnim 100- leciu stałą tendencją ocieplania się, stąd w atmosferze znajduje się coraz więcej energii, na skutek czego przemiany fizyczne są bardziej dynamiczne, a zjawiska atmosferyczne coraz bardziej gwałtowne. Do najbardziej groźnych zjawisk pogodowych obserwowanych w naszym kraju, powodujących w skutkach coraz większe szkody w gospodarce kraju, środowisku i wśród społeczeństwa należą: OPADY O DUŻYM NATĘŻENIU WIELOKROTNIE POŁĄCZONE Z GRADEM, SZKWAŁY I TRĄBY POWIETRZNE, NAGŁE POWODZIE (FLASH FLOOD), FALE UPAŁÓW, SUSZE. GRAD OBSZARY O NAJWIEKSZYM RYZYKU WYSTAPIENIA GRADU W POLSCE: I obszar południowy i południowo-wschodni; II obszar - zachodni; III obszar wewnętrzny. Wielkości gradzin od ziaren grochu po wielkości kurzych jaj (5-6 lipca 2012) OPADY O DUŻYM NATĘŻENIU KRYTERIUM WYSOKOŚCI OPADÓW DOBOWYCH I RODZAJE ZNISZECZEŃ SPOWODOWANYCH OPADEM DESZCZU O OKREŚLONYCH WYSOKOŚCIACH : I. Opad 30 mm/dobę - zagrażający podtopieniami II. Opad 50 mm/dobę - groźny powodziowo
III. Opad 70 mm/dobę powodziowy IV. Opad 100 mm/dobę - katastrofalny SKUTKI DZIAŁANIA OPADÓW KATASTROFALNYCH ( nagła powódź typu flash flood) PRZYKŁAD: BOGATYNIA po ulewie, rzeka Miedzianka 7. 08 2010 r, Źródło: Internet (relacje reporterów) http://wiadomosci.wp.pl/gid,12551064,gpage,4,img,12551918,title, Woda-przyszla-nagle,galeria.html Ropczyce - 2009 FOTO: portale internetowe różne 2
BURZE Zarówno grad, jak i intensywne opady deszczu związane są oczywiście z działalnością burzową. Poniższa mapa charakteryzuje średnią liczbę dni z burzą w Polsce i rejony o największej częstości jej występowania: Średnia liczba dni z burzą (okres 1971-2000) Źródło: Atlas Klimatu Polski, 2005 r 3
FALE UPAŁÓW Dni z temperaturą maksymalną 30 C i wyższą określane są, jako dni upalne. Występują na obszarze całej Polski poza szczytowymi partiami gór. Utrzymująca się temperatura maksymalna 30 C przez co najmniej 3 dni definiowana jest jako fala upałów. Od lat 90. XX wieku fale upałów stają się coraz bardziej odczuwalne. Zaliczane są do ekstremalnych warunków pogodowych, które w Polsce pociągają za sobą coraz więcej ofiar w ludziach (Kuchcik, 2001), a dodatkowo częstość oraz natężenie fal upałów wzrasta. Badania za okres 40-lecia 1971-2010 wykazują w stosunku do okresu 1971-2000 wzrost liczby dni z temperaturą maksymalną powyżej 30 o C. Obserwuje się: - około 8 dni upalnych występuje w sezonie w zachodniej części Polski, - najwięcej: średnio 9 dni w sezonie wystąpiło w Słubicach, Legnicy i w Opolu. - najdłuższe ciągi dni upalnych - 17 dni wystąpiły w 1994 r; tak długie okresy wysokich temperatur zanotowano w Nowym Sączu, Opolu i Raciborzu. Obecnie trwająca fala upałów w Polsce rozpoczęła się 29 czerwca 2012 r i trwa do tej pory (6 lipca 2012r). Średnia liczba dni upalnych Tmax. 30 o C (okres 1971-2000) Źródło: Atlas Klimatu Polski, 2005 r. 4
SUSZE SUSZE W POLSCE K T A L O G W Y S T Ę P O W A N I A S U S Z W P O L S C E H.Lorenc LATA XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015» w okresie 1951-1981 (30 lat) okresów posusznych było 6, (co 5 lat susza);» w okresie 1982 2011 (29 lat) - lat posusznych było 18, (co 2 lata susza);»susze występują w cyklach po kilka lat pod rząd» od roku 1982 obserwujemy permanentne letnie susze, jedynie z dwoma 4 5 letnimi okresami, w których susze nie wystąpiły na większym obszarze kraju ZIMOWO - WIOSENNE SYMPTOMY SUSZY SUSZA WIOSENNO - LETNIA TRĄBY POWIETRZNE Wyniki prowadzonego monitoringu trąb powietrznych na obszarze Polski za okres 1998 2010 wykazują, że: - najczęściej zjawiska te pojawiają się w rejonie Opola i wędrują poprzez Wyżynę Małopolską i Lubelską obejmując szerokim pasem o kierunku SW NE Wyżynę Kutnowską, Mazowsze, rejon Podlasia i Pojezierza Mazurskiego aż po Suwalszczyznę, - istotną rolę w procesie formowania się trąb powietrznych w Polsce odgrywa obniżenie łańcuchów górskich w rejonie Bramy Morawskiej i Beskidu Niskiego w których cieniu rozpoczyna się cyklogeneza przyszłych trąb powietrznych, Badania wykazują również, że: 1. trąby powietrzne w Polsce pojawiają się w okresie od kwietnia do października, 2. miesiącem pod tym względem uprzywilejowanym jest sierpień a następnie lipiec, 3. prawdopodobieństwo wystąpienia trąby powietrznej w sierpniu stanowi aż 7 %, 4. prawdopodobieństwo wystąpienia trąby powietrznej w lipcu stanowi 5 %, 5
5. średnio w sezonie IV-X może wystąpić sześć przypadków trąb powietrznych na obszarze kraju, 6. w roku 2008 i 2010 obserwowano zdecydowany wzrost częstości występowania trąb powietrznych w Polsce, cechowały się one bardzo dużą dynamiką pogody: powodzie, susze, trąby powietrzne. Charakterystyczne parametry prędkości trąby powietrznej: - prędkość przemieszczania się 30-45 km/h, - prędkość wiatru w wirze 30 120 m/s, - czas trwania nad danym miejscem - kilka sekund do kilku minut, po czym trąba nagle rozpływa się bez śladu. Skutki działania przykłady: Przemieszczająca się trąba powietrzna z m. Kotulina w kierunku Błotnicy Strzeleckiej 15 sierpnia 2008 (widok z m. Warmątowice) Foto:. Z.Czaja EnergiaPro-Opole Autostrada A4 nogowczycki węzeł 15 sierpnia 2008 r. (Fot. Internet) 6
15 sierpnia 2008 r. Sieroniowice zniszczenia (Fot. EnergiaPro-Opole) Przytoczone przykłady groźnych zjawisk pogodowych nie wyczerpują pełnej listy ich występowania na obszarze Polski. Do zjawisk groźnych związanych z innymi porami roku należą: lawiny śnieżne, jako zjawiska naturalne i o podłożu antropogenicznym; wezbrania sztormowe w strefie brzegowej Bałtyku; zagrożenia o charakterze synergicznym; zagrożenia nadzwyczajnymi zjawiskami meteorologicznymi na obszarach wielkich miast, zagrożenia przez skrajne warunki solarne. Skutki zagrożeń ekstremalnymi zjawiskami, to: szkody na skutek huraganowych prędkości wiatru w lasach Polski, powodzie i susze w lasach, pożary w lasach, szkody w produkcji rolniczej w wyniku działania susz i niedoborów opadów lub występowania gradu i podstopień, podtopienia, zalania i powodzie, niszczenie mienia i zagrożenie zdrowia i życia. Tak więc, jako społeczeństwo musimy, niestety, zaakceptować groźne zjawiska pogodowe występujące na obszarze kraju i starać się z nimi współżyć i do nich dostosować, bowiem, jak wykazały badania, będą one coraz bardziej intensywne i będą występowały coraz częściej. Natura pokazuje nam swoją siłę. A zatem - więcej pokory dla natury. 7