Wyróżnienie I Nagroda Alicja Lejkowska Włochy Z ziemi włoskiej do Polski Bohaterowie polskiej niepodległości Scenariusze lekcji języka polskiego z elementami historii dla uczniów polskich we Włoszech Z ziemi włoskiej do Polski Bohaterowie polskiej niepodległości to cykl lekcji o charakterze interdyscyplinarnym, przeznaczony dla uczniów ostatnich klas szkoły podstawowej i pierwszych ponadpodstawowej. Nadrzędnym celem lekcji jest doskonalenie przez uczniów polskich za granicą znajomości języka polskiego oraz poznawanie dziejów Polski w kontekście historii Europy. Uwydatnione zostały również korzyści wynikające z dwujęzyczności uczniów. Analizie i interpretacji poddane zostały dwa szczególne utwory: Mazurek Dąbrowskiego nasz hymn narodowy oraz Il Canto degli Italiani ( Pieśń Włochów ) hymn Republiki Włoskiej*. Skąd taki wybór? W 2017 roku obchodzimy 220. rocznicę utworzenia Legionów Polskich we Włoszech. Także 220 lat temu Józef Wybicki napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech. Nasz hymn narodowy powstał w tym samym roku i w tym samym mieście, w którym narodziła się trójkolorowa flaga Włoch: w 1797 roku w Reggio Emilii. Sporo tych dziejowych zbieżności. Polsko włoskie koincydencje historyczno kulturowe znalazły odzwierciedlenie w hymnach obydwu państw: w hymnie polskim mowa jest o włoskiej ziemi, a w hymnie włoskim wspomina się polską krew. Myślę, że warto przekazać te wiadomości młodemu pokoleniu Polaków. Proponuję wielokontekstowe opracowanie utworów. Mając na uwadze, że język polski jest dla dzieci i młodzieży uczącej się za granicą językiem drugim lub obcym, zalecam szczegółową analizę strukturalną tekstów. To znacznie ułatwi przejście do poziomu semantycznego utworów i pozwoli na pełne ich zrozumienie. CELE poznanie wybranych wydarzeń z dziejów Polski oraz z historii Włoch i Europy; poznanie wybitnych postaci historycznych; poznanie genezy oraz nauka polskiego hymnu narodowego; poznanie włoskiego hymnu narodowego; podkreślenie znaczenia symboli narodowych; kształcenie postawy patriotycznej; kształcenie postawy Polaka i Europejczyka; wskazanie znaczenia polsko włoskich koincydencji w przeszłości i obecnie; uczenie szacunku do kultury i historii innych narodów; wskazanie korzyści wynikających z dwujęzyczności; * Lekcja poświęcona analizie hymnu włoskiego została opuszczona w naszym wyborze Fundacja Oświata Polska za Granicą. 1
doskonalenie umiejętności analizy i interpretacji tekstu literackiego; doskonalenie umiejętności analizy i interpretacji obrazu; doskonalenie umiejętności pracy z tekstem źródłowym; doskonalenie umiejętności sprawnego i poprawnego posługiwania się językiem polskim; doskonalenie umiejętności tłumaczenia tekstu literackiego na język obcy; wskazanie realizacji tematów historycznych w literaturze i sztuce (malarstwo, muzyka); popularyzacja wydarzeń historycznych za pośrednictwem różnych form ekspresji; wykorzystanie narzędzi TIK. EWALUACJA 1. Z ziemi włoskiej do Polski kącik patriotyczny: a) Polskie tańce narodowe informator; b) Wirtualna wycieczka po Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie prezentacje multimedialne; c) Dzieje Polski w Mazurku Dąbrowskiego (rozwiązanie konkursu plastyczno-literackiego) wystawa prac plastycznych oraz mini spektakl prezentujący literacką część konkursu; d) Pieśń Legionów Polskich we Włoszech i Il Canto degli Italiani pieśniami walczących narodów omówienie i wystawa plakatów. 2. Mazurek Dąbrowskiego znam, więc gram! (quiz). CYKL LEKCJI Lekcja nr 1 Jeszcze Polska nie zginęła znam hymn narodowy PRZEBIEG LEKCJI CELE Uczeń: zna słowa i melodię hymnu narodowego; wie, że należy szanować symbole narodowe; zna definicję hymnu i mazurka; umie korzystać ze słownika języka polskiego; potrafi zredagować i poprawnie zapisać notatkę; kształtuje postawę patriotyczną. METODY problemowa, giełda pomysłów, elementy metody podającej, metoda działań praktycznych, pogadanka. FORMA PRACY zbiorowa, praca w grupach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE mapa Europy, słowniki języka polskiego, gra edukacyjna Polak Mały (wyd. IPN), nagranie Mazurka Dąbrowskiego. Czas trwania: 90 minut. I. Wprowadzenie do tematu projektu edukacyjnego Należy przygotować mapę Europy (na tablicy interaktywnej lub mapę ścienną). Nauczyciel: Mimo iż Polacy i Włosi nie są bezpośrednimi sąsiadami (wskazanie na mapie 2
obydwu krajów nauczyciel lub wybrany uczeń), to jednak od wieków szczególna więź łączy obydwa narody. Dotyczy ona zarówno kulturowych, jak i historycznych relacji. Wiele razy przyszło Włochom i Polakom wspólnie walczyć o wolność i honor. Włosi walczyli o polską niepodległość, a Polacy o wolność Włoch. Wielu Polaków znalazło we Włoszech swój drugi dom, swoją drugą ojczyznę. Proszę, abyście podali nazwiska postaci historycznych, twórców kultury, sportowców, a także miasta i miejsca, wydarzenia historyczne będące przykładem relacji i przyjaźni polsko włoskiej. Uczniowie tworzą mapę myśli do hasła: POLACY I WŁOSI RAZEM. Na tablicy interaktywnej lub na dużym arkuszu papieru należy na środku umieścić napis: POLACY I WŁOSI RAZEM. Uczniowie zapisują wokół napisu odpowiednie hasła, np.: królowa Bona Sforza, malarz Canaletto, Francesco Nullo, poeta Adam Mickiewicz, pisarz Henryk Sienkiewicz, Monte Cassino, gen. Władysław Anders, Jan Paweł II papa Wojtyla, pisarz Gustaw Herling-Grudziński, piłkarz i trener Zbigniew Boniek, modelka i aktorka Kasia Smutniak, osobowość telewizyjna Paolo Cozza, śpiewaczka operowa Dominika Zamara, piłkarz Arkadiusz Milik. Konkluzja: Relacje polsko włoskie kształtują się od wieków, także obecnie mamy wiele wspólnych interesów. Źródło: prywatne archiwum 3
II. Omówienie głównych celów cyklu lekcji Z ziemi włoskiej do Polski bohaterowie polskiej niepodległości 1. Z jakiego utworu pochodzi podany w temacie cytat? (polski hymn narodowy) Nauczyciel: Celem naszych lekcji będzie poznanie wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w bieżącym roku, a które są przykładem polsko włoskich relacji. Otóż w 2017 roku obchodzimy 220. rocznicę powstania Legionów Polskich we Włoszech. Także 220 lat temu Józef Wybicki napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech zwaną również Mazurkiem Dąbrowskiego, czyli nasz hymn narodowy. W tym utworze odnajdujemy nawiązanie do włoskiej ziemi. Co ciekawe, także hymn Włoch zawiera wyraźne polskie odniesienie. A to nie wszystko! Pieśń Legionów Polskich we Włoszech powstała w tym samym roku i w tym samym mieście, w którym narodziła się trójkolorowa włoska flaga. Zapraszam Was zatem do pełnego emocji spotkania z polską historią na włoskiej ziemi. Zajmiemy się analizą i interpretacją dwóch hymnów: Polski i Włoch, które bez wątpienia możemy nazwać pieśniami walczących narodów. III. Właściwa część lekcji podanie tematu: Jeszcze Polska nie zginęła znam hymn narodowy 1. Objaśnienie pojęcia: hymn Uczniowie podają definicję hymnu, którą następnie konfrontują z objaśnieniem tego terminu w słowniku języka polskiego. Ustalenie i zapisanie definicji w zeszytach: Hymn narodowy to. 2. W jakich okolicznościach możemy usłyszeć hymn narodowy? Giełda pomysłów uczniowie podają przykłady. Ustalenie rezultatów: publicznie hymn państwowy wykonuje się lub odtwarza w czasie uroczystości, apeli oraz świąt i rocznic państwowych, a także ważnych wydarzeń sportowych; hymn towarzyszy podnoszeniu flagi państwowej na maszt. 3. Jak należy zachować się podczas słuchania lub odtwarzania hymnu? Pogadanka: podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu państwowego obowiązuje: zachowanie powagi i spokoju; przyjęcie postawy wyrażającej szacunek; zdjęcie nakrycia głowy przez mężczyzn w ubraniu wojskowym; oddanie honorów przez salutowanie przez osoby umundurowane; oddanie honorów przez pochylenie sztandaru przez poczty sztandarowe. 4
4. Znam polski hymn narodowy wykorzystanie gry edukacyjnej Polak Mały (wyd. IPN) w celu utrwalenia tekstu hymnu; wspólne odśpiewanie hymnu, nauczyciel prosi uczniów o przyjęcie odpowiedniej postawy. 5. Objaśnienie pochodzenia melodii do Pieśni Legionów Polskich we Włoszech Nauczyciel wyjaśnia, że jest to mazurek. Kompozytor jest nieznany. Mazurek to wesoły, skoczny, dynamiczny taniec, który często tańczony był na szlacheckich dworach. Na wsi nazywano go mazurkiem, a gdy pojawił się na dworach, nadano mu nazwę mazur. Należy pamiętać, że to właśnie oficerowie Legionów Polskich z czasów Napoleona rozsławili mazura poza granicami kraju. Taniec ten, wymagający niezwykłej zręczności i bardzo widowiskowy, budził podziw cudzoziemców. 6. Zadanie domowe (do realizacji w grupach) Przygotujcie informator Polskie tańce narodowe. Uczniowie zostają podzieleni na 5 grup. Każda grupa opracowuje strony do informatora na temat jednego tańca: poloneza, krakowiaka, mazura, oberka i kujawiaka. Zasady: strony z bloku technicznego (A4); tekst wydrukowany (czcionka Times New Roman, rozmiar 14, kolor czarny, tytuły rozmiar 16 pogrubione, kolor dowolny); ciekawa szata graficzna wykonana dowolną techniką rysunki, ilustracje, itp. 5 Źródło: prywatne archiwum
Lekcja nr 2 O Mazurku Dąbrowskiego słów kilka CELE Uczeń: zna i rozumie słowa Mazurka Dąbrowskiego i Pieśni Legionów Polskich we Włoszech ; potrafi dokonać leksykalno-składniowej analizy porównawczej tekstów literackich; zna pojęcie archaizmu i regionalizmu; zna historię Mazurka Dąbrowskiego ; zna Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie. METODY metoda ćwiczeniowo praktyczna (analiza porównawcza tekstów), rozmowa ukierunkowana, elementy metody podającej. FORMA PRACY zbiorowa, indywidualna. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE aktualny tekst Mazurka Dąbrowskiego, oryginalny tekst Pieśni Legionów Polskich we Włoszech, faksymile rękopisu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech Józefa Wybickiego, mapa Polski. Materiały dla uczniów załącznik nr 1, Materiały dla uczniów załącznik nr 2, Materiały dla nauczyciela załącznik nr 1. Czas trwania: 45 minut. PRZEBIEG LEKCJI 1. Zajęcia rozpoczynamy od porównania aktualnej wersji hymnu z tekstem pierwotnym. Uczniowie oglądają faksymile rękopisu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech Józefa Wybickiego (Materiały dla uczniów załącznik nr 1). Objaśnienie pojęć: archaizm, regionalizm. Archaizm to wyraz przestarzały, który wyszedł z użycia i nie przylega do obowiązujących norm językowych. Regionalizm to wyraz, którego używają mieszkańcy danego regionu, różniący się od formy uznanej za ogólnopolską (np. poznańskie pyry to ziemniaki). Uczniowie z pomocą nauczyciela uzasadniają przyczyny leksykalno-składniowych zmian w tekście hymnu. Na początku podkreślają różnice w obydwu tekstach. Następnie objaśniają zmiany. Rozdajemy uczniom karty pracy (Materiały dla uczniów załącznik nr 2, Materiały dla nauczyciela załącznik nr 1). 2) Podanie daty przyjęcia przez państwo polskie Mazurka Dąbrowskiego jako hymnu narodowego. (Od 26 lutego 1927 roku to oficjalny hymn państwowy Rzeczypospolitej Polskiej). 6
3) Dodatkowe informacje Czy wiecie, że w Polsce znajduje się Muzeum Hymnu Narodowego? To szczególne miejsce, do którego z pewnością warto się wybrać. Otóż muzeum to mieści się w Będominie (pokazanie miejscowości na mapie Polski). A dlaczego właśnie tam? Będomin to miejsce urodzin autora Pieśni Legionów Polskich we Włoszech Józefa Wybickiego. 4) Zadanie domowe Wirtualna wycieczka po Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie. Wykorzystując dostępne źródła internetowe, przygotuj tematyczną prezentację, którą zachęcisz do odwiedzenia Muzeum Hymnu Narodowego. MATERIAŁY DLA UCZNIÓW W ZAŁĄCZNIK NR 1 Faksymile rękopisu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech Józefa Wybickiego źródło: Wikimedia Commons 7
Załącznik nr 2 Pieśń Legionów Polskich we Włoszech (tekst według pisowni rękopisu Józefa Wybickiego) Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy. Co nam obca moc wydarła, szablą odbijemy Marsz, marsz, Dąbrowski do Polski z ziemi włoski za Twoim przewodem złączem się z narodem Jak Czarnecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze Marsz, marsz Dąbrowski Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, będziem Polakamy dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy. Marsz, marsz, Dąbrowski... Mazurek Dąbrowskiego (Hymn Polski) aktualny tekst Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy Marsz, marsz Dąbrowski Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz, Dąbrowski... Niemiec, Moskal nie osiędzie, gdy jąwszy pałasza, hasłem wszystkich zgoda będzie i ojczyzna nasza. Marsz, marsz, Dąbrowski Już tam ociec do swej Basi mówi zapłakany: słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany. Marsz, marsz, Dąbrowski Marsz, marsz, Dąbrowski Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany - Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany. Marsz, marsz, Dąbrowski Na to wszystkich jedne głosy: Dosyć tej niewoli mamy Racławickie Kosy, Kościuszkę, Bóg pozwoli. 8
MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA Pieśń Legionów Polskich we Włoszech (tekst według pisowni rękopisu Józefa Wybickiego) Mazurek Dąbrowskiego (Hymn Polski) aktualny tekst Analiza zmian leksykalno-składniowych w tekście Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy. Co nam obca moc wydarła, szablą odbijemy. Marsz, marsz, Dąbrowski do Polski z ziemi włoski za Twoim przewodem złączem się z narodem Jak Czarnecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze Marsz, marsz Dąbrowski Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy Marsz, marsz Dąbrowski STROFA (ZWROTKA) I Wyraz umarła zastąpiony został słowem zginęła. Umieranie oznacza naturalny proces, z powodu starości czy choroby, a więc bez zewnętrznych przyczyn, natomiast zginąć można w wyniku zewnętrznych obrażeń będących skutkiem napaści, walki czy wypadku. Zatem słowo umarła mogło sugerować wewnętrzne przyczyny upadku Polski, natomiast zginęła zdecydowanie wskazuje, że upadek Polski nastąpił z przyczyn zewnętrznych w wyniku ulegnięcia wspomnianej w tej samej strofie przemocy. Następnie słowa moc wydarła zastąpiono frazą przemoc wzięła. Wyraz przemoc o wyraźnie negatywnym znaczeniu lepiej opisuje okoliczności utraty przez Polskę niepodległości. Zapewne chodziło również o zachowanie rymu: zginęła wzięła. Kolejną zmianą jest zastąpienie słowa odbijemy wyrazem odbierzemy, który lepiej pasuje do słowa wzięła. REFREN w tym kontekście wyraz włoski to archaizm, który zastąpiono słowem włoskiej, zmieniono także szyk (kolejność) wyrazów w drugim wersie, dzięki czemu utrzymano rym, tekst jest bardziej zrozumiały. Natomiast złączem się to kolejny przykład archaizmu. Dzisiaj powiemy: złączymy się, ale niekiedy używa się jeszcze dawnej formy skróconej złączym się. STROFA (ZWROTKA) II obecnie, wg oryginału III Wyraz Polakamy to najprawdopodobniej regionalizm, w tej formie wyraz tworzy rym dokładny ze słowem mamy. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, będziem Polakamy dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy. Marsz, marsz, Dąbrowski... Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz, Dąbrowski... STROFA (ZWROTKA) III obecnie, wg oryginału II Nazwisko Czarnecki, mylnie zapisane przez autora tekstu, zostało poprawione na Czarniecki. Zmieniona została struktura składniowa zwrotki (przestawienie wersów). W ten sposób udało się uzyskać bardziej spójną znaczeniowo całość. Mamy tutaj porównanie: legioniści, podobnie jak Czarniecki, zamierzają powrócić do ojczyzny przez morze. W tym wypadku chodzi oczywiście o Morze Adriatyckie. Stąd też zmiana formy wracał się na wrócim się podmiot zbiorowy. Ponadto Szwedzi, z którymi walczył Czarniecki, nie dokonali rozbioru Polski, zatem słowo rozbiór zostało zamienione na zabór, ponieważ zajęli oni znaczną część terytorium Rzeczypospolitej. 9
Niemiec, Moskal nie osiędzie, gdy jąwszy pałasza, hasłem wszystkich zgoda będzie i ojczyzna nasza. Strofa ta nie występuje w aktualnej wersji hymnu. Marsz, marsz, Dąbrowski Już tam ociec do swej Basi mówi zapłakany: słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany. Marsz, marsz, Dąbrowski Na to wszystkich jedne głosy: Dosyć tej niewoli mamy Racławickie Kosy, Kościuszkę, Bóg pozwoli. Marsz, marsz, Dąbrowski Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany - Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany. Marsz, marsz, Dąbrowski Strofa ta nie występuje w aktualnej wersji hymnu. STROFA (ZWROTKA) IV Archaizm ociec został zamieniony na używaną obecnie formę ojciec. Uwaga: należy zwrócić uwagę na występujące w obydwu wersjach archaizmy: jeno tylko, pono ponoć, podobno. Natomiast taraban to duży, podłużny bęben używany w dawnym wojsku polskim. W czasie bitwy bębny te służyły do wydawania komend. Lekcja nr 3 Dzieje Polski w hymnie wyśpiewane CELE Uczeń: analizuje i interpretuje tekst literacki; analizuje i interpretuje dzieło malarskie; zna wybrane zagadnienia z historii Polski; rozwija zainteresowanie dziejami Polski; pracuje z tekstem źródłowym; kształtuje postawę patriotyczną. METODY metoda ćwiczeniowo-praktyczna, rozmowa ukierunkowana, elementy metody podającej, dyskusja. FORMA PRACY zbiorowa, indywidualna. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE teksty Mazurka Dąbrowskiego i Pieśni Legionów Polskich we Włoszech, schemat słoneczka, schemat osi czasu, karteczki z zapisanymi wydarzeniami historycznymi, mapy z Atlasu historycznego (z zasobów Włącz Polskę! ). Czas trwania: 90 minut. 10
PRZEBIEG LEKCJI: Uczniowie pracują w grupach. 1. Odszukanie i zaznaczenie w tekście strof (zwrotek), refrenu i rymów (Materiały dla uczniów załącznik nr 3). 2. Ćwiczenie: Dzieje Polski w hymnie wyśpiewane (Materiały dla uczniów lekcja nr 2 załącznik nr 2). Zadaniem uczniów jest odszukanie i podkreślenie w tekście Mazurka Dąbrowskiego oraz w dwóch strofach Pieśni Legionów Polskich we Włoszech, których nie ma w hymnie wydarzeń i nazwisk z dziejów Polski; Następnie uczniowie zapisują odpowiedzi na promyczkach słoneczka (na tablicy interaktywnej lub na dużym arkuszu papieru). Przewidywane odpowiedzi: obca przemoc wzięła, Dąbrowski, Bonaparte, Czarniecki, szwedzki zabór, Niemiec, Moskal, niewola, racławickie kosy, Kościuszko; Omówienie odpowiedzi uczniów. Rozmowa ukierunkowana z elementami wykładu (z wykorzystaniem map, zdjęć i reprodukcji obrazów przygotowanych w formie prezentacji multimedialnej) wg następującej propozycji: a) obca przemoc wzięła odniesienie do historycznej sytuacji Polski: 3 stycznia 1795 roku terytorium Rzeczypospolitej zostało rozdzielone pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Analiza mapy Rozbiory Polski : 11
Polskę wymazano z mapy Europy, ale pozostała w sercach Polaków. Tekst pierwszej strofy wyraża wiarę w zbrojne odzyskanie niepodległości oraz myśl o trwaniu narodu polskiego mimo utraty państwa. b) Dąbrowski adresatem refrenu jest dowódca Legionów Polskich we Włoszech generał Jan Henryk Dąbrowski. To on ma przewodzić żołnierzom w marszu z Włoch (ziemi włoskiej) do Polski, by razem z rodakami, którzy pozostali w kraju, wyzwolić ojczyznę. Ćwiczenie Zanalizujcie akwarelę Juliusza Kossaka Marsz, marsz Dąbrowski (1897) według punktów: wskażcie dominującą postać i określcie jej znaczenie dla całości obrazu; ustalcie, jaką kompozycję zastosował malarz w obrazie: statyczną czy dynamiczną; opiszcie postacie i relacje między nimi; opiszcie pierwszy i drugi plan obrazu; zanalizujcie tło; ustalcie kolorystykę obrazu, w jaki sposób użyte barwy wpływają na wymowę obrazu? Konieczne spostrzeżenia w odpowiedziach uczniów: Przewodzący Legionom generał Jan Henryk Dąbrowski wskazuje żołnierzom kierunek marszu zgodnie ze słowami hymnu: z ziemi włoskiej (włoski krajobraz podkreślają strzeliste cyprysy) do Polski. Omówienie historii Legionów Polskich we Włoszech z wykorzystaniem map: W styczniu 1797 roku powołano do życia Legiony Polskie we Włoszech. Były one armią pomocniczą wojsk republiki Cispadańskiej (obecnie północna część Włoch). 12
Szlak bojowy Legionów Polskich we Włoszech Decyzja Napoleona o wysłaniu polskich legionistów na Santo Domingo była zaprzeczeniem idei narodowowyzwoleńczych. Należy podkreślić, że legioniści ofiarnie walczyli za cudze sprawy, do kraju po latach walk na obczyźnie powróciła ich zaledwie garstka. Pomimo tragicznego losu, Legiony Polskie stały się legendą. 13
Legionistą był także Józef Wybicki, autor naszego hymnu narodowego. Józef Wybicki, źródło: Wikipedia W połowie lipca 1797 roku, na prośbę generała Jana Henryka Dąbrowskiego, Józef Wybicki napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech. Pieśń została po raz pierwszy wykonana przez samego autora 20 lipca na rynku w Reggio Emilii (Reggio nell Emilia), gdzie stacjonowały polskie oddziały. Tekst po raz pierwszy został opublikowany w 1799 roku w gazecie legionowej we Włoszech wydawanej pod tytułem Dekada Legionowa. Pieśń ta przez wieki towarzyszyła Polakom w walce o niepodległą ojczyznę. Pamiątkowa tablica w Reggio Emilii. źródło: Wikipedia c) Bonaparte Napoleon Bonaparte, w momencie powstania pieśni głównodowodzący w Kampanii Włoskiej francuski generał odnoszący wielkie sukcesy militarne (później cesarz Francuzów, także prezydent, a następnie król Włoch), to on ma być wzorem do naśladowania przez polskich legionistów. 14
Ćwiczenie Obejrzyjcie uważnie obraz Juliusza Kossaka Niech żyje cesarz! Wskażcie i opiszcie dominującą postać; Opiszcie pozostałe postacie i relacje między nimi; Jakie i czyje uczucia wyraża obraz? Dlaczego? Obraz Juliusza Kossaka Niech żyje cesarz! źródło: Wikipedia 15
d) Czarniecki, zabór szwedzki hetman Stefan Czarniecki znany z walk ze Szwedami podczas tzw. potopu szwedzkiego (1655 1660). Stefan Czarniecki. źródło: Wikipedia e) Niemiec, Moskal (Moskal, czyli Rosjanin) to zaborcy Polski. Jeśli Polacy się zjednoczą, nikt nie będzie w stanie ich pokonać, ojczyzna znów będzie wolna. f) niewola, racławickie kosy, Kościuszko odwołanie do zaborów, powstania kościuszkowskiego i Tadeusza Kosciuszki. 1793 II rozbiór Polski, po nim rok 1794 powstanie kościuszkowskie, czyli polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom. Tadeusz Kościuszko polski wojskowy, dowódca podczas powstania kościuszkowskiego, uznany za polskiego bohatera narodowego. Racławickie kosy nawiązanie do zwycięskiej bitwy pod Racławicami, kosy wykute na sztorc to broń kosynierów, czyli chłopów walczących w powstaniu. Legioniści uważali się za kontynuatorów insurekcji kościuszkowskiej. 16
3. Ćwiczenie w celu podsumowania rozważań wokół historii zapisanej w hymnie: Juliusz Kossak zilustrował słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. Przyjrzyjcie się uważnie kolejnym ilustracjom. Czy malarzowi udało się oddać wymowę słów pieśni? Dyskusja. 17
4. Ćwiczenie: uczniowie porządkują poznane wydarzenia na osi czasu Uczniowie pracują w grupach. Należy rozdać im wydrukowaną oś czasu oraz karteczki z zapisanymi wydarzeniami historycznymi. Hasła: Potop szwedzki I rozbiór Polski II rozbiór Polski III rozbiór Polski Powstanie kościuszkowskie Powstanie Legionów Polskich we Włoszech Józef Wybicki napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech Zadaniem uczniów jest na odwrocie każdej karteczki napisać właściwą datę, a następnie ułożyć karteczki w porządku chronologicznym. Zadanie można zrealizować w formie gry. Wygrywa drużyna, która najszybciej i bezbłędnie wykona zadanie. 5. Wymowa utworu: określenie podmiotu lirycznego (my liryczne, zbiorowy podmiot liryczny), ponadczasowe przesłanie Mazurka Dąbrowskiego. 18
6. Zadanie domowe UWAGA KONKURS! Weź udział w konkursie plastyczno-literackim Dzieje Polski w Mazurku Dąbrowskiego. REGULAMIN KONKURSU Część plastyczna Przygotuj pracę plastyczną na temat poznanych wydarzeń z dziejów Polski lub postaci historycznych, które wzbudziły w Tobie największe emocje. Technika wykonania pracy dowolna, wielkość prac: A3 luba4; Część literacka Napisz dowolny utwór literacki, np. wiersz, fragment pamiętnika na temat poznanych wydarzeń z dziejów Polski lub postaci historycznych, które wzbudziły w Tobie największe emocje. Wybór kategorii zależy od Twoich zainteresowań i talentu. Możesz przygotować zarówno pracę plastyczną, jak i literacką. Powodzenia! 19
MATERIAŁY DLA UCZNIÓW Załącznik nr 3 Mazurek Dąbrowskiego tekst Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy. Marsz, marsz Dąbrowski Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz Dąbrowski Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany. Marsz, marsz Dąbrowski... 20
MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA Pieśń Włochów Bracia Włosi, Italia się budzi. Hełmem Scypiona zdobi swą głowę. Gdzie jest bogini Zwycięstwa? Niech schyli swą głowę, gdyż niewolnicą Rzymu uczynił ją Bóg. Zewrzyjmy szeregi, gotowi na śmierć, Italia wezwała! Od wieków byliśmy deptani, poniżani, gdyż nie jesteśmy narodem, gdyż jesteśmy podzieleni. Zbierzmy się pod jedną flagą i nadzieją, że będziemy razem. Już wybiła godzina. Zewrzyjmy szeregi, gotowi na śmierć, Italia wezwała! Jednoczmy się, miłujmy się. Jedność i miłość ujawniają ludziom drogi Pana. Przysięgamy ocalić naszą ojczystą ziemię. Zjednoczeni przez Boga któż radę nam da? Zewrzyjmy szeregi, gotowi na śmierć, Italia wezwała! Od Alp po Sycylię wszędzie jest Legnano. Każdy człek ma serce i dłoń jak Ferrucio. I wszystkie dzieci Italii zwą się Balilla. Dźwięk każdego dzwonu nieszpory oznajmił. Zewrzyjmy szeregi, gotowi na śmierć, Italia wezwała! Najemne miecze jak cienkie trzciny. Już austriacki orzeł stracił swe pióra. Krew włoską, krew polską pił wraz z Kozakiem. Lecz wypaliła mu serce. Zewrzyjmy szeregi, gotowi na śmierć, Italia wezwała! 21
Lekcja nr 4 Z ziemi włoskiej do Polski tworzymy kącik patriotyczny CELE Uczeń: ćwiczy umiejętność publicznych wystąpień; umie pracować w grupie; wyraża swoją opinię, w tym konstruktywną krytykę; jest twórczy; zna zasady właściwego współzawodnictwa. METODY metoda działań praktycznych. FORMA PRACY indywidualna, praca w grupach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE prace domowe uczniów, materiały do aranżacji kącika patriotycznego (wg uznania), załączniki: Mazurek Dąbrowskiego znam, więc gram!. Czas trwania: 90 minut. PRZEBIEG LEKCJI W kąciku patriotycznym znajdą się prace uczniów wykonane w ramach zadań domowych. 1. Omówienie informatorów Polskie tańce narodowe. 2. Omówienie prezentacji multimedialnych Wirtualna wycieczka po Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie. 3. Rozwiązanie konkursu plastyczno-literackiego Dzieje Polski w Mazurku Dąbrowskiego. Wystawa prac plastycznych, mini spektakl prezentujący literacką część konkursu. 4. Pieśń Legionów Polskich we Włoszech i Il Canto degli Italiani pieśniami walczących narodów omówienie i wystawa plakatów. 5. Podsumowanie cyklu lekcji Z ziemi włoskiej do Polski Bohaterowie polskiej niepodległości : zaproszenie uczniów do wzięcia udziału w quizie Mazurek Dąbrowskiego znam, więc gram! ; ogłoszenie wyników, gratulacje dla zwycięzców; podziękowanie uczniom za aktywny udział w projekcie edukacyjnym. 22
ZAŁĄCZNIKI KONKURS Mazurek Dąbrowskiego znam, więc gram! 1. W którym roku powstał Mazurek Dąbrowskiego? a) 1776 b) 1805 c) 1781 d) 1797 2. Tytuł pieśni, która później nazwana została Mazurkiem Dąbrowskiego? a) Pieśń Legionów Polskich we Włoszech b) Ostatni mazur c) Pieśń Legionistów Polskich d) Pieśń żołnierska 3. Kto jest autorem melodii Mazurka Dąbrowskiego? a) Fryderyk Chopin b) Stanisław Moniuszko c) kompozytor nie jest znany d) Witold Lutosławski 4. W jakim mieście powstała Pieśń Legionów Polskich we Włoszech? a) w Rzymie b) w Będominie c) w Reggio Emilii d) w Warszawie 5. Kim był Jan Henryk Dąbrowski? a) poetą b) generałem c) zakonnikiem d) kompozytorem 6. W którym roku Mazurek Dąbrowskiego oficjalnie został uznany hymnem narodowym? a) w 1797 b) w 1939 c) w 1927 d) w 1989 7. Ile zwrotek liczy nasz hymn narodowy? a) dwie b) cztery c) pięć d) jedną 23
8. Stefan Czarniecki walczył przeciwko wojskom a) rosyjskim b) tureckim c) szwedzkim d) austriackim 9. Dla ratowania ojczyzny Stefan Czarniecki wracał do a) Warszawy b) Poznania c) Gniezna d) Krakowa 10. Która postać historyczna występuje w tekście Pieśni Legionów Polskich we Włoszech? a) Jan III Sobieski b) Zygmunt III Waza c) Stanisław August Poniatowski d) Tadeusz Kościuszko 11. Kto dał przykład Polakom, jak zwyciężać mają? a) Giuseppe Garibaldi b) Abraham Lincoln c) Francesco Nullo d) Napoleon Bonaparte 12. Do kogo mówi ojciec w ostatniej zwrotce hymnu? a) do Stasi b) do Marysi c) do Basi d) do Kasi 13. Jakie rzeki wymienione są w hymnie? a) Odra i Warta b) Odra i Nysa c) Wisła i Warta d) Wisła i Odra 14. Gdzie mieści się Muzeum Hymnu Narodowego? a) w Toruniu b) w Warszawie c) w Będominie d) w Krakowie Autorką rysunków wykorzystanych w scenariuszach jest Elena Pasquariello (9 lat). 24