Temat 2: Normy prawne dotyczące rozpowszechniania programów komputerowych. Prawo autorskie stosowano już w XIX w. Międzynarodowe umowy dotyczące prawa autorskiego podpisano w 1866 r. w Bernie i w 1952 r. w Genewie. Prawo autorskie zespół norm i aktów prawnych, mających na celu zabezpieczenie wytwórców ludzkiej działalności przed nielegalnym rozpowszechnianiem, kopiowaniem czy czerpaniem korzyści majątkowych. Prawem autorskim są objęte między innymi dzieła muzyczne, architektoniczne, plastyczne literackie, jak również programy komputerowe. Programy komputerowe ochroną prawa autorskiego zostały objęte po raz pierwszy w 1976 roku w USA. Od tamtej pory ta forma ochrony stała się standardem na świecie. We Wspólnocie Europejskiej stosowna Dyrektywa w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych w prawie autorskim została przyjęta w 1991 roku. Dyrektywa, podobnie jak ustawa PrAut nie zawiera definicji programu komputerowego, jednak przyjmuje się, że programem komputerowym jest zestaw instrukcji przeznaczonych do użycia bezpośrednio lub pośrednio w komputerze w celu osiągnięcia określonego rezultatu. Instrukcje te mogą być wyrażone słowem, symbolami matematycznymi lub znakami graficznymi. Charakterystyczne jest to, że przy określaniu zasad ochrony programów komputerowych ustawodawca w sposób znaczący odstąpił od ogólnej regulacji prawnoautorskiej. Przepisy ustawy PrAut nie modyfikują jednak przesłanek powstania ochrony tych programów, gdyż zostaną one uznane za utwory tylko wtedy, gdy spełnią określone w art. 1 PrAut warunki. Program ma być utworem wytworem ludzkiego wysiłku intelektualnego, który jest oryginalny i indywidualny. Polska Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. zawiera Rozdział 7 zatytułowany "Przepisy szczególne dotyczące programów komputerowych". USTAWA z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Rozdział 7. Przepisy szczególne dotyczące programów komputerowych Art. 74. 1. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej. 2. Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia, w tym wszystkie formy dokumentacji projektowej, wytwórczej i użytkowej. Idee i zasady, będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie. - 1 -
3. Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. 4. Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 ust. 2 i 3, obejmują prawo do: 1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te nie wymagają zgody uprawnionego, 2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała. 3) publicznego rozpowszechniania, w tym najmu lub dzierżawy, programu komputerowego lub jego kopii. Wraz z pierwszą sprzedażą egzemplarza, na którym program został utrwalony, przez uprawnionego lub za jego zezwoleniem, wyczerpuje się prawo do rozpowszechniania tego egzemplarza; nie narusza to prawa do kontroli dalszego najmu lub dzierżawy programu komputerowego lub jego egzemplarza. Art. 75. 1. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, czynności wymienione w art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2 nie wymagają zgody uprawnionego, jeżeli są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie. 2. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego: 1) sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym, 2) obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę uprawnioną na podstawie umowy do korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli będąc do tych czynności upoważniona dokonuje tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego, 3) zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki: a) czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz, - 2 -
b) informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a, c) czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania. 3. Informacje, o których mowa w ust. 2 pkt 3, nie mogą być: 1) wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania z niezależnie stworzonym programem komputerowym, 2) przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania z niezależnie stworzonym programem komputerowym, 3) wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie lub do innych czynności naruszających prawa autorskie. Art. 76. Postanowienia umów sprzeczne z art. 75 ust. 2 i 3 są nieważne. Art. 77. Do programów komputerowych nie stosuje się przepisów art. 16 pkt 3-5, art. 20, 23, 27, 28, 30, 49 ust. 2 oraz art. 56, 60 i 62. Prawo autorskie zajmuje się zagadnieniami związanymi z utworami i ich ochroną, uprawnieniami przysługującymi twórcy oraz zasadami udzielania licencji. Piractwo komputerowe to łamanie praw autorskich, nielegalne posługiwanie się programem komputerowym bez zgody autora lub producenta i bez uiszczenia odpowiedniej opłaty. Przykłady piractwa komputerowego: nielegalne kopiowanie programów; udostępnianie płyt koledze; pożyczanie programów osobom trzecim; nieprawidłowe zarządzanie licencjami w dużych sieciach komputerowych; nielegalna produkcja dysków CD-ROM, kompilacje programów i handlowanie nimi na giełdach; korzystanie z programów nabytych nielegalnie. Prawo autorskie przewiduje konsekwencje prawne wobec osoby, która używa program komputerowy bez posiadania właściwej licencji. Podmiot taki narażony jest na ryzyko poniesienia odpowiedzialności karnej lub cywilnej. Zgodnie z art. 278 2 Kodeksu karnego ten, kto bez zgody osoby uprawnionej (licencji) uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Również ustawa o prawie autorskim (...) w art. 115 123 przewiduje odpowiedzialność karną za naruszenie jej postanowień. W szczególności natomiast odpowiedzialność cywilna - 3 -
za używanie programu komputerowego bez licencji polega na wypłacie poszkodowanemu (twórcy programu komputerowego) wynagrodzenia w podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia. Konieczne jest również wydanie poszkodowanemu korzyści jakie osiągnięte zostały w związku z używaniem programu bez właściwych uprawnień. Największą organizacją, która zajmuje się promocją legalnego oprogramowania i walką z piractwem komputerowym jest Business Software Alliance (BSA), działająca w wielu krajach świata od roku 1988. W ciągu kilku lat działalności tej organizacji w Polsce udało jej się odnieść kilka spektakularnych sukcesów na polu zwalczania piractwa komputerowego. Autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem i nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu. Autorskie prawa majątkowe chronią wyłącznie prawa twórcy programu do korzystania z utworu oraz rozporządzania nim. Zgodnie z prawem autorskim, bez zezwolenia posiadacza autorskich praw majątkowych do programu jego legalny użytkownik może: utworzyć jedną kopię zapasową, jeśli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego obserwować, badać i testować program komputerowy (o ile licencja nie zawiera zapisów ograniczających tworzenie kopii); zwielokrotniać kod, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie działającego programu (pod pewnymi dodatkowymi warunkami). Autorskie prawa majątkowe obejmują (użytkownikowi nie wolno tego robić bez zezwolenia): trwałe lub czasowe zwielokrotnianie programu komputerowego; dokonywanie jakichkolwiek zmian w programie; rozpowszechnianie programu lub jego kopii. Przykłady naruszenia praw autorskich: 1. Likwidacja podpisów do zdjęć, np. udostępnianych w ramach bezpłatnych kolekcji na stronie WWW oraz cyfrowych znaków wodnych, np. z logiem autora. 2. Samodzielne wprowadzenie utworu muzycznego do sieci w postaci pliku MP3, bez zgody osoby uprawnionej. Korzystanie z programów komputerowych odbywa się na podstawie licencji. Korzystanie z programu komputerowego bez licencji lub w sposób niezgodny z licencją stanowi naruszenie praw twórcy. - 4 -
Co nie podlega prawu autorskiemu? Bez pytania innych o zgodę możemy zamieszczać na naszych stronach WWW: proste informacje prasowe (np. informacje o wypadkach, prognoza pogody, kursy walut, program radiowy i telewizyjny, repertuar kin, teatrów, proste ogłoszenia, komunikaty); ustawy i ich projekty urzędowe, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole oraz opublikowane opisy patentowe lub ochronne. Podczas korzystania z programu komputerowego obowiązują ściśle określone zasady, które są opisane w licencji. Licencja to umowa między producentem a użytkownikiem dotycząca zasad użytkowania produktu. Najważniejsze korzyści wynikające z używania licencjonowanego oprogramowania: - Upgrade - prawo do zniżkowego zakupu nowych wersji programu - Bezpłatne porady (pomoc techniczna) - Serwis pogwarancyjny Najważniejsze ograniczenia wynikające z korzystania z licencjonowanego oprogramowania: - Ograniczenie liczby kopii używanego programu (zwykle licencja określa ile kopii możemy używać) - Zakaz udostępniania programu innym użytkownikom Jeżeli posiadamy oprogramowanie z przed dnia 07.01.1994 r. podlegamy amnestii, to znaczy że możemy używać tego programu jako właściciel stosując się do obecnych przepisów prawnych. - 5 -