RAPORT z BADAŃ ANKIETOWYCH ZREALIZOWANYCH w WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM w 2011 r. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH w SZKOŁACH ESPAD

ZARZĄD WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO UśYWANIE ALKOHOLU i NARKOTYKÓW PRZEZ MŁODZIEś SZKOLNĄ RAPORT z BADAŃ ANKIETOWYCH ZREALIZOWANYCH w WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM w 2011 r. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH w SZKOŁACH ESPAD SEJMIK WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO OPOLE, LUTY 2012

Opracowanie: Janusz Sierosławski Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa 2011

SPIS TREŚCI STRESZCZENIE... 4 WPROWADZENIE... 7 CEL BADANIA... 8 POPULACJA i PRÓBA... 9 PROCEDURA BADAWCZA... 10 WYNIKI... 11 Palenie tytoniu... 12 Picie napojów alkoholowych... 18 UŜywanie innych substancji psychoaktywnych... 38 Problem dopalaczy... 48 Oczekiwania wobec alkoholu i przetworów konopi... 51 Problemy związane z uŝywaniem alkoholu... 56 Dostępność substancji psychoaktywnych... 58 Ryzyko związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych... 70 UŜywanie substancji psychoaktywnych w otoczeniu badanych... 77 Rodzice a uŝywanie substancji psychoaktywnych przez młodzieŝ... 82 Gry hazardowe... 86 Wiarygodność wyników... 88 WNIOSKI i REKOMENDACJE... 90 3

STRESZCZENIE W maju i czerwcu 2011 r. w ramach międzynarodowego projektu: European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD) zrealizowano audytoryjne badania ankietowe na próbie reprezentatywnej uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych (wiek: 15-16 lat) oraz klas drugich szkół (wiek: 17-18 lat) Województwa Opolskiego. Badania ESPAD podjęto w 1995 r. z inicjatywy Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group) działającej przy Radzie Europy. Na poziomie europejskim badania koordynowane są przez szwedzki ośrodek badań nad alkoholem i narkotykami (CAN) ze Sztokholmu. Celem badania był przede wszystkim pomiar natęŝenia zjawiska uŝywania przez młodzieŝ substancji psychoaktywnych, ale takŝe ocena czynników wpływających na rozpowszechnienie, ulokowanych zarówno po stronie popytu na substancje, jak i ich podaŝy. Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieŝy. ChociaŜ raz w ciągu całego swojego Ŝycia piło 89,4% uczniów trzecich klas gimnazjów i 97,1% uczniów drugich klas szkół. Picie napojów alkoholowych jest na tyle rozpowszechnione, Ŝe w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem piło je 60,0% piętnasto-szesnastolatków i 83,0% siedemnasto-osiemnastolatków. Najbardziej popularnym napojem alkoholowym wśród całej młodzieŝy jest piwo, a najmniej wino. Wysoki odsetek badanych przyznaje się do przekraczania progu nietrzeźwości. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, chociaŝ raz, upiło się 24,7% uczniów z młodszej kohorty i 33,8% ze starszej grupy wiekowej. W czasie całego Ŝycia ani razu nie upiło się tylko 46,9% uczniów młodszych i 24,4% uczniów starszych. Palenie tytoniu jest zachowaniem mniej powszechnym. ChociaŜ raz w Ŝyciu paliło 63,2% gimnazjalistów i 73,5% uczniów ze starszej grupy. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 32,7% uczniów z grupy młodszej i 43,2% ze starszej. 4

Picie napojów alkoholowych jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. Jeszcze rzadziej zdarza się przyjmowanie leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza. Takie doświadczenia, chociaŝ raz w Ŝyciu, stały się udziałem 14,1% uczniów z młodszej kohorty i 14,6% ze starszej kohorty. Sięganie po te leki jest bardziej rozpowszechnione wśród dziewcząt niŝ wśród chłopców. Wyniki badania wskazują na znacznie niŝszy poziom rozpowszechnienia uŝywania substancji nielegalnych, niŝ alkoholu i tytoniu. Większość badanych nigdy po substancje nielegalne nie sięgała. Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia większość stanowią osoby, które co najwyŝej eksperymentowały z marihuaną lub haszyszem. ChociaŜ raz w ciągu całego Ŝycia uŝywało tych substancji 29,7% młodszych uczniów i 40,2% starszych uczniów. W młodszej kohorcie na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia są substancje wziewne (9,2%), natomiast w starszej grupie amfetamina (8,9%). Aktualne, okazjonalne uŝywania substancji nielegalnych, czego wskaźnikiem jest uŝywanie w czasie ostatnich 12 miesięcy, takŝe stawia przetwory konopi na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia. W klasach trzecich gimnazjów uŝywa tego środka ponad 24,7% uczniów, w klasach drugich szkół 32,3%. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 12,6% uczniów klas trzecich gimnazjów i 17,1% uczniów klas drugich szkół uŝywało marihuany lub haszyszu. Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich okazjonalne uŝywanie jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. Niemal wszyscy badani słyszeli o dopalaczach, jednak tylko 18,4% uczniów klas trzecich gimnazjów i 21,0% uczniów klas drugich szkół było kiedykolwiek w sklepie z dopalaczami. Odsetki 5

uczniów z młodszej kohorty, którzy kiedykolwiek uŝywali dopalaczy są jeszcze niŝsze (13,4% gimnazjalistów i 15,5% uczniów szkół ). Uwagę zwraca wysoki poziom dostępności napojów alkoholowych przejawiający się w ocenach respondentów. Na tym tle dostępność substancji nielegalnych jest oceniana niŝej. Spośród substancji nielegalnych najwyŝej oceniana jest dostępność przetworów konopi. Badani naraŝeni są przede wszystkim na oferty napojów alkoholowych, spośród substancji nielegalnych uczniom najczęściej proponowane są przetwory konopi oraz alkohol produkowany nielegalnie domowym sposobem. Większość młodzieŝy jest dobrze zorientowana w zakresie ryzyka szkód zdrowotnych i społecznych związanych z uŝywaniem substancji psychoaktywnych. O stopniu ryzyka, według ocen respondentów, decyduje bardziej nasilenie uŝywania, niŝ rodzaj substancji. Oczekiwania wobec alkoholu oraz marihuany i haszyszu formułowane przez młodzieŝ szkolną odwołują się w większym stopniu do pozytywnych konsekwencji niŝ ewentualnych szkód. Około jednej trzeciej młodzieŝy grała, chociaŝ raz w gry hazardowe, tj. takie gdzie stawia się pieniądze i moŝna je wygrać. W czasie ostatnich 30 dni takie zachowanie zadeklarowało 8,4% uczniów trzecich klas gimnazjów i 9,2% uczniów drugich klas szkół. Szacuje się, Ŝe ok. 2% młodzieŝy moŝe być zagroŝonych hazardem problemowym. 6

WPROWADZENIE Idea paneuropejskiej współpracy w badaniach szkolnych na temat uŝywania substancji psychoaktywnych powstała wśród badaczy tej problematyki skupionych wokół Rady Europy (Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs - Pompidou Group). Sprowadza się ona do uzgodnienia i na ile to moŝliwe wystandaryzowania metodologicznych warunków badań w róŝnych krajach, tak aby ich wyniki uczynić maksymalnie porównywalnymi. Badania zainicjowane przez tę grupę przyjęły formę wieloletniego programu badawczego zatytułowanego: European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD) i prowadzone są co cztery lata według tych samych wystandaryzowanych technik, co umoŝliwia porównywalność nie tylko w przestrzeni ale i w czasie. Polska włączając się do tego projektu uzyskała moŝliwość śledzenia zarówno rozmiarów zjawiska jak i jego trendów rozwojowych na szerokim tle sytuacji w Europie i w poszczególnych jej krajach. ESPAD jest pierwszym ogólnopolskim badaniem spełniającym warunki międzynarodowej porównywalności i jednocześnie podjętym z intencją śledzenia trendu w zakresie uŝywania substancji przez młodzieŝ szkolną. Badanie ESPAD zrealizowano w Polsce juŝ czterokrotnie: w 1995 r. w 1999 r., 2003 r. oraz w 2007 r. na próbach losowych uczniów klas I i III szkół ponadpodstawowych (wg starego sytemu edukacji) oraz klas III gimnazjów i klas II szkół (wg nowego sytemu edukacji). W 1995 r. badanie objęło 26 krajów europejskich, w tym Polskę, w 2011 r. w badaniu uczestniczyło juŝ 39 kraje naszego kontynentu. Badanie ESPAD wspierane jest przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction EMCDDA), bowiem dostarcza danych w zakresie jednego z pięciu kluczowych wskaźników, tj. uŝywania narkotyków w populacji generalnej. Jak pokazały wyniki dotychczasowych badań ogólnopolskich picie alkoholu przez młodzieŝ stało się niemal statystyczną normą. UŜywanie substancji 7

nielegalnych stawało się coraz bardziej widocznym problemem. Pod względem rozpowszechnienia uŝywania leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza polskie piętnasto-szesnastolatki plasują się na pierwszym miejscu w Europie. Wszystkie te napawające niepokojem zjawiska podlegają dynamice, stąd potrzeba monitorowania. Istotną cechą problemu uŝywania substancji psychoaktywnych przez młodzieŝ jest jego nierównomierna dystrybucji na terenie kraju. Generalnie problem ten bardziej rozpowszechniony jest w wielkich miastach. Na zróŝnicowania związane ze stopniem urbanizacji nakładają się zróŝnicowania regionalne. Zarówno ogólna strategia zapobiegawcza, jak konkretne działanie profilaktyczne podejmowane zarówno w skali kraju, jak i na poziomie regionalnym i lokalnym wymagają wiedzy o rozmiarach i trendach w rozwoju zjawiska, stąd potrzeba podejmowania takŝe badań w skali lokalnej i regionalnej. Wyniki badań ogólnopolskich mogą okazać się kiepskim przybliŝeniem lokalnego obrazu zjawiska. CEL BADANIA Badanie miało na celu przede wszystkim pomiar natęŝenia zjawiska uŝywania przez młodzieŝ substancji psychoaktywnych. Podstawowymi pytaniami badawczymi były zatem pytania o liczby młodych ludzi, którzy mieli doświadczenia z tego typu substancjami oraz o stopień nasilenia tych doświadczeń. Celem badania była jednak równieŝ próba identyfikacji i pomiaru czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak podaŝy. W badaniu poruszono zatem takie kwestie, jak dostępność substancji psychoaktywnych, zarówno w wymiarze fizycznym jak psychologicznym, gotowość do podjęcia prób z tymi środkami, przekonania na temat ich szkodliwości, doświadczenia w zakresie problemów związanych z ich uŝywaniem. 8

Wszystkie te kwestie zostały poddane pomiarowi ilościowemu w celu dokonania oszacowań dla młodzieŝy Województwa Opolskiego i porównania z wynikami badań ESPAD dla całego kraju. POPULACJA i PRÓBA ZałoŜono objęcie badaniem dwóch kohort młodzieŝy młodzieŝ urodzoną w 1995 roku (wiek: 15-16 lat w momencie badania) i 1993 r. (wiek: 17-18 lat w momencie badania). Podejście kohortowe, przy zdefiniowaniu kohorty przez rok urodzenia, podyktowane było względami międzynarodowej porównywalności. Przy silnym zróŝnicowaniu systemów szkolnych w Europie rok urodzenia jest jedynym wspólnym kryterium zapewniającym porównywalność badanych populacji. ZałoŜono, Ŝe 95% tej młodzieŝy uczęszcza do szkół, w zdecydowanej większości do trzecich klas gimnazjów i drugich klas szkół (licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika, zasadnicze szkoły zawodowe). W związku z tym próba badawcza została pobrana spośród młodzieŝy szkolnej z tych typów szkół i poziomów klas. Schemat losowania przewidywał równomierny rozkład próby w województwie przy maksymalnym jej rozproszeniu. Operatem losowania była lista szkół MEN zawierająca informacje o liczbie klas w kaŝdej ze szkół. Jednostką losowania była klasa szkolna, próba miała zatem charakter klastrowo warstwowy. Schemat doboru zakładał losowy dobór dwustopniowy. Najpierw losowano szkoły, a następnie klasy. Szkoły były losowane z prawdopodobieństwami proporcjonalnymi do liczby klas tak, aby wszystkie klasy miały jednakowe szanse znalezienia się w próbie, niezaleŝnie od wielkości szkoły, z której pochodzą. Klasy dobierane były w losowaniu prostym, po jednej z kaŝdej z wylosowanych szkół. W klasach badaniu poddawano wszystkich obecnych w tym czasie uczniów, niezaleŝnie od roku urodzenia. 9

Zrealizowana próba uczniów Województwa Opolskiego liczyła 1409 uczniów trzecich klas gimnazjów oraz 1029 uczniów drugich klas szkół. Wśród gimnazjalistów 50,8% stanowiły dziewczęta, zaś 49,2% - chłopcy. W grupie uczniów szkół było 53,1% chłopców oraz 46,9% dziewcząt. Zastosowana w badaniu wielkość próby przy opisanej wyŝej metodzie jej losowania pozwala na uzyskanie reprezentatywności statystycznej dla kaŝdej z kohort. Wyniki prezentowane w raporcie obejmują nie tylko młodzieŝ urodzoną w 1995 r. oraz w 1993 r., ale wszystkich uczniów trzecich klas gimnazjów i drugich klas szkół. Na potrzeby porównań międzynarodowych eliminowani z próby są uczniowie drugoroczni oraz ci, którzy wcześniej rozpoczęli karierę szkolną. PROCEDURA BADAWCZA Badanie zostało realizowane metodą ankiety audytoryjnej przez zespół ankieterów rekrutujący się spoza systemu oświaty i wychowania. Jako ankieterzy byli zatrudniani przede wszystkim ludzie młodzi, głównie studenci, o łatwym kontakcie z młodzieŝą szkolną. Ankieterzy zostali przeszkoleni oraz wyposaŝeni w szczegółową pisemną instrukcję. Do ich zadań, poza przeprowadzeniem badania w klasie, naleŝało przygotowanie raportu zawierającego, obok opisu realizacji badania, informacje o klasie oraz o uczniach nieobecnych w trakcie badania. Praca ankieterów była wyrywkowo kontrolowana przez koordynatorów. Nawiązanie kontaktu z wylosowanymi szkołami naleŝało do obowiązków ankietera. Udział szkoły w badaniu negocjowany był takŝe bezpośrednio przez ankietera. Badanie uzyskało wsparcie Ministra Edukacji Narodowej, którego pismo w tej sprawie zostało przekazane za pośrednictwem kuratoriów do wylosowanych szkół. 10

W procedurze badania połoŝono bardzo duŝy nacisk na zapewnienie respondentom maksimum poczucia bezpieczeństwa oraz pełnej anonimowości. SłuŜyły temu : - wymóg nieobecności nauczyciela w klasie w trakcie badania, - reguły postępowania ankietera (np. nie mógł on chodzić po klasie i zaglądać uczniom w kwestionariusze), - specjalna procedura zwrotu wypełnionego kwestionariusza polegająca na umieszczeniu go przez ucznia w kopercie, a następnie zaklejeniu jej. Uczniowie w instrukcji otrzymali zapewnienie o pełnej anonimowości badań, zarówno na poziomie pojedynczych uczniów, jak równieŝ całej szkoły. Oznacza to, Ŝe tajemnicą objęte są równieŝ wyniki na poziomie szkół. Ankieterzy po sprawdzeniu kompletności materiałów przekazywali je do Instytutu za pośrednictwem instruktorów lokalnych. Ankiety po zarejestrowaniu zostały poddane procedurze sprawdzenia. Następnie załoŝono i zweryfikowano zbiór danych. Obliczenia wyników badania zostały wykonane za pomocą pakietu statystycznego SPSS for Windows ver. 18. WYNIKI Prezentację wyników rozpoczniemy od rozpowszechnienia uŝywania róŝnych substancji psychoaktywnych: najpierw tytoniu, potem napojów alkoholowych a w końcu pozostałych środków, w tym nielegalnych. Następnie przytoczymy wyniki odnoszące się do problemów, jakich doświadcza młodzieŝ w związku z uŝywaniem substancji. Następnie zajmiemy się kwestią dostępności poszczególnych substancji. W dalszej kolejności omówimy opinie o szkodliwości uŝywania poszczególnych substancji oraz oceny badanych odnoszące się do rozmiarów sięgania po nie w ich najbliŝszym otoczeniu. Następnie zobaczymy, jaki stosunek do uŝywania substancji przez uczniów mają ich rodzice. 11

Palenie tytoniu Rozpowszechnienie palenia tytoniu było badane w dwóch wymiarach czasowych - całego Ŝycia respondenta oraz ostatnich 30 dni przed badaniem. Pierwszy z nich pozwala na ustalenie zasięgu zjawiska eksperymentowania z tą substancją, tzn. podejmowania prób palenia tytoniu. Drugi przydatny jest do uchwycenie rozmiarów grupy aktualnie palących, a takŝe palących okazjonalnie lub regularnie. Dane na temat doświadczeń z paleniem tytoniu zebranych na przestrzeni całego Ŝycia zawiera tabela 1. Tabela 1. Palenie tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie palił 39,1 42,8 1-2 razy 16,7 15,3 3-5 razy 8,4 8,0 6-9 razy 5,1 4,1 10-19 razy 5,2 4,4 20-39 razy 3,7 3,5 40 razy lub więcej 21,9 21,8 Nigdy nie palił 24,2 29,1 1-2 razy 13,7 15,0 3-5 razy 8,0 7,9 6-9 razy 6,8 5,6 10-19 razy 6,1 6,0 20-39 razy 5,2 4,4 40 razy lub więcej 36,0 32,0 12

W czasie całego Ŝycia, jakiekolwiek doświadczenia z paleniem miało 60,9% uczniów klas trzecich gimnazjów i 75,8% uczniów klas drugich szkół. Wśród uczniów, którzy podejmowali próby palenia moŝna wyróŝnić frakcję osób, które paliły nie więcej niŝ 5 razy w swoim Ŝyciu. Frakcja ta liczy 25,1% młodszych i 21,7% starszych. Jednocześnie 21,9% z pierwszej grupy i 36,0% z drugiej paliło 40 razy lub więcej. Te ostatnie frakcje badanych, to osoby, których palenie wyszło poza fazę eksperymentowania. Porównanie wyników dla Województwa Opolskiego z wynikami dla całego kraju wskazuje na nieznacznie większe rozpowszechnienie podejmowanie prób palenia tytoniu w badanym województwie, wśród uczniów szkół wyŝszy jest równieŝ odsetek uczniów, którzy palili co najmniej 40 razy w Ŝyciu. Palenie tytoniu jest zróŝnicowane ze względu na płeć badanych (tabele 2 i 3). Tabela 2. Palenie tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu przez chłopców poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie palił 36,4 38,7 1-2 razy 17,8 16,7 3-5 razy 9,7 8,0 6-9 razy 4,4 4,1 10-19 razy 4,6 4,3 20-39 razy 3,1 3,2 40 razy lub więcej 23,9 25,0 Nigdy nie palił 23,1 24,9 1-2 razy 13,3 14,7 3-5 razy 7,9 8,7 6-9 razy 5,7 5,3 10-19 razy 7,4 6,2 20-39 razy 4,1 4,6 40 razy lub więcej 38,6 35,5 13

Zarówno odsetki uczniów, którzy podejmowali próby z paleniem, jak i tych, którzy wyszli poza fazę pojedynczych prób są wyŝsze wśród chłopców, niŝ wśród dziewcząt. Prawidłowość ta obowiązuje w obu badanych kohortach. W Województwie Opolskim odsetek chłopców zarówno podejmujących próby palenia, jak i palących co najmniej 40 razy w Ŝyciu, jest zbliŝony do wyniku w całym kraju. W grupie dziewcząt wartości obu wskaźników są wyraźnie wyŝsze w badanym województwie w porównaniu do wyników w całej Polsce. W konsekwencji róŝnice między chłopcami a dziewczętami są w Opolskim nieco mniejsze niŝ średnio w kraju. Tabela 3. Palenie tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu przez dziewczęta poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie palił 41,6 46,9 1-2 razy 15,7 14,0 3-5 razy 7,1 8,0 6-9 razy 5,7 4,0 10-19 razy 5,7 4,6 20-39 razy 4,3 3,9 40 razy lub więcej 19,9 18,7 Nigdy nie palił 25,6 33,5 1-2 razy 14,1 15,3 3-5 razy 8,1 7,0 6-9 razy 8,1 5,9 10-19 razy 4,6 5,8 20-39 razy 6,4 4,1 40 razy lub więcej 33,1 28,4 14

W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 31,2% piętnastoszesnastolatków i 45,0% siedemnasto-osiemnastolatków (tabela 4). Wśród nich, odnotowujemy znaczne zróŝnicowanie pod względem nasilenia palenia. Badani z obu poziomów nauczania w podobnych odsetkach zaliczali się do grupy palących codziennie w ilości przekraczającej 10 papierosów dziennie wśród uczniów gimnazjów 3,7%, a wśród młodzieŝy ze starszych klas 4,1%. Tabela 4. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni poziom klasy Opolskie Polska Nie 68,8 70,2 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 9,4 8,2 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 4,2 4,1 1-5 papierosów dziennie 8,9 8,2 6-10 papierosów dziennie 5,0 5,3 11-20 papierosów dziennie 2,4 2,4 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 1,3 1,7 II klasy szkół Nie 55,0 58,1 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 10,3 9,8 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 6,0 4,9 1-5 papierosów dziennie 10,8 11,1 6-10 papierosów dziennie 9,7 9,0 11-20 papierosów dziennie 5,9 5,0 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 2,4 2,1 15

Uczniowie drugich klas szkół Województwa Opolskiego nieznacznie częściej niŝ uczniowie w całym kraju palili tytoń w czasie ostatnich 30 dni. Rozpowszechnienie codziennego palenia w ilości, co najmniej 10 papierosów w ciągu doby, było w województwie zbliŝone do średniej ogólnopolskiej. Prawidłowości te dotyczą zarówno gimnazjalistów, jak uczniów szkół. Rozpowszechnienie aktualnego palenia okazało się być zaleŝne od płci zarówno wśród młodszej, jak i wśród starszej młodzieŝy (tabele 5 i 6). Tabela 5. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni wśród chłopców poziom klasy II klasy szkół Opolskie Polska Nie 67,9 68,8 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 9,0 7,0 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 2,8 4,0 1-5 papierosów dziennie 9,9 8,1 6-10 papierosów dziennie 5,0 6,7 11-20 papierosów dziennie 3,9 3,2 Więcej niŝ 20 papierosów 1,7 2,2 dziennie Nie 51,9 54,1 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 10,3 10,0 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 6,3 4,5 1-5 papierosów dziennie 9,8 11,0 6-10 papierosów dziennie 11,2 10,2 11-20 papierosów dziennie 7,4 7,4 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 3,1 2,7 16

W obu badanych kohortach zwraca uwagę wyŝszy odsetek chłopców niŝ dziewcząt deklarujących aktualne palenie. W klasach trzecich gimnazjów ta róŝnica jest nieznaczna przynajmniej raz w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 30,2% dziewcząt oraz 32,1% chłopców. W klasach drugich szkół z poziomu ponadgimnazjalnego jest on dość pokaźna w czasie ostatnich 30 dni paliło 41,6% dziewcząt oraz 48,1% chłopców. Codzienne palenie w ilościach przekraczających 10 papierosów dziennie deklarowało więcej chłopców niŝ dziewcząt - w klasach trzecich gimnazjów odpowiednio 6,5% i 3,4%, w klasach drugich szkół z poziomu ponadgimnazjalnego 9,9% i 5,8%. Tabela 6. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni wśród dziewcząt poziom klasy II klasy szkół Opolskie Polska Nie 69,8 71,5 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 9,8 9,4 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 5,7 4,2 1-5 papierosów dziennie 7,8 8,3 6-10 papierosów dziennie 5,0 3,9 11-20 papierosów dziennie 1,1 1,5 Więcej niŝ 20 papierosów 0,9 1,2 dziennie Nie 58,4 62,3 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 10,2 9,5 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 5,6 5,3 1-5 papierosów dziennie 12,1 11,2 6-10 papierosów dziennie 7,9 7,7 11-20 papierosów dziennie 4,2 2,4 Więcej niŝ 20 papierosów 1,7 1,5 dziennie 17

W Województwie Opolskim palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni było częściej deklarowane przez dziewczęta niŝ przez chłopców, odwrotnie niŝ na terenie całego kraju. Natomiast palenie więcej niŝ 10 papierosów dziennie było znacznie bardziej rozpowszechnione wśród chłopców na obu analizowanych obszarach. Rozpowszechnienie aktualnego palenia wśród chłopców w Województwie Opolskim pozostaje na poziomie zbliŝonym do obserwowanego na terenie całego kraju, zarówno wśród młodszych jak i starszych roczników. Wśród dziewcząt ze starszej kohorty odsetek palących w czasie ostatnich 30 dni oraz tych, które wypalały więcej niŝ 10 papierosów dziennie był wyŝszy niŝ w wśród ich rówieśniczek z próby ogólnopolskiej. Picie napojów alkoholowych Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieŝy szkolnej, podobnie jak ma to miejsce w dorosłej części społeczeństwa. Próby picia ma za sobą 89,4% gimnazjalistów z klas trzecich i 97,1% uczniów drugich klas szkół (tabela 7). W czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem piło jakiekolwiek napoje alkoholowe 79,4% młodszych uczniów i 94,1% uczniów starszych. Warto zauwaŝyć, Ŝe odsetki konsumentów alkoholu, definiowanych jako osoby, które piły jakikolwiek napój alkoholowy w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, w przypadku uczniów młodszych nie odbiegają znacznie od odsetków konsumentów stwierdzanych w badaniach na populacji osób dorosłych. 18

Tabela 7. Picie napojów alkoholowych poziom klasy Opolskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu 89,4 87,3 W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 79,4 78,3 60,0 57,6 97,1 95,2 94,1 91,6 83,0 80,4 Na tym tle nie dziwi wyŝszy odsetek konsumentów w klasach starszych - większość uczniów z tych klas w momencie badania była juŝ pełnoletnia lub zbliŝała się do wieku dorosłości. Niewiele niŝszy odsetek konsumentów alkoholu wśród uczniów klas trzecich gimnazjów - głównie piętnastolatków powinien budzić niepokój spoglądając na rzecz, czy to z perspektywy zdrowia publicznego, czy norm prawnych. Jak pokazują wyniki badania, wśród piętnastolatków picie alkoholu stanowi normę, przynajmniej w sensie statystycznym. Uczniowie w Województwie Opolskim nieznacznie częściej niŝ uczniowie w całym kraju deklarowali picie napojów alkoholowych kiedykolwiek w Ŝyciu, a takŝe picie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Prawidłowości te dotyczą zarówno gimnazjalistów, jak uczniów szkół. Za wskaźnik względnie częstego uŝywania alkoholu przyjęto picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Jakiekolwiek napoje alkoholowe w tym czasie piło 60,0% uczniów z grupy młodszej i 83,0% uczniów z grupy starszej. 19

Trzeba przypomnieć, Ŝe badanie było realizowane w maju i czerwcu - okres ostatnich 30 dni przypadał zatem na kwiecień i maj, w zaleŝności od tego kiedy, który z badanych wypełniał ankietę. Okres ten nie obejmował zatem świąt, karnawału, czy wakacji, które jak moŝna przypuszczać szczególnie sprzyjają okazjom do picia. Częste uŝywanie alkoholu było nieco częściej deklarowane przez uczniów w Województwie Opolskim niŝ na terenie całego kraju. Tabela 8. Picie napojów alkoholowych wśród chłopców poziom klasy Opolskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu 90,8 89,0 W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 81,7 80,2 62,8 62,3 96,9 96,2 94,5 93,9 85,2 84,9 Wśród gimnazjalistów rozpowszechnienie picia alkoholu okazało się zróŝnicowane ze względu na płeć zarówno gdy w grę wchodzi picia w czasie ostatnich 12 miesięcy jak i w czasie ostatnich 30 dni, wśród uczniów szkół tylko, gdy analizujemy picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (tabele 8 i 9). Wartości wskaźnika picia kiedykolwiek w Ŝyciu dla chłopców i dziewcząt nie róŝnią się istotnie miedzy sobą. Prawidłowość ta dotyczy zarówno piętnasto-szenastolatków jak i siedemnastoosiemnastolatków. RóŜnice miedzy chłopcami dziewczętami, które ujawniają 20

wyniki badania nie są zbyt wielkie. Zdają się wskazywać na zatrzymanie się procesu wyrównywania róŝnic w wzorach picia między dziewczętami i chłopcami, który wiązać moŝna było z procesem emancypacji dziewcząt. Picie alkoholu w naszej kulturze, to raczej domena męŝczyzn. Wśród dorosłych mieszkańców naszego kraju spotykamy wielokrotnie więcej niepijących kobiet, niŝ męŝczyzn abstynentów. Wśród nastolatków proporcje te są niemal wyrównane. Tabela 9. Picie napojów alkoholowych wśród dziewcząt poziom klasy Opolskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu 88,1 85,6 W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 77,3 76,5 57,2 53,1 97,3 94,2 93,7 89,2 80,4 75,6 Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych wśród chłopców w Województwie Opolskim pozostaje na poziomie zbliŝonym do wyników w całym kraju. Z kolei dziewczęta w Województwie Opolskim częściej deklarowały spoŝycie napojów alkoholowych niŝ ich rówieśniczki na terenie całego kraju. Ta prawidłowość dotyczy obu kohort oraz wszystkich analizowanych okresów czasowych. Największe róŝnice występują w przypadku częstego picia przez dziewczęta z trzecich klas. 21

Konsumpcję poszczególnych typów napojów alkoholowych prześledzimy na przykładzie doświadczeń alkoholowych zebranych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (tabela 10). Zarówno w trzecich klasach gimnazjów, jak wśród młodzieŝy starszej najwyŝsze odsetki konsumentów ma piwo, na drugim miejscu jest wódka a dopiero na trzecim wino. KaŜdy z trzech typów napojów jest bardziej popularny w klasach w porównaniu z klasami gimnazjalnymi. Tabela 10. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem poziom klasy Opolskie Polska Picie piwa 60,6 57,4 Picie wina 24,7 26,0 Picie wódki 44,9 40,7 Picie piwa 81,0 78,1 Picie wina 35,0 35,6 Picie wódki 69,5 62,8 Wódkę pił, co najmniej raz w ciągu ostatnich trzydziestu dni, więcej, niŝ co trzeci badany gimnazjalista (44,9%) i znacznie więcej, niŝ co drugi uczeń szkoły wyŝszego poziomu (69,5%). Picie piwa zdarzyło się w tym czasie większości badanych, grubo ponad połowie gimnazjalistów (60,6%) i ponad trzem czwartym uczniów starszych (81,0%). Wino piła blisko jedna czwarta młodszej młodzieŝy (24,7%) objętej badaniem i ponad jedna trzecia uczniów ze starszej grupy (35,0%). Rozpowszechnienie picia piwa, i szczególnie, wódki jest zauwaŝalnie wyŝsze w Województwie Opolskim w porównaniu do całego kraju. SpoŜycie wina 22

przez uczniów trzecich klas gimnazjów oraz drugich klas szkół pozostaje na poziomie zbliŝonym do obserwowanego w Polsce ogółem. Płeć wprowadza istotne róŝnice w obrazie popularności poszczególnych trunków. W tabelach 11 i 12 zebrano dane o odsetkach chłopców i dziewcząt pijących kaŝdy z trunków w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. W trzecich klasach gimnazjów, zarówno wśród chłopców jak i wśród dziewcząt, na pierwszym miejscu jest piwo, potem wódka i wino. Podobnie jest w klasach starszych. W obu grupach w przypadku piwa i wódki odsetki pijących w czasie ostatnich 30 dni są wyŝsze wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. W przypadku wina dziewczęta z gimnazjów w podobnym odsetku jak chłopcy a dziewczęta z szkół nawet częściej niŝ chłopcy zaliczają się do pijących w czasie ostatnich 30 dni. Tabela 11. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród chłopców poziom klasy Opolskie Polska Picie piwa 64,3 62,2 Picie wina 24,2 25,1 Picie wódki 47,7 45,8 Picie piwa 84,7 83,8 Picie wina 30,6 32,4 Picie wódki 73,8 69,1 23

Tabela 12. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród dziewcząt poziom klasy Opolskie Polska Picie piwa 56,9 52,8 Picie wina 25,1 26,8 Picie wódki 42,2 35,8 Picie piwa 76,8 72,1 Picie wina 40,1 39,0 Picie wódki 64,6 56,0 Chłopcy z drugich klas szkół Województwa Opolskiego częściej niŝ ich rówieśnicy w całym kraju deklarowali picie wódki. Popularność piwa i wina pozostawała na zbliŝonym poziomie. Gimnazjaliści takŝe nie odbiegają od swoich rówieśników z próby ogólnopolskiej. Więcej róŝnic między Opolskim a całym krajem wystąpiło u dziewcząt. W obu kohortach dziewczęta z Województwa Opolskiego częściej deklarowały picie piwa i wódki niŝ ich rówieśniczki w całym kraju. Wskaźnikiem wielkość konsumpcji przy jednej okazji kaŝdego z napojów alkoholowych było pytanie o ilość wypitą przy ostatniej okazji picia napojów alkoholowych. Wielkości spoŝycia przy jednej okazji piwa, wina i wódki oraz dwóch względnie nowych na naszym rynku napojów alkoholowych tj. cidera i alkopopu (tabele 13-17) są silnie zróŝnicowane, zarówno wśród uczniów klas trzecich gimnazjów jak klas drugich szkół. Typową ilością piwa konsumowaną przy jednej okazji przez uczniów młodszych jest od 0,5 litra do litra (29,7%) lub poniŝej 0,5 litra (23,1%). W klasach starszych najczęściej pije się między 0,5 litra, a 1 litrem tego napoju (37,1%). 24

Porównanie rozkładów wielkości jednorazowego spoŝycia piwa przez uczniów klas trzecich gimnazjów w Województwie Opolskim i w całym kraju nie ujawnia znaczących róŝnic. Tabela 13. SpoŜycie jednorazowe piwa poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie pije piwa 17,9 19,9 Ostatnim razem nie pił piwa 14,7 15,0 PoniŜej 0,5 litra 23,1 22,3 PowyŜej 0,5 do 1 litra 29,7 29,2 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 9,8 8,9 PowyŜej 2 litrów 4,8 4,7 Nigdy nie pije piwa 7,4 8,9 Ostatnim razem nie pił piwa 16,5 12,4 PoniŜej 0,5 litra 15,8 18,9 PowyŜej 0,5 do 1 litra 37,1 37,3 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 13,1 12,7 PowyŜej 2 litrów 10,0 9,7 Mniej informacji mamy o wielkości spoŝycia wina i wódki przy jednej okazji, bowiem znacznie mniej badanych piło te trunki w czasie swojej ostatniej okazji. Rozkłady odpowiedzi pokazują jednak wyraźnie odmienny charakter tych dwóch napojów. W przypadku wina badani grupują się w rejonie niŝszych wartości, w przypadku wódki rozkład jest bardziej równomierny z lekkim przechyłem w stronę większych ilości, szczególnie wśród drugoklasistów ze szkół. 25

Tabela 14. SpoŜycie jednorazowe wina poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie pije wina 41,0 40,9 Ostatnim razem nie pił wina 31,2 31,5 PoniŜej 100 gram 13,7 15,0 PowyŜej 100 gram do 200 gram 6,5 6,3 PowyŜej 200 gram do 749 gram 3,0 3,0 750 gram lub więcej 4,5 3,3 Nigdy nie pije wina 24,2 27,3 Ostatnim razem nie pił wina 43,2 41,7 PoniŜej 100 gram 12,7 14,6 PowyŜej 100 gram do 200 gram 7,0 7,3 PowyŜej 200 gram do 749 gram 5,1 3,8 750 gram lub więcej 7,8 5,3 W młodym pokoleniu, podobnie jak wśród dorosłych, wino i wódka zdają się pełnić inne funkcje. Picie wina ma wyraźnie bardziej symboliczny charakter, stąd wystarczają mniejsze ilości. Wódka zaś słuŝy głównie jako intoksykant, stąd pije się jej więcej. Porównanie rozkładów wielkości spoŝycia wina i wódki w Województwie Opolskim i w całym kraju nie ujawnia Ŝadnych znaczących róŝnic. Najmniej informacji zebrano na temat nowych napojów alkoholowych. Tylko nieliczni pili je podczas swojej ostatniej okazji alkoholowej. Napoje te nie zdobyły sobie jeszcze, jak widać, duŝej popularności. Pite są one raczej w niewielkich ilościach. 26

Tabela 15. SpoŜycie jednorazowe wódki poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie piję wódki 43,2 39,9 Ostatnim razem nie pił wódki 21,2 24,6 PoniŜej 50 gram 9,0 9,9 PowyŜej 50 gram do 100 gram 7,5 7,8 PowyŜej 100 gram do 250 gram 7,0 7,2 PowyŜej 250 gram 12,2 10,7 Nigdy nie piję wódki 27,7 21,3 Ostatnim razem nie pił wódki 27,3 29,2 PoniŜej 50 gram 8,1 8,1 PowyŜej 50 gram do 100 gram 8,0 10,4 PowyŜej 100 gram do 250 gram 8,9 11,7 PowyŜej 250 gram 20,0 19,3 Zarówno cider jak alkopop, tak popularne wśród młodzieŝy, szczególnie młodszej, w krajach Zachodniej Europy, w Polsce nie zdobyły sobie jak na razie większego uznania, przynajmniej wśród nastolatków. Dane z tabel 16 i 17 - przekonują, Ŝe kaŝdy z tych napojów pojawia się we wzorze ostatniej konsumpcji napojów alkoholowych jedynie u mniej niŝ 10% badanych, niezaleŝnie od tego, czy mowa o gimnazjalistach, czy o uczniach szkół. Zdecydowana większości uczniów z obu grup w ogóle tych napojów nie pije. Ci nieliczni, którzy ostatnio pili cider lub alcopop, w większości wypili nie więcej niŝ 1 litr. 27

Tabela 16. SpoŜycie jednorazowe cideru poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie pije cideru 78,8 84,3 Ostatnim razem nie pił cideru 13,9 11,1 PoniŜej 0,5 litra 3,5 2,4 PowyŜej 0,5 do 1 litra 2,1 1,3 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 0,8 0,4 PowyŜej 2 litrów 0,9 0,5 Nigdy nie pije cideru 70,7 82,7 Ostatnim razem nie pił cideru 19,6 12,4 PoniŜej 0,5 litra 4,9 2,0 PowyŜej 0,5 do 1 litra 3,2 1,3 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 0,6 0,9 PowyŜej 2 litrów 1,0 0,8 Wedle wyników badań nie ma znaczących róŝnic między Województwem Opolskim i całym krajem, ani w popularności alkopopu, ani w wielkości spoŝycia jednorazowego u tych, którzy po ten napój sięgają. Jeśli chodzi o cider, to rozkłady spoŝycia jednorazowego w województwie i w całym kraju są podobne, jednak odsetki, tych którzy pili ten napój przy ostatniej okazji konsumpcji napojów alkoholowych są na Opolszczyźnie są wyŝsze niŝ średnio w kraju. 28

Tabela 17. SpoŜycie jednorazowe alkopopu poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie pije alkopopu 87,3 88,0 Ostatnim razem nie pił 10,0 9,5 alkopopu PoniŜej 0,5 litra 1,7 1,1 PowyŜej 0,5 do 1 litra 0,5 0,9 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 0,1 0,1 PowyŜej 2 litrów 0,4 0,3 Nigdy nie pije alkopopu 82,9 85,7 Ostatnim razem nie pił 14,2 11,2 alkopopu PoniŜej 0,5 litra 1,4 0,9 PowyŜej 0,5 do 1 litra 0,9 1,0 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 0,4 0,4 PowyŜej 2 litrów 0,1 0,8 Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia młodego człowieka, jak równieŝ dla porządku publicznego jest picie w znacznych ilościach, a szczególnie prowadzących do przekroczenia progu nietrzeźwości. Jak pokazują dane z tabeli 18. ponad połowa (53,1%) gimnazjalistów i niemal trzy czwarte (75,8%) badanych ze starszej kohorty ma za sobą doświadczenie upicia się. W czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem upiło się chociaŝ raz 42,5% młodszej młodzieŝy i 57,4% starszych uczniów. W czasie ostatnich 30 dni poprzedzających badanie w stan nietrzeźwości wprowadziło się 24,7% uczniów trzecich klas gimnazjów i 33,8% uczniów klas trzecich szkół. 29

Tabela 18. Przekraczanie progu nietrzeźwości poziom klasy Opolskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu 53,1 48,6 W czasie 12 miesięcy 42,5 36,4 przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 24,7 21,4 Kiedykolwiek w Ŝyciu 75,6 70,3 W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 57,4 54,6 33,8 32,3 Przekraczanie progu nietrzeźwości kiedykolwiek w Ŝyciu, a takŝe w czasie 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem, zdarzało się gimnazjalistom w Województwie Opolskim w większym odsetku niŝ w całym kraju. Podobnie jest z uczniami szkół, z tą róŝnicą, Ŝe pod względem wskaźnika upijana się w czasie ostatnich 30 dni uczniowie Opolszczyzny nie róŝnią się od swoich rówieśników z poziomu całej Polski. Przekraczanie progu nietrzeźwości jest zróŝnicowane ze względu na płeć badanych. (tabele 19 i 20). ChociaŜ odsetek upijających się chłopców w starszej grupie badanych przewyŝsza odsetek upijających się dziewcząt, warto zauwaŝyć, Ŝe w młodszej grupie odsetki upijających się dziewcząt i chłopców pozostają na bardzo podobnym poziomie. Przekraczanie progu nietrzeźwości przez chłopców z Województwa Opolskiego jest obserwowane nieznacznie częściej niŝ na terenie całego kraju, przy czym róŝnice w większym stopniu dotyczą młodszej kohorty. Dziewczęta z Województwa Opolskiego upijają się częściej niŝ dziewczęta w Polsce ogółem i prawidłowość ta dotyczy obu kohort. 30

Tabela 19. Przekraczanie progu nietrzeźwości wśród chłopców poziom klasy Opolskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu 54,4 48,9 W czasie 12 miesięcy 41,9 36,9 przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 25,9 23,6 Kiedykolwiek w Ŝyciu 79,2 75,7 W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 63,0 61,6 39,7 37,7 Tabela 20. Przekraczanie progu nietrzeźwości wśród dziewcząt poziom klasy Opolskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu 51,8 48,2 W czasie 12 miesięcy 43,1 35,9 przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 23,5 19,4 Kiedykolwiek w Ŝyciu 71,5 64,6 W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 51,1 47,3 27,2 26,8 Kwestię nietrzeźwości badano takŝe przy uŝyciu drugiego pytania, w którym nietrzeźwość została zdefiniowana bardziej precyzyjnie poprzez wskaźniki behawioralne (zataczanie się, bełkotanie, utrata pamięci). Takie sformułowanie pytania spowodowało, Ŝe chwyta ono stany silnego upicia, tak zatem trzeba interpretować wyniki. Rozkłady odpowiedzi na to pytanie zawarto w tabeli 21. 31

Tabela 21. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać co się działo poziom klasy Opolskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu 48,1 44,5 W czasie 12 miesięcy przed 37,2 33,2 badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 16,9 14,4 Kiedykolwiek w Ŝyciu 72,1 65,7 W czasie 12 miesięcy przed 50,6 47,6 badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 22,4 21,6 Odsetki potwierdzeń nietrzeźwości są oczywiście niŝsze niŝ poprzednio, jednak nadal lokują się wysoko. Stanu silnego upojenia alkoholem doświadczyła chociaŝ raz w Ŝyciu prawie połowa piętnasto-szesnastolatków (48,1%) i prawie trzy czwarte uczniów ze starszej grupy (72,1%). W czasie ostatnich 30 dni w stanie silnego upicia się było 16,9% uczniów trzecich klas gimnazjów i 22,4% uczniów drugich klas szkół. Porównanie odsetków potwierdzeń nietrzeźwości w Województwie Opolskim i w całym kraju pokazuje, Ŝe młodzieŝ z Województwa Opolskiego częściej potwierdzała silne upicie się kiedykolwiek w Ŝyciu, jak równieŝ w ciągu ostatnich 12 miesięcy i ostatnich 30 dni przed badaniem. Brak znaczących róŝnic pojawia się jedynie, gdy analizujemy wskaźnik upijania się w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród uczniów drugich klas szkół. Największe zaś róŝnice między uczniami z Województwa Opolskiego i uczniami z próby ogólnopolskiej występują przy porównaniach upijania się kiedykolwiek w Ŝyciu w starszej kohorcie wiekowej. Wskaźniki silnego upijania się są zróŝnicowane ze względu na płeć. Przybierają on wyŝsze wartości u chłopców niŝ u dziewcząt (tabela 22). Szczególnie znaczne róŝnice pojawiają się w przypadku pytania o ostatnie 30 32

dni przed badaniem zwłaszcza wśród uczniów z drugich klas szkół. Tabela 22. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo, wg płci poziom klasy Chłopcy Dziewczęta Kiedykolwiek w Ŝyciu 50,2 46,1 W czasie 12 miesięcy przed 38,8 35,7 badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 19,5 14,3 Kiedykolwiek w Ŝyciu 77,7 65,9 W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 56,2 44,2 26,0 18,4 Pytaniem uzupełniającym naszą wiedzę o upijaniu się młodzieŝy był próba oszacowania na skali dziesięciopunktowej poziomu intoksykacji przy ostatnim piciu napojów alkoholowych. Jak pokazują dane z tabeli 23. największe frakcje badanych oceniały poziom efektu alkoholu przy ostatnim piciu jako niski lub wskazywali na brak efektu. Wśród oceniających efekt działania alkoholu na więcej niŝ 5 na dziesięciostopniowej skali odsetki badanych są dość wyrównane. Uczniowie z klas trzecich w niŝszym odsetku niŝ ich starsi koledzy, deklarują silne upicie się. Oceny na poziomie powyŝej 5 na dziesięciostopniowej skali sformułowało 19,0% uczniów trzecich klas gimnazjów i 23,5% uczniów drugich klas szkół. Bardzo silne upicie się (10 punktów) wybrało tyle samo uczniów z młodszej kohorty, co ze starszej. 33

Tabela 23. Nasilenie nietrzeźwości poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie pił alkoholu 11,7 14,7 1 (brak efektu) 27,9 28,3 2 16,2 16,5 3 10,2 10,3 4 8,0 8,0 5 6,9 6,7 6 3,8 4,7 7 4,4 3,6 8 4,6 2,8 9 2,6 1,4 10 (bardzo silne upicie) 3,6 2,9 Nigdy nie pił alkoholu 2,8 5,4 1 (brak efektu) 23,0 22,3 2 19,8 18,5 3 12,6 13,7 4 10,1 9,2 5 8,2 9,0 6 4,9 6,4 7 6,4 5,8 8 5,6 4,2 9 3,0 2,0 10 (bardzo silne upicie) 3,6 3,5 Wedle wyników badań nie ma znaczących róŝnic między Województwem Opolskim i całym krajem w deklarowanym poziomie intoksykacji przy ostatnim piciu napojów alkoholowych. 34

Jak pokazują dane z tabel 24 i 25. chłopcy w większych odsetkach niŝ dziewczęta potwierdzali wyŝsze poziomy upicia się. Było tak zarówno w klasach trzecich szkół gimnazjalnych, jak i wśród młodzieŝy ze starszej kohorty. W tym drugim przypadku róŝnice miedzy chłopcami a dziewczętami kazały się być szczególnie duŝe. Tabela 24. Nasilenie nietrzeźwości wśród chłopców poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie pił alkoholu 9,6 12,8 1 (brak efektu) 25,8 28,2 2 17,1 15,4 3 12,1 11,1 4 8,9 8,5 5 5,4 6,0 6 3,5 5,1 7 5,2 3,9 8 4,6 3,4 9 2,4 1,6 10 (bardzo silne upicie) 5,4 4,0 Nigdy nie pił alkoholu 3,0 4,1 1 (brak efektu) 20,7 19,2 2 19,0 16,5 3 11,0 12,6 4 9,9 10,1 5 8,8 9,5 6 5,2 7,6 7 8,2 7,0 8 4,7 5,3 9 3,9 3,0 10 (bardzo silne upicie) 5,6 5,1 35

Tabela 25. Nasilenie nietrzeźwości wśród dziewcząt poziom klasy Opolskie Polska Nigdy nie pił alkoholu 13,6 16,5 1 (brak efektu) 29,9 28,4 2 15,4 17,5 3 8,4 9,5 4 7,2 7,6 5 8,4 7,4 6 4,1 4,4 7 3,6 3,3 8 4,7 2,2 9 2,7 1,3 10 (bardzo silne upicie) 2,0 1,8 Nigdy nie pił alkoholu 2,5 6,7 1 (brak efektu) 25,7 25,7 2 20,6 20,6 3 14,3 14,9 4 10,3 8,3 5 7,6 8,4 6 4,6 5,1 7 4,4 4,5 8 6,7 3,0 9 1,9 1,1 10 (bardzo silne upicie) 1,3 1,8 Wedle wyników badań nie ma znaczących róŝnic między Województwem Opolskim i całym krajem w deklarowanym przez chłopców i dziewczęta poziomie intoksykacji przy ostatnim upiciu się. NiezaleŜnie od samooceny badanych w kwestii upicia się, w badaniu przyjęto takŝe obiektywna miarę nadmiernego spoŝycia przy jednej okazji. Taką miarą 36

było 5 drinków lub więcej. W tabeli 26 zestawiono odsetki badanych, którym zdarzało się przekraczać tą miarę. Tabela 26. Picie nadmierne w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Wypicie 5 lub więcej drinków z rzędu w czasie ostatnich 30 dni poziom klasy Opolskie Polska Ani razu 58,2 62,2 1 raz 15,1 14,9 2 razy 12,7 10,4 3-5 razy 7,9 7,7 6-9 razy 3,7 1,9 10 lub więcej razy 2,4 2,8 Ani razu 41,3 43,7 1 raz 19,5 17,2 2 razy 16,4 15,0 3-5 razy 12,5 13,4 6-9 razy 6,7 5,7 10 lub więcej razy 3,6 5,1 Warto zauwaŝyć, Ŝe w młodszej grupie 14,0% badanych wypijało ponad 5 drinków przy jednej okazji, co najmniej, co dziesięć dni. W starszej grupie takich uczniów było 22,8%. Porównanie wyników uzyskanych w Województwie Opolskim z wynikami na terenie całego kraju nie wykazuje istotnych róŝnic w częstotliwości nadmiernego picia, prawidłowość ta dotyczy obu badanych kohort. 37

UŜywanie innych substancji psychoaktywnych Do szerokiej grupy innych niŝ alkohol i tytoń substancji psychoaktywnych naleŝą takie substancje legalne jak leki przeciwbólowe i nasenne czy substancje wziewne oraz szeroka gama substancji nielegalnych. Pod pojęciem substancji nielegalnych rozumiemy tu substancje, których produkcja i obrót nimi są czynami zabronionymi przez prawo. W języku publicystyki substancje te często nazywane są narkotykami. Dane z tabeli 27 pokazują, Ŝe wśród uczniów klas młodszych na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajdują się marihuana i haszysz (29,7%) a na drugim leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza (14,1%). Wśród uczniów klas starszych na pierwszym miejscu równieŝ znajdują się marihuana i haszysz (40,2%). Leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez zalecenia lekarza takŝe ulokowały się na drugim miejscu (14,6%). Wśród gimnazjalistów na trzecim miejscu znalazły się substancje wziewne (9,2%), a na czwartym amfetamina (6,3%). W starszej kohorcie na trzecim miejscu znajduje się amfetamina (8,9%), a na czwartym substancje wziewne (7,1%). Wśród gimnazjalistów, co najmniej trzyprocentowe rozpowszechnienie osiągnęły jeszcze ecstasy (5,2%), LSD lub inne halucynogeny (4,0%), kokaina (3,5%), polska heroina (3,2%) oraz grzyby halucynogenne (3,2%). Wśród starszych uczniów analogiczna lista środków, których uŝywało kiedykolwiek w Ŝyciu, co najmniej 3% badanych, jest szersza i obok takich substancji jak ecstasy (5,0%), kokaina (3,9%), grzyby halucynogenne (3,4%) oraz LSD lub inne halucynogeny (3,3%), obejmuje takŝe sterydy anaboliczne (3,4%). W przypadku większości substancji podobne lub wyŝsze rozpowszechnienie eksperymentowania odnotować trzeba wśród starszej młodzieŝy niŝ w młodszej grupie. Tylko do doświadczeń z substancjami wziewnymi częściej przyznaje się młodzieŝ ze szkół gimnazjalnych. 38

Tabela 27. UŜywanie substancji kiedykolwiek w Ŝyciu poziom klasy Opolskie Polska Marihuana lub haszysz 29,7 24,3 Substancje wziewne 9,2 8,7 Leki uspokajające i nasenne 14,1 15,5 bez przepisu lekarza Amfetamina 6,3 4,6 LSD lub inne halucynogeny 4,0 3,3 Crack 2,4 2,1 Kokaina 3,5 3,3 Relevin 1,3 2,1 Heroina 2,9 1,3 Ecstasy 5,2 3,0 Grzyby halucynogenne 3,2 3,1 GHB 1,4 1,2 Narkotyki wstrzykiwane za 2,1 1,8 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami 6,0 5,8 Alkohol razem z marihuaną X X Sterydy anaboliczne 2,2 2,7 Polska heroina (kompot) 3,2 2,4 Marihuana lub haszysz 40,2 37,3 Substancje wziewne 7,1 5,6 Leki uspokajające i nasenne 14,6 16,8 bez przepisu lekarza Amfetamina 8,9 8,3 LSD lub inne halucynogeny 3,3 3,9 Crack 2,2 1,8 Kokaina 3,9 3,9 Relevin 1,7 1,8 Heroina 2,2 1,2 Ecstasy 5,0 5,0 Grzyby halucynogenne 3,4 3,5 GHB 1,5 1,2 Narkotyki wstrzykiwane za 2,2 1,4 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami 5,4 7,5 Alkohol razem z marihuaną X X Sterydy anaboliczne 3,4 3,2 Polska heroina (kompot) 2,2 2,0 39

GHB, nowy w Polsce narkotyk, uŝywany był kiedykolwiek przez 1,4% młodszych uczniów i 1,5% starszej młodzieŝy. Bardzo niskim rozpowszechnieniem charakteryzuje się takŝe crack. Substancje te były uŝywane kiedykolwiek przez podobny odsetek badanych, niewiele odbiegający od odsetka respondentów, którzy przyznali się do uŝywania nieistniejącego środka relevinu. NaleŜy takŝe zwrócić uwagę na bardzo niskie, mieszczące się w wąskim przedziale 2,1-2,2% rozpowszechnienie uŝywania narkotyków w zastrzykach. Szczególny niepokój powinny budzić natomiast dość znaczne odsetki młodzieŝy eksperymentującej z alkoholem w połączeniu z lekami (6,0% w młodszej kohorcie i 5,4% w starszej). Łączne przyjmowanie róŝnych substancji jest szczególnie niebezpieczne ze względu na ryzyko szkód zdrowotnych. Niestety nic nie moŝemy powiedzieć o jednoczesnym uŝywaniu alkoholu i marihuany, bowiem pytanie to zostało wyeliminowane z kwestionariusza. Porównanie wyników uzyskanych w Województwie Opolskim i w całym kraju nie pokazuje większych róŝnic w rozpowszechnieniu eksperymentowania z substancjami. Jedynie w przypadku marihuany i haszyszu większy odsetek młodzieŝy w Województwie Opolskim deklarował uŝywanie, co najmniej jednej z tych substancji kiedykolwiek w Ŝyciu. Prawidłowość ta dotyczy młodzieŝy w obu kohortach. Dane z tabel 28 i 29 pokazują, Ŝe rozpowszechnienie podejmowania prób z substancjami psychoaktywnymi innymi niŝ alkohol i tytoń zaleŝne jest od płci. Związek między uŝywaniem substancji a płcią występuje na obu poziomach nauczania. Chłopcy częściej deklarują próby uŝywania większości substancji poza lekami uspokajającymi i nasennymi. Eksperymentowanie z lekami uspokajającymi i nasennymi znacząco bardziej rozpowszechnione jest wśród dziewcząt. Jednak w starszej kohorcie próby łączenia alkoholu z tabletkami spotyka się tak samo często wśród dziewcząt, jak wśród chłopców. Jedynie wśród młodszych uczniów łączenie tych dwóch substancji jest nadal częstsze w przypadku dziewcząt. 40

Tabela 28. UŜywanie substancji chociaŝ raz w Ŝyciu wśród chłopców poziom klasy Opolskie Polska Marihuana lub haszysz 35,2 29,9 Substancje wziewne 8,1 8,6 Leki uspokajające i nasenne 8,2 10,6 bez przepisu lekarza Amfetamina 6,4 5,2 LSD lub inne halucynogeny 4,4 4,2 Crack 2,2 3,0 Kokaina 2,9 3,5 Relevin 1,5 2,7 Heroina 2,2 1,7 Ecstasy 5,3 3,8 Grzyby halucynogenne 3,9 4,3 GHB 1,7 1,6 Narkotyki wstrzykiwane za 1,8 2,3 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami 3,9 4,8 Alkohol razem z marihuaną Sterydy anaboliczne 2,8 4,3 Polska heroina (kompot) 2,4 3,2 Marihuana lub haszysz 49,1 46,7 Substancje wziewne 7,4 6,2 Leki uspokajające i nasenne 9,4 11,2 bez przepisu lekarza Amfetamina 10,9 10,4 LSD lub inne halucynogeny 4,4 5,0 Crack 2,9 2,5 Kokaina 4,6 4,9 Relevin 1,8 2,4 Heroina 2,2 1,7 Ecstasy 6,1 6,7 Grzyby halucynogenne 4,6 5,3 GHB 2,0 1,8 Narkotyki wstrzykiwane za 2,6 2,1 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami 5,0 7,3 Alkohol razem z marihuaną Sterydy anaboliczne 5,4 5,5 Polska heroina (kompot) 2,2 2,6 X X 41

Rozpowszechnienie eksperymentowania z substancjami pozostaje na zbliŝonym poziomie wśród chłopców z Województwa Opolskiego i ich kolegów w całym kraju. Jedynie w przypadku marihuany i haszyszu odnotowujemy zdecydowanie częstsze próby ich uŝywania przez chłopców z Województwa Opolskiego, szczególnie z młodszej kohorty. Wśród dziewcząt równieŝ jedynie eksperymentowanie z marihuaną i haszyszem róŝnicuje Województwo Opolskie i cały kraj w zakresie prób uŝywania tych substancji. Dziewczęta z Województwa Opolskiego częściej deklarują uŝywanie, co najmniej jednego z tych środków. Tabela 29. UŜywanie substancji chociaŝ raz w Ŝyciu wśród dziewcząt poziom klasy Opolskie Polska Marihuana lub haszysz 24,3 18,9 Substancje wziewne 10,4 8,7 Leki uspokajające i nasenne 19,8 20,3 bez przepisu lekarza Amfetamina 6,2 3,9 LSD lub inne halucynogeny 3,6 2,4 Crack 2,7 1,1 Kokaina 4,1 3,2 Relevin 1,1 1,5 Heroina 3,6 0,9 Ecstasy 5,0 2,2 Grzyby halucynogenne 2,5 1,9 GHB 1,3 0,9 Narkotyki wstrzykiwane za 2,3 1,2 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami 8,0 6,6 Alkohol razem z marihuaną X Sterydy anaboliczne 1,6 1,2 Polska heroina (kompot) 3,9 1,7 42